Dr kpt.ż.ś. Krzysztof Woś ŻEGLUGA ŚRÓDLĄDOWA SZANSE ROZWOJU SZCZECIN, LUTY 2010
O tym, czy żegluga śródlądowa występuje w ofercie podaży na rynku usług transportowych decyduje istnienie drogi wodnej, natomiast pozostałe czynniki jedynie stymulują lub ograniczają jej miejsce w systemie transportowym.
Całkowita długość polskich śródlądowych dróg wodnych, obejmująca rzeki i kanały uznane na żeglowne, wynosiła 3660,0 km w 2008 r., z tego faktycznie eksploatowanych przez żeglugę było 3366,0 km.
Jakość dróg wodnych determinują czynniki naturalne, wyznaczające ich żeglugową przydatność, do których zaliczamy: podłużny spadek zwierciadła wody, różnicę objętości przepływów maksymalnych i minimalnych.
W zależności od kształtowania się czynników naturalnych na drogach wodnych podejmowane są prace, mające na celu przystosowanie ich m.in. dla potrzeb transportu wodnego śródlądowego, które obejmują: pogłębianie, regulację, kanalizację.
Warunki naturalne, skorygowane przez inwestycje infrastrukturalne określają warunki nawigacyjne na drodze wodnej, które charakteryzowane są przez: parametry eksploatacyjne szlaku żeglugowego, przepustowość drogi wodnej.
POLSKA KLASYFIKACJA ŚRÓDLĄDOWYCH DRÓG WODNYCH
Niekorzystne uwarunkowania historyczne i wieloletnie zaniedbanie inwestycyjne spowodowały, że krajowa sieć dróg wodnych nie tworzy jednolitego systemu komunikacyjnego, lecz zbiór odrębnych i różnych jakościowo szlaków żeglownych
ODRZAŃSKA DROGA WODNA
DROGA WODNA WISŁA - ODRA
DROGA WODNA WISŁY
Tylko w okresie trzech pierwszych powojennych lat (1945 1948), kiedy usuwane były zniszczenia wojenne, wykonano na polskich drogach wodnych prace inwestycyjne w większym zakresie, aniżeli w całym sześćdziesięcioletnim późniejszym okresie.
SCHEMAT KASKADY GÓRNEJ WISŁY
Koronnymi przykładami braku konsekwencji przy podejmowaniu działań inwestycyjnych na polskich drogach wodnych, są: oddany do eksploatacji w 1958r. stopień wodny w Brzegu Dolnym, który miał być jednym z kolejnych stopni wodnych górnej Odry oddany do eksploatacji w 1970r. stopień wodny we Włocławku, który jako jeden z ośmiu planowanych stopni miał być elementem Kaskady Dolnej Wisły.
SIEĆ POLSKICH DRÓG WODNYCH
Zróżnicowany poziom rozwoju transportu wodnego śródlądowego w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej nie sprzyja trwającym procesom integracyjnym oraz nowym warunkom powiązań gospodarczych w Europie.
Komisja Europejska zapowiada renesans żeglugi śródlądowej, jako najczystszej ekologicznie gałęzi transportu lądowego i zaleca aby tam gdzie może funkcjonować, tworzono warunki jej rozwoju, m.in. w: Białej Księdze pt. Europejska polityka transportowa w horyzoncie do 2010r. czas na decyzje, przyjętej w 2001r. Na szczycie Europy w Göteborgu; Zintegrowanym Europejskim Programie Działań na Rzecz Żeglugi Śródlądowej (NAIADES); Dyrektywie 2005/44/WE w sprawie zharmonizowanych usług informacji rzecznej (RIS) na śródlądowych drogach wodnych.
Oczekiwania europejskich podmiotów polityki transportowej w odniesieniu do polskich dróg wodnych zostały określone m.in. w: Porozumieniu o Śródlądowych Drogach Wodnych Międzynarodowego znaczenia (AGN), opracowanego w 1996r. przez EKG ONZ, Niebieskiej Księdze, wydanej w 1998r. na podstawie Porozumienia AGN,
SCHEMAT GŁÓWNYCH DRÓG WODNYCH EUROPY KAT. E
Możliwość aktywizacji działalności żeglugi śródlądowej w Polsce uzależniona jest od poprawy parametrów eksploatacyjnych dróg wodnych, w szczególności tych, które uznane zostały przez europejskie podmioty polityki transportowej za ważne dla integracji europejskiej sieci dróg wodnych.
W pierwszej kolejności należy dążyć do przywrócenia drogom wodnym parametrów eksploatacyjnych, jakie wynikają z przypisanej im klasyfikacji. Dlatego do inwestycji priorytetowych na śródlądowych dróg wodnych należy zaliczyć: modernizację Odrzańskiej Drogi Wodnej w ramach realizacji Programu dla Odry-2006, który już dzisiaj wymaga rzeczowej, czasowej i kosztowej aktualizacji, opracowanie programów i modernizację zabudowy dolnego odcinka Wisły oraz drogi wodnej Wisła Odra.
Po wykonaniu priorytetowych inwestycji określona powinna zostać: kolejność i zakres modernizacji pozostałych dróg wodnych, rozbudowa wybranych dróg wodnych w celu uzyskania parametrów szlaków żeglownych o znaczeniu międzynarodowym.
Należy stworzyć wiarygodne podstawy funkcjonowania i rozwoju żeglugi śródlądowej m.in. przez ratyfikowanie Porozumienia AGN, analogicznie do ratyfikowanych już przez Polskę porozumień dotyczących transportu drogowego (AGR) w 1984r., kolejowego (AGC) w 1988r. I kombinowanego (AGTC) w 2002r.
Państwa, które podpisały lub ratyfikowały umowę AGN (stan na 28.12.2008 r.) Państwo Podpisanie Austria 29 września 1997 Białoruś Bośnia i Hercegowina Bułgaria Ratyfikacja, Akceptacja (A), Zgoda (AA), Wstąpienie (a) 26 marca 2008 (a) 10 marca 2008 (a) 28 sierpnia 1999 (a) Chorwacja 23 czerwca 1997 27 sierpnia 1999 (A) Czechy 23 czerwca 1997 8 sierpnia 1997 (AA) Finlandia 23 czerwca 1997 Francja 23 września 1997 Niemcy 23 czerwca 1997 Grecja 23 września 1997 Węgry 23 czerwca 1997 22 października 1997 Włochy 23 września 1997 04 kwietnia 2000 Litwa 23 czerwca 1997 28 kwietnia 2000 Luxemburg 23 stycznia 1997 29 czerwca 1999 Mołdawia 23 czerwca 1997 23 marca 1998 Holandia 23 czerwca 1997 21 kwietnia 1998 Rumunia 23 czerwca 1997 24 lutego 1999 Rosja 23 września 1997 31 maja 2002 (AA) Słowacja 23 czerwca 1997 02 lutego 1998 (AA) Szwajcaria 23 czerwca 1997 21 października 1997 źródło strona United Nations Treaty Collection: http://treaties.un.org
Unikalne walory krajobrazowo przyrodnicze i historyczne obszarów przybrzeżnych decydują i będą decydować o atrakcyjności śródlądowych dróg wodnych.
Równolegle z modernizacją zabudowy głównych dróg wodnych kraju, należy zagospodarować pozostałe szlaki żeglowne dla żeglugi jachtowej i sportowo-turystycznej, m. in. w ramach inicjatyw społecznych i samorządowych, takich jak: Projekt turystyczno-rekreacyjny Szlak wodny Króla Stefana Batorego: Wisła - Kanał Żerański - Zalew Zegrzyński Narew Biebrza - Kanał Augustowski (Niemen), autorstwa Stowarzyszenia Dorzecza Wisła ; Projekt sieciowy portów i przystani żeglarskich Pętla Żuławska, przygotowany przez samorządy województwa pomorskiego i warmińsko-mazurskiego oraz gminy położone w delcie Wisły; Projekt rozwoju Międzynarodowej Drogi Wodnej E-70 na obszarze Polski, którego list intencyjny podpisali w lipcu 2008 r. marszałkowie województw: zachodniopomorskiego, lubuskiego, wielkopolskiego, kujawsko-pomorskiego i warmińsko-mazurskiego.
Chcąc pogodzić funkcje gospodarcze wody z jej funkcjami przyrodniczymi należy dążyć do równowagi dynamicznej środowiska, w sposób gwarantujący utrzymanie prawidłowej struktury układu ekologicznego, a nie do zachowania równowagi naturalnej, rozumianej jako pewien ustalony i niezmienny stan środowiska, dla którego należałoby zrezygnować z dalszego rozwoju demograficznego i gospodarczego a nawet ten rozwój cofnąć.
Brak odpowiedniego utrzymania dróg wodnych prowadzić będzie do niszczenia nie tylko pojedynczych budowli, ale degradacji całych odcinków rzek już uregulowanych, a wraz z nią do dalszego eliminowania polskich rzek z europejskiego systemu dróg wodnych.