72 ZDROWA SKÓRA A JELITA, czyli co zrobić, gdy dobry krem to za mało Piękna i zdrowa skóra to nie tylko zasługa genów i prawidłowego odżywiania. Kondycja skóry to przede wszystkim miernik funkcjonowania naszego organizmu, w szczególności pracy przewodu pokarmowego. Układ pokarmowy stanowi bowiem największą powierzchnię kontaktu wnętrza naszego organizmu ze światem zewnętrznym. To tu odbywa się proces trawienia i wchłaniania spożywanych pokarmów. Tu również, dzięki sprawnie działającej barierze jelitowej, odbywa się oddzielenie składników niezbędnych nam do prawidłowego funkcjonowania (monomerów białek, tłuszczów i węglowodanów) od czynników szkodliwych (toksyny, drobnoustroje i inne). Te pierwsze sprawnie przenikają do układu krwionośnego i odżywiają wszystkie komórki naszego organizmu, z kolei te drugie powinny być sprawnie eliminowane z ustroju. Z tego względu przewód pokarmowy odgrywa kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu, również w regulacji procesów wpływających na wygląd naszej skóry.
74 mgr inż. Dominika Jankowska Centrum Medyczne VitaImmun w Poznaniu Atopowe zapalenie skóry, trądzik czy też wysypka idiopatyczna to tylko kilka typów zmian skórnych. Etiologia problemów skórnych może mieć podłoże genetyczne, hormonalne czy alergiczne. Bardzo często wspólnym mianownikiem łączącym wymienione manifestacje są nieprawidłowa aktywacja i regulacja układu immunologicznego (zlokalizowanego w niemal 80% w jelitach, tzw. układ GALT) i rozwijający się w następstwie stan zapalny. Niewłaściwa praca układu immunologicznego może być efektem ograniczonej ekspozycji na czynniki zakaźne (mikroorganizmy), czyli nadmiernej higienizacji środowiska. W konsekwencji zdezorientowany brakiem swoich prawdziwych wrogów układ immunologiczny może rozpocząć walkę z czynnikami potencjalnie nieszkodliwymi (jak pokarm czy alergeny wziewne), czego manifestacją mogą być m.in. problemy skórne. Mikroflora jelitowa stanowi pierwszy i główny stymulant układu odpornościowego, dlatego bakterie jelitowe biorą czynny udział w patogenezie chorób zapalnych skóry [1 4]. Niestety wzrost stężenia zanieczyszczeń środowiska, postępująca urbanizacja i wspomniane zwiększenie poziomu higienizacji powodują silne zmniejszenie różnorodności środowiska bakteryjnego. Zmniejszona różnorodność bakterii i wirusów w naszym otoczeniu prowadzi do redukcji różnorodności mikrobioty jelit, co wpływa na nieprawidłową regulację immunologiczną. Coraz większa liczba publikacji naukowych potwierdza istotne znaczenie mikroflory jelitowej w aspekcie utrzymania zdrowej kondycji skóry, dlatego jej odbudowa stanowi czynnik wysoce uzasadniony [2, 4]. Atopowe zapalenie skóry Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest jednostką chorobową stanowiącą istotny problem krajów wysoko rozwiniętych. Szacuje się, że w Polsce problem ten dotyczy nawet co piątego dziecka. O atopowym zapaleniu skóry mówi się, gdy u pacjenta występują przewlekłe problemy skórne wynikające z opisanej wcześniej nieprawidłowej reakcji układu immunologicznego. Innymi słowy, atopowe zapalenie skóry traktować należy jako skórną postać alergii pokarmowej. Bezpośredni czynnik przyczynowy powodujący rozwój zmian skórnych jest najczęściej dość trudny do ustalenia. Choroba rozwinąć się może już u kilkumiesięcznego dziecka i choć zdarzają się sytuacje, że ustępuje po kilku latach, równie często przechodzić może w postać przewlekłą, trwającą przez całe życie. Objawy atopowego zapalenia skóry są niestety niezwykle dokuczliwe dla chorego. Do objawów charakterystycznych dla AZS zaliczyć należy przewlekłą suchość skóry, zaczerwienienie i łuszczenie, zwłaszcza w okolicach przegubów dłoni, zgięciach łokci i kolan oraz na twarzy (tzw. malinowe policzki). Zmianom tym często towarzyszy uporczywy świąd będący częstą przyczyną rozdrażnienia dziecka i w konsekwencji pogorszenia jego samopoczucia i zachowania. Dodatkowym problemem są częste nadkażenia bakteryjne i grzybicze zmian skórnych, co wymusza konieczność wdrożenia antybiotykoterapii i/lub leczenia przeciwgrzybiczego. Leczenie atopowego zapalenia skóry ma niestety charakter niemal wyłącznie objawowy, bazujący na stosowaniu maści i kremów o działaniu łagodzącym, immunosupresyjnym oraz glikokortykosteroidów. Niestety, najczęściej krótko po odstawieniu opisanego leczenia zmiany na skórze mają tendencje do nawrotów, przez co choroba ma charakter błędnego koła. Za nadwrażliwość układu immunologicznego w atopii odpowiada w znacznej części zaburzenie mikroflory jelitowej. Zmniejszenie ilości prozdrowotnych bakterii w jelicie przekłada się na zaburzenie równowagi immunologicznej i w konsekwencji nadwrażliwość na czynniki środowiskowe (pokarmy, pyłki i inne), co może manifestować się rozwojem zmian skórnych. Dodatkowo u pacjentów z ASZ obserwuje się często nadmierną przesiąkliwość jelitową, co umożliwia przenikanie do układu krwionośnego niewystarczająco strawionych cząsteczek pokarmowych. Aktywuje to układ immunologiczny i wpływa na następcze pogorszenie stanu skóry pacjenta [5 9]. U pacjentów z AZS warto wdrożyć więc probiotykoterapię oraz odpowiednio dobraną dietę eliminacyjno-rotacyjną w celu ograniczenia stanu zapalnego i regulacji działania układu immunologicznego [10]. Problemem skórnym, który dotyka najczęściej osoby w wieku nastoletnim, jest trądzik. Stanowi on w tej grupie istotny problem terapeutyczny, psychologiczny i społeczny. Zmiany skórne najczęściej ograniczone są do skóry twarzy, a jego rozwój już w młodym wieku wywiera negatywny wpływ na aspekt emocjonalny i socjalny życia [11 12]. Tendencja do występowania trądziku z pewnością ma komponentę genetyczną, jednak coraz więcej badań naukowych potwierdza istotność znaczenia innych czynników, a mianowicie mikroflory jelitowej w patogenezie choroby. Probiotyczne bakterie nie tylko odbudowują uszkodzoną barierę jelitową, ale i pełnią funkcję detoksykacyjną. W obliczu braku odpowiedniej ilości i właściwych proporcji bakterii jelitowych (dysbioza jelitowa) może pojawiać się problem przejściowej endotoksemii, co negatywnie wpływa na stan skóry i nasilenie zmian trądzikowych. Przewlekłą i często nawracającą chorobą zapalną skóry jest także łojotokowe zapalenie skóry i powiązany z nią łupież. Zmiany chorobowe pojawiają się najczęściej w obrębie skóry owłosionej, okolicach wyprzeniowych lub obszarów bogatych w gruczoły łojowe. Łojotokowe zapalenie skóry i trądzik dotykają głównie osób w wieku nastoletnim, jednak niekiedy stanowi problem również u dzieci. Etiologia rozwoju choroby, podobnie jak w przypadku trądziku, ma charakter wieloczynnikowy, jednak główną rolę w patogenezie przypisuje się wzmożonej produkcji gruczołów łojowych oraz drożdżakowi Pityrosporum ovale. Opisywany drobnoustrój może indukować produkcję cytokin prozapalnych,
76 rozwój stanu zapalnego i następcze przejście choroby w postać chroniczną, trudną do wyleczenia [13 15]. W przypadku zmian skórnych obejmujących łojotokowe zapalenie skóry czy trądzik ograniczenie stanu zapalnego w obrębie przewodu pokarmowego przyczynia się do wyciszenia choroby. Może to zaowocować zniwelowaniem widocznych nieestetycznych zmian na skórze i w konsekwencji poprawą samopoczucia pacjenta. Omawiając problemy skórne, warto wspomnieć także o skórnej manifestacji alergii pokarmowej. Częstość ich występowania systematycznie rośnie, przez co nazywane są one plagą XXI w. Często, szczególnie u dzieci, alergie przybierają postać intensywnych zmian skórnych. Wysypka, owrzodzenie czy pokrzywka mogą dotyczyć zarówno alergii natychmiastowych (IgE-zależnych), jak i opóźnionych (IgG i IgA-zależnych), jednak ich podłoże znajduje odzwierciedlenie właśnie w przewodzie pokarmowym. Opóźniona alergia pokarmowa (IgA i IgG-zależna) nie jest uwarunkowana genetycznie, a jej rozwój wynika z uszkodzenia bariery zlokalizowanej w jelicie cienkim. Rolą owej bariery jelitowej jest selektywna ochrona naszego organizmu przed czynnikami szkodliwymi dla ustroju (pochodzącymi z żywności, spożywanych leków itp.). Uszkodzenie bariery jelitowej może prowadzić do rozwoju miejscowego i uogólnionego stanu zapalnego. Ten może z kolei manifestować się w postaci zmian skórnych. Badania na utajone alergie pokarmowe powinny być rozważane w grupie pacjentów z problemami dermatologicznymi, u których nie udało się ustalić rzeczywistych przyczyn choroby [16 18]. Jak wskazują doniesienia naukowe, zmiany skórne to nie tylko problem powierzchniowy. Bardzo często przyczyn trądziku, atopowego zapalenia skóry, egzemy czy wysypki warto szukać zdecydowanie głębiej, w utracie homeostazy organizmu. Jak wiadomo, zarówno zdrowie, jak i choroba wywodzą się z jelita. Dlatego też u pacjentów borykających się z problemami skórnymi, oprócz klasycznych metod leczenia, warto zadbać o odbudowę mikroflory bakteryjnej jelit i regenerację nabłonka przewodu pokarmowego. Bakterie jelitowe wpływają całościowo na funkcjonowanie naszego organizmu, także na stan skóry. Dzięki temu są nie mniej istotne dla kondycji naszej skóry aniżeli najlepszy nawet krem. Bibliografia: 1. Frank M., Ignyś I., Gałęcka M., Szachta P. Alergia pokarmowa IgG-zależna i jej znaczenie w wybranych jednostkach chorobowych. Ped Pol 2013; 88 (4): 252 257. 2. Bożek A., Kołodziejczyk K. Epidemiologia chorób alergicznych u pacjentów starszych wyzwaniem medycyny XXI wieku. Alergia, 2014, 2: 29 31. 3. Zawisza E. Reakcje pokarmowe nie mediowane IgE. Alergia 2013; 47 48. 4. Crowe S.E., Perdue M.H. Gastrointestinal food hypersensitivity. Basic mechanisms of pathophysiology. Gastroenterol Nutr 1992; 103: 1075 1095. 5. Leung D.Y.M., Boguniewicz M., Howell M.D., Nomura I., Hamid Q.A. New insights into atopic dermatitis. J. Clin. Invest. 2004, 113(5): 651 657. 6. Spergel J.M., Paller A.S. Atopic dermatitis and the atopic march. J. Allergy Clin. Dermatol. 2003, 112(6): 118 127. 7. Gliński R., Kruszewski J., Silny W., Kurzawa R., Czarnecka-Operacz M., Baran E., Szepietowski J. Postępowanie diagnostyczno-profilaktyczno-lecznicze w atopowym zapaleniu skóry. Post. Derm. Alerg. 2004, XXI(6): 265 277. 8. Ercan H., Ispir T., Kirac D., Baris S., Ozen A., Oztezcan S. i wsp. Predictors of atopic dermatitis phenotypes and severity: roles of serum immunoglobulins and filaggrin gene mutation R501X. Allergol Immunopathol (Madr) 2013, Mar-Apr; 41 (2): 86 93. 9. Hon K.L., Poon T.C., Pong N.H., Wong Y.H., Leung S.S., Chow C.M., Leung T.F. Specific IgG and IgA of common foods in Chinese children with eczema: Friend or foe. J Dermatolog Treat 2013, Nov 15. 10. Gałecka M., Szachta P. Rola alergii pokarmowej IgG-zależnej w patogenezie zmian skórnych. Dermatologia praktyczna. 6/2013; 40 45. Mikroflora jelitowa stanowi pierwszy i główny stymulant układu odpornościowego, 11. Baran E., Szepietowski J., Maleszka R. et al. Łojotokowe zapalenie skóry i łupież: konsensus postępowania terapeutycznego. Wytyczne rekomendowane przez Polskie Towarzystwo Dermatologiczne. Dermatol. Klin., 2006; 8(4): 229 234. 12. Śpiewak R., Kordus K., Podział i definicje chorób z kręgu wyprysku, Int. Rev. Allergol. Clin. Immunol. Family Med., 2012; Vol. 18, No. 4. 13. Brzezińska Wcisło L., Co nowego w etiopatogenezie i leczeniu łojotokowego zapalenia skóry. PDiA 2005; XXII, 1: 10 13. 14. Kozłowska A. Łojotokowe zapalenie skóry. Etiologia i leczenie. Medipress Dermatol 1990, 1: 3 8. 15. Jabłońska S. Schorzenia łojotokowe. W: Choroby skóry. S. Jabłońska (red.). PZWL Warszawa, 1980: 943 8. 16. Whorwell P., Lea R. Dietary Treatment of the irritable bowel syndrome, current treatment options. Gastroenterol 2004; 7: 307 316. 17. Nanda R., James R., Smith H., Dudley C.R., Jewell D.P. Food intolerance and the irritable Bowel syndrome. Gut 1989; 30: 1099 1104. 18. Atkinson W., Sheldon T.A., Shaath N., Whorwell P.J. Food elimination based on IgG antibodies in irritable bowel syndrome: a randomized controlled trial. Gut 2004; 53: 1459 1464.