Wygrać z atopią. Zasady rozpoznawania i leczenia atopowego zapalenia skóry u psów, kotów i koni

Transkrypt

1 Wygrać z atopią Zasady rozpoznawania i leczenia atopowego zapalenia skóry u psów, kotów i koni

2 Koordynator projektu Ilona Rybak-Korzec Redakcja i korekta Małgorzata Chuchla Redaktor techniczny Zbigniew Cholewa Projekt okładki Krystyna Zimnal Skład, łamanie i przygotowanie do druku Studio graficzne Wydawnictwa Elamed Recenzent dr n. wet. Jarosław Popiel ISBN Copyright by Wydawnictwo Elamed, 2011 Elamed E. i R. Cholewa Spółka Jawna Katowice, al. Roździeńskiego ksiazki@elamed.pl tel Druk Wrocławska Drukarnia Naukowa PAN, Wrocław Przedruk, kopiowanie lub powielanie w jakiejkolwiek formie, w części lub całości, bez pisemnej zgody Wydawnictwa Elamed są zabronione.

3 Marcin Szczepanik, Piotr Wilkołek Wygrać z atopią Zasady rozpoznawania i leczenia atopowego zapalenia skóry u psów, kotów i koni Katowice 2011

4 dr n. wet. Marcin Szczepanik dr n. wet. Piotr Wilkołek Obecnie pracuje na stanowisku adiunkta w Zakładzie Diagnostyki Klinicznej i Dermatologii Weterynaryjnej Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych Zwierząt na Wydziale Medycyny Weterynaryjnej w Lublinie, z którym jest związany od ukończenia studiów w 1999 roku. W 2004 roku otrzymał tytuł doktora nauk weterynaryjnych, a w 2005 r. zdobył specjalizację z zakresu chorób psów i kotów. Jest autorem kilkudziesięciu publikacji, między innymi z zakresu dermatologii weterynaryjnej, oraz dwóch pozycji książkowych: Dermatologia w praktyce studium przypadków klinicznych oraz Zarys dermatologii koni. Do jego zainteresowań zawodowych należą choroby alergiczne zwierząt towarzyszących. Jest uznanym wykładowcą prowadzącym m.in. szkolenia w ramach studiów podyplomowych dla lekarzy weterynarii, wykładał również na licznych konferencjach naukowych i sympozjach. Ponadto jest lekarzem praktykiem, konsultującym pacjentów głównie z problemami dermatologicznymi i endokrynologicznymi w ramach Przychodni Dermatologicznej oraz Gabinetu Endokrynologicznego. Pracę rozpoczął w 1999 roku. Od tego momentu pracuje w Zakładzie Diagnostyki Klinicznej i Dermatologii Weterynaryjnej w Katedrze i Klinice Chorób Wewnętrznych Zwierząt na Wydziale Medycyny Weterynaryjnej w Lublinie. W 2005 roku otrzymał tytuł doktora nauk weterynaryjnych oraz zdobył specjalizację z zakresu chorób psów i kotów. Odbył staże naukowe w Ecole Vétérinaire de Lyon we Francji oraz na Uniwersytecie w Edynburgu, gdzie prowadził zajęcia ze studentami z zakresu dermatologii weterynaryjnej. Jego zainteresowania zawodowe obejmują dermatologię, immunologię kliniczną i endokrynologię zwierząt konsultuje pacjentów w Przychodni Dermatologicznej oraz w Gabinecie Endokrynologicznym. Jest autorem i współautorem licznych artykułów naukowych i popularnonaukowych dotyczących dermatologii, alergologii i endokrynologii. Ponadto jest znany i ceniony w środowisku zawodowym jako wykładowca i szkoleniowiec.

5 Być zwyciężonym i nie ulec to zwycięstwo, zwyciężyć i spocząć na laurach to klęska. Józef Piłsudski Przedmowa Dlaczego na motto naszej książki wybraliśmy słowa Józefa Piłsudskiego? Otóż oddaje ono jak najbardziej trafnie strategie walki z atopią i atopowym zapaleniem skóry. Być zwyciężonym i nie ulec to zwycięstwo. Często pierwsza obrana przez nas strategia może nie przynieść oczekiwanego rezultatu. Może popełniliśmy błąd w rozpoznaniu i padliśmy ofiarą mimikry, jakże częstej w przypadku chorób skóry? Może wraz z atopią występują inne dermatozy alergiczne lub powikłania wymagające innego niż standardowe leczenie, w końcu może źle dla danego przypadku dobraliśmy czas leczenia i dawki leków? Nie należy poddawać się po pierwszym niepowodzeniu w czasie walki z atopią, próbować innych strategii działania, które umożliwią nam triumf nad chorobą. Zwyciężyć i spocząć na laurach to klęska. Ta druga część motta równie trafnie opisuje walkę z chorobą. Atopia i atopowe zapalenie skóry są procesami dynamicznymi. Wszak jest to skłonność do uczulania się na alergeny środowiskowe, która powoduje, że liczba i jakość alergenów, na które zwierzę się uczula, nie jest stała. Chorobie towarzyszą powikłania, które w różnych okresach roku mogą nasilać proces chorobowy. Pamiętajmy też o zasadzie, by przede wszystkim nie szkodzić zawsze należy dążyć do takiego indywidualnego dobrania leczenia, by leków było jak najmniej, by podawane były one jak najrzadziej i w jak najniższych dawkach. U zwierzęcia z atopią zawsze jest coś do zrobienia i zawsze pozostaje ono pod naszą opieką. W atopii wygrywamy bitwy, ale wojna z chorobą trwa przez całe życie zwierzęcia. Autorzy

6 SPIS TREŚCI Wprowadzenie...7 Rozdział 1 Mechanizmy atopii...11 Rozdział 2 Kliniczne aspekty AZS u psów...23 Rozdział 3 Podstawowe zasady diagnostyki atopowego zapalenia skóry u psów...45 Rozdział 4 Leczenie AZS...63 Rozdział 5 Atopia i atopowe zapalenie skóry u kotów Rozdział 6 Atopia koni...139

7 Wprowadzenie

8 A topia w medycynie jest definiowana jako genetyczna predyspozycja do rozwoju alergii IgE-zależnej, polegająca na zwiększonym wytwarzaniu swoistych przeciwciał klasy IgE w odpowiedzi na niskie stężenia alergenów powszechnie występujących w środowisku, na które u większości osób zdrowych nie rozwija się reakcja IgE-zależna. Natomiast atopowe zapalenie skóry (AZS) jest zapalną, przewlekłą i nawrotową chorobą skóry, w której wiodącym objawem podmiotowym jest uporczywy świąd, a zmiany cechują typowa lokalizacja i obraz kliniczny. Takie definicje funkcjonują w alergologii człowieka i stanowią podstawę do rozważania również problemu występującego u różnych gatunków zwierząt. U ludzi AZS współistnieje z innymi chorobami atopowymi, takimi jak alergiczny nieżyt nosa i spojówek czy astma oskrzelowa. Zgodnie z definicjami poszukuje się czynników genetycznych dziedziczenia choroby przez potomstwo i wykrywa powiązania genetyczne z kilkoma chromosomami, identyfikując tzw. geny kandydackie, które powtarzają się u ludzi z chorobami alergicznymi. Silne skłonności do dziedziczenia choroby stwierdzono u ludzi, u których ryzyko wystąpienia choroby określa się na 70% w sytuacji, gdy dwoje rodziców ma atopię, problem pojawia się zaś u dzieci bez rodzinnych predyspozycji w około 15% przypadków.

9 Wprowadzenie Termin Nadwrażliwość Alergia Alergia zależna od przeciwciał IgE Nadwrażliwość niealergiczna Alergia zależna od limfocytów Atopowe zapalenie skóry (AZS) Atopic like dermatitis Wyjaśnienie Obiektywnie powtarzalne objawy kliniczne pojawiające się w odpowiedzi na czynniki w takiej dawce, która jest tolerowana przez większość psów Reakcja nadwrażliwości wywołana przez specyficzną odpowiedź immunologiczną na alergen i zależna od przeciwciał lub komórek Reakcja, w której w odpowiedzi na alergen uczestniczą przeciwciała IgE, co prowadzi do rozwoju objawów klinicznych Reakcja nadwrażliwości, która rozwija się bez mechanizmów immunologicznych Reakcja, w której w odpowiedzi na alergen uczestniczą specyficzne limfocyty, co prowadzi do rozwoju objawów klinicznych Genetycznie uwarunkowana zapalna i świądowa alergiczna choroba skóry o typowych objawach klinicznych związana z przeciwciałami IgE przeciwko alergenom środowiskowym Zapalna i świądowa choroba skóry o objawach klinicznych identycznych jak te obserwowane w przypadku AZS, w przebiegu której nie można wykazać odpowiedzi ze strony przeciwciał IgE w stosunku do alergenów środowiskowych Tab. 1. Definicje związane alergiami u zwierząt (Podstawy alergologii. Red. W. Mędrala, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2006; Revised nomenclature for veterinary allergy. International Task Force on Atopic Dermatitis, Vet. Immunol. Immunopathol., 2006, 114, ) 9