Zarz¹dzanie i Finanse Journal of Management and Finance Vol. 12, No. 3/1/2014 Arkadiusz Przyby³ka* Arkadiusz Przyby³ka Wêgiel kamienny a bezpieczeñstwo energetyczne Polski Wêgiel kamienny a bezpieczeñstwo energetyczne Polski Wstêp Wêgiel w polskiej gospodarce mia³, ma oraz bêdzie mieæ du e znaczenie z uwagi na fakt, i jest ci¹gle g³ównym Ÿród³em energii cieplnej i elektrycznej wykorzystywanej w polskim przemyœle. Ze wzglêdu na wielkoœæ udokumentowanych zasobów wêgiel kamienny pozostaje w Polsce istotnym elementem bezpieczeñstwa energetycznego. Celem artyku³u jest wskazanie, i nale y d¹ yæ do racjonalnej gospodarki podnosz¹cej efektywnoœæ bran y wêgla kamiennego a nie wy³¹cznie do dzia³añ maj¹cych na celu redukcjê wydobycia. W zwi¹zku z tym przedstawiona zosta³a rola wêgla w polskiej gospodarce oraz jego perspektywy i znaczenie dla bezpieczeñstwa energetycznego kraju. 1. Bezpieczeñstwo energetyczne Problematyka bezpieczeñstwa energetycznego nale y do grupy przedmiotowego bezpieczeñstwa ekonomicznego kraju, które okreœla rodzaj i charakter odpowiednich œrodków koniecznych do zaspokajania potrzeb [KaŸmierczak, 2008, s. 208]. Ustawodawca definiuje to kluczowe pojêcie jako stan gospodarki umo liwiaj¹cy pokrycie bie ¹cego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energiê w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagañ ochrony œrodowiska [ustawa, 1997, art. 3]. Pod wzglêdem praktycznym ustawodawca nakreœli³ g³ówne preferencje, którymi s¹: bezpieczeñstwo dostaw energii noœników pierwotnych i energii finalnej, minimalizacja cen energii, która zosta³a ustalona na podstawie kosztów uzasadnionych i uznana przez regulatora, ograniczenie negatywnego wp³ywu energetyki na œrodowisko naturalne [KaŸmierczak, 2008, s. 208]. S¹ one zgodne z za³o eniami Polityki energetycznej Polski do 2030 roku. Zgodnie z ni¹ bezpieczeñstwo energetyczne rozumie siê jako zapew- * Dr, Katedra Polityki Spo³ecznej i Gospodarczej, Wydzia³ Ekonomii, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, ul. 1 Maja 50, 40-287 Katowice, arekp@ue.katowice.pl
350 Arkadiusz Przyby³ka nienie stabilnych dostaw paliw i energii na poziomie gwarantuj¹cym zaspokojenie potrzeb krajowych oraz po akceptowanych przez gospodarkê, a tak e spo³eczeñstwo cenach, przy za³o eniu optymalnego wykorzystania krajowych zasobów surowców energetycznych oraz poprzez dywersyfikacjê Ÿróde³ i kierunków dostaw ropy naftowej, paliw ciek³ych i gazowych [Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, s. 7]. Bezpieczeñstwo energetyczne jest wiêc jak widaæ pojêciem doœæ szerokim. W polityce energetycznej kraju wskaÿnik bezpieczeñstwa energetycznego rozumiany jest jako stosunek energii produkowanej z rodzimych surowców do energii z importowanego paliwa. Istot¹ polityki energetycznej kraju jest zaœ tworzenie warunków racjonalnego gospodarowania zasobami energetycznymi i kszta³towanie sektora energetycznego w taki sposób, by optymalnie realizowaæ okreœlone cele spo- ³eczno-gospodarcze [Mazurkiewicz, 2012, s. 101]. Jak mo na zauwa yæ, podstawowym celem polityki energetycznej jest d³ugofalowe bezpieczeñstwo kraju oraz spo³eczeñstwa. Skutecznoœæ realizacji owego celu jest uzale niona od kilku zbie nych przes³anek. Jest to mianowicie uwarunkowane wieloma czynnikami, pocz¹wszy od decentralizacji oraz prywatyzacji przedsiêbiorstw energetycznych, przez promowanie konkurencji i selektywne stosowanie regulacji administracyjnej, a skoñczywszy na traktowaniu energii jako towaru, nie zaœ wy³¹cznie jako dobra publicznego [El anowski, 2008, s. 71]. Bezpieczeñstwo energetyczne uwa ane jest tak e za jeden z aspektów bezpieczeñstwa ekonomicznego. Energetyczny aspekt bezpieczeñstwa ekonomicznego jest istotny z nastêpuj¹cych powodów: energia jest nietypowym produktem, poniewa musi byæ dostêpna w sposób ci¹g³y, równie w sytuacjach kryzysów politycznych lub gospodarczych, krajowych oraz globalnych, istnieje œcis³y zwi¹zek miêdzy bezpieczeñstwem energetycznym a twardym, wojskowym bezpieczeñstwem pañstwa (sektor energetyczny wp³ywa poœrednio na mo liwoœci wydatków militarnych pañstwa), eksporterami najwa niejszych surowców energetycznych s¹ w g³ównej mierze pañstwa po³o one w regionach politycznie oraz militarnie niestabilnych [KaŸmierczak, 2008, s. 213]. Bezpieczeñstwo energetyczne pañstwa to dostêpnoœæ do ró nych noœników energii i zapewnienie ci¹g³oœci ich dostaw, a tak e dobrze roz-
Wêgiel kamienny a bezpieczeñstwo energetyczne Polski 351 winiêta infrastruktura do odbioru noœników energii od dostawców zewnêtrznych i do ich przerobu. Dywersyfikacja ró nych noœników energii oznacza równie, i myœl¹c o bezpieczeñstwie energetycznym, nie mo na w polskiej energetyce pomin¹æ ogromnego znaczenia wêgla kamiennego. Wzrostowi poczucia bezpieczeñstwa energetycznego sprzyja racjonalizacja zu ycia energii, poprawa efektywnoœci jej wykorzystania oraz w³aœnie rozwój wykorzystania krajowych Ÿróde³ energii. Wêgiel kamienny, obok wêgla brunatnego, gazu ziemnego i ropy naftowej, stanowi bowiem podstawowy surowiec energetyczny, nie tylko w Polsce, lecz tak e w wielu innych krajach. Jest on równie najbardziej dostêpnym paliwem kopalnym na miêdzynarodowym rynku energetycznym. 2. Zasoby i produkcja wêgla w Polsce Wêgiel kamienny w Polsce znajduje siê w trzech zag³êbiach: na Górnym Œl¹sku, na LubelszczyŸnie oraz na Dolnym Œl¹sku. W 2000 roku ca³kowicie zaprzestano wydobycia w Dolnoœl¹skim Zag³êbiu Wêglowym, kiedy to zaniechano wydobycia z kopalni Nowa Ruda. Spowodowa³y to trudne warunki geologiczno-górnicze, które uczyni³y tê dzia³alnoœæ nieop³acaln¹. Jednak wed³ug szacunków Ministerstwa Œrodowiska zasoby bilansowe 1 na koniec 2011 roku wynios³y w tym regionie 359,72 mln ton [Wilczyñski, 2013, s. 22]. W Lubelskim Zag³êbiu Wêglowym dzia³a dot¹d jedna kopalnia Bogdanka. W tym regionie przyjmuje siê oko³o 9100 km 2 jako obszar o zdefiniowanych perspektywach z³o owych. Bogdanka eksploatuje z³o- e o powierzchni oko³o 77 km 2, co stanowi 0,8% obszaru ca³ego zag³êbia. Z³o a rezerwowe rozpoznane szczegó³owo zajmuj¹ obszar ok. 300 km 2, a z³o a rozpoznane wstêpnie ok. 600 km 2. Obszary prognostyczne i perspektywiczne w regionie zajmuj¹ powierzchniê 4730 km 2. Zasoby bilansowe wêgla na LubelszczyŸnie stanowi¹ oko³o 19,2% wszystkich polskich zasobów bilansowych wêgla kamiennego [Malon, Tymiñski, 2013, s. 43]. Górnoœl¹skie Zag³êbie Wêglowe (GZW) jest g³ównym i zarazem najstarszym zag³êbiem wêglowym Polski. Z wyj¹tkiem wskazanej Bogdanki zlokalizowane s¹ tu obecnie wszystkie prowadz¹ce wydobycie kopalnie. Powierzchnia GZW w granicach Polski szacowana jest na oko³o 5600 km 2. Pozosta³a czêœæ 1730 km 2 GZW znajduje siê na terytorium Czech. Z³o a eksploatowane w kraju zajmuj¹ aktualnie oko³o 1106 km 2 (ok. 20% po- 1 S¹ to zasoby z³o a lub jego czêœci, którego cechy naturalne okreœlone przez kryteria bilansowoœci oraz warunki wystêpowania umo liwiaj¹ podejmowanie jego eksploatacji.
352 Arkadiusz Przyby³ka wierzchni). W GZW znajduje siê 80,1% udokumentowanych zasobów bilansowych wêgla kamiennego. Na terenie GZW znajduje siê 145 rozpoznanych i udokumentowanych z³ó wêgla kamiennego, w tym 49 z³ó jest eksploatowanych, a 42 z³o a s¹ obecnie w stanie zaniechanej eksploatacji. Pozosta³e 54 z³o a s¹ niezagospodarowane [Wilczyñski, 2013, s. 22 23]. Generalnie udokumentowane zasoby bilansowe z³ó wêgla kamiennego na koniec 2012 roku w Polsce wynios³y 48 226 mln ton. Prawie 3/4 zasobów to wêgle energetyczne, 1/4 to wêgle koksuj¹ce, a inne typy wêgli stanowi¹ poni ej 2% wszystkich zasobów tej kopaliny. Zasoby z³ó zagospodarowanych stanowi¹ obecnie 39,7% zasobów bilansowych i wynosz¹ 19 131 mln ton [Malon, Tymiñski, 2013, s. 44]. Jak widaæ z udokumentowanych zasobów wêgla kamiennego, Polska posiada ich tyle, e mog¹ one zapewniæ bezpieczeñstwo energetyczne kraju na co najmniej kilka dekad. Jednak jest to uzale nione od decyzji inwestycyjnych i budowy nowych kopalñ, dziêki którym bêdzie mo na wykorzystaæ posiadane zasoby. W przypadku braku inwestycji mo liwoœci wydobywcze polskich kopalñ w ci¹gu kilkunastu lat drastycznie spadn¹. Skutkiem tego bêdzie koniecznoœæ importu wêgla do produkcji energii, co z kolei spowoduje znaczny spadek poziomu samowystarczalnoœci energetycznej Polski [Kasztelewicz, 2012, s. 12]. Tymczasem inwestycje w sektorze malej¹. W 2013 roku nak³ady inwestycyjne wynios³y 3221,6 mln z³ i by³y ni sze ni w 2012 roku. WskaŸnik natê enia inwestycji w 2013 roku kszta³towa³ siê na poziomie 43,02 z³/t i w porównaniu do roku poprzedniego spad³ o 4,22 z³/t [Informacja o funkcjonowaniu górnictwa wêgla kamiennego w grudniu oraz w 2013 roku, 2014, s. 26]. Bran a wêgla kamiennego w Polsce posiada wszystkie atuty dla dalszego rozwoju w okresie nastêpnych dekad XXI wieku. Zdobyte doœwiadczenie w bardzo trudnych warunkach górniczo-geologicznych, doœwiadczone za³ogi, znaczne zasoby geologiczne, zaplecze naukowo- -projektowe, zaplecze techniczne oraz wzrastaj¹ce zapotrzebowanie na energiê pierwotn¹ i elektryczn¹ powinny sk³aniaæ do zmiany trwaj¹cej polityki ograniczania zdolnoœci wydobywczej polskiej bran y wêgla kamiennego. Decyzje inwestycyjne podj¹æ nale a³oby ju teraz, bowiem budowa nowej kopalni trwa oko³o 12 15 lat, nowy poziom buduje siê od 7 do 10 lat, a nowy szyb przez 3 5 lat. Dlatego bez znacz¹cych inwestycji, g³ównie w budowê nowych poziomów eksploatacyjnych, wyd³u enie lub budowê nowych szybów, nie bêdzie mo liwe zatrzymanie spadku wydobycia z polskich kopalñ [Tajduœ i inni, 2011, s. 353].
Jak mo na zaobserwowaæ w ci¹gu ostatnich lat, wydobycie systematycznie spada (jedynie w roku 2012 zanotowano niewielki wzrost). Obrazuje to tablica 1. Tablica 1. Produkcja wêgla kamiennego w Polsce w latach 2002 2012 (w mln ton) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 103 100 99,2 97,1 94,4 87,4 83,6 77,4 76,2 75,7 78,2 ród³o: Dane GUS. Wêgiel kamienny a bezpieczeñstwo energetyczne Polski 353 W 2013 roku wydobyto 76,5 mln ton wêgla kamiennego (z tego zdecydowana wiêkszoœæ to wêgiel energetyczny 64,4 mln ton). Dla porównania na pocz¹tku transformacji ustrojowej produkcja wêgla kamiennego wynosi³a ponad 180 mln ton. Obecnie wydobycie w Polsce prowadz¹ nastêpuj¹ce podmioty (w nawiasach podano produkcjê wêgla w 2013 roku): Kompania Wêglowa (36 mln ton) planuje budowê kopalni w Lubelskim Zag³êbiu Wêglowym oraz elektrowni opalanej wêglem, Katowicki Holding Wêglowy (11,8 mln ton) planuje budowê elektrowni zasilanej wêglem, Jastrzêbska Spó³ka Wêglowa S.A. (13,6 mln ton), Tauron Wydobycie planuje zwiêkszyæ wydobycie, Lubelski Wêgiel Bogdanka S. A. (8,3 mln ton) planuje zwiêkszyæ wydobycie, Zak³ad Górniczy Siltech sp. z o. o. (180 tys. ton), EKO-PLUS Sp. z o. o, Przedsiêbiorstwo Górnicze Silesia planuje zwiêkszenie wydobycia. Podkreœliæ te nale y, i obecnie wêgiel energetyczny wyprodukowany w Polsce stanowi oko³o 65% ca³ej produkcji Unii Europejskiej [Gawlik, 2011, s. 10]. Zaznaczyæ nale y, i do wa nych atutów wêgla, które przemawiaj¹ za ci¹g³ym utrzymaniem jego konkurencyjnoœci jako priorytetowego paliwa na œwiecie oraz w Polsce, nale y zaliczyæ: mo liwoœæ udostêpniania nowych z³ó wêgla kamiennego, lokalizacjê zasobów wêgla kamiennego na terytoriach wolnych od konfliktów politycznych i zbrojnych, dostêpnoœæ wysoko rozwiniêtych technologii wydobycia wêgla, jego produkcji oraz przetwarzania na ca³ym œwiecie,
354 Arkadiusz Przyby³ka wysok¹ skutecznoœæ miêdzynarodowej sieci logistycznej, co umo liwia i usprawnia handel wêglem drog¹ morsk¹, zgodnie z zapotrzebowaniem rynków miêdzynarodowych [Paszcza, 2012, s. 148]. 3. Pozycja wêgla w polskiej energetyce Wêgiel energetyczny mo e byæ wykorzystywany do ró nych celów. Podstawowe kierunki jego u ytkowania to: jako paliwo w sektorze energetycznym, do produkcji energii elektrycznej i ciep³a, jako paliwo u ytkowane przez koñcowych u ytkowników do produkcji ciep³a i pary (w sektorze przemys³owym, gospodarstwach domowych, handlu i us³ug, rolnictwie i transporcie), jako wêgiel do wtrysku w piecach hutniczych [Gawlik, 2011, s. 11]. G³ównym jednak kierunkiem u ytkowania wêgla energetycznego jest wytwarzanie energii elektrycznej. W wielu krajach œwiata energia wytwarzana w elektrowniach opalanych wêglem ma znacz¹cy udzia³ w ogólnej iloœci produkowanej energii. Polska jest drugim krajem unijnym (po Niemczech) i dziesi¹tym na œwiecie pod wzglêdem produkcji energii elektrycznej z wêgla. W 2012 roku wêgiel kamienny odpowiada³ za 58% ca³kowitej produkcji energii w Polsce. W przypadku energii elektrycznej z wêgla (kamiennego i brunatnego) wytwarza siê jej 88%. W strukturze produkcji energii cieplnej dominuje z kolei ca³kowicie wêgiel kamienny, który odpowiada za 76% jej produkcji. W trzech województwach ponad 90% ciep³a wytwarzane by³o z wêgla kamiennego: w warmiñsko-mazurskim (94,1%), opolskim (92,6%) i œwiêtokrzyskim (92,0%). Du e iloœci wêgla kamiennego spala równie sektor gospodarstw domowych (w 2011 roku 8,9 mln ton) [Wilczyñski, 2013, s. 43]. Rz¹d prognozuje, i zu ycie energii pierwotnej 2 w Polsce bêdzie rosn¹æ w œrednim tempie 1,5% na rok, co wskazuje, e wêgiel d³ugo jeszcze utrzyma swoj¹ dominuj¹c¹ pozycjê. W latach 2006 2030 przewidywane jest zwiêkszenie zapotrzebowania na energiê elektryczn¹ w kraju o oko³o 55%. Wszystkie rozwa ane przez ró ne podmioty scenariusze zak³adaj¹, e ponad 50% energii elektrycznej w Polsce po roku 2030 nadal bêdzie wytwarzane z wêgla. Obecnie powstaj¹ ju nowe elektrownie wêglowe w Opolu, Jaworznie i Kozienicach. S¹ one budowane przez naj- 2 ród³a energii wykorzystywane w pierwszych etapach produkcji przemys³owej energii.
Wêgiel kamienny a bezpieczeñstwo energetyczne Polski 355 wiêksze polskie firmy energetyczne: PGE, Tauron i Enea. Ponadto budowê elektrowni planuj¹ te Katowicki Holding Wêglowy, Kompania Wêglowa oraz Spó³ka Energetyczna Jastrzêbie S.A., a tak e inne spó³ki. Polska jest te jednym z najmniej uzale nionych od dostaw surowców energetycznych z zewn¹trz krajów Unii Europejskiej. Zale noœæ energetyczna Unii Europejskiej szacowana jest na 53%, zaœ Polski jedynie na 18,4%. Wynika z tego, i polskie górnictwo wêgla kamiennego mo e odegraæ istotn¹ rolê w zapewnieniu bezpieczeñstwa energetycznego nie tylko kraju, ale i ca³ej Unii Europejskiej. Zasadniczym warunkiem jest konkurencyjnoœæ polskiego wêgla w stosunku do wêgli importowanych. Czyli dalszy rozwój przemys³u wêglowego bêdzie silnie zdeterminowany przez sytuacjê na rynkach œwiatowych [Sobczyk, 2008, s. 432]. Jak wskazano wczeœniej, bardzo istotne bêd¹ inwestycje podnosz¹ce rentownoœæ bran y. Takie inwestycje, jak ju wskazano, zosta³y poczynione, a kolejne s¹ w planach. W celu pozyskania œrodków na te dzia³ania trzeba rozwa yæ mo liwoœæ prywatyzacji spó³ek wêglowych. Jednak e z uwagi na bezpieczeñstwo energetyczne pañstwo powinno zachowaæ pakiet kontrolny spó³ek wêglowych. W celu zwiêkszenia konkurencyjnoœci mo na wskazaæ pewne Ÿród³a poprawy efektywnoœci wydobycia w polskim górnictwie wêgla kamiennego. Mo emy tu zaliczyæ czynniki: infrastrukturalno-techniczne, takie jak: wprowadzanie nowych rozwi¹zañ technologicznych, modernizacja istniej¹cej infrastruktury, poprawa wydajnoœci podstawowych parametrów kszta³tuj¹cych techniczne aspekty kosztu wydobycia, ekonomiczno-organizacyjne, do których mo na zaliczyæ: ograniczenie udzia³u wynagrodzeñ w kosztach ogó³em, wprowadzenie systemu motywacyjnego (w obecnym systemie brakuje powi¹zania p³acowych i pozap³acowych bodÿców motywacyjnych z efektami wykonywanej pracy), likwidacja nieefektywnych kopalñ, racjonalizacja efektów skali w zakresie transportu i logistyki, wprowadzenie nowoczesnego systemu zarz¹dzania kosztami [Jonek-Kowalska, 2013, s. 153]. Wskazana redukcja kosztów zwi¹zana z organizacj¹ pracy absolutnie nie mo e jednak odbywaæ siê kosztem bezpieczeñstwa pracy w kopalniach. Ponadto trzeba te ograniczyæ niektóre przywileje socjalne czy te ca³¹ nadbudowê, które najbardziej podnosz¹ koszty wydobycia. Polska, jak ju wskazano, posiada znaczne zasoby wêgla, które bêd¹ pe³niæ rolê wa nego stabilizatora bezpieczeñstwa energetycznego kraju.
356 Arkadiusz Przyby³ka Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku zak³ada, e ze wzglêdu na stopniowe wyczerpywanie siê zasobów wêgla kamiennego i brunatnego w obecnie eksploatowanych z³o ach niezbêdne jest przygotowanie i rozpoczêcie eksploatacji nowych z³ó. Z tego wzglêdu konieczne jest zabezpieczenie dostêpu do zasobów strategicznych wêgla, m.in. poprzez ochronê obszarów ich wystêpowania przed dalsz¹ zabudow¹ infrastrukturaln¹ niezwi¹zan¹ z energetyk¹ i ujêcie ich w koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz d³ugookresowej strategii rozwoju. Polityka energetyczna pañstwa zak³ada wykorzystanie wêgla jako g³ównego paliwa dla elektroenergetyki w celu zagwarantowania odpowiedniego stopnia bezpieczeñstwa energetycznego kraju. [Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, 2008, s. 9 11]. Plany rz¹dowe, pomimo przyjêcia przez Uniê Europejsk¹ pakietu klimatyczno-energetycznego, zak³adaj¹ wiêc jednak utrzymanie w przysz³oœci produkcji energii z wêgla na poziomie zbli onym do obecnego. Wêgiel pozostanie najwa niejszym paliwem dla krajowej elektroenergetyki, a tym samym bêdzie gwarantem bezpieczeñstwa energetycznego. Korzystaj¹c z wêgla, mo na bowiem te zmniejszyæ emisjê gazów cieplarnianych do atmosfery. Trzeba tylko stale rozwijaæ najnowsze technologie wêglowe, które zast¹pi¹ aktualne. Zakoñczenie Poziom bezpieczeñstwa energetycznego zale ny jest od wielu czynników. Ich znaczenie oraz waga uzale nione s¹ od uwarunkowañ wewnêtrznych danego kraju oraz sytuacji na rynkach œwiatowych. Najwa niejsze czynniki maj¹ce wp³yw na bezpieczeñstwo energetyczne to: wielkoœæ potencja³u Ÿróde³ energii, stan techniczny systemu zaopatrzenia i form w³asnoœci jego infrastruktury, lokalizacja oraz stopieñ dywersyfikacji i wykorzystania krajowych oraz zewnêtrznych Ÿróde³ zaopatrzenia, zró nicowanie bazy paliwowej dla elektroenergetyki i ciep³ownictwa, mo liwoœæ magazynowania paliw, stopieñ rozwoju oraz przepustowoœæ krajowych i miêdzynarodowych po³¹czeñ systemów energetycznych [KaŸmierczak, 2008, s. 214]. W³asne surowce energetyczne s¹ elementem umo liwiaj¹cym w³aœciwe funkcjonowanie gospodarki oraz zapewnienie bezpieczeñstwa energetycznego. W trosce o to bezpieczeñstwo nie nale y zatem prowa-
Wêgiel kamienny a bezpieczeñstwo energetyczne Polski 357 dziæ dzia³añ dekarbonizacyjnych poprzez redukcjê wydobycia. Nale a³oby za to utrzymaæ istniej¹c¹ bazê wydobywcz¹ (tê oczywiœcie efektywn¹) oraz prowadziæ dzia³ania inwestycyjne w celu rozpoznania i przygotowania do prowadzenia prac wydobywczych w nowych z³o ach. Wspieraæ nale y rozwój zaawansowanych technologii pozwalaj¹cych na pozyskiwanie paliw p³ynnych i gazowych z wêgla oraz korzystaæ z metod czystego spalania samej kopaliny. Ponadto trzeba te ograniczaæ koszty wydobycia (m.in. poprzez likwidacjê czêœci przywilejów górniczych, zw³aszcza osób, które s¹ zatrudnione na powierzchni), co podniesie konkurencyjnoœæ polskiego wêgla. Nale y bowiem pamiêtaæ, i krajowe zasoby wêgla kamiennego s¹ istotnym stabilizatorem bezpieczeñstwa energetycznego Polski. Literatura 1. Gawlik L. (2011), Wêgiel kamienny energetyczny. Perspektywy rozwoju w œwietle priorytetów œrodowiskowych. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Kraków. 2. El anowski F. (2008), Polityka energetyczna. Prawne instrumenty realizacji, LexisNexis, Warszawa. 3. Informacja o funkcjonowaniu górnictwa wêgla kamiennego w grudniu oraz w 2013 roku (2014), Ministerstwo Gospodarki, Warszawa. 4. Jonek-Kowalska I. (2013), Ocena mo liwoœci poprawy efektywnoœci wydobycia wêgla kamiennego, w: Analiza i ocene kosztów w górnictwie wêgla kamiennego w Polsce w aspekcie poprawy efektywnoœci wydobycia, Turek M. (red.), Difin, Warszawa. 5. Kasztelewicz Z. (2012), Blaski i cienie górnictwa wêglowego w Polsce, Polityka Energetyczna z. 4. 6. KaŸmierczak M. (2008), Identyfikacja bezpieczeñstwa energetycznego, w: Zarys ekonomiki bezpieczeñstwa, P³aczka J. (red.), AON, Warszawa. 7. Malon A., Tymiñski M. (2013), Wêgiel kamienny, w: Bilans zasobów z³ó kopalin w Polsce, Szuflicki M., Malon A., Tymiñski M. (red.), Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. 8. Mazurkiewicz J. (2012), Polityka energetyczna Polski wyzwania i problemy, w: Szkice o wspó³czesnej polityce gospodarczej, Paj¹k K., Mazurkiewicz J., B³aszczyk P. (red.), Adam Marsza³ek, Toruñ. 9. Sobczyk E. J. (2008), Zasoby wêgla kamiennego w Polsce a mo liwoœci zaspokojenia potrzeb energetyki, Polityka Energetyczna z. 1.
358 Arkadiusz Przyby³ka 10. Paszcza H. (2012), Ocena stanu zasobów wêgla kamiennego w Polsce z uwzglêdnieniem parametrów jakoœciowych i warunków zalegania w aspekcie zapewnienia bezpieczeñstwa energetycznego kraju, Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energii Polskiej Akademii Nauk nr 83. 11. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, (2008), Ministerstwo Gospodarki, Warszawa. 12. Tajduœ A., Czaja P., Kasztelewicz Z. (2011), Rola wêgla w energetyce i strategia polskiego górnictwa wêgla brunatnego w I po³owie XXI wieku, Górnictwo i Geoin ynieria z. 1. 13. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, tekst jedn. Dz. U. 2012 r., poz. 1057 z póÿn. zm. 14. Wilczyñski M. (2013), Zmierz wêgla kamiennego w Polsce, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa. Streszczenie Polska posiada jedne z najwiêkszych z³ó wêgla kamiennego w Europie. Ma to wp³yw na wybór tej kopaliny jako g³ównego noœnika energii. W artykule omówione zosta³y problemy zwi¹zane z bezpieczeñstwem energetycznym oraz znacz¹c¹ rol¹ wêgla w tej kwestii. Przedstawiono potencjalne zasoby wêgla, które bêdzie mo na wykorzystaæ w przysz³oœci, oraz kszta³towanie siê jego produkcji w poszczególnych spó³kach prowadz¹cych dzia³alnoœæ wydobywcz¹. Przedstawiono równie udzia³ wêgla w strukturze noœników energii oraz perspektywy na najbli sze lata. S³owa kluczowe energetyka, wêgiel kamienny, bezpieczeñstwo energetyczne, kopalnie Hard coal and energy security of Poland (Summary) Poland has some of the biggest coal deposits in Europe. This has implications on the choice of the minerals as the main energy carrier. This article are spoken issues related to energy security and the significant role of coal in the matter. Presents the potential coal resources that can be used in the future and shaping its production in individual companies engaged in extraction activities. It also presents the share of coal in energy structure and the prospects for the coming years. Keywords energy, coal, energy security, mines