RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA remontu willi przy ul. Klonowej 6 w Warszawie Michałowice, marzec 2012

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 2 DANE DOTYCZĄCE PRZEPROWADZONYCH PRAC ZLECENIODAWCA Architekci Dawidczyk & Partnerzy Sp. z o.o. ul. Solec 81B/A-51; 00-382 Warszawa WYKONAWCA MONUMENT SERVICE Marcin Kozarzewski ul. Raszyńska 2, 05-816 Michałowice www.monumentservice.pl EKSPERTYZA KONSERWATORSKA Agnieszka Wielocha - dyplomowany konserwator zabytków Sylwia Pawełkowicz - dyplomowany konserwator zabytków Karolina Zalewska - historyk sztuki Cesar Delgado Martin - fotograf BADANIA dr hab. Wojciech Bartz - geolog, badania petrograficzne mgr Artur Borkowski - chemik, badania analityczne KONSULTACJE prof. Janusz Smaza - konserwator zabytków termin wykonania prac - 03.2012 r.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 3 SPIS TREŚCI DANE DOTYCZĄCE PRZEPROWADZONYCH PRAC 2 1. WSTĘP 4 2. BIBLIOGRAFIA 5 3. ZAGADNIENIA HISTORYCZNE 6 3.1. HISTORIA OBIEKTU 6 3.2. MATERIAŁY BUDOWLANE W REALIZACJACH BOHDANA PNIEWSKIEGO 7 4. SPECYFIKACJA ZASTOSOWANYCH MATERIAŁÓW ORAZ ICH STAN ZACHOWANIA 12 4.1. ELEWACJA POŁUDNIOWA OD UL. KLONOWEJ 12 4.2. ELEWACJA WSCHODNIA, WEJŚCIOWA OD UL. BACCIARELLEGO 18 4.3. ELEWACJA PÓŁNOCNA, OGRODOWA 23 5. SPRAWOZDANIE Z BADAŃ IDENTYFIKACYJNYCH (PETROGRAFICZNYCH I ANALITYCZNYCH) 25 6. OPIS ZASTOSOWANYCH MATERIAŁÓW WRAZ Z PROBLEMATYKĄ KONSERWATORSKĄ 36 6.1. PIASKOWIEC 36 6.2. TYNK 36 6.3. LASTRYKO 37 6.4. ELEMENTY METALOWE 37 6.5. TYNK W MIEJSCU ZAŚLEPIENIA OKIEN NA ŚCIANIE WSCHODNIEJ 37 7. ZALECENIA KONSERWATORSKIE DO PLANOWANYCH PRAC REMONTOWYCH 38 8. PROPONOWANE POSTĘPOWANIE KONSERWATORSKIE DLA POSZCZEGÓLNYCH GRUP MATERIAŁÓW 39 8.1. PIASKOWIEC 39 8.2. TYNK NIEMALOWANY 40 8.3. TYNK W MIEJSCU ZAŚLEPIENIA OKIEN NA ŚCIANIE WSCHODNIEJ 41 8.4. TYNK NA NAJWYŻSZEJ KONDYGNACJI NA TARASIE 41 8.5. PŁYTY LASTRYKO NA BALKONACH 41 8.6. PŁYTY MARMUROWE W OGRODZIE 41 8.7. ELEMENTY METALOWE 41

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 4 1. WSTĘP PODSTAWY FORMALNE PRZEPROWADZONYCH BADAŃ Umowa pomiędzy firmą Monument Service Marcin Kozarzewski i firmą Architekci Dawidczyk & Partnerzy Sp. z o.o. PRZEDMIOT EKSPERTYZY Budynek wilii przy ulicy Klonowej 6 w Warszawie. Willa (d. Urbanowicza i Muszyńskiego) wraz z działką i ogrodzeniem wpisana do rejestru zabytków nieruchomych pod numerem 1480, decyzją z dnia 1991-05-18. ZAKRES PRAC 1. Wykonanie kwerendy archiwalnej mającej na celu odnalezienie materiałów dot. historii obiektu oraz przekształceń architektonicznych. 2. Wykonanie dokumentacji fotograficznej elewacji budynku. 3. Analiza technologiczna wystroju elewacji pod kątem stanu zachowania oraz techniki wykonania elementów zabytkowych. 4. Opracowanie zaleceń konserwatorskich dot. remontu budynku. 5. Proponowane postępowanie konserwatorskie dla poszczególnych grup materiałów. PRZEDMIOT BADAŃ Przedmiotem badań jest wystrój zewnętrzny budynku przy ul. Klonowej 6, w tym: elewacje południowa, wschodnia i północna, posadzka ogrodowa, taras. CEL BADAŃ Celem badań jest próba określenia charakteru, stanu zachowania i chronologii elementów zewnętrznych domu przy ul. Klonowej 6. Badania mają posłużyć jako podstawa do opracowania zaleceń konserwatorskich do planowanych prac remontowych. Najważniejsze więc będzie ustalenie, które z elementów należą do pierwotnego wystroju, a które zostały wprowadzone wtórnie. Istotne dla zaplanowania prac remontowych będzie sporządzenie specyfikacji zastosowanych materiałów, a w szczególności składu wyprawy tynkarskiej pokrywającej znaczną część elewacji i stanowiącej element charakterystyczny budynku. METODYKA BADAŃ Skupiono się na badaniu tynków: charakterystycznego tynku szlakowanego o różowougrowym odcieniu oraz tynku zastosowanego do wykonania cokołów balustrad.dodatkowo przebadano kamień z płyty posadzkowej z ogrodu przed wejściem od strony wschodniej. Wykonano badania identyfikacyjne petrograficzne oraz analityczne. A. METODYKA BADAŃ PETROGRAFICZNYCH Z dostarczonej próbki wykonano płytki cienkie (preparaty mikroskopowe do badań w świetle spolaryzowanym, przechodzącym) po jednej dla każdej z próbek, w Szlifierni Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wroclawskiego. Płytki cienkie wykonano poprzez szlifowanie za pomocą proszków polerskich zamocowanych próbek skały na szkiełku podstawowym za pomocą żywicy epoksydowej, o współczynniku załamania światła około 1,54, celem osiągnięcia grubości materiału (skały, zaprawy) około 30 μm. Po spolerowaniu płytki cienkie przykryte zostały szkiełkiem nakrywkowym, klejonym za pomocą balsamu kanadyjskiego. Badania płytek cienkich przeprowadzono za pomocą mikroskopu polaryzacyjnego Zeiss Axiolab, z zamontowanym cyfrowym aparatem fotograficznym Canon G2, za pomocą którego wykonano dokumentację fotograficzną. Stosunki objętościowe wchodzących w skład badanych próbek składników oszacowano na podstawie obliczeń planimetrycznych, wykonanych metodą liniową Rosivala, za pomocą stolika integracyjnego. B. METODYKA BADAŃ ANALITYCZNYCH Próbkę zalano w żywicy o współczynniku załamania światła n D =1.662 w celu wykonania preparatu mikroskopowego, który poddano obserwacji pod mikroskopem biologicznym do światła przechodzącego, światła spolaryzowanego i ciemnego pola: Olympus CX41. Zdjęcia wykonano kamerą mikroskopową Olympus UC30. Poszczególne jony oznaczano w oparciu o wyniki reakcji charakterystycznych: Fe 3+ próbkę roztworzono w stęż. HCl, a powstały roztwór odparowano do sucha. Następnie w środowisku 3M HCl próbkę zalano kroplą 0.1M K 4 [Fe(CN) 6 ]. W obecności jonów Fe 3+ pojawił się charakterystyczny niebieski osad.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 5 2. BIBLIOGRAFIA Barucki T., Bohdan Pniewski (1897-1965), "Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t.44: 2000, nr 4, s. 245-269. Bohdan Pniewski 1897-1965. Katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie, oprac. A. Rottermund, Warszawa 1967. Czapelski M., Bohdan Pniewski warszawski architekt XX wieku, Warszawa 2008. Jaroszewski T.S., Piękne dzielnice. Uwagi o architekturze luksusowej w Warszawie w latach trzydziestych, [w] Sztuka lat trzydziestych. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Niedzica, kwiecień 1988, Warszawa 1991, s. 167-202; przedruk tekstu w: Jaroszewski T.S., Od klasycyzmu do nowoczesności,. Krassowski Cz., Bohdan Pniewski 26 VIII 1897-5 IX 1965, "Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t. 11: 1966, nr 2, s. 117-124. Krzywicka L, Wyznania gorszycielki, Warszawa 1995, s. 294. Kublik A., Nie wszystkie wille prezydenta, Gazeta Wyborcza, 31.01.1992. Kublik A., Willa rodzynek, Gazeta Wyborcza, 06.12.1993. Leśniakowska M., Architektura w Warszawie 1918-1939, Warszawa 2000, s. 124. Norwerth E., Dom przy Klonowej, Arkady, 1936, 1, s. 3-10. Pniewski B., Willa przy ulicy Klonowej w Warszawie, Architektura i Budownictwo, XIII: 1937, 2, s. 35-42. Olszewski A.K., Sztuka współczesna 1890-1939. Architektura, malarstwo, rzeźba, [w:] Sztuka Warszawy, Warszawa 1986, s. 437. Tomiczek M., Bliźniak przy ulicy Klonowej, Murator, 1998, 12, s. 55-58. Wąsowski P.M., Architecture of Residential Villas in Interwar Warsaw as Exemplified in Bohdan Pniewski s Designs, Architecture Civil Engineering Environment, 2/2008, s. 23-32. Zieliński J., Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, 6, Warszawa 2000. Literatura uzupełniająca Hryniewiecki J., Kilka uwag o willi we Frascati, Architektura i Budownictwo, 1938, 3, s. 88-96. Pniewski B., Dom mieszkalny przy ul. Konopnickiej, Architektura i Budownictwo, 1938, 8, s. 240-242. Woźnicki S., Wymowa dwóch willi, Architektura i Budownictwo, 1932, 8, s. 237-243. Fotografia archiwalna domu przy ulicy Klonowej 6/8, źródło: Pniewski B., Willa przy ulicy Klonowej w Warszawie, Architektura i Budownictwo, XIII: 1937, 2, s. 35-42, s. 37

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 6 3. ZAGADNIENIA HISTORYCZNE 3.1. HISTORIA OBIEKTU Dwurodzinny dom przy ulicy Klonowej 6/8 został wzniesiony w latach 1935-36 dla inżyniera Leszka Muszyńskiego i adwokata Stefana Urbanowicza. Autorem projektu był wybitny warszawski architekt Bohdan Pniewski. Przy tej realizacji współpracował ze Stefanem Listowskim i odpowiedzialnym za wnętrza Janem Bogusławskim 1. Dokumentacja projektowa, łącznie z wczesnymi rysunkami koncepcyjnymi (w sumie 78 rysunków), przechowywana jest w dziale Rysunku Polskiego Muzeum Narodowego w Warszawie. Willa na Klonowej jest jednym z najwspanialszych przykładów nowoczesnego i luksusowego budownictwa lat 30-tych XX w. O jej randze świadczy obecność we wszystkich znaczących opracowaniach dotyczących architektury dwudziestolecia międzywojennego (patrz Bibliografia). Monografista Pniewskiego Marek Czapelski tak pisze o stronie formalnej obiektu: [ ] Willę zaprojektowano w pozbawionej wyraźnych historycznych odniesień współczesnej stylistyce. Język form był w pełni nowoczesny płaski dach, okna wstęgowe, zaokrąglone narożniki streamline. Jednak, w odróżnieniu od purystycznych projektów awangardy lat dwudziestych, fakturalne eksperymenty w willi na Klonowej stanowią jeden z podstawowych elementów, decydujących o plastycznym wyrazie poszczególnych elewacji. 2 Prawdopodobnie jeszcze przed wybuchem wojny zamurowano okna znajdujące się w pobliżu schodów wejściowych mieszkania inżyniera Muszyńskiego. W latach okupacji w willi mieściła się Geheime Feldpolizei (Tajna Policja Polowa) 3. Budynek przetrwał powstanie warszawskie. Potwierdza to lotnicza fotografia archiwalna z 1945 r. i relacja Haliny Urbanowicz-Woyke, córki Stefana Urbanowicza 4. Na mocy dekretu Bieruta z 1946 budynek znacjonalizowano. Zamieszkiwali w nim liczni prominenci, w tym Jakub Berman, Stanisław Radkiewicz, Michał Rola-Żymierski i Marian Spychalski. Czasowo pełnił funkcję rezydencji Prezydenta RP. W latach 1990-1992 przed przeprowadzką do Belwederu mieszkał tu prezydent Lech Wałęsa. Fot. 1. Dom przy ulicy Klonowej 6/8, ortofotomapa Warszawy z 1945 r., źródło: http://www.mapa.um.warszawa.pl/mapa/mapa.aspx?service=historical 1 M. Leśniakowska, Architektura w Warszawie 1918-1939, Warszawa 2000, s. 124. 2 M. Czapelski, Bohdan Pniewski warszawski architekt XX wieku, Warszawa 2008, s. 156. 3 Fragment wspomnień Haliny Urbanowicz-Woyke, córki Stefana Urbanowicza: A w domu była Geheimfeldpolizei i jakeśmy furtką o godzinie piątej rano zajechali przed swój dom, [...] i był napis na furtce, że Nie służbowo zakaz [wstęp] jest wzbroniony, po niemiecku. Uznaliśmy, że powrót właściciela nie jest sprawą służbową. Pojechaliśmy do rodziny i dopiero w jakichś godzinach, tak zwanych biurowych, ojciec poszedł i pan kapitan Klauss bardzo grzecznie ojca przyjął. Powiedział: Proszę pana, bardzo nam przykro, ale charakter naszej pracy Geheimfeldpolizei nie pozwala na to, żeby ktokolwiek, nawet właściciel z nami mieszkał. Ale [jeśli] cokolwiek on sobie życzy z domu, to bardzo proszę zabrać., źródło: http://ahm.1944.pl 4 W Warszawie nie można było zamieszkać, bo wprawdzie willa moich rodziców przy ulicy Klonowej ocalała, ale nie bardzo się jeszcze wtedy Warszawa nadawała do zamieszkania., źródło: http://ahm.1944.pl

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 7 3.2. MATERIAŁY W REALIZACJACH BOHDANA PNIEWSKIEGO Bohdan Pniewski niezwykle chętnie stosował kamień jako okładzinę projektowanych przez siebie budynków. Wybór ten miał dwojakie przyczyny: estetyczne i ekonomiczne. Swoje stanowisko Pniewski tak wyraził w 1934 r.: Dane są następujące: 1 m 3 surowca, z którego można otrzymać 8-10 płyt, kosztuje w kamieniołomach 50 gr. do 5 zł. 10 płyt w Warszawie na murze kosztuje 600 zł., transport towaru, który jest wart 50 gr. do 5 zł., kosztuje 200 zł. Na 2 duże roboty w Warszawie kamień z Kielc sprowadzamy końmi, psując wybudowana drogę Warszawa Radom. Licząc dzisiejszą cenę 50 zł. za m 2, elewacja domu 25 m szerokości, wys. 4 pięter, około 300 m powierzchni obłożonej gładkiej kosztować będzie 15.000 do 20.000 zł. To jest tyle co 3-krotny remont. Czy Panowie mogą sobie wyobrazić np. ulicę Marszałkowską bez gipsów i ohydnych tynków, bez podejrzanych ozdób, za to wylicowaną jasnym piaskowcem, dobrym do zmywania, patynującym się pięknie. 5 Postulaty Pniewskiego dotyczące zastosowania kamienia w architekturze stołecznej zrealizowały się już w ciągu kilku kolejnych lat. Przy okazji prezentacji domu własnego architekta, mieszczącego się w Alei na Skarpie, Jerzy Hryniewiecki podkreślił ogromną rolę tego surowca. Głównym czynnikiem architektonicznym willi we Frascati jest kamień. Przeżywamy obecnie renesans kamienia. Niepatynowanie się większości materiałów architektury współczesnej i przedwczesne starzenie się nowych wczoraj budynków zmusiło architektów do nawrotu ku materiałom, które już wytrzymały próbę historyczną. A więc przede wszystkim kamień, odwieczne tworzywo architektury. Zaczęło się od płyt, którymi wykładano te czy inne modernistyczne elewacje, kamień wypierał tynki. Z czasem jednak rola kamienia wzrasta. Rozleniwiony umysł architekta przekonuje się po raz niewiadomo który, że kamień nie tylko zastępuje jeden czy też dwa materiały, lecz że może być i powinien być tworzywem, przy pomocy którego rozwija się całą skalę efektów faktur, form i detali. Przeżywamy okres powrotu do totalizmu kamienia nazewnątrz domu, do patosu jego wieczystej mowy. Kamień narzucać zaczyna znów swoje formy architektoniczne. Przekonywamy się powoli, że ten materiał najstarszy, przy technice obróbki współczesnej posiada jeszcze niewykorzystane bogactwo możliwości, i że najbardziej już chyba wypróbowany materiał otwiera dla architektury nowoczesnej nowe drogi rozwoju, którym narzuca surową dyscyplinę, rozluźnioną już bardzo przez dowolność i elastyczność możliwości konstrukcyjnych. Fot. 2. Dom własny B. Pniewskiego willa w alei Na Skarpie w Warszawie, 1936-37, źródło: Wikimedia commons. 5 B. Pniewski, Przemówienie dyskusyjne, Architektura i Budownictwo X, 1934, nr 5, s. 153.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 8 Fot. 3. Pensjonat Patria w Krynicy-Zdroju, 1930-33, źródło: http://warszawa.sarp.org.pl Fot. 4. Gmach Sądów Grodzkich w Warszawie, 1935, źródło: Wikimedia commons.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 9 Fot. 5. Pawilon Ministerstwa Spraw Zagranicznych przy Pałacu Brühla w Warszawie, marzec 1936, źródło: http://www.audiovis.nac.gov.pl/. Jako okładziny kamienne w elewacjach Pniewski stosował piaskowiec młotkowany, boniowany lub rustykowany, osiągając w ten sposób różne efekty światłocieniowe. Po raz pierwszy Pniewski zastosował rustykę w architekturze pensjonatu Patria w Krynicy-Zdroju. Budowla ta, projektowana od 1930 r. dla Jana Kiepury, wzniesiona została w latach 1932-33 6. Kontrast gładkich i rustykowanych płyt znany jest chociażby gmachu Sądów Grodzkich w Warszawie (1935). Boniowany cokół pojawił się w pawilonie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, dobudowanym przy Pałacu Brühla w Warszawie (1936-37). Wachlarz możliwości jakie daje kamień w elewacjach zaprezentował Pniewski na przykładzie własnego domu, powstałego w latach 1936-37, w wyniku rozbudowy dawnej loży masońskiej w parku Frascati. Mimo ogromnego zespołu rysunków, jakie zachowały się do willi na Klonowej, brak jakiejkolwiek dokumentacji pisemnej dotyczącej budowy. O konstrukcji domu tak pisał Pniewski w prasie branżowej: Żelbetową konstrukcję budynku wypełniono Fot. 6. Stefan Urbanowicz na budowie domu fot. ze zbiorów rodziny Woyke, źródło: http://warszawawobiektywie.waw.pl cegłą dziurawką. W niektórych partiach słupom żelbetowym służyły za szalowanie glizy stalowe spawane, przy czym glizy te pomalowane stanowią w dalszym ciągu zewnętrzną powierzchnię słupa. Elewacje wyłożone zostały piaskowcem, występującym w obróbce zależnie od wymagań kompozycyjnych, jako rustykowany lub młotkowany. W przypadku willi na Klonowej nagromadzenie różnych faktur kamienia na elewacji od ulicy tłumaczy się dobrym nasłonecznieniem południowej ściany budynku. 6 M. Czapelski, Bohdan Pniewski warszawski architekt XX wieku, Warszawa 2008, s. 151-154.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 10 Tajemnice warsztatu Pniewskiego odsłania częściowo kosztorys i specyfikacja materiałowa dotycząca budowy luksusowej kamienicy przy ul. Konopnickiej 5 w Warszawie 7. Budynek zaprojektowany dla Franciszka Nowickiego wznoszony był w latach 1936-38 8, a więc prace przy nim rozpoczęły się w roku ukończenia willi na Klonowej. Na Konopnickiej Pniewski zastosował w górnej części elewacji piaskowiec szydłowiecki, w dolnej budzanowski o grubości 7 cm 9. W części opisowej kosztorysu architekt szczegółowo opisuje parametry poszczególnych materiałów, w tym kamienia i cementu, sposób prowadzenia robót ziemnych, murarskich, kamieniarskich itp. Fot. 7-8. Kamienica przy ul. Konopnickiej 5 w Warszawie, źródło: warszawa.sarp.org.pl Fot. 9. Willa Zalewskich, Warszawa ul. Rzymska, 1930-32 (odbudowana 1974), aksonometria, źródło: warszawa.sarp.org.pl 7 Archiwum Bohdana Pniewskiego w zbiorach działu Rysunku Polskiego Muzeum Narodowego w Warszawie. 8 M. Czapelski, Bohdan Pniewski warszawski architekt XX wieku, Warszawa 2008, s. 133. 9 B. Pniewski, Dom mieszkalny przy ul. Konopnickiej, Architektura i Budownictwo, 1938, 8, s. 241.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 11 Rozwiązania formalne zastosowane przez Pniewskiego na Klonowej pojawiają się też w innych projektach architekta. Zaokrąglone narożniki budowli znane są z willi Zalewskich na Saskiej Kępie, domu Jerzego Luberta w Warce czy willi na Królewskiej Górze w Konstancinie. Cofnięta najwyższa kondygnacja domów i kamienic jeden z wyróżników projektów Pniewskiego zastosowany został w wielu stołecznych adresach, między innymi w domu mieszkalnym na rogu Smulikowskiego i Tamki oraz na Konopnickiej 5. Długie, betonowe balkony pojawiły się także w oficynie kamienicy przy ul. Konopnickiej 5 w Warszawie. Okna wstęgowe znajdowały się właściwie w port folio większości awangardowych architektów lat 30-tych. Fot. 10. Willa Jerzego Luberta, Warka, 1933-1935, źródło: http://www.gimnazjumnr1.warka.pl. Fot. 11. Willa na Królewskiej Górze w Konstancinie, 1934, http://www.historiasztuki.com.pl

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 12 4. SPECYFIKACJA ZASTOSOWANYCH MATERIAŁÓW ORAZ ICH STAN ZACHOWANIA 4.1. ELEWACJA POŁUDNIOWA OD UL. KLONOWEJ INWESTOR: C e n t P r e z y d 0 0-9 0 WYKONAWCA: ARCHITE u l. S o w ww : w Rys.1. Inwentaryzacja architektoniczna elewacji południowej z zaznaczeniem rodzajów użytych materiałów, rys. Architekci Dawidczyk&Partnerzy. OBIEKT: FAZA: TYTUŁ RYSUNKU: W I L L w Zesp W a r s I N W E ELEW FORMAT: 564X400 DATA: 2012-03-19 wtórna obróbka metalowa Projekt jest opracowany wg indywidualneg PROJEKTOWAŁ: mgr inż. arch. Katarzyna mgr inż. arch. Leszek Ch mgr inż. arch. Małgorza SPRAWDZIŁ mgr inż. arch. Tomasz D DATA SKALA 2012/03 1: tynk szlakowany piaskowiec młotkowany Fot. 12. ELEWACJA POŁUDNIOWA widok ogólny.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 13 piaskowiec tynk szlakowany tynk szlakowany piaskowiec rystykowany piaskowiec młotkowany kostka Fot. 14. ELEWACJA POŁUDNIOWA, część dolna widok od strony wschodniej. piaskowiec młotkowany Okna wstęgowe oddzielone są kamieniem, przy samym oknie ułożony jest jasnoszary piaskowiec szydłowiecki, od strony elewacji różowy piaskowiec być może brudzanowski. Fot. 15. ELEWACJA POŁUDNIOWA, obramienie okna.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 14 tynk szlakowany wtórna, jasna płyta, zakłóca układ szachownicy wyciekający pod wpływem temperatury lepik, na który montowane były lastrykowe płyty. Fot. 16. ELEWACJA POŁUDNIOWA, widok posadzki na balkonie na 1. piętra. Fot. 17. ELEWACJA POŁUDNIOWA, widok obróbki blaszanej balustrady balkonu na 1. piętrze. Fot. 18. ELEWACJA POŁUDNIOWA, widok obróbki blaszanej balustrady balkonu na 1. piętrze. Nieszczelna obróbka blaszana. U góry widoczne otwory po nitach zapewne - najprawdopodobniej nieoryginalnych. Na balustradzie wschodniej blacha wierzchnia nie nosi śladów montażu nitów.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 15 Fot. 19. ELEWACJA POŁUDNIOWA, widok balustrady balkonu na 1. piętrze od strony wewnętrznej. Fot. 20. ELEWACJA POŁUDNIOWA, widok balustrady balkonu na 1. piętrze od strony zewnętrznej (od ul. Klonowej). W monolitycznie wykonanej balustradzie balkonu, na skutek pracy budynku, osadzania się gruntu i braku dylatacji powstają pęknięcia widoczne zarówno od strony wewnętrznej, jak i zewnętrznej.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 16 wtórny jasnożółty tynk strukturalny wtórne płytki posadzkowe wtórnie pomalowane na srebrny kolor kominy Zadaszenie balkonu niegdyś było pokryte papą. W czasie ostatniego remontu tarasu na papę założono grubą warstwę zaprawy, na której położono płytki. Na budynku Klonowa 8 widoczne jest oryginalne wykończenie. Od strony ul. Klonowej z dołu widoczny jest gruby pas jasnej blachy. Fot. 21-23.. ELEWACJA POŁUDNIOWA, widok najwyższej kondygnacji oraz tarasu.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 17 papa na zadaszeniu balkonu budynku Klonowa 8 ciemnoszara balustrada budynku Klonowa 8 Fot. 24. ELEWACJA POŁUDNIOWA, widok najwyższej kondygnacji oraz tarasu po stronie domu przy ul. Klonowej 8. Na zdjęciu poniżej widoczna różnica w obróbce metalowej dachu budynków przy Klonowej 6 i 8. Fot. 25. ELEWACJA POŁUDNIOWA, widok domu przy ul. Klonowej 6/8.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 18 4.2. ELEWACJA WSCHODNIA, WEJŚCIOWA OD UL. BACCIARELLEGO INWESTOR: WYKONAWCA: C e n t r u m O b s ł u g i K a n c e l a r i i P r e z y d e n t a R z e c z y s p o s p o l i t e j P o l s k i e j 0 0-9 0 2 W a r s z a w a u l. W i e j s k a 1 0 ARCHITEKCI DAWIDCZYK & PARTNERZY SP. Z O.O. u l. S o l e c 8 1 B / A - 5 1 ; 0 0-3 8 2 W a r s z a w a w ww : w w w. ad.w aw. pl tel/ f a x + 4 8 22 78 6 13 89 OBIEKT: W I L L A P R Z Y U L. K L O N O W E J 6 w Zespole Rezydencji Belweder - Klonowa W a r s z a w a, u l. K l o n o w a 6 FAZA: Rys. 2. Inwentaryzacja architektoniczna elewacji wschodniej z zaznaczeniem rodzajów użytych materiałów, rys. Architekci Dawidczyk&Partnerzy. TYTUŁ RYSUNKU: I N W E N T A R Y Z A C J A B U D O W L A N A ELEWACJA WSCHODNIA wejściowa, od ul. Bacciarellego Projekt jest opracowany wg indywidualnego rozwiązania i twórca zachowuje prawo do ochrony autorskich dóbr osobistych. PROJEKTOWAŁ: UPRAWNIENIA PODPIS mgr inż. arch. Katarzyna Dawidczyk MA/KK/003/02 mgr inż. arch. Leszek Chojnacki MA/004/03 mgr inż. arch. Małgorzata Kaczorek-Placha SPRAWDZIŁ UPRAWNIENIA PODPIS mgr inż. arch. Tomasz Dawidczyk MA/KK/048/02 DATA SKALA BRANŻA TOM NR RYSUNKU REV. 2012/03 1:50 ARCH 001 INW-10 000 jasnożółty wtórny tynk strukturalny tynk szlakowany piaskowiec młotkowany tynk szlakowany tynk szlakowany wtórnie zamurowane otwory okienne Fot. 26. ELEWACJA WSCHODNIA widok ogólny.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 19 Fot. 27. ELEWACJA WSCHODNIA fragment metalowej balustrady na tarasie. Pod warstwą jasnożółtej farby pokrywającej balustradę widoczna również wtórna farba srebrna. Fot. 28-29. ELEWACJA WSCHODNIA zamurowane otwory okienne. Pod niestaranną zacierką cementową widoczny tynk gruboziarnisty z ostrokrawędzistym grubym wypełniaczem, charakterystycznym dla tynków przedwojennych. jasnoszary piaskowiec szydłowiecki pojedynczy kamień żółty pas piaskowca różowego Fot. 30. ELEWACJA WSCHODNIA ściana przy balkonie. Zastosowano kamienie z dwóch złóż o różnej kolorystyce i twardości. Obok różowych i żółtych bloków widoczne liczne szare wymieszane w dość przypadkowy sposób ze sobą.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 20 szlakowanie piaskowiec rustykowany piaskowiec młotkowany lastryko Fot. 31. ELEWACJA WSCHODNIA ściana przy balkonie. tynk szlakowany, przebadany jako próbka nr 3 lastryko cokół z dodatkiem serpentynitu, przebadany jako próbka nr 2 lastryko, podschodek zapewne wykonany w podobny sposób jak cokół, przebadany jako próbka nr 2 Fot. 32. ELEWACJA WSCHODNIA widok balkonu od strony wewnętrznej.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 21 oryginalna obróbka blacharska nie nosi śladów nitów jak w przypadku obróbki na balkonie elewacji południowej Fot. 33. ELEWACJA WSCHODNIA widok schodów balkonu od strony wewnętrznej. część wierzchnia spawana była do bocznej Fot. 34. ELEWACJA WSCHODNIA widok balustrady balkonowej. opracowanie tynku pod schodami naśladuje kamień młotkowany i szlakowany na brzegach wtórna kostka Fot. 35. ELEWACJA WSCHODNIA schody na balkon. płyty marmurowe

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 22 Fot. 36. ELEWACJA WSCHODNIA obniżanie się gruntu. Między posadzką ogrodową a ścianą widoczna przerwa dochodząca do 10 cm. W tym miejscu przedostaje się woda do budynku, co prowadzi do niszczenia tynków w pomieszczeniu piwnicznym. Fot. 37. Niszczenie tynków wewnątrz budynku spowodowane przenikaniem wody. Fot. 38. Niestaranne opracowanie płyt marmurowych w ogrodzie oraz fakt, że w większości posadzki zewnętrzne budynku na Klonowej 6 wykonane są z lastryka wskazuje na ich wtórne pochodzenie.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 23 4.3. ELEWACJA PÓŁNOCNA, OGRODOWA INWESTO WYKONA OBIEKT: FAZA: Rys. 3. Inwentaryzacja architektoniczna elewacji północnej z zaznaczeniem rodzajów użytych materiałów, rys. Architekci Dawidczyk&Partnerzy. TYTUŁ R FORMAT: 564X400 DATA: 2012-03-19 Projek PROJEKT mgr mgr mgr SPRAWD mgr DATA 2 tynk szlakowany piaskowiec rustykowany Fot. 39. ELEWACJA PÓŁNOCNA widok ogólny.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 24 balustrada metalowa tynk szlakowany piaskowiec młotkowany tynk szlakowany piaskowiec rystykowany tynk piaskowiec lastryko Fot. 40. ELEWACJA PÓŁNOCNA widok od strony wschodniej. marmur tynk szlakowany, oryginalny na elewacji od strony ogrodu tynk strukturalny, wtórny, w kolorze jasnożółtym na elewacji wschodniej Fot. 41. NAJWYŻSZA KONDYGNACJA, na tarasie.

INWESTOR: WYKONAWCA: OBIEKT: FAZA: TYTUŁ RYSUNKU: Projekt jest opracowany wg indywidualnego rozwiązania i twórca zachowuje prawo do ochrony autorskich dóbr osobistych. PROJEKTOWAŁ: UPRAWNIENIA PODPIS SPRAWDZIŁ DATA INWESTOR: WYKONAWCA: OBIEKT: FAZA: TYTUŁ RYSUNKU: SPRAWDZIŁ SKALA BRANŻA TOM UPRAWNIENIA NR RYSUNKU Projekt jest opracowany wg indywidualnego rozwiązania i twórca zachowuje prawo do ochrony autorskich dóbr osobistych. PROJEKTOWAŁ: UPRAWNIENIA PODPIS DATA SKALA BRANŻA TOM UPRAWNIENIA NR RYSUNKU PODPIS REV. PODPIS REV. RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 25 5. SPRAWOZDANIE Z BADAŃ IDENTYFIKACYJNYCH (PETROGRAFICZNYCH I ANALITYCZNYCH) 2 3 FORMAT: 564X400 DATA: 2012-03-19 1 4 C e n t r u m O b s ł u g i K a n c e l a r i i P r e z y d e n t a R z e c z y s p o s p o l i t e j P o l s k i e j 0 0-9 0 2 W a r s z a w a u l. W i e j s k a 1 0 ARCHITEKCI DAWIDCZYK & PARTNERZY SP. Z O.O. u l. S o l e c 8 1 B / A - 5 1 ; 0 0-3 8 2 W a r s z a w a w ww : w w w. ad.w aw. pl tel/ f a x + 4 8 22 78 6 13 89 W I L L A P R Z Y U L. K L O N O W E J 6 w Zespole Rezydencji Belweder - Klonowa W a r s z a w a, u l. K l o n o w a 6 I N W E N T A R Y Z A C J A B U D O W L A N A ELEWACJA WSCHODNIA wejściowa, od ul. Bacciarellego mgr inż. arch. Katarzyna Dawidczyk MA/KK/003/02 mgr inż. arch. Leszek Chojnacki MA/004/03 mgr inż. arch. Małgorzata Kaczorek-Placha mgr inż. arch. Tomasz Dawidczyk MA/KK/048/02 2012/03 1:50 ARCH 001 INW-10 00 C e n t r u m O b s ł u g i K a n c e l a r i i P r e z y d e n t a R z e c z y s p o s p o l i t e j P o l s k i e j 0 0-9 0 2 W a r s z a w a u l. W i e j s k a 1 0 ARCHITEKCI DAWIDCZYK & PARTNERZY SP. Z O.O. u l. S o l e c 8 1 B / A - 5 1 ; 0 0-3 8 2 W a r s z a w a w ww : w w w. ad.w aw. pl tel/ f a x + 4 8 22 78 6 13 89 W I L L A P R Z Y U L. K L O N O W E J 6 w Zespole Rezydencji Belweder - Klonowa W a r s z a w a, u l. K l o n o w a 6 FORMAT: 564X400 DATA: 2012-03-19 Rys. 4-5. Elewacja południowa i wschodnia - na rysunkach inwentaryzacyjnych kolorem czerwonym oznaczono miejsca pobrania próbek do badań (rys. Architekci Dawidczyk&Partnerzy). I N W E N T A R Y Z A C J A B U D O W L A N A ELEWACJA POŁUDNIOWA od ul. Klonowej mgr inż. arch. Katarzyna Dawidczyk MA/KK/003/02 mgr inż. arch. Leszek Chojnacki MA/004/03 mgr inż. arch. Małgorzata Kaczorek-Placha mgr inż. arch. Tomasz Dawidczyk MA/KK/048/02 2012/03 1:50 ARCH 001 INW-09 00

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 26 Próbka nr 1 płyta posadzkowa w ogrodzie Fot. 42-44. Fotografie miejsca pobrania próbki nr 1 1. Numer próbki: SK0302 (PR1)- willa przy ul. Klonowej 6, płyta posadzkowa w ogrodzie 2. Rodzaj skały: marmur 3. Barwa próbki: biało-szara 4. Zwięzłość próbki: zwięzła 5. Reakcja z HCl: burzliwa 6. Struktura i tekstura skały: średnioziarnista, bezładna, mozaikowa 7. Opis Opisywana skała reprezentuje skały krystaliczne, węglanowe, należy do grupy marmurów metamorficznych. Składa się ona głównie z kryształów węglanów, którym towarzyszą minimalne ilości minerałów akcesorycznych. Węglany wykształcone są w postaci ziaren o relatywnie dużych rozmiarach. Największe osiągają rozmiary do około 2,0 mm, przy czym przeważająca większość kryształów ma rozmiary powyżej 1,0 mm. Bardzo rzadko spotyka się kryształy mniejsze, o wielkości rzędu dziesiątych części milimetra. Poszczególne ziarna węglanów są ze sobą pozazębiane, posiadają granice ziaren o charakterze interlobowym, rzadziej zbliżonym do prostego. Dominujące ziarna duże definiują strukturę skały, pomiędzy nimi sporadycznie spotyka się ziarna mniejsze, o wielkości poniżej 1,0 mm. Kryształy węglanów mają postać ksenomorficznych ziaren, nie obserwuje się osobników hipauto- czy też automorficznych. Są one czyste i klarowne, doskonale przezroczyste, nie zawierają wrostków innych minerałów. Wykazują one łupliwość romboedryczną, typową dla węglanów, a przy skrzyżowanych nikolach uwidaczniają się bardzo wysokie barwy interferencyjne IV rzędu. Również przy skrzyżowanych nikolach można zaobserwować, iż część kryształów posiada zbliźniaczenia polisyntetyczne. Sporadycznie pomiędzy kryształami węglanów a rzadziej wewnątrz nich spotyka się drobne, o wielkości poniżej 0,1 mm, ksenomorficzne ziarna. Są one bezbarwne i niepleochroiczne, o znacznie niższym reliefie w porównaniu do otaczających je kryształów węglanów. Ziarna nie posiadają łupliwości, a przy skrzyżowanych nikolach wykazują niskie, szare I rzędu barwy interferencyjne. Obserwowane własności optyczne wskazują iż są to drobne ziarna kwarcu. 8. Stosunki objętościowe w skale: Węglany Pory Inne ~99,5% ~0,0% poniżej 0,5% 9. Porowatość: brak 10. Stopień diagenezy: bardzo wysoki (skała metamorficzna, silna rekrystalizacja węglanów)

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 27 Próbka nr 2 cokół balustrady od strony wewnętrznej Fot. 45-46. Fotografie miejsca pobrania próbki nr 2 Fot. 47. Próbka po rozdrobnieniu w świetle odbitym. Opis próbki w świetle odbitym Próbka koloru czarnego z licznymi żółtymi półprzezroczystymi, bezbarwnymi przezroczystymi i czarnymi nieprzezroczystymi cząstkami. Opis preparatu w świetle przechodzącym i spolaryzowanym - bardzo liczne ostrokrawędziste półprzezroczyste żółte anizotropowe cząstki; - liczne duże ostrokrawędziste półprzezroczyste bezbarwne cząstki o współczynniku załamania światła mniejszym niż 1.66; - liczne duże ostrokrawędziste czarne cząstki czerni. Reakcje charakterystyczne dla żółtych cząstek 4M NaOH wynik reakcji negatywny. stęż. HNO 3 wynik reakcji negatywny. stęż. HCl wynik reakcji negatywny. Wygląd mikroskopowy cząstek czarnych wyklucza zastosowanie sadzy.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 28 1. Numer próbki: ZW0318 (PR2)- willa przy ul. Klonowej 6, cokół balustrady 2. Rodzaj skały: zaprawa Próbka niejednorodna, składa się z trzech warstw, różniących się składem wypełniacza i charakterem spoiwa. Warstwa spodnia A i środkowa B mają zbliżony skład i morfologię ziaren wypełniacza, różnią się nieco charakterem spoiwa. Kontaktują ze sobą ostro, ich miąższość jest znaczna, rzędu kilku- kilkunastu milimetrów. Warstwa zewnętrzna C, różni się istotnie od warstw A i B czarno-szarym zabarwieniem, ma miąższość kilkunastu milimetrów, kontaktuje ostro z warstwą środkową B. Składa się z wypełniacza, którego głównym składnikiem są ziarna skał, oraz ciemnoszarego spoiwa. WARSTWA A I B 3. Barwa próbki: szara/szara 4. Zwięzłość próbki: zwięzła 5. Reakcja z HCl: burzliwa 6. Szkielet ziarnowy 6a. Typ szkieletu ziarnowego: rozproszony 6b. Skład mineralny: kwarc, skalenie, fragmenty skał, minerały nieprzezroczyste. Kwarc minerał ten występuje w postaci detrytycznych ziaren o wielkości nie przekraczającej około 0,8 mm. Stanowi podstawowy składnik szkieletu ziarnowego. Większość ziaren ma charakter monokryształów, zrosty polikrystaliczne są rzadkie. Ziarna kwarcu mają kształty najczęściej zbliżone do izometrycznego lub są lekko wydłużone. Stopień wyoblenia ziaren dobry, głównie spotyka się osobniki obtoczone i półobtoczone. Przy jednym nikolu ziarna kwarcowe są bezbarwne i niepleochroiczne, pozbawione łupliwości, wykazują niski relief. Przy skrzyżowanych nikolach ziarna kwarcu wykazują niską dwójłomność, przejawiającą się niskimi, szarymi barwami interferencyjnymi I rzędu. Przeważająca część ziaren jest czysta i nie zawiera żadnych wrostków. Niektóre natomiast osobniki zawierają liczne inkluzje ciekło-gazowe w postaci drobnych banieczek, często koncentrujących się w postaci pofalowanych ciągów. Skalenie jest to składnik podrzędny, ziarna skaleni występują relatywnie bardzo rzadko. Grupa skaleni reprezentowana jest przez odmiany alkaliczne. Są to ziarna mikroklinów, które posiadają typową dla tego minerału kratkę mikroklinową zbliźniaczenie składające się z dwóch systemów bliźniaków polisyntetycznych, krzyżujących się pod kątem prostym, gdzie poszczególne lamelki mają zmienną grubość, wyklinowują się. Skalenie są bezbarwne i niepleochroiczne, posiadają niski relief i niekiedy widoczna jest łupliwość. Przy skrzyżowanych nikolach obserwuje się niskie, szare I rzędu barwy interferencyjne. Forma ziaren skaleni zazwyczaj zbliżona do lekko wydłużonej lub izometrycznej, większość ziaren jest podobnie jak kwarc dobrze wyoblona, najczęściej półobtoczona rzadziej spotyka się ziarna obtoczone. Skalenie są świeże i nie zmienione, jedynie rzadko niektóre osobniki są lekko przyprószone serycytem. Fragmenty skał występują podrzędnie, reprezentowane są przez zróżnicowaną grupę ziaren. Najczęściej w składzie szkieletu spotyka się ziarna skał krystalicznych, które reprezentowane są przez ziarna skał magmowych głębinowych. Są to kwaśne odmiany, o składzie zbliżonym do granitu. Zbudowane są z kwarcu, skaleni, obok których spotyka się poboczne miki czy amfibol. Największe ziarna skał magmowych głębinowych dochodzą do około 1,0 mm. Stopień wyoblenia ziaren dobry, są one obtoczone i półobtoczone, tworzą ziarna izometryczne lub lekko wydłużone. Obok nich spotyka się ziarna drobnokrystalicznych skał, będących fragmentami skał kwaśnych wylewnych lub podobnych do nich skał osadowych, krzemionkowych. Ziarna te są wielkości do 0,8 mm, tworzą ziarna izometryczne lub lekko wydłużone, obtoczone i półobtoczone. Składają się z drobnokrystalicznej masy ziarnistej, o niskich szarych barwach interferencyjnych Minerały nieprzezroczyste występują akcesorycznie, mają ksenomorficzne kształty, ich wielkość nie przekracza 0,5 mm. Są one zabarwione na czarno, całkowicie nieprzezroczyste, nie prześwitują i nie wykazują oznak wietrzenia. Są średnio wyoblone do niekiedy ostrokrawędzistych. 6c. Wielkość ziarn szkieletu ziarnowego: Wielkość ziaren nie przekracza 0,8-1,0 mm. 6d. Morfologia ziarn: Ziarna szkieletu wykształcone są zazwyczaj jako ziarna izometryczne, lekko wydłużone. Stopień obtoczenia ziaren detrytycznych dobry, są one obtoczone i półobtoczone. 7. Spoiwo (tło) w obu warstwach A i B ma mikrokrystaliczny charakter, różni się nieco barwą. W wypadku warstwy spodniej A zabarwione jest na szary kolor, charakteryzuje się słabą przezroczystością. Spoiwo warstwy B jaśniej zabarwione, i jednocześnie jest nieco lepiej przezroczyste. W warstwie A spoiwo ma mieszany charakter cementowo-wapienny, składa się z mikrokrystalicznej formy węglanu wapnia mikrytu, oraz obficie współwystępujących z nim mikrokrystalicznych krzemianów, powstałych w wyniku hydratacji składników cementu portlandzkiego. O znacznym udziale tego rodzaju spoiwa świadczą licznie występujące w masie spoiwa ziarna-relikty klinkieru. Mają one wielkość dochodzącą do około 0,2-0,3 mm, są izometryczne, składają się z drobnych kryształów krzemianów wapniowych (alitu, belitu), pomiędzy którymi bardzo obficie występuje braunmileryt. Spoiwo warstwy B, jaśniej zabarwione składa się głównie z węglanów, wykształconych w postaci mikrytu. One w odróżnieniu od spoiwa warstwy A, które przy skrzyżowanych nikolach słabo reaguje na światło spolaryzowane, wykazuje silną reakcję w postaci wysokich barw interferencyjnych IV rzędu. Również i to spoiwo ma charakter mieszany, wapienno-cementowy, choć występujące tu relikty klinkieru są relatywnie rzadkie.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 29 8. Przybliżone stosunki objętościowe w próbce: Warstwa A+B Kwarc Skalenie Fr. skał Spoiwo Inne Pory ~39,0% ~1,5% ~3,5% ~50,5% ~1,0% ~4,5% WARSTWA C 3. Barwa próbki: czarno-szara 4. Zwięzłość próbki: zwięzła 5. Reakcja z HCl: burzliwa 6. Szkielet ziarnowy 6a. Typ szkieletu ziarnowego: rozproszony 6b. Skład mineralny: fragmenty skał, kwarc, minerały nieprzezroczyste. Fragmenty skał jest to główny składnik budujący szkielet ziarnowy próbki. Są to dość znacznych rozmiarów ziarna, reprezentowane przez fragmenty skały metamorficznej-serpentynitu. Mają one wielkość dochodzącą do około 2,0-3,0 mm. Większość ziaren jest silnie wydłużona, rzadziej lekko wydłużona, wszystkie zasadniczo są ostro- lub półostrokrawędziste, nie obserwuje się natomiast osobników obtoczonych. Ziarna serpentynitów składają się z łuseczek minerałów serpentynowych, które stanowią podstawowy składnik. Obok nich pobocznie w niektórych ziarnach występują drobnoblaszkowe chloryty, zwykle występują w postaci skupień, wielkości kilku dziesiątych części milimetra. Również w niektórych ziarnach skał obserwuje się drobnoblaszkowe skupienia prawdopodobnie talku, czy też skupienia submikroskopowych minerałów węglanowych, przypuszczalnie magnezytu. Obok wyżej wymienionych składników istotną część ziaren zajmują minerały nieprzezroczyste, o submikroskopowych rozmiarach, niekiedy lekko zwietrzałe. Bardzo często w ziarnach serpentynitowych można zaobserwować strukturę siatkową, oraz niekiedy relikty pierwotnych minerałów maficznych, takich jak oliwiny czy pirokseny. Bardzo rzadko spotkać można drobne, ostrokrawędziste ziarna kalcytu lub ich niewielkie zrosty, o rozmiarach do około 1,0 mm. Są to prawdopodobnie fragmenty marmuru. Kwarc występuje bardzo rzadko, w charakterze składnika akcesorycznego. Ilość ziaren kwarcu w skali preparatu mikroskopowego nie przekracza kilku osobników. Mają one postać detrytycznych ziaren, ich wielkość zazwyczaj nie przekracza 0,5 mm. Ziarna kwarcu wykształcone są w postaci ziaren monokrystalicznych, izometrycznych lub lekko wydłużonych. Obtoczenie ziaren kwarcu dobre, ziarna są obtoczone lub półobtoczone. Kwarc przy jednym nikolu jest bezbarwny i niepleochroiczny, pozbawiony łupliwości, wykazuje niski relief. Przy skrzyżowanych nikolach ziarna kwarcu wykazują niskie, szare lub słomkowo szare barwy interferencyjne I rzędu. Wrostki innych minerałów w ziarnach kwarcu zasadniczo nie występują, często natomiast ziarna kwarcowe zamykają w swym wnętrzu submikroskopowe inkluzje ciekło-gazowe, powodujące zmętnienie kryształów. Minerały nieprzezroczyste występują licznie, mają ksenomorficzne kształty. Część to składniki mineralne (siarczki, tlenki), są one dość duże, osiągają wielkość do około 0,5 mm. Są one zabarwione na czarno, całkowicie nieprzezroczyste, nie prześwitują i nie wykazują oznak wietrzenia. Obok nich w masie spoiwa występują bardzo liczne, rozproszone drobiny, o rozmiarach poniżej 0,05 mm. Niekiedy posiadają one postrzępione granice, podobnie jak duże osobniki są czarne i całkowicie nieprzezroczyste. 6c. Wielkość ziarn szkieletu ziarnowego: Wielkość ziaren dochodzi maksymalnie do około 2,0-3,0 mm. 6d. Morfologia ziarn: Ziarna szkieletu wykształcone są zazwyczaj jako ziarna wydłużone, lekko wydłużone, rzadko izometryczne. Stopień obtoczenia ziaren nikły, są one ostrokrawędziste lub półostrokrawędziste. 7. Spoiwo (tło) spoiwo ma zbliżony charakter do spoiwa warstwy podstawowej A, podobnie jak w jej przypadku ma szare zabarwienie, choć jest ono wyraźnie ciemniejsze, a zarazem słabiej przezroczyste. Przy jednym nikolu jest to szaro-czarna masa mikrokrystaliczna, która przy skrzyżowanych nikolach nie wykazuje większej reakcji na światło spolaryzowane. Składa się przypuszczalnie wyłącznie z skrytokrystalicznych produktów hydratacji cementu portlandzkiego. Ciemne zabarwienie dodatkowo wynika również z obecności rozproszonych w masie spoiwa mikroziaren składników nieprzezroczystych. W masie spoiwa licznie występują relikty ziaren klinkieru cementu portlandzkiego. Mają one wielkość do około 0,2 mm, zbudowane są z kryształów krzemianów wapniowych (alitu, belitu), oraz występującego pomiędzy nimi, ksenomorficznego braunmilerytu. 8. Przybliżone stosunki objętościowe w próbce: Warstwa C Kwarc Skalenie Fr. skał Spoiwo + m. nieprzezroczyste Pory ~1,5% ~0,0% ~38,5% ~56,0% ~4,0%

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 30 Próbka nr 3 tynk na balustradzie od strony wewnętrznej Fot. 48-49. Fotografie miejsca pobrania próbki nr 3 A B C Fot. 50. Oznaczenie warstw.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 31 1. Numer próbki: ZW0319 (PR3)- willa przy ul. Klonowej 6, wyprawa balustrady 2. Rodzaj skały: zaprawa Próbka niejednorodna, składa się z trzech warstw, różniących się składem wypełniacza i charakterem spoiwa. Warstwa spodnia A i środkowa B mają zbliżony skład i morfologię ziaren wypełniacza, różnią się nieco charakterem spoiwa. Kontaktują ze sobą ostro, ich miąższość jest znaczna, rzędu kilku- kilkunastu milimetrów. Warstwa zewnętrzna C, różni się istotnie od warstw A i B czarno-szarym zabarwieniem, ma miąższość kilkunastu milimetrów, kontaktuje ostro z warstwą środkową B. Składa się z wypełniacza, którego głównym składnikiem są ziarna skał, oraz ciemnoszarego spoiwa. W strefie kontaktu warstwy B i warstwy zewnętrznej C widoczne jest spękanie, które powoduje odspajanie warstw, ponadto lokalnie na granicy pojawia się warstewka drobnokrystalicznego gipsu, o miąższości kilku dziesiątych części milimetra. WARSTWA A I B 3. Barwa próbki: szara/szara 4. Zwięzłość próbki: zwięzła 5. Reakcja z HCl: burzliwa 6. Szkielet ziarnowy 6a. Typ szkieletu ziarnowego: rozproszony 6b. Skład mineralny: kwarc, skalenie, fragmenty skał, minerały nieprzezroczyste. Kwarc jest to podstawowy składnik szkieletu ziarnowego. Wykształcony w postaci detrytycznych ziaren, o wielkości dochodzącej maksymalnie do około 1,0 mm. Ziarna kwarcu są izometryczne lub lekko wydłużone, półobtoczone do obtoczonych. Wśród ziaren kwarcu występują głównie formy monokrystaliczne, zrosty polikrystaliczne są bardzo rzadkie. Przy jednym polaryzatorze kwarc jest bezbarwny i niepleochroiczny, nie posiada łupliwości i wykazuje niski relief. Przy skrzyżowanych nikolach obserwuje się niskie, szare barwy interferencyjne I rzędu. Wrostki innych minerałów w ziarnach kwarcu nieobecne, zamykają one jedynie liczne, submikroskopowe banieczki inkluzji ciekło-gazowych, powodujące zmętnienie ziarna. Skalenie mają charakter składnika akcesorycznego, jest ich znacznie mniej w porównaniu do dominującego w obrębie szkieletu kwarcu. Mają wielkość nie przekraczającą około 1,0 mm. Ziarna skaleni mają izometryczne do częściej obserwowanych lekko wydłużonych kształtów, są dobrze obtoczone. Reprezentowane są przez skalenie alkaliczne. Wszystkie skalenie wykazują szereg cech zbliżonych do kwarcu, są również bezbarwne i niepleochroiczne, posiadają zbliżony-niski relief, choć w niektórych ziarnach skaleni dostrzec można słabo zarysowaną łupliwość. Przy skrzyżowanych nikolach podobnie jak kwarc wykazują niskie, I rzędu barwy interferencyjne, lecz w odróżnieniu od kwarcu posiadają zbliźniaczenia. Skalenie alkaliczne reprezentowane są przez mikroklin. Składnik ten jest zbliźniaczony, widoczne są dwa systemy bliźniaków, które krzyżują się pod kątem prostym, a lamelki bliźniaków wyklinowują się. Skalenie są słabo zachowane, w większości przynajmniej w niewielkim stopniu zwietrzałe, niektóre dość silnie, szczególnie odmiany sodowo-wapniowe. Fragmenty skał jest to kolejny składnik szkieletu ziarnowego, o charakterze pobocznym. Grupa skał zróżnicowana jest pod względem litologicznym. W skład szkieletu wchodzą ziarna skał magmowych głębinowych, oraz ziarna skał wylewnych. Odmiany wylewne reprezentują kwaśne skały, składem zbliżone do riolitu (lub są to skały osadowe-krzemionkowe). Mają one rozmiary dochodzące do około 1,0 mm, przyjmują formy izometryczne do lekko wydłużonych, są obtoczone i półobtoczone. Obok skał wylewnych, spotyka się ziarna skał głębinowych. Są to również ziarna odmian kwaśnych, o składzie zbliżonym do granitu. Składają się one z ziaren kwarcu, skaleni oraz podrzędnych mik, czy rzadko amfibolu. Ich wielkość nie przekracza około 1,0 mm, są one izometryczne lub lekko wydłużone, obtoczone i półobtoczone. Minerały nieprzezroczyste jest to składnik akcesoryczny, tworzy drobne ziarna o wielkości nie przekraczającej 0,2 mm i ksenomorficznych kształtach. Są one czarne i całkowicie nieprzezroczyste. 6c. Wielkość ziarn szkieletu ziarnowego: Wielkość ziaren nie przekracza 0,8-1,0 mm. 6d. Morfologia ziarn: Ziarna szkieletu wykształcone są zazwyczaj jako ziarna izometryczne, lekko wydłużone. Stopień obtoczenia ziaren detrytycznych dobry, są one obtoczone i półobtoczone. 7. Spoiwo (tło) odmiennie wykształcone w warstwie A i warstwie B. W wypadku warstwy A spoiwo ma mikrokrystaliczny charakter, jest ciemno zabarwione, szare i słabo przezroczyste, przy skrzyżowanych nikolach słabo reaguje na światło spolaryzowane. Składa się przypuszczalnie w przeważającej większości (w całości?) z produktów hydratacji cementu portlandzkiego. Zawiera liczne relikty klinkieru cementu portlandzkiego, maja one wielkość do około 0,2 mm, są izometryczne, zbudowane z kryształów krzemianów wapniowych (alit, belit), oraz występującego w interstycjach pomiędzy nimi ciemnobrunatnego braunmilerytu. W spoiwie widoczne są niewielkie ilości węglanów, wykształconych w postaci mikrytu. Składnik ten lokuje się wokół dużej części ziaren szkieletu ziarnowego, wokół których tworzy niewielkiej miąższości obwódki. Spoiwo warstwy B jaśniej zabarwione, dość dobrze przezroczyste, zbudowane jest w przeważającej mierze z węglanu wapniowego wykształconego pod postacią mikrytu, który przy skrzyżowanych nikolach wykazuje wysokich rzędów barwy interferencyjne. W masie mikrytowej obecne są relikty klinkieru cementu portlandzkiego, podobne do reliktów spotykanych w warstwie A, jednak są one stosunkowo nieliczne. W spoiwie jeśli występują krzemiany powstałe z hydratacji cementu, to w nikłych ilościach, w porównaniu do węglanu wapniowego.

RAPORT Z BADAŃ KONSERWATORSKICH WRAZ Z ZALECENIAMI KONSERWATORSKIMI DLA REMONTU WILII PRZY UL. KLONOWEJ 6 32 8. Przybliżone stosunki objętościowe w próbce: Warstwa A+B Kwarc Skalenie Fr. skał Spoiwo Inne Pory ~42,0% ~1,0% ~4,5% ~46,0% ~0,5% ~6,0% WARSTWA C 3. Barwa próbki: czarno-szara 4. Zwięzłość próbki: zwięzła 5. Reakcja z HCl: burzliwa 6. Szkielet ziarnowy 6a. Typ szkieletu ziarnowego: rozproszony 6b. Skład mineralny: fragmenty skał, kwarc, minerały nieprzezroczyste. Fragmenty skał są to ziarna wapieni, zbudowane są z brunatno zabarwionego mikrytu oraz przezroczystego sparytu. Składają się z masy węglanowej wykształconej w formie mikrytu, z której część tworzy owalne skupienia o charakterze peloidów. Wówczas wapienie przyjmują charakter pelmikrytu. W niektórych ziarnach przestrzenie pomiędzy peloidami wypełnia sparyt, wówczas maja one charakter pelsparytu. Ziarna wapieni mają zróżnicowane kształty, najczęściej są wydłużone, niekiedy silnie, rzadko natomiast spotyka się ziarna izometryczne. Ich rozmiary dochodzą do około 2,0 mm. Pod względem wyoblenia ziarna wapieni nie wykazują oznak obtoczenia, są ostrokrawędziste. Kwarc występuje jako bardzo rzadko, ma charakter składnika akcesorycznego. Wykształcony jest w postaci pojedynczych, monokrystalicznych ziaren o wielkości maksymalnie dochodzącej do około 0,3 mm. Forma ziaren kwarcowych zbliżona do izometrycznej. Pod względem stopnia wyoblenia zasadniczo w obrębie grupy ziaren kwarcu spotyka się różne osobniki obtoczone i półobtoczone. Przy jednym nikolu ziarna kwarcu są bezbarwne i niepleochroiczne, wykazują relatywnie niski relief, nie posiadają łupliwości. Przy skrzyżowanych nikolach kwarc wykazuje niskie, szare barwy interferencyjne I rzędu. Wrostki w ziarnach kwarcu nie występują, obecne jedynie charakterystyczne dla tego minerału banieczki submikroskopowych inkluzji ciekło-gazowych Minerały nieprzezroczyste występują akcesorycznie, są ksenomorficzne, zwykle ziarna mają formę izometryczną, rzadziej są lekko wydłużone. Ich wielkość nie przekracza 0,3 mm, te są zabarwione na czarno, całkowicie nieprzezroczyste, nie wykazują oznak wietrzenia. Natomiast obok nich spotyka się ziarna drobne, wielkości poniżej 0,1 mm, o nieregularnych kształtach, które posiadają czarno-brunatne zabarwienie i lekko prześwitują na czerwonawo, prawdopodobnie reprezentują ziarna barwnika. 6c. Wielkość ziarn szkieletu ziarnowego: Wielkość ziaren dochodzi maksymalnie do około 2,0 mm. 6d. Morfologia ziarn: Ziarna szkieletu wykształcone są zazwyczaj jako ziarna wydłużone, lekko wydłużone, rzadko izometryczne. Ziarna nie wykazują obtoczenia, są one ostrokrawędziste. 7. Spoiwo (tło) spoiwo ma charakter zbliżony do spoiwa warstwy środkowej B, zdominowane jest przez węglany wykształcone w formie mikrytu, jest znacznie lepiej przezroczyste w porównaniu do spoiwa warstwy A. Masa mikrytowa przy skrzyżowanych nikolach wykazuje wysokie barwy interferencyjne, IV rzędu, charakterystyczne dla węglanów. Zawiera średnio liczne relikty ziaren klinkieru, maja one wielkość do około 0,1-0,2 mm, są izometryczne. Składają się z kryształów krzemianów wapniowych (alit, belit), oraz tkwiącego pomiędzy nimi braunmilerytu. 8. Przybliżone stosunki objętościowe w próbce: Warstwa C Kwarc Skalenie Fr. skał Spoiwo + m. nieprzezroczyste Pory ~1,0% ~0,0% ~46,5% ~50,0% ~2,5%