Elbieta CHLEBICKA Agnieszka GUZIK Wincenty LIWA Politechnika Wrocławska ZMIANY W KRZYWIZNACH KRGOSŁUPA MCZYZN I KOBIET W POZYCJI SIEDZCEJ W ZALENOCI OD TYPU POSTAWY CIAŁA WSTP siedzca, która jest przyjmowana najczciej podczas pracy moe by przyczyn schorze krgosłupa. Tradycyjne krzesło umoliwia zachowanie kta midzy tułowiem a udem zblionego do prostego, co wpływa negatywnie na kształt krgosłupa w płaszczynie strzałkowej. Analiza kształtu krgosłupa pozycji siedzcej na tradycyjnym krzele wykazała zmniejszenie lub zanik lordozy ldwiowej. Moe to powodowa nierównomierny nacisk na krki midzykrgowe i dolegliwoci bólowe krgosłupa [1, 5]. Wczeniejsze badania wykazały, e zachowanie lordozy ldwiowej wystpuje gdy kt tułów udo jest ktem wikszym ni 90 stopni, co mona uzyska na siedzisku z płyt siedzeniow pochylon ku przodowi [1-5]. Celem pracy jest analiza zmian kształtu krzywizn krgosłupa mczyzn i kobiet w pozycji siedzcej na zwykłym krzele oraz na siedzisku z pochylon płyt pod rónymi ktami ku przodowi ( balance chair ). Zmiany kształtu kifozy piersiowej i lordozy ldwiowej podczas siedzenia na rónych siedziskach przeprowadzono w zalenoci od typu postawy ciała tj. kifotycznego (K), równowanego (R) i lordotycznego (L). MATERIAL I METODA BADA Badania wykonano za pomoc posturometru - S u 217 mczyzn i 423 kobiet w wieku 20 21 lat w kwietniu 2002 roku [6]. Łcznie zbadano 640 osób, u których uzyskano wykresy krzywizn krgosłupa od siódmego krgu szyjnego (C7) do pitego ldwiowego
(L5). Analizowano kształt kifozy piersiowej i lordozy ldwiowej w płaszczynie strzałkowej w nastpujcych pozycjach: 1 pozycja stojca 2 pozycja siedzca na zwykłym krzele 3 pozycja siedzca na krzele balance chair z płyt siedzeniow pochylon do przodu pod ktem 15 0 4 pozycja siedzca na krzele balance chair z płyt siedzeniow pochylon do przodu pod ktem 30 0 5 pozycja siedzca na krzele balance chair z płyt z płyt siedzeniow pochylon do przodu pod ktem 45 0. Rys. 1. Krzesło typu balance chair W tych pozycjach obliczono kty α, β, γ opisujce krzywizny krgosłupa w płaszczynie strzałkowej. Kt α okrela nachylenie górnego odcinka krgosłupa piersiowego, kt β - nachylenie odcinka piersiowo - ldwiowego, kt γ - nachylenie odcinka ldwiowo - krzyowego. Zmiany któw w badanych pozycjach analizowano w zalenoci od typu postawy ciała: kifotyczny (K), równowany(r) i lordotyczny (L) [7]. Typ kifotyczny charakteryzuje si przewag kifozy piersiowej nad lordoz ldwiow. Typ równowany posiada przyblione wielkoci obu krzywizn, a w typie lordotycznym wystpuje przewaga krzywizny ldwiowej nad piersiow [7].
Aby lepiej wykaza zmiany w kształcie krgosłupa wartoci analizowanych któw α, β, γ we wszystkich pozycjach siedzcych znormalizowano rednia arytmetyczn i dyspersj pozycji stojcej. Zmierzone wartoci któw opracowano statystycznie, do badania istotnoci rónic zastosowano test t Studenta. Wyniki przedstawiono w tabelach 1 8 i na rysunku 2-5. WYNIKI BADA Na podstawie danych zawartych w tabeli 1 i 2 mona stwierdzi, e mczyni w postawie stojcej oraz we wszystkich pozycjach siedzcych maj istotnie wiksz krzywizn górnego odcinka krgosłupa. Natomiast kobiety charakteryzuj si wiksz lordoz ldwiow. W porównaniu do pozycji stojcej siedzenie na tradycyjnym krzele mczyzn powoduje statystycznie istotne zmiany w ktach α, β, γ. Szczególnie zwikszyło si nachylenie górnego odcinka krgosłupa u mczyzn. Natomiast u kobiet siedzenie na tradycyjnym krzele nie powoduje istotnych zmian kta α, tj. w kształcie kifozy piersiowej. Siedzenie na siedzisku z płyt pochylon ku przodowi wpływa wyranie na zmniejszenie kifozy piersiowej mczyzn. siedzca na tradycyjnym krzele spowodowała u obu płci take istotne zmniejszenie lordozy ldwiowej. Zastosowanie specjalnego siedziska przyczyniło si do zwikszenia krzywizny ldwiowej krgosłupa głównie u kobiet ( tabela 1 i 2). Nastpnie zbadano jak zmieniaj si w pozycjach siedzcych krzywizny krgosłupa u mczyzn i kobiet charakteryzujcych si typem postawy ciała kifotycznym, równowanym i lordotycznym. Tabela 1. Charakterystyka któw α, β, γ w badanych pozycjach u mczyzn Mczyni 1 17,07 3,5 10,06 3,39 10,33 4,29 2 19,51 4,98 8,22 3,47 2,92 2,93 3 17,69 4,70 7,61 3,15 3,26 3,81 4 17,57 4,70 7,73 3,08 3,40 3,77 5 17,40 4,83 7,46 3,02 3,17 3,65
Tabela 2. Charakterystyka któw α, β, γ w badanych pozycjach u kobiet Kobiety 1 14,65 3,36 11,62 3,16 15,85 5,00 2 14,79 4,59 6,98 2,95 4,74 3,85 3 14,47 4,41 6,76 2,84 6,01 5,07 4 14,88 4,27 6,99 3,01 5,98 5,13 5 14,26 4,27 7,24 2,97 6,02 5,20 Tabela 3. Charakterystyka któw u mczyzn typu kifotycznego Mczyni typu kifotycznego (Km) 1 18,038 3,129 10,044 3,608 8,701 3,444 2 20,204 4,821 8,242 3,396 2,809 2,891 3 18,268 4,58 7,701 7,718 3,07 3,726 4 18,127 4,68 7,93 3,183 3,159 3,663 5 18,006 5,036 7,624 3,159 2,955 3,428 Tabela 4. Charakterystyka któw u kobiet typu kifotycznego Kobiety typu kifotycznego (Kk) 1 17,354 2,934 10,688 10,621 10,521 3,328 2 15,948 4,596 7,052 2,903 3,792 3,545 3 15,274 4,456 6,632 2,836 3,942 4,443 4 16 4,162 6,558 3,024 3,953 3,997 5 15,453 4,181 6,842 2,86 4,295 4,128
Tabela 5. Charakterystyka któw u mczyzn typu równowanego Mczyni typu równowanego (Rm) 1 14,942 3,208 10 2,89 14,154 3,262 2 17,904 5,096 8,115 3,756 3,038 3,055 3 16,353 4,664 7,51 2,708 3,902 4,09 4 16,288 4,381 7,096 2,659 4,288 4,127 5 15,712 3,957 7,096 2,681 3,808 4,22 Tabela 6. Charakterystyka któw u kobiet typu równowanego Kobiety typu równowanego (Rk) 1 14,8 2,877 11,503 3,164 14,868 3,222 2 15,028 4,609 7,206 3,15 4,526 3,844 3 14,414 4,214 6,759 2,77 5,609 4,83 4 14,954 4,341 7,202 2,945 5,462 5,06 5 14,087 4,179 7,445 3,122 5,705 5,105 U mczyzn typu kifotycznego (Km) siedzenie na krzele spowodowało, istotne nachylenie górnego odcinka krgosłupa. Natomiast zastosowanie siedziska z pochylon płyt ku przodowi wpłynło istotne na zmniejszenie kta α, co jest zjawiskiem pozytywnym. U kobiet nie zaobserwowano istotnych zmian w kifozie piersiowej podczas siedzenia na siedzisku balance chair. Natomiast istotne spłaszczenie krzywizny dolnego odcinka krgosłupa wystpuje we wszystkich analizowanych pozycjach siedzcych. Siedzenie na specjalnym siedzisku powoduje jedynie niewielki wzrost kta γ u mczyzn i kobiet typu kifotycznego (Kk) (tab. 3, 4). U mczyzn typu równowanego (Rm) siedzenie na specjalnym siedzisku take wpływa na zmniejszenie kifozy piersiowej, która istotnie zwikszyła podczas siedzenia na
tradycyjnym krzele. Wykazano take wikszy wzrost kta γ u kobiet ni u mczyzn typu równowanego (tab. 5, 6). Tendencja duego nachylenia górnego odcinka krgosłupa podczas siedzenia na krzele i zmniejszenie kifozy piersiowej na siedzisku balance chair równie wystpuje u mczyzn typu lordotycznego (Lm). Zarówno u mczyzn jak i u kobiet stwierdzono istotne zmniejszenie lordozy ldwiowej podczas siedzenia na zwykłym krzele. Natomiast wyraniejsze powikszanie lordozy ldwiowej wystpuje u kobiet w czasie stosowania siedziska z pochylon ku przodowi płyt siedzeniow (tab. 7, 8). Tabela 7. Charakterystyka któw u mczyzn typu lordotycznego Mczyni typu lordotycznego (Lm) 1 12,00 0,93 10,75 1,67 17,37 1,41 2 16,25 4,17 8,50 3,50 2,37 2,92 3 14,87 5,22 6,50 3,16 2,87 3,56 4 14,87 5,03 7,87 3,48 2,5 2,72 5 14,50 3,31 6,63 2,26 3,25 4,10 Tabela 8. Charakterystyka któw u kobiet typu lordotycznego Kobiety typu lordotycznego (Lk) 1 12,778 2,889 12,32 3,126 20,235 3,638 2 13,791 4,384 6,712 2,731 5,562 3,913 3 13,725 4,3 7,301 2,907 7,732 5,31 4 14,118 4,11 7,065 3,101 7,843 5,219 5 14,039 4,546 6,882 2,938 7,923 5,295
150 100 [%] 50 0-50 2 3 4 5 Km Kk Rm Rk Lm Lk -100 pozycja Rys. 2. Zmiany kta α w pozycjach siedzcych na podstawie wartoci znormalizowanych w stosunku do pozycji stojcej. 0-20 -40 2 3 4 5 [%] -60-80 -100-120 -140-160 Km Kk Rm Rk Lm Lk -180-200 pozycja Rys. 3. Zmiany kta β w pozycjach siedzcych na podstawie wartoci znormalizowanych w stosunku do pozycji stojcej.
0-50 2 3 4 5 [%] -100-150 -200-250 Km Kk Rm Rk Lm Lk -300-350 pozycja Rys. 4. Zmiany kta γ w pozycjach siedzcych na podstawie wartoci znormalizowanych w stosunku do pozycji stojcej. Mona wic stwierdzi, e pozycja siedzca powoduje zmiany w wielkoci kta α zalene od typu postawy ciała i od płci. U mczyzn podczas siedzenia na zwykłym krzele obserwuje si powikszenie kifozy piersiowej najwyraniej w typie lordotycznym. Siedzenie na siedzisku balance chair spowodowało zmniejszenie pochylenia pleców najwiksze w u mczyzn typu kifotycznego. U kobiet z wyjtkiem typu lordotycznego zaobserwowano we wszystkich pozycjach siedzcych zmniejszenie kta α. Siedzisko balance chair nie powoduje u kobiet zmniejszenia kifozy piersiowej w porównaniu do siedzenia na krzele. Analiza zmian kta γ wykazała, e przyjcie pozycji siedzcej powoduje zmniejszenie krzywizny ldwiowego odcinka krgosłupa. Zmiany te zale wyranie od typu postawy ciała. Najwiksze zmiany wystpiły u mczyzn i kobiet typu lordotycznego a najmniejsze u obu płci typu kifotycznego. Specjalne siedzisko spowodowało powikszenie lordozy ldwiowej najwyraniej u kobiet typu lordotycznego. Wartoci znormalizowane wszystkich trzech któw wykazały, e najwiksze zmiany w kształcie krzywizn krgosłupa podczas siedzenia na tradycyjnym krzele wystpuj u mczyzn i kobiet typu lordotycznego (rys. 5). Natomiast najmniejsze zmiany stwierdzono u obu płci typu kifotycznego. Siedzenie na specjalnym siedzisku spowodowało najwiksz
popraw kształtu krzywizn krgosłupa tj. zmniejszenie kifozy piersiowej u kobiet typu kifotycznego i powikszenie lordozy ldwiowej u kobiet typu lordotycznego. 0-100 2 3 4 5 [%] -200-300 -400 Km Kk Rm Rk Lm Lk -500-600 pozycja Rys. 5. Zmiany w kształcie krgosłupa w badanych pozycjach siedzcych na podstawie wartoci znormalizowanych w stosunku do pozycji stojcej. WNIOSKI 1. Przeprowadzone badania wykazały statystycznie istotne rónice midzy pozycj stojc a siedzc na tradycyjnym krzele w kształcie kifozy piersiowej i lordozy ldwiowej analizowanej w płaszczynie strzałkowej. Zmiany te zale od płci i od typu postawy ciała badanych. 2. Praca siedzca na tradycyjnym krzele powoduje statystycznie istotny wzrost nachylenia górnego odcinka krgosłupa mczyzn a u kobiet oraz nieznaczne zmiany kta α. U obu płci wykazano take statystycznie istotne spłycenie lordozy ldwiowej. 3. Analiza zmian kształtu krzywizn krgosłupa podczas siedzenia na krzele w zalenoci od typu postawy ciała w płaszczynie strzałkowej pokazała najwikszy wzrost krzywizny piersiowej krgosłupa u mczyzn typu lordotycznego. U kobiet typu kifotycznego zaobserwowano zmniejszenie krzywizny piersiowej a u kobiet typu lordotycznego zwikszenie krzywizny piersiowej. siedzca na krzele powoduje statystycznie istotne spłycenie odcinka ldwiowo krzyowego
krgosłupa, najwyraniej u mczyzn i kobiet typu lordotycznego a najmniej typu kifotycznego. 4. Zastosowanie siedziska z płyt pochylon do przodu pod rónymi ktami przyczyniło si do istotnego zmniejszenia nachylenia górnego odcinka krgosłupa mczyzn, najbardziej typu lordotycznego i równowanego. Natomiast siedzisko balance chair nie wpłynło na zmian kształtu krzywizny piersiowej krgosłupa kobiet. 5. Siedzenie na specjalnym siedzisku spowodowało zwikszenie kształtu lordozy ldwiowej, które wyraniej zaznaczyło si u kobiet. Najwikszy wzrost krzywizny ldwiowej krgosłupa obserwuje si u kobiet typu lordotycznego. LITERATURA 1. Chlebicka E., liwa W., Zmiany w krzywiznach krgosłupa mczyzn i kobiet w pozycji siedzcej, Zastosowania Ergonomii, nr 3/4, (43/44), Zielona Góra, 2001, s. 21 27. 2. Dziak A.., Bóle krzya, PZWL, Warszawa 1984. 3. Mandal A. C., Work chair with tilting seat, Ergonomics, vol. 19, s. 157 164. 4. Paluch R., siedzca i siedzisko, Materiały II Krajowego Seminarium Obcienie układu ruchu przyczyny i skutki pod red. R. Palucha, Wrocław 1995, s. 39 53. 5. Paluch R., Dolegliwoci miniowo szkieletowe operatorów terminali komputerowych, Ergonomia, t. 12, nr 2, 1989, s. 213 225. 6. liwa W., Urzdzenie diagnostyczno - pomiarowe posturometr - S, I Sympozjum Inynieria Ortopedyczna i Protetyczna - IOP'97, Białystok, 1997, s. 259-264. 7. Zeyland Malawka E., wiczenia korekcyjne, AWF, Gdask 1993.