Zakaz planowania pracy w godzinach nadliczbowych a gospodarowanie i rozliczanie czasu pracy dr Piotr Prusinowski
Zasada ograniczonej dopuszczalności pracy w godzinach nadliczbowych a zakaz planowania nadgodzin Możliwość zatrudniania w godzinach nadliczbowych w razie: 1. prowadzenia akcji ratowniczej (wyłącznie na rzecz pracodawcy, nie dotyczy prac konserwatorskich i remontów), 2. szczególnych potrzeb pracodawcy, Relacja zachodząca między funkcją ochronną prawa pracy a interesem pracodawcy 1. szczególne a nie normalne potrzeby (organizacyjne, ekonomiczne i inne) pracodawcy, czyli nagła konieczność (powstająca dynamicznie), jednak mogąca być potencjalnie przewidywalna, 2. obiektywna niemożliwość wykonania pracy w ustawowym czasie pracy, 3. czynnik organizacji pracy - ustawiczne braki osobowe i zła organizacja pracy mogą prowadzić do naruszenia przepisu art. 151 1 k.p. Zakaz planowania pracy w godzinach nadliczbowych jest naturalną konsekwencją częściowej niedopuszczalności zatrudniania ponad normy czasu pracy
Konsekwencje niedopuszczalnego planowania pracy w godzinach nadliczbowych możliwość odmowy świadczenia pracy przez pracownika, zakwalifikowanie takiego stanu jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków wobec pracownika (art. 55 1 1 k.p.), odpowiedzialność wykroczeniowa pracodawcy lub osoby działającej w jego imieniu za naruszenie przepisu o czasie pracy (art. 281 pkt 5 k.p.), konieczność rozliczenia pracy w godzinach nadliczbowych (osoby zarządzające zakładem pracy, kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych, pracujący w zadaniowym czasie pracy)
Między nagłością a pewnością wystąpienia godzin nadliczbowych czynnik zapotrzebowania na pracę (bilans stanu zatrudnienia i potrzeb pracodawcy) konieczność uwzględnienia bezwzględnie obowiązujących przepisów czasu pracy, aspekt podmiotowy (pracowniczy), organizacyjne powinności pracodawcy w zakresie planowania, realizowania i rozliczania przebiegu procesu świadczenia pracy
Bilans stanu zatrudnienia i potrzeb pracodawcy zmienność relacji w ujęciu temporalnym, podmiotowe (pracownicze) i przedmiotowe (ekonomiczno organizacyjne) przyczyny zachwiania stanu równowagi, ograniczona przewidywalności algorytmu zmian, bilans ten jest korygowany prawidłową i nieprawidłową organizacją pracy.
Zapotrzebowanie na pracę stabilne, zmienne 1. w ujęciu temporalnym a) fluktuacja natężenia zapotrzebowania na pracę, - sekwencyjna (np. uzależniona od pory roku) - nieprzewidywalna b) zmienność godzin i dni, w których istnieje zapotrzebowanie na pracę 2. pod względem miejsca wykonywania pracy
Konsekwencje występowania zmiennego zapotrzebowania na pracę obowiązek zapłacenia wynagrodzenia w sytuacji, gdy pracownik pracy nie świadczył (przeciwieństwo pracy w godzinach nadliczbowych) 1. niezapewnienie pracy zgodnie z wymiarem określonym w umowie o pracę, 2. ustanie stosunku pracy w trakcie okresu rozliczeniowego. Obowiązek zapłaty za niedopracowany czas pracy (proporcjonalnie do miesięcznej lub godzinowej stawki wynagrodzenia) dodatkowe koszty związane ze zmieniającym się czasem pracy, konieczność zapłaty za pracę w godzinach nadliczbowych, 1. przekroczenie normy dobowej i średniotygodniowej, gdy umowa o pracę ulegnie rozwiązaniu w okresie rozliczeniowym (art. 151 6 1 k.p.), 2. w sytuacji, gdy pracownik do końca okresu rozliczeniowego był nieobecny w pracy (art. 130 k.p.)
Konieczność uwzględnienia bezwzględnie obowiązujących przepisów czasu pracy szczególne potrzeby pracodawcy a przekraczanie dopuszczalnych limitów czasu pracy 1. dobowego (art. 132 1 k.p.), 2. średniotygodniowego (art. 131 1 k.p.) 3. rocznego (art. 151 3 i 4 k.p.) szczególne potrzeby pracodawcy a pojęcie 1. doby pracowniczej, 2. niedzieli i święta, 3. pracy w porze nocnej.
Aspekt podmiotowy (pracowniczy) niepewne i pewne zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy, które generują pracę innych zatrudnionych w godzinach nadliczbowych rozróżnienie ze względu na czas trwania nieobecności pracownika, 1. zwolnienia lekarskie (krótkotrwałe i długie) 2. urlopy macierzyńskie i wychowawcze, 3. inne zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy obowiązek uwzględnienia przez pracodawcę czynników wynikających z regulacji czasu pracy: 1. przeciętnie pięciodniowego czasu pracy, 2. niedziel i świąt, 3. urlopów wypoczynkowych.
Organizacyjna powinność pracodawcy w zakresie gospodarowania czasem pracy a wystąpienie szczególnej potrzeby pracy w godzinach nadliczbowych faza planowania czasu pracy, faza świadczenia pracy, faza rozliczania czasu pracy
Rozkład czasu pracy Dwa znaczenia niezdefiniowanego pojęcia: 1. model organizacji czasu pracy w ramach określonego systemu obowiązującego pracownika, 2. harmonogram, określający dla konkretnego zatrudnionego dni oraz godziny rozpoczęcia i zakończenia pracy. rozkład czasu pracy zgodnie z przepisem art. 150 1 k.p. powinien być ustalony w UZP, regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, przepisy nie określają kryteriów obowiązku określonego w przepisie art. 150 1 k.p., jak również nie wytyczają okresu na jaki powinny być układane harmonogramy, przy zmiennym i zmianowym zapotrzebowaniu na pracę korzystne dla pracodawców jest posługiwanie się harmonogramem czasu pracy, jednak umożliwia to weryfikację naruszenia zakazu planowania pracy w godzinach nadliczbowych
Zakaz planowania pracy w godzinach nadliczbowych a ustalenie rozkładu czasu pracy niedopuszczalność ustalania wzorcowego rozkładu czasu pracy zakładającego pracę nadliczbową, ograniczona i wyjątkowa możliwość planowania godzin nadliczbowych w harmonogramach czasu pracy wyłącznie w sytuacji: 1. nagłej zmiany w zakresie czynnika podmiotowego (pracowniczego), 2. nieprzewidywalnego wzrostu potrzeb pracodawcy względem stanu zatrudnienia (aspekt bilansu) 3. pod warunkiem niezwłocznego podjęcia przez zatrudniającego czynności zmierzających do skorygowania tego stanu rzeczy i nie przekraczania przewidzianych w prawie limitów pracy w godzinach nadliczbowych.
Faza realizowania zaplanowanego czasu pracy (zgodnie z harmonogramem) dopuszczalność zmiany harmonogramu czasu pracy pod warunkiem: 1. wystąpienia szczególnych potrzeb pracodawcy wynikających z labilności zasobów pracowniczych albo nagłym dysonansem miedzy potrzebami zakładu pracy a stanem załogi, 2. niemożliwości zapewnienia prawidłowego procesu świadczenia pracy za pomocą innych metod, 3. podjęcia przez pracodawcę działań zaradczych naruszenie zakazu planowania pracy w godzinach nadliczbowych ocenia się w tej fazie z uwzględnieniem dynamiki procesu świadczenia pracy, co usprawiedliwia zatrudnienie w nadgodzinach.
Rozliczanie czasu pracy wnioski płynące ze sposobu rozliczania czasu pracy mogą jedynie sugerować zamiar naruszenia zakazu planowania pracy w godzinach nadliczbowych, bieżące rozliczanie nadgodzin czasem wolnym przeczy temu zamiarowi, nieprawdziwe ewidencjonowanie czasu pracy, ustawiczne wypłacanie należności za pracę ponadwymiarową, upewnia, że pracodawca planował pracę ponad normy czasu pracy.
Naruszenie przepisu art. 151 1 k.p. planowanie (zakładanie) przez pracodawcę pracy w godzinach nadliczbowych, utrzymywanie w czasie stanu wymuszającego pracę ponad normy, tolerowanie złej organizacji świadczenia pracy, która z założenia wymusza permanentną lub okresową pracę w godzinach nadliczbowych.