Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology

Transkrypt

1 Vol. 5/2006 Nr 3(16) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Stężenie metaloproteinaz 2 i 9 w surowicy krwi u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 MMP-2 and MMP-9 blood serum levels in children and adolescents with type 1 diabetes Bożena Florys, Mirosława Urban, Barbara Głowińska, Jadwiga Peczyńska, Irena Krasowska II Klinika Chorób Dzieci Akademii Medycznej w Białymstoku Adres do korespondencji: Bożena Florys, II Klinika Chorób Dzieci, Samodzielny Publiczny Dziecięcy Szpital Kliniczny, Białystok, ul. J. Waszyngtona 17, tel./fax: , b_florys@poczta.onet.pl Słowa kluczowe: MMP-2, MMP-9, cukrzyca typu 1, dzieci i młodzież Key words: MMP-2, MMP-9, type 1 diabetes, children and adolescents STRESZCZENIE/ABSTRACT Wstęp. Cukrzyca jest znaczącym czynnikiem ryzyka rozwoju zmian miażdżycowych. Nie wszystkie mechanizmy prowadzące do rozwoju powikłań naczyniowych są w pełni zrozumiałe. Ciągle niewiele wiadomo na temat zachowania się metaloproteinaz (MMPs) u pacjentów z cukrzycą 1 typu, niewiele też wiadomo na temat mechanizmów regulujących ich poziom, chociaż wydaje się nie budzić wątpliwości fakt, że są one znacznie zaburzone. Cel pracy. ocena stężenia metaloproteinaz (2 i 9) u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1. Materiał i metody: Badaniami objęto grupę 74 pacjentów w wieku średnio 15 lat (+/-3,0), chorujących na cukrzycę typu 1 średnio 6,6 lat (+/-3,6). U wszystkich pacjentów oznaczono stężenie metaloproteinazy 2 oraz 9 w surowicy krwi. Wyniki. W grupie pacjentów z cukrzycą typu 1 odnotowano znamiennie wyższe stężenie MMP-2 niż w grupie kontrolnej (p<0,01). Stwierdzono, że poziomy metaloproteinazy 2 i 9 są niezależne od płci, stopnia wyrównania metabolicznego, zapotrzebowania na insulinę, metody insulinoterapii, poziomu cholesterolu i trójglicerydów. Istotnie statystycznie wyższe stężenie MMP-9 stwierdzono u pacjentów otyłych niż u pacjentów z BMI poniżej 90pc dla płci i wieku (p<0,02). Znamiennie niższe stężenie MMP-2 odnotowano u pacjentów leczonych inhibitorami konwertazy angiotensyny w porównaniu z grupą nieotrzymującą takiego leczenia (p<0,03) oraz u pacjentów chorujących na cukrzycę typu 1 ponad siedem lat. Stwierdzono też, że stężenie MMP-2 obniża się wraz z wiekiem (r=-0,39; p=0,001). Ponadto zaobserwowano ujemną korelację między BMI i poziomem MMP-2 (r=-0,36; p=0,002). Wnioski. 1. Stężenie MMP-2 u pacjentów z cukrzycą typu 1 jest wyższe niż w grupie kontrolnej. 2. Stężenie MMP-9 jest podwyższone u otyłych pacjentów z cukrzycą typu Stężenie MMP-2 u pacjentów z cukrzycą typu 1 obniża się wraz z wiekiem, czasem trwania choroby oraz wzrostem BMI, co może wskazywać na zwiększoną tendencję do kumulacji matrix zewnątrzkomórkowego u otyłych pacjentów z cukrzycą typu 1. Endokrynol. Ped., 5/2006;3(16):

2 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 5/2006;3(16):27-34 Introduction. Diabetes mellitus is a primary risk factor for arteriosclerosis. Not all the mechanisms leading to vascular complications are completely known. The expression profile of the matrix matalloproteinases (MMPs) remains unclear in patients with type 1 diabetes but there is no doubt that they are abnormal. The aim: evaluation of MMP-2 and MMP-9 levels in children and adolescents with type 1 diabetes. Material and methods. 74 patients in the mean age 15 years (+/-3.0) suffering from type 1 diabetes for mean 6.6 years (+/-3.6) took part in the study. MMP- 2 and MMP-9 blood serum levels were measured in all patients. Results. MMP-2 level was significantly higher in patients with type 1 diabetes in comparison to control group (p<0.01). MMP-2 and MMP-9 levels were independent on sex, metabolic control, total daily dose of insulin, insulin therapy method and cholesterol and triglycerides levels. We observed higher MMP-9 level in obese patients than in patient with BMI value below 90pc for sex and age (p<0.02). We noted lower MMP-2 level in patients treated with angiotensin-converting enzyme inhibitors (ACEi) in comparison to patients with out that treatment (p<0.03) and in patients suffering from type 1 diabetes longer than 7 years. Negative correlation between MMP-2 level and age (r=-0.39; p=0.001) as well as BMI (r=-0.36; p=0.002) were noted. Conclusions. 1. MMP-2 level is higher in patients with type 1 diabetes than in control group. 2. MMP- 9 level is elevated in obese patients with type 1 diabetes. 3. MMP-2 level in patients with diabetes is lowering with ageing, diabetes duration and with BMI increase, which can indicate the tendency of increased extracellular matrix accumulation in obese patients with type 1 diabetes. Pediatr. Endocrinol., 5/2006;3(16):27-34 Wstęp Cukrzyca jest znaczącym czynnikiem ryzyka rozwoju zmian miażdżycowych. U podłoża tego procesu leży głównie hiperglikemia, ale także szereg innych czynników, jak dysfunkcja śródbłonka, stres oksydacyjny, proces zapalny, zaburzenia układu krzepnięcia i fibrynolizy i in. Jednakże nie wszystkie mechanizmy prowadzące do rozwoju powikłań naczyniowych są w pełni zrozumiałe. Metaloproteinazy (MMPs) są rodziną enzymów proteolitycznych, uwalnianych przez m.in. komórki śródbłonka i makrofagi do przestrzeni międzykomórkowej [1]. Liczne badania wskazują na to, że rozpad matrix zewnątrzkomórkowego pod wpływem MMPs, szczególnie MMP-9, ma związek z rozwojem wielu chorób układu sercowo-naczyniowego, jak miażdżyca, kardiomiopatia, niewydolność krążenia czy zawał serca [2]. Uważa się, że stężenie MMP-9 w surowicy krwi jest odzwierciedleniem toczących się procesów zapalnych związanych z rozwojem miażdżycy, odgrywa ponadto zasadniczą rolę w remodelingu lewej komory serca [2, 3]. Inne badania wykazują, że obniżenie aktywności metaloproteinaz powoduje zwiększone odkładanie kolagenu u pacjentów z cukrzycą [4]. Ciągle niewiele wiadomo na temat zachowania się MMPs u pacjentów z cukrzycą, zwłaszcza 1 typu, niewiele też wiadomo na temat mechanizmów regulujących ich aktywność, chociaż wydaje się nie budzić wątpliwości fakt, że są one znacznie zaburzone. W nefropatii cukrzycowej dochodzi m.in. do nadmiernego wytwarzania i gromadzenia substancji międzykomórkowej, co zostało dobrze udokumentowane, ale nie do końca wiadomo, jakie procesy mają zasadniczy wpływ na szlaki degradacji substancji międzykomórkowej. Trudno też powiedzieć, jaki wpływ na akumulację matrix wywierają leki nefroprotekcyjne [5]. Doniesienia literatury na temat profilu metaloproteinaz, skąpe w przypadku cukrzycy typu 1, nie są jednoznaczne, zwłaszcza w odniesieniu do wieku dziecięcego i młodzieżowego. Celem pracy była ocena stężenia metaloproteinaz (2 i 9) w surowicy krwi u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1. Materiał i metody Badaniami objęto grupę 74 pacjentów w wieku średnio 15 lat (+/-3,0 lat) chorujących na cukrzycę typu 1 średnio 6,6 lat (+/-3,6). U wszystkich pacjentów wykonano: 1) Oznaczenie stężenia metaloproteinazy 2 oraz 9: po 8 10 godzinnej przerwie nocnej pobierano próbki krwi żylnej do badań. Krew pobierano na skrzep. Po odwirowaniu surowicę zamrażano i przechowywano w temperaturze 70 C do czasu wykonywania oznaczeń. Stężenie MMP-2 oraz MMP-9 oceniono przy pomocy metody immunoenzymatycznej ELISA (zestawy R&D Systems, firmy BIOKOM SYSTEMS) w Naukowej Pracowni Biochemicznej II Kliniki Chorób Dzieci AM w Białymstoku; 2) Oznaczenie HbA1c metodą HPLC; 3) Oznaczenie poziomu cholesterolu, HDL, LDL, trójglicerydów w szpitalnym laboratorium przy użyciu rutynowych zestawów laboratoryjnych, cholesterol LDL obliczano za pomocą reguły Friedewalda; 4) Oznaczenie mikroalbuminurii w dobowej zbiórce moczu metodą turbidymetryczną; 5) Kompleksowe badanie okulistyczne. Pacjenci zostali podzieleni na grupy w zależności od: 1) stopnia wyrównania metabolicznego: 28

3 Florys B. i inni Stężenie metaloproteinaz 2 i 9 w surowicy krwi u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 poziom hemoglobiny glikowanej (HbA1c) poniżej (n=19) i powyżej 7,5% (n=55), 2) czasu trwania cukrzycy: poniżej (n=41) i powyżej 7 lat (n=33), 3) płci (M/Ż, n=32/42), 4) wskaźnika masy ciała (body mass index BMI): poniżej (n=63) i powyżej 90 pc dla płci i wieku (n=11), 5) metody terapii: insulinoterapia intensywna n=54) lub ciągły podskórny wlew insuliny przy pomocy osobistej pompy insulinowej (n=20), 6) poziomu cholesterolu całkowitego: poniżej (n=45) i powyżej 180 mg% (n=29), 7) poziomu trójglicerydów: poniżej (n=51) i powyżej 110 mg% (n=23), 8) leczenia inhibitorami konwertazy angiotensyny (ACEi): pacjenci otrzymujący (n=18) i nieotrzymujący ACEi (n=56). Oceniono korelację pomiędzy badanymi parametrami (HbA1c, wiek, czas trwania choroby, BMI, poziom cholesterolu i trójglicerydów) a aktywnością metaloproteinaz 2 i 9, określaną na podstawie ich poziomu w surowicy krwi badanych pacjentów. Grupę kontrolną stanowiło 45 dzieci zdrowych. Charakterystykę badanych grup przedstawiono w tabeli I. Analiza statystyczna Wyniki wyrażono jako wartość średnią z odchyleniem standardowym (+/-SD). W analizie statystycznej zastosowano test t-studenta dla zmiennych niepowiązanych lub test U Manna-Whitneya. Siłę korelacji pomiędzy parametrami oceniono testem korelacji liniowej Pearsona lub w przypadku niemożności zastosowania tego testu (dane jakościowe, grupy o małej liczebności) testem korelacji nieparametrycznej R Spearmana. Za istotne statystycznie uznano p < 0,05. Wyniki Znamiennie wyższe niż w grupie kontrolnej stężenie MMP-2 odnotowano w grupie pacjentów z cukrzycą typu 1 (p<0,01) ryc. 1. Stwierdzono, że stężenia metaloproteinazy 2 i 9 są niezależne od płci, stopnia wyrównania metabolicznego, zapotrzebowania na insulinę, metody insulinoterapii, poziomu cholesterolu i trójglicerydów. U pacjentów chorujących na cukrzycę typu 1 dłużej niż 7 lat odnotowano znamiennie niższy poziom MMP-2 w Tabela I. Podstawowa charakterystyka badanych grup Table I. Baseline characteristisc of study population Pacjenci z cukrzycą Grupa kontrolna n (liczba pacjentów) Wiek (lata) 15,0+/-3,1 14,9+/-2,8 Czas trwania choroby (lata) 6,6+/-3,6 - - Zapotrzebowanie na insulinę (j./kg m.c./dobę) 0,8+/-0,2 - - Metoda insulinoterapii (intensywna/pompa) 54/ Płeć (M/Ż) 32/42 23/22 - Obecność powikłań przewlekłych BMI (kg/m2) 20,6+/-3,5 19,9+/-3,2 Cholesterol (mg%) 172+/-37,5 - - HDL (mg%) 64+/-14,9 - - Trójglicerydy (mg%) 110+/ HbA1c (%) 8,6+/-1,9 - - MMP-2 (ng/ml) 280,6+/-54,7 254,3+/-50,1 <0,01 MMP-9 (ng/ml) 415,6+/-258,0 406,5+/-212,2 Inhibitory konwertazy angiotensyny p 29

4 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 5/2006;3(16):27-34 Rycina 1. Porównanie stężenia MMP-2 i MMP-9 w grupie pacjentów z cukrzycą typu 1 i w grupie kontrolnej Figure 1. Comparison of MMP-2 and MMP-9 levels in patients with type 1 diabetes and in control grou Tabela II. Stężenia MMP-2 i MMP-9 w wybranych podgrupach (wartość MMPs przedstawiono jako średnią +/-SD) Table II. MMP-2 andmmp-9 levels in selected study samples (data are means +/- SD) n MMP-2 (ng/ml) p MMP-9 (ng/ml) Płeć M ,6+/ ,5+/-210 Ż ,7+/ ,1+/-287 Czas trwania choroby < 7 lat ,7+/ ,8+/-258 <0,02 > 7 lat ,1+/ ,4+/-261 Metoda terapii Intensywna ,5+/ ,4+/-256 Pompa ,8+/ ,3+/-258 Zapotrzebowanie na insulinę (j./kg m.c./dobę) < 0, ,8+/ ,4+/-234 > 0, ,3+/ ,5+/-291 Poziom HbA1c < 7,5% ,2+/ ,3+/-259 > 7,5% ,5+/ ,1+/-260 BMI (kg/m2) Cholesterol (mg%) < 90pc ,8+/ ,5+/-238 > 90pc ,6+/ ,4+/-298 < ,2+/ ,7+/-274 > ,8+/ ,9+/-221 Trójglicerydy (mg%) < ,9+/ ,9+/-274 > ,3+/ ,2+/-213 Leczenie ACEi Nie ,4+/ ,7+/-276 <0,03 Tak ,2+/ ,3+/-200 p <0,02 30

5 Florys B. i inni Stężenie metaloproteinaz 2 i 9 w surowicy krwi u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 Rycina 2. Zależność między aktywnością MMP-2 (ng/ml) i wskaźnikiem masy ciała (kg/m 2 ) Figure 2. Relationship between MMP-2 activity (ng/ml) and body mass index (kg/m 2 ) porównaniu z pacjentami chorującymi krócej. Istotnie statystycznie niższy poziom MMP-2 zaobserwowano również u pacjentów leczonych inhibitorami konwertazy angiotensyny niż u pacjentów niewymagających takiego leczenia (p<0,03). Znamiennie wyższe stężenie MMP-9 stwierdzono u pacjentów otyłych niż u pacjentów z BMI poniżej 90 pc dla płci i wieku (p<0,02). Szczegółowe dane przedstawiono w tabeli II. Ponadto stwierdzono ujemną korelację między BMI i stężeniem MMP-2 (r=-0,36, p=0,002) yc. 2. Analizując grupę pacjentów otrzymujących ACEi trzech pacjentów z powodu retinopatii prostej, dwu dodatniej mikroalbuminurii oraz trzynastu pacjentów z powodu nadciśnienia tętniczego) zaobserwowaliśmy, że są to pacjenci, którzy w stosunku do pacjentów nieotrzymujących takiego leczenia są starsi, wykazują wyższy BMI oraz bardziej zaburzone parametry gospodarki lipidowej tabela III. Stwierdzono też, że stężenie MMP-2 obniża się wraz z wiekiem (r=-0,39; p=0,001) ryc. 3. i wykazuje tendencję do obniżania się wraz z czasem trwania choroby (r=-0,22; p=0,055). Omówienie Zmieniona aktywacja poszczególnych podklas MMPs w cukrzycy prowadzi do zmian struktury przestrzeni międzykomórkowej poprzez zmianę kompozycji białek strukturalnych. Niektóre z tych enzymów proteolitycznych mogą regulować migrację mięśni gładkich, zwiększać migrację monocytów do ściany naczynia (subintima) i infiltrację makrofagami, co jest kluczowym procesem w początkowej fazie rozwoju miażdżycy [6]. W naszych badaniach wykazaliśmy, że w grupie pacjentów z cukrzycą typu 1 stężenie MMP-2 było znamiennie wyższe w porównaniu z grupą kontrolną i wykazywało tendencję do obniżania się wraz z czasem trwania choroby, aktywność MMP-9 była porównywalna w obu grupach. Obserwacje nasze częściowo korespondują z wynikami badań Portik- Dobos i wsp., którzy wykazali, że aktywność metaloproteinaz w cukrzycy jest obniżona, powodując wzrost depozytów kolagenu i patologiczny remodeling naczyń [4]. Ciekawym spostrzeżeniem w naszej pracy było znamienne statystycznie obniżanie się stężenia MMP-2 wraz z wiekiem i tendencja 31

6 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 5/2006;3(16):27-34 Tabela III. Porównanie pacjentów z cukrzycą typu 1 otrzymujących i nie otrzymujących inhibitorów konwertazy angiotensyny (ACEi) Table III. Comparison of patients with type 1 diabetes treated and not treated with angiotensin-converting enzyme inhibitors (ACEi) Leczenie ACEi Nie Tak p n (liczba pacjentów) Wiek (lata) 14,6+/-3,2 16,4+/-2 < 0,03 Czas trwania choroby (lata) 6,1+/-3,4 7,9+/-3,7 =0,057 BMI (kg/m2) 19,9+/-3,2 22,6+/-3,7 < 0,005 Cholesterol (mg%) 164,6+/-30,6 197+/-46,7 < 0,002 LDL (mg%) 80,9+/-23,8 102,3+/-42,4 < 0,01 HDL (mg%) 64,9+/-15,1 62,9+/-14,8 Trójglicerydy (mg%) 93,7+/-44,6 158,8+/-170,9 < 0,02 HbA1c (%) 8,5+/-1,8 9,0+/-2,1 MMP-2 (ng/ml) 288,4+/ ,2+/-50 < 0,03 MMP-9 (ng/ml) 414,7+/ ,3+/-200 Rycina 3. Zależność między aktywnością MMP-2 (ng/ml) i wiekiem (w latach) pacjentów z cukrzycą typu 1 Figure 3. Relationship between MMP-2 activity(ng/ml) and age (years)of patients with type 1 diabetes 32

7 Florys B. i inni Stężenie metaloproteinaz 2 i 9 w surowicy krwi u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 do jego obniżania wraz z czasem trwania choroby (korelacja na granicy istotności statystycznej, znamiennie niższy poziom MMP-2 u pacjentów chorujących ponad siedem lat). Wykazaliśmy brak zależności stężenia metaloproteinaz od płci, stopnia wyrównania metabolicznego, zapotrzebowania na insulinę, metody insulinoterapii, poziomu cholesterolu i trójglicerydów. Biorąc pod uwagę znaczenie hiperglikemii w rozwoju powikłań naczyniowych i w aktywacji ścieżek sygnałowych zaburzających równowagę między syntezą i rozpadem matrix zewnątrzkomórkowego, szczególnie zaskakujący jest brak związku między stężeniem metaloproteinaz i poziomem hemoglobiny glikowanej. Zależność taką wykazali Death i wsp. badając pacjentów z cukrzycą typu 2 [7]. W naszych badaniach parametrem zmieniającym aktywność metaloproteinazy 2 okazał się nie tylko wiek pacjentów, ale także wskaźnik masy ciała (body mass index BMI). Jego wartość ujemnie korelowała ze stężeniem MMP-2. Badania przeprowadzane na zwierzętach wskazują na zmianę aktywności proteolitycznej w otyłości [8] oraz potwierdzają, że obniżenie poziomu metaloproteinaz prowadzi do zwiększonej akumulacji matrix zewnątrzkomórkowego, co powoduje powstawanie wczesnych złogów naczyniowych [9]. Laimer i wsp. uzyskali odmienne wyniki: stwierdzili podwyższone stężenie MMP-9 u pacjentów otyłych z tendencją do obniżania się przy redukcji masy ciała [10]. Znamiennie wyższy poziom MMP-9 u pacjentów otyłych stwierdziliśmy także w naszych badaniach. Madani i wsp. wskazują na rolę leptyny w stymulacji ekspresji MMP-2, co zmienia jakość, a nie ilość kolagenu w kardiomiocytach, a rezultatem jest remodeling serca w otyłości [11]. W naszej pracy także odnotowaliśmy zależność BMI od stężenia MMP-2 z istotnością statystyczną na poziomie 0,002. Biorąc pod uwagę znaczenie MMP-9 w remodelingu serca i naczyń, należy podkreślić, że kliniczne korelacje pozostają niejasne. Większość badań była przeprowadzona na małych grupach pacjentów, ściśle wyselekcjonowanych. Pojedyncze badania donoszą o podwyższonym stężeniu MMP-9 w chorobie niedokrwiennej serca, cukrzycy, dyslipidemii i u palących papierosy. W niektórych jednostkach chorobowych, np. w nadciśnieniu, wykazywane jest zarówno zmniejszone [12], jak i zwiększone [13] stężenie MMP-9. Nie wykazaliśmy istotnych różnic w stężeniu MMP-9 pomiędzy grupą badaną i grupą kontrolną. Już w roku 1997 Jackson i wsp. zwrócili uwagę na odmienną ekspresję metaloproteinaz u człowieka w małych i dużych naczyniach [14]. Na odmienne role MMP-2 i MMP-9 w remodelingu naczyń wskazali Whatling i wsp. [15]. Derosa i wsp. zaobserwowali obniżanie się stężenia MMP-9 u pacjentów z mikroangiopatią. Sugerowali jednak, że tak jak wzrost MMP-9 jest raczej uznanym wskaźnikiem nasilenia makroangiopatii, tak markerem mikroangiopatii może być MMP-2 [16]. Dobór grupy w naszych badaniach nie pozwala na potwierdzenie tego postulatu zbyt mała liczba pacjentów demonstrowała powikłaniami mikronaczyniowe (trzech pacjentów z retinopatią prostą oraz dwu z subkliniczną nefropatią). Niemniej zaobserwowaliśmy, że poziom MMP-2 w grupie pacjentów z cukrzycą typu 1 był znamiennie wyższy niż w grupie kontrolnej i obniżał się wraz z wiekiem i wzrostem BMI. W przypadku pacjentów leczonych inhibitorami konwertazy angiotensyny trudno definitywnie określić, czy samo leczenie wpływa na obniżenie stężenia MMP-2, czy też wyższy niż u pozostałych pacjentów z cukrzycą typu 1 wskaźnik BMI i bardziej zaburzone parametry gospodarki lipidowej. Wątpliwości nasze wynikają także z małej liczebności grupy. Dokładne określenie profilu metaloproteinaz oraz ich aktywności (przez np. jednoczesne oznaczenie aktywności inhibitorów metaloproteinaz TIMPs) w cukrzycy typu 1 u dzieci i młodzieży jest przedmiotem naszych dalszych dociekań. Wnioski 1. Stężenie MMP-2 u pacjentów z cukrzycą typu 1 jest wyższe niż w grupie kontrolnej. 2. Stężenie MMP-9 jest podwyższone u otyłych pacjentów z cukrzycą typu Stężenie MMP-2 u pacjentów z cukrzycą typu 1 obniża się wraz z wiekiem, czasem trwania choroby oraz wzrostem BMI, co może wskazywać na zwiększoną tendencję do kumulacji matrix zewnątrzkomórkowego u otyłych pacjentów z cukrzycą typu 1. PIŚMIENNICTWO/REFERENCES [1] Beaudeux J.L., Giral P., Bruckert E. et al.: Matrix metalloproteinases, inflammation and atherosclerosis: therapeutic perspectives. Clin. Chem. Lab. Med., 2004:42(2),

8 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 5/2006;3(16):27-34 [2] Sundstrom J., Evans J.C., Benjamin E.J. et al.: Relations of plasma matrix metalloproteinase-9 to clinical cardiovascular risk factors and echocardiographic left ventricular measures: the Framingham Heart Study. Circulation, 2004:109(23), [3] Renko J., Kalela A., Jaakkola O. et al.: Serum matrix metalloproteinase-9 is elevated in men with a history of myocardial infarction. Scand. J. Clin. Lab. Invest., 2004:64(3), [4] Portik-Dobos V., Anstadt M.P., Hutchinson J. et al.: Evidence for a matrix metalloproteinase induction/activation system in arterial vasculature and decreased synthesis and activity in diabetes. Diabetes, 2002:51(10), [5] Schieffer B., Bunte C., Witte J. et al.: Comparative effects of AT1-antagonism and angiotensin-converting enzyme inhibition on markers of inflammation and platelet aggregation in patients with coronary artery disease. J. Am. Coll. Cardiol., 2004: 44(2), [6] Galis Z.S., Khatri J.J.: Matrix metalloproteinases in vascular remodeling and atherogenesis: the good, the bad, and the ugly. Circ. Res., 2002:90(3), [7] Death A.K., Fisher E.J., McGrath K.C., Yue D.K.: High glucose alters matrix metalloproteinase expression in two key vascular cells: potential impact on atherosclerosis in diabetes. Atherosclerosis, 2003:168(2), [8] Lijnen H.R., Maquoi E., Demeulemeester D. et al.: Modulation of fibrinolytic and gelatinolytic activity during adipose tissue development in a mouse model of nutritionally induced obesity. Thromb. Haemost., 2002:88(2), [9] Wilson D., Massaeli H., Russell J.C. et al.: Low matrix metalloproteinase levels precede vascular lesion formation in the JCR: LA-cp rat. Mol. Cell Biochem., 2003:249(1 2), [10] Laimer M., Kaser S., Kranebitter M. et al.: Effect of pronounced weight loss on the nontraditional cardiovascular risk marker matrix metalloproteinase-9 in middle-aged morbidly obese women. Int. J. Obes. (Lond), 2005:29(5), [11] Madani S., De Girolamo S., Munoz D.M. et al.: Direct effects of leptin on size and extracellular matrix components of human pediatric ventricular myocytes. Cardiovasc. Res., 2006:69(3), [12] Li-Saw-Hee F.L., Edmunds E., Blann A.D. et al.: Matrix metalloproteinase-9 and tissue inhibitor metalloproteinase-1 levels in essential hypertension. Relationship to left ventricular mass and anti-hypertensive therapy. Int. J. Cardiol., 2000:75(1), [13] Tayebjee M.H., Nadar S., Blann A.D. et al.: Matrix metalloproteinase-9 and tissue inhibitor of metalloproteinase-1 in hypertension and their relationship to cardiovascular risk and treatment: a substudy of the Anglo-Scandinavian Cardiac Outcomes Trial (ASCOT). Am. J. Hypertens., 2004:17(9), [14] Jackson C.J., Nguyen M.: Human microvascular endothelial cells differ from macrovascular endothelial cells in their expression of matrix metalloproteinases. Int. J. Biochem. Cell Biol., 1997:29(10), [15] Whatling C., McPheat W., Hurt-Camejo E.: Matrix management: assigning different roles for MMP-2 and MMP-9 in vascular remodeling. Arterioscler. Thromb. Vasc. Biol., 2004:24(1), [16] Derosa G., Avanzini M.A., Geroldi D. et al.: Matrix metalloproteinase 2 may be a marker of microangiopathy in children and adolescents with type 1 diabetes mellitus. Diabetes. Res. Clin. Pract., 2005:70(2),