Bruksizm patologia, zaburzenie czy zjawisko fizjologiczne? Przegląd piśmiennictwa. Część 3 bruksizm a dysfunkcje narządu żucia, leczenie
|
|
- Liliana Mazur
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 PROTET. STOMATOL., 2014, LXIV, 4, Bruksizm patologia, zaburzenie czy zjawisko fizjologiczne? Przegląd piśmiennictwa. Część 3 bruksizm a dysfunkcje narządu żucia, leczenie Bruxism pathology, disorder or physiological phenomenon? A literature review. Part 3. Bruxism and TMD, treatment Piotr Jurkowski, Jolanta Kostrzewa-Janicka, Elżbieta Mierzwińska-Nastalska Katedra Protetyki Stomatologicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik: prof. dr hab. E. Mierzwińska-Nastalska HASŁA INDEKSOWE: bruksizm, dysfunkcje narządu żucia, ból mięśniowo-powięziowy KEY WORDS: bruxism, masticatory organ dysfunctions, myofascial pain Streszczenie Zależności przyczynowo-skutkowe między zjawiskiem bruksizmu a występowaniem dysfunkcji narządu żucia są trudne do ustalenia ze względu na ograniczenia diagnostyczne i brak możliwości postawienia definitywnej diagnozy występowania bruksizmu przez większość zespołów naukowych. Dodatkowo, brak rozróżniania bruksizmu w czasie snu oraz bruksizmu w stanie czuwania w pracach naukowych utrudnia interpretację badań. Istnieją dwie podstawowe teorie: błędnego koła i model adaptacji do bólu, próbujące wyjaśnić powstawanie bólu mięśni w układzie ruchowym narządu żucia oraz zaburzenia czynności stawów skroniowo-żuchwowych. Brak jednak dowodów, wskazujących definitywnie, że przyczyną dolegliwości bólowych jest jedna z form bruksizmu. Zalecane postępowanie w przypadku stwierdzenia bruksizmu w stanie czuwania polega głównie na samokontroli, natomiast w przypadku bruksizmu w czasie snu stosowane są metody, które umożliwiają ochronę tkanek układu stomatognatycznego przed skutkami zaciskania i zgrzytania zębami. Summary The cause and effect relationship between bruxism and dysfunction of the masticatory organ is difficult to confirm due to the limitations of diagnostic methods. In the opinion of the majority of research teams, making definitive diagnosis of bruxism is rather impossible. Moreover, the fact that sleep bruxism is not distinguished from awake bruxism in the majority of scientific papers, makes the interpretation of study results difficult. There are two basic theories, a vicious circle and pain adaptation model, in attempting to explain the source of masticatory muscles pain and temporomandibular joint dysfunction. However, there is no conclusive evidence to demonstrate that pain is caused by one of the forms of bruxism. In awake bruxism self-control is mainly recommended as a preventing action and in sleep bruxism, there are several methods which help protect the tissues of the stomatognathic system against the effects of clenching and grinding. 260
2 Bruksizm Bruksizm a dysfunkcje narządu żucia W literaturze szeroko dyskutowany jest wpływ bruksizmu na powstawanie dysfunkcji w obrębie układu ruchowego narządu żucia (u.r.n.ż.). Związek ten jest trudny do zbadania ze względu na szereg ograniczeń, począwszy od samych definicji bruksizmu i zaburzeń czynnościowych układu ruchowego narządu żucia (z.c.u.r.n.ż.), (ang. temporomandibular disorders, TMD). Większość badań nie wprowadza rozróżnienia bruksizmu w czasie snu od bruksizmu w stanie czuwania, podczas gdy zarówno etiologia, przebieg, jak i wpływ na układ stomatognatyczny obu jednostek, znacznie się różni (1). Niewiele badań korzysta również z badawczych kryteriów diagnostycznych z.c.u.r.n.ż. (BKD/ZCURNŻ), (ang. research diagnostics criteria for temporomandibular disorders, RDC/TMD), (2) w ocenie dysfunkcji w obrębie u.r.n.ż. Kolejnym problemem jest wiarygodne rozpoznanie bruksizmu, co zostało opisane we wcześniejszej publikacji (3). Brakuje też prac, których metodyka badań stoi wysoko w hierarchii dowodów naukowych. Manfredini i Lobbezoo (1), w przeglądzie systematycznym obejmującym publikacje z 10 lat od 1998 do 2008 roku, stwierdzili, że zależności przyczynowo-skutkowe między bruksizmem a z.c.u.r.n.ż. są trudne do ustalenia ze względu na małą swoistość większości prac. Powszechnie uważa się, że bruksizm może wpływać destrukcyjnie na opisywane przez Majewskiego (4) trzy zespoły funkcjonalne: zespół zębowo-zębowy, zębowo-zębodołowy i mięśniowo-stawowy. Stopień działania uszkadzającego na tkanki układu stomatognatycznego zależy od czasu i częstości występowania epizodów bruksizmu, siły i kierunku działania mięśni żucia, stopnia twardości tkanek zębów (ich mineralizacji), typu kontaktów zwarciowych, zarówno statycznych, jak i dynamicznych (kontakty guzkowe, prowadzenie grupowe), wydolności przyzębia oraz odporności na przeciążenie tkanek stawów s.-ż. Uszkodzeniu ulegają loci minoris resistentiae, dlatego u poszczególnych pacjentów obserwuje się różne oznaki zaciskania i zgrzytania zębami. Mogą to być starte powierzchnie zębów, periodontopatie, miopatie i artropatie. Nie udowodniono jednak naukowo bezsprzecznego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy bruksizmem a wyżej wymienionymi zaburzeniami (5, 6). W części badań dotyczących związków bruksizmu z miopatiami (7, 8) wykazano na przykład, że aktywność elektromiograficzna mięśni żucia u osób z bruksizmem bez dolegliwości bólowych, jest nawet większa niż u osób z bruksizmem, u których te dolegliwości występują. Pergamalian (9) również nie znalazł związku między stopniem nasilenia bólu mięśni żucia, a występowaniem bruksizmu. Autor ten zauważył natomiast korelację pomiędzy występowaniem bruksizmu a mniejszymi dolegliwościami bólowymi w obrębie ssż. Zauważono, że wrażliwość mięśni żucia w badaniu palpacyjnym u osób z bruksizmem jest odwrotnie proporcjonalna do stopnia starcia zębów (10). W celu wyjaśnienia, czy bruksizm może być źródłem bólu mięśni u.r.n.ż., wielu badaczy przeprowadziło eksperymenty polegające na koncentrycznych skurczach izometrycznych mięśni w celu wyzwolenia bólu. Zgodnie z tą teorią, przeciążenie mięśni i brak czasu na odpoczynek prowadzą do ischemii, co w połączeniu ze skurczem mięśni wywołuje ból (11). W tkankach gromadzi się wówczas m.in. kwas mlekowy, bradykinina, prostaglandyny i peptyd związany z genem kalcytoniny (ang. Calcitonin Gene-Related Peptid, CGRP) prowadząc do sensytyzacji nocyceptorów. W jednym z eksperymentów skurcze mięśni żucia połączono z uciskiem tętnicy skroniowej powierzchownej, co doprowadziło do narastającego, tępego bólu w okolicy czołowej (12). W innych badaniach stosowano różne schematy zaciskania zębów o zróżnicowanej sile i częstotliwości (13-15). Skutkiem był zazwyczaj nagły, intensywny ból, który jednak ustępował bardzo szybko. W badaniach prowadzonych przez kilka kolejnych dni zauważono nawet, że w kolejnych dniach ból staje się coraz mniejszy, co autorzy PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4 261
3 P. Jurkowski i inni tłumaczyli treningiem i adaptacją mięśni (14). Powyższe badania wykazały, że możliwe jest wyzwolenie bólu mięśni u zdrowych osób stosując metodę skurczów izometrycznych. Jednak ból ten osiąga zazwyczaj niewielki poziom, pojawia się natychmiastowo i utrzymuje krótko po zakończeniu ćwiczeń. Charakterystyka ta nie koresponduje z naturą bólów mięśniowo-powięziowych u osób ze współwystępującym bruksizmem. W badaniach analizowano również model skurczów ekscentrycznych, izotonicznych, które mogą mieć miejsce w czasie ruchów żuchwy w czasie zgrzytania nocnego. Dochodzi wówczas do skurczu rozciągniętych włókienek mięśniowych, co prowadzi to tzw. opóźnionego bólu mięśniowego (ang. Delayed Onset Muscle Soreness, DOMS) (16). Jest to ból pojawiający się zwykle dopiero następnego dnia i utrzymuje się 4-5 dni po wykonywanych ćwiczeniach. Ma on również większe natężenie niż w przypadku opisanych wyżej bólów powstających na skutek skurczów koncentrycznych. DOMS tłumaczy się występowaniem obszarów mikro-uszkodzeń mięśni i związanych z tym mikro-stanów zapalnych. Jedną z cech DOMS jest efekt treningu, czyli coraz mniejsze uszkodzenie mięśni i zmniejszające się dolegliwości bólowe w kolejnych dniach ćwiczeń. Wytrenowanie tłumaczone jest zwiększającą się liczbą sarkomerów w miofibrylach, co przyczynia się do zwiększenia optymalnej długości mięśnia do wykonania aktywnego skurczu. Przedstawiony tu mechanizm adaptacji częściowo wyjaśnia obserwacje prowadzone u osób z bruksizmem. Autorzy badania wysnuli hipotezę, że pojedyncze epizody bruksizmu mogłyby powodować opóźniony ból DOMS utrzymujący się kilka dni. Natomiast pojawiający się każdej nocy bruksizm prowadziłby do wytrenowania, adaptacji mięśniowej i zmniejszenia dolegliwości. Utrzymujący się ból mógłby świadczyć o braku adaptacji mięśniowej do dużych obciążeń. Teorię, że dolegliwości bólowe obserwowane w bruksizmie mają charakter bólu DOMS (co wyjaśniałoby ich etiopatogenezę), podważa jednak fakt, że DOMS ma zwykle większe natężenie u mężczyzn, niż u kobiet. Jednak, w przypadku bólu mięśniowo-powięziowego, to kobiety wykazują większą wrażliwość na stymulację bólową mięśni i znacznie częściej zgłaszają się do leczenia z powodu tego typu dolegliwości (17, 18). DOMS nie pojawia się też nigdy samoistnie, jak w przypadku bólu mięśniowo-powięziowego, a jedynie związany jest z ruchami kończyn i innych części ciała. Inna teoria powstawania dolegliwości bólowych mówi o zwiększającej się objętości mięśni w czasie ich aktywności i ucisku na okoliczne nerwy (19), jednak nie przeprowadzono jak dotąd potwierdzających hipotezę badań. Żaden z wyżej opisanych modeli bólu nie pokrywa się całkowicie z charakterystyką bólu mięśniowo-powięziowego w obrębie u.r.n.ż. Brak objawów o cechach zapalenia w mięśniach żucia skłania do szukania wytłumaczenia powstawania i utrzymywania się dolegliwości w ich obrębie w mechanizmach nocyceptywnych centralnego układu nerwowego (CUN). Dwie główne teorie wyjaśniające mechanizmy powstawania bólu mięśni w u.r.n.ż. to: teoria błędnego koła i model adaptacji do bólu. Teoria błędnego koła zakłada, że zwiększone napięcie mięśni żucia i stres skutkują pojawieniem się bólu, który zwrotnie, poprzez aktywację CUN prowadzi do dodatkowego zwiększenia napięcia mięśni, prowadzącego do ich skurczu i zmęczenia. Skurcz jest przyczyną powstania dalszych dolegliwości bólowych, które opisaną wyżej drogą wywołują kolejny skurcz. Autorzy przyjmujący tę teorię, mechanizm powstawania bólu mięśni żucia na skutek skurczu (w tym w trakcie zgrzytania i zaciskania zębów) tłumaczą powstawaniem miejscowej ischemii tkanek i uwolnieniem w nich substancji algogennych, takich jak serotonina i glutamina. Te z kolei pobudzają i uwrażliwiają 262 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4
4 Bruksizm nocyceptory, co skutkuje powstawaniem dolegliwości (20). Trwająca dłuższy czas impulsacja nocyceptywna prowadzi z czasem do centralnej sensytyzacji, co skutkuje obniżeniem progu bólu oraz dodatkowo powstawaniem tzw. bólu przeniesionego, czyli odczuwanego w regionie unerwionym przez nerwy inne niż ten zaopatrujący faktyczne źródło bólu. Do tego typu dolegliwości należą m.in. napięciowe bóle głowy. Model adaptacji do bólu zakłada natomiast, że ból nie jest skutkiem zwiększonej aktywności i napięcia mięśni a wynika z innych przyczyn, których przedstawiany model nie opisuje. Impulsacja bólowa prowadzi do relaksacji mięśni odpowiedzialnych za ruch wywołujący ból i zwiększonego napięcia mięśni działających antagonistycznie (tzw. szynowanie mięśniowe ). Spowolnienie i zmniejszenie zakresu ruchów, prowadzi do wygojenia tkanek i ustąpienia dolegliwości. Opisane w obu modelach zależności między powstawaniem bólu a czynnością mięśni, nie wyjaśniają wszystkich obserwacji klinicznych. U osób ze zwiększoną aktywnością mięśniową będącą np. efektem bruksizmu, nie zawsze stwierdza się dolegliwości bólowe. Podobnie u pacjentów zgłaszających ból, nie zawsze obserwuje się zwiększone napięcie mięśniowe. Mięśnie mogą w tych przypadkach pracować z optymalną prędkością i w fizjologicznym zakresie. Peck i wsp. (21) zaproponowali więc przyjęcie teorii zintegrowanego modelu adaptacji do bólu, łączącego elementy dwóch opisanych wyżej teorii oraz wpływu czynników psychicznych, od których zależy nie tylko różne odczuwanie bólu, ale też różna reakcja mięśniowa, na skutek odczuwanego bólu. Dla przykładu, u osób skupionych na własnych dolegliwościach, nadmiernie przejmujących się występującymi u nich zaburzeniami może występować większe napięcie mięśni i przez to zmniejszone odwodzenie żuchwy w porównaniu z osobami odczuwającymi ten sam ból, które jednak nie koncentrują się na nim nadmiernie. Biorąc pod uwagę zależność bruksizmu w stanie czuwania (ang. awake bruxism, AB) od stanu psychicznego pacjentów, zintegrowany model adaptacji do bólu tłumaczyłby etiopatogenezę tej właśnie jednostki. Natomiast bruksizm w czasie snu (ang. sleep bruxism, SB) wydaje się nie mieć związku ze stanem emocjonalnym pacjentów (22). Manfredini i Lobbezoo (1) stwierdzili, że w badaniach o niskim poziomie wiarygodności, w których bruksizm diagnozowany był za pomocą ankiet i badania klinicznego, wykazywano związek parafunkcji z z.c.u.r.n.ż. W badaniach bardziej specyficznych, o większym poziomie wiarygodności, związek ten zauważano w dużo mniejszym stopniu. Leczenie Nie określono jak dotąd metody leczniczej trwale hamującej zjawisko bruksizmu. Jeśli przyjąć, że bruksizm jest czynnością fizjologiczną występującą u części populacji to nie wydaje się konieczne podejmowanie kroków, mających na celu wyleczenie tego zjawiska. Jeśli jednak prowadzi ono do destrukcji jakiegoś elementu układu stomatognatycznego (zębów, przyzębia, stawów skroniowo-żuchwowych), konieczna wydaje się interwencja terapeutyczna, w celu ochrony tych tkanek. Postępowanie w przypadku bruksizmu w stanie czuwania opiera się na uświadomieniu pacjentowi występowania zjawiska i próby kontrolowania go, co ma na celu zmniejszenie częstotliwości i intensywności kontaktowania ze sobą zębów i napinania mięśni w ciągu dnia. Zalecane są również techniki relaksacyjne oraz metoda biofeedbacku, choć część publikacji wskazuje na brak dowodów na skuteczność tego typu działań (23, 24). Pozytywne doświadczenia w stosowaniu technik relaksacyjnych w przypadku zwiększonego napięcia mięśni żucia ma Uniwersytet Medyczny w Poznaniu. Skuteczność tych technik stwierdzono u pacjentów z objawami dysfunkcji w obrębie mięśni, kiedy nie doszło jeszcze do zmian PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4 263
5 P. Jurkowski i inni topografii struktur stawów skroniowo-żuchwowych (25-28). Postępowanie w przypadku bruksizmu w czasie snu koncentruje się głównie na zapobieganiu jego skutkom, czyli ochronie tkanek zębów i przyzębia, relaksacji mięśni żucia i odciążeniu struktur ssż, poprzez zastosowanie różnego typu szyn zgryzowych. Istotne jest uwolnienie pacjenta od dolegliwości bólowych w obrębie twarzy (zakładając, że bruksizm faktycznie jest jego przyczyną) i poprawa jakości snu, jeżeli jest on zaburzony. Stosowane są trzy rodzaje strategii leczniczych: okluzyjna, farmakologiczna i psychoterapia behawioralna. Terapia okluzyjna W terapii okluzyjnej SB stosuje się nieodwracalne i odwracalne metody, które mają na celu trwałą (korekta zwarcia) lub czasową (szyny zgryzowe) zmianę kontaktów zębowych. Postępowanie obejmuje usunięcie urazów zgryzowych, osiągnięcie optymalnych kontaktów zwarciowych, a także uzyskanie odpowiedniego stopnia rozciągnięcia mięśni oraz wektora ich pracy, odciążenie struktur ssż, zębów i przyzębia. Metodami nieodwracalnymi terapii okluzjnej jest selektywne szlifowanie zębów i/lub rekonstrukcja zwarcia z wykorzystaniem metod postępowania zachowawczego, protetycznego oraz ortodontycznego (29-32). Dąży się w ten sposób do przywrócenia okluzji wzajemnie chronionej (ang. mutually protected occlusion), w której przednie zęby chronią tylne przed działaniem sił skośnych w czasie ruchów bocznych (prowadzenie kłowe), a tylne zęby chronią przednie przed nadmiernym obciążeniem w zwarciu centralnym (33). Rekonstrukcja zwarcia wykonywana jest w przypadkach patologicznego starcia zębów, niejednokrotnie powikłanego wadą zgryzu (np. zgryzem prostym, tyłozgryzem, zgryzem głębokim). Najczęściej zalecaną metodą postępowania w przypadku stwierdzenia zgrzytania i/lub zaciskania zębów jest stosowanie różnego typu relaksacyjnych szyn zgryzowych. Ten typ terapii uznawany jest za odwracalny, gdyż relaksacyjne szyny zgryzowe wpływają na kontakty zwarciowe zębów, stopień rozciągnięcia mięśni żucia i odciążenie ssż tylko w momencie ich użytkowania. Prawidłowe stosowanie tego typu szyn, przestrzeganie czasu ich użytkowania i terminu wizyt kontrolnych nie zmienia położenia żuchwy w maksymalnym zaguzkowaniu zębów. Sam mechanizm działania szyn wydaje się jednak być nie w pełni wyjaśniony (34). Oprócz mechanicznej ochrony tkanek zębów, pod uwagę bierze się również efekt placebo oraz zmianę nawyków pacjenta. Wykazano także, że użytkując szynę zgryzową o indywidualnie ustalonej wysokości, można uzyskać odpowiednie rozciągnięcie mięśni (30, 35) powodujące ich relaksację. Stosowanie szyn prowadzi do zmniejszenia ich elektromiograficznej aktywności (36) oraz spadku wartości generowanych sił zgryzowych (37). Najlepiej funkcje te spełniają szyny relaksacyjne typu Michigan. Pokrywają one cały łuk zębowy szczęki lub żuchwy, mają płaską powierzchnię zwarciową z wielopunktowymi kontaktami z zębami przeciwstawnymi i prowadzeniem kłowym (31). Kawazoe i wsp. (38), biorąc pod uwagę, że przedwczesne kontakty prowadzą do wzrostu napięcia mięśniowego stwierdzili, że szyny zgryzowe, przy minimalnej swej grubości, eliminując kontakty urazowe zmniejszają stopień aferentnych impulsów z mechanoreceptorów przyzębia i prowadzą do relaksacji mięśni. Mimo, że podczas snu bodźce obwodowe są blokowane, a pobudzenie wywołujące bruksizm nocny występuje w centralnym układzie nerwowym, to czynność mechanoreceptorów przyzębia jest częściowo zachowana poprzez układ zwrotny odruchu układu żucia i receptory w ssż. Z tego powodu, eliminacja zgryzu urazowego oraz odpowiedni stopień rozciągnięcia mięśni żucia, spowodowane wprowadzeniem szyny zgryzowej, może mieć wpływ na aktywność mięśni, mimo, że nie ma wpływu 264 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4
6 Bruksizm na wyeliminowanie zjawiska bruksizmu (37). Łakomski i Włoch (39) wykazali, że podniesienie zwarcia na szynie z jednoczesnym wysunięciem żuchwy skutkuje brakiem podrażnienia prioprioceptorów z tylnej części krążka stawowego i torebki, co również ma wpływ na zmniejszenie napięcia mięśni żucia. Generalnie, zalecane jest stosowanie szyn zgryzowych wykonanych z twardego tworzywa akrylowego, pokrywających cały łuk zębowy górny lub dolny (24). Nie jest wskazane stosowanie miękkich szyn zgryzowych. Może to przynieść skutek odwrotny do pożądanego. W tego typu szynach nie ma możliwości kontroli kontaktów zwarciowych. Istnieje duże prawdopodobieństwo odkształcenia i destrukcji szyny. Obecność miękkiego tworzywa w jamie ustnej może nasilić odruchowe zaciskanie lub zgrzytanie zębami. Niektórzy autorzy obserwowali wzrost średniej aktywności mięśniowej u ponad 20% pacjentów użytkujących tego typu szyny (40, 41). Skutecznym i nieinwazyjnym sposobem postępowania w przypadku stwierdzenia nadmiernego zaciskania zębów jest stosowanie w czasie snu płytki podjęzykowej według Włocha (28). Jest to specjalnie zaprojektowana z tworzywa akrylowego konstrukcja, która obustronnie pokrywa dojęzykowe powierzchnie zębów w żuchwie, zmniejszając w ten sposób przestrzeń dla języka. Stosowanie płytki podjęzykowej przemieszcza język ku górze i do przodu, co skutkuje odruchowym wysunięciem żuchwy i rozciągnięciem mięśni żucia. Ochrona tkanek zębów możliwa jest oczywiście tylko wtedy, gdy pacjent rzeczywiście użytkuje przygotowaną przez lekarza szynę zgryzową. W szwedzkim badaniu prospektywnym, długoczasowym, z lat osiemdziesiątych minionego wieku, przedstawiono sposoby użytkowania szyn przez pacjentów (42). Tylko kilku pacjentów użytkowało szyny zgryzowe przez cały okres obserwacji. Większość pacjentów zaniechała użytkowania szyny po 1/3 okresu obserwacji. Średni okres użytkowania tego typu aparatów wyniósł 2 lata. Inną odwracalną metodą postępowania, zakładającą związek bruksizmu z bezdechem sennym, jest zwiększenie drożności dróg oddechowych poprzez zastosowanie aparatów wysuwających żuchwę lub podawanie powietrza do dróg oddechowych pod stałym dodatnim ciśnieniem. Efektywność pierwszej metody jest duża i sięga 60% (43). Skuteczność drugiej metody została pozytywnie udokumentowana jedynie opisem przypadku (44). Terapia farmakologiczna W terapii SB zastosowanie znalazło kilka leków działających ośrodkowo i obwodowo. Należą do nich benzodiazepiny (np. diazepam), leki zmniejszające napięcie mięśniowe (np. metakarbamol), prekursory katecholamin (np. lewodopa), antagoniści receptorów beta adrenergicznych (np. propranolol) (45, 46, 47, 48, 49), agoniści receptorów alfa adrenergicznych (klonidyna). Najlepiej udokumentowano pozytywne działanie L-dopy, za pomocą kontrolowanego badania klinicznego (36). Również skuteczna okazała się terapia klonidyną, która jest agonistą alfa adrenergicznym i hamuje aktywność układu współczulnego. Ograniczenie pobudzenia współczulnego serca doprowadzało do redukcji SB o 61% (50). Dokumentacja działania pozostałych, wymienionych wcześniej leków, opiera się w większości na opisach przypadków, co nie zachęca klinicystów do ich stosowania. Leki te wykazują wiele działań niepożądanych. Benzodiazepiny mogą wywoływać senność w ciągu dnia, a propranolol może się przyczynić do zaburzeń snu fazy REM, bezdechu sennego oraz bezsenności (51, 52, 53). U pacjentów ze znaczną hipertrofią mięśni żwaczy stosowano również toksynę botulinową (54). Środek ten prowadzi do wyłączenia połączeń nerwowo-mięśniowych, co skutkuje relaksacją mięśni. Pozytywne skutki takiej terapii, prowadzącej do zmniejszenia dolegliwości PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4 265
7 P. Jurkowski i inni bólowych opisała Pihut (55) w swojej rozprawie habilitacyjnej. Leczenie behawioralne Do behawioralnych strategii w terapii SB należą techniki relaksacyjne, programy do treningu biofeedbacku oraz hipnoza. Skuteczność tych metod nie została obiektywnie potwierdzona we wcześniejszych badaniach klinicznych (56, 57). W Poznańskim Uniwersytecie Medycznym z powodzeniem stosowane są natomiast techniki relaksacyjne mięśni żucia opracowane przez profesora Włocha (28). W celu rozluźnienia mięśni, jako uzupełnienie do stosowanej w nocy płytki podjęzykowej, zaleca się wykonywanie w ciągu dnia ćwiczeń mięśniowo-stawowych w następującym cyklu: z ustawieniem żuchwy w pozycji swobodnej, ruch doprzedni do zwarcia zębów siecznych (tete a tete), ich mocne zaciśnięcie, a następnie maksymalne opuszczenie żuchwy i powrót do pozycji wyjściowej tą samą drogą. Ćwiczenia te wykonywane 3 razy w ciągu dnia powinny być wykonywane w pozycji rozluźnionej, bez napięć mięśniowych i bez pokonywania oporu bólowego. W przypadku wystąpienia dolegliwości bólowych, zakres ruchów żuchwy należy ograniczyć. Ogólne zalecenia przekazywane pacjentom obejmują zachowanie higieny snu polegającej na relaksacji umysłu oraz unikaniu przed snem kofeiny i innych środków psychoaktywnych. Podsumowanie Mimo kilkudziesięciu lat badań, etiopatogeneza bruksizmu w czasie snu nadal nie została w pełni wyjaśniona. Bruksizm w stanie czuwania jest mniej zagadkowym zjawiskiem. W badaniach naukowych potwierdzono, że napięcie mięśni żucia nasila się na skutek napięcia emocjonalnego, toteż redukcja stresu, zmniejsza intensywność bruksizmu dziennego (w stanie czuwania). Eliminacja zaciskania zębów w ciągu dnia jest możliwa poprzez uświadomienie sobie przez pacjenta występowania zjawiska i samokontrolę. Na modelach zwierzęcych dowiedziono jednak, że nasilona aktywność mięśni żucia w sytuacjach stresowych działa protekcyjnie m.in. przed powstawaniem wrzodów żołądka, co może sugerować, że zjawisko to wywołane stresem, jest również formą odpowiedzi organizmu na działanie stresogennych czynników środowiska. Bruksizm w czasie snu natomiast, ma miejsce poza świadomością pacjentów, a oprócz zaciskania, obecne jest także zgrzytanie zębami. Zjawisko to występuje w wielu postaciach różniących się przebiegiem klinicznym. Wyróżnia się bruksizm ze skurczami fazowymi i skurczami tonicznymi; epizody bruksizmu krótko- i długotrwałe; epizody pojawiające się w fazie snu NREM i w fazie REM; izolowane epizody bruksizmu i epizody związane z ruchami ciała. Nie ustalono również, czy bruksizm w czasie snu jest zjawiskiem fizjologicznym czy patologicznym. Za patologię można go uznać wtedy, gdy zaburza sen, prowadzi do bólu twarzy i destrukcji tkanek zębów oraz przyzębia. Za fizjologiczne zjawisko, jeśli potwierdzą się hipotezy, że bruksizm ma korzystne działanie prowadząc do zwiększonego wydzielania śliny i nawilżenia górnego odcinka przewodu pokarmowego, poprawienia drożności dróg oddechowych oraz zmiany pobudzenia autonomicznego układu nerwowego z aktywności współczulnej na przywspółczulną, ze wszystkimi tego konsekwencjami. Niewykluczone jest też, że bruksizm nie spełnia żadnej konkretnej funkcji, a jedynie jest przejściową aktywnością mięśniową podobną do ruchów kończyn, związaną z normalnymi fluktuacjami występującymi w czasie snu. W celu wyjaśnienia przedstawionych wyżej problemów konieczne są dalsze badania spełniające najwyższe naukowe standardy. Wyjaśnienie etiopatogenezy tego zjawiska znacząco przyczyni się do wdrożenia 266 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4
8 Bruksizm odpowiednich procedur postępowania w przypadkach stwierdzenia bruksizmu. Piśmiennictwo 1. Manfredini D., Lobbezoo F.: Relationship between bruxism and temporomandibular disorders: a systematic review of literature from 1998 to Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. Oral Radiol. Endod., 2010, 109, 6, Dworkin S.F., LeResche L.: Research diagnostic criteria for temporomandibular disorders: review, criteria, examinations and specifications, critique. J. Craniomandi. Disord., 1992, 6, 4, Jurkowski P., Kostrzewa-Janicka J., Mierzwińska-Nastalska E.: Bruksizm patologia, zaburzenie czy zjawisko fizjologiczne? Przegląd piśmiennictwa. Część I definicja, epidemiologia i diagnostyka bruksizmu. Protet. Stomatol., 2013, LXIII, 6, Majewski S.: Gnatofizjologia Stomatologiczna, Wyd. I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa Pergamalian A., Rudy T. E., Zaki H. S., Greco C. M.: The association between wear facets, bruxism, and severity of facial pain in patients with temporomandibular disorders. J. Prosthet. Dent., 2003, 90, Baba K., Haketa T., Clark G.T., Ohyama T.: Does tooth wear status predict ongoing sleep bruxism in 30-year-old Japanese subjects. Int. J. Prosthodont., 2004, 17, Lavigne G.J., Rompre P.H., Montplaisir J.Y., Lobbezoo F.: Motor activity in sleep bruxism with concomitant jaw muscle pain. A retrospective pilot study. Eur. J. Oral Sci., 1997, 105, Arima T., Arendt-Nielsen L., Svensson P.: Effect of jaw muscle pain and soreness evoked by capsaicin before sleep on orofacial motor activity during sleep. J. Orofac. Pain., 2001,15, Pergamalian A., Rudy T.E., Zaki H.S., Greco C.M.: The association between wear facets, bruxism, and severity of facial pain in patients with temporomandibular disorders. J. Prosthet. Dent., 2003, 90, Janal M.N., Raphael K.G., Klausner J., Teaford M.: The role of tooth-grinding in the maintenance of myofascial face pain: a test of alternate models. Pain Med., 2007, 8, Lewis T., Pickering G.W., Rothschild P.: Observations on muscular pain in intermittent claudication. Heart. 1931, 15, Meyers D.E., McCall W.D.Jr.: Head pain as a result of experimental ischemic exercise of the temporalis muscle. Headache, 1983, 23, Scott D.S., Lundeen T.F.: Myofascial pain involving the masticatory muscles: an experimental model. Pain. 1980, 8, Svensson P., Arendt-Nielsen L.: Effects of 5 days of repeated submaximal clenching on masticatory muscle pain and tenderness: an experimental study. J. Orofac. Pain., 1996, 10, Lacroix J.M., Corbett L.: An experimental test of the muscle tension hypothesis of tension-type headache. Int. J. Psychophysiol., 1990, 10, Lund J.P., Stohler C.S.: Effects of pain on muscular activity in temporomandibular disorders and related conditions. In: Stohler C.S., Carlson D.S., eds. Biological & Psychological Aspects of Orofacial Pain. Craniofacial Growth Series 29. Center for Human Growth and Development. Ann Arbor (MI): The University of Michigan, 1994, Cairns B.E.: The influence of gender and sex steroids on craniofacial nociception. Headache. 2007, 47, Dao T.T., LeResche L.: Gender differences in pain. J. Orofac. Pain., 2000, 14, Svensson P., Jadidi F., Arima T., Baad-Hansen PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4 267
9 P. Jurkowski i inni L., Sessle B.J.: Relationships between craniofacial pain and bruxism. J. Oral Rehab., 2008, 35, Cairns B.E.: Patophisiology of TMD pain Basic mechanisms and their implications for pharmacotherapy. J. Oral Rahab., 2010, 37, Peck C.C., Murray G.M., Gerzina T.M.: How does pain affect jaw muscle activity? The Integrated Pain Adaptation Model. Austr. Dent. J., 2008, 53, Manfredini D., Lobbezoo F.: Role of psychosocial factors in the etiology of bruxism. J. Orofac. Pain., 2009, 23, 2, Lobbezoo F., van der Zaag J., van Selms M.K., Hamburger H.L., Naeije M.: Principles for the management of bruxism. J. Oral Rehabil., 2008, 35, Paesani D.A.: Evidence related to the treatment of bruxism. In: Paesani DA, editor. Bruxism. Theory and practice. London: Quintessence. 2010, Włoch S., Łakomski J., Mehr K.: Kompendium leczenia przyczynowego zaburzeń czynnościowych US. Por. Stom., 2006, 6, 10, Mehr K., Ey-Chmielewska K., Piotrowski P., Frączek B.: Evaluation of selected mtehods which promote treatment of painful dysfunctions of masticatory organ in studies conducted in Poznan and Szczecin medical universities. W: Wellness and success. Pod red.: Grażyny Olchowik. T. 2. Lublin, 2009, Gawriołek K., Piotrowski P.: Assessment of temporomandibular dysfunction therapy progress based upon mandibular velocity measurement. J. Stomatol., 2012, 65, 3, Włoch S. i wsp.: Kompendium leczenia przyczynowego zaburzeń czynnościowych US. Wydawnictwo FP, Kraków Kostrzewa-Janicka J.: Siła zgryzowa a budowa morfologiczna części twarzowej czaszki u pacjentów ze schorzeniami skoroniowo-żuchwowymi. Protet. Stomatol., 2007, LVII, 5, Kostrzewa-Janicka J., Prątnicki M., Anulewicz A., Mierzwińska-Nastalska E.: Skuteczność lecznicza stabilizacyjnych szyn zgryzowych. Protet. Stomatol.; 2007, LVII, 6, Kostrzewa-Janicka J.: Szyna zgryzowa placebo czy celowa terapia? J. Stomatol., 2011, 64, 3-4, Kleinrok M.: Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia, Czelej, Lublin 2012, wyd Okeson J.P.: Leczenie dysfunkcji narządu żucia I zaburzeń zwarcia. Wyd. I Lublin Carlsson G.E.: Critical review of some dogmas in prosthodontics. J. Prosthodont. Res., 2009, 53, Kostrzewa-Janicka J.: Ocena metod ustalania leczniczego położenia żuchwy i skuteczności leczenia z zastosowaniem szyn zgryzowych u pacjentów z dysfunkcją układu ruchowego narządu żucia. Rekonstrukcja zwarcia w terapeutycznym położeniu żuchwy. Rozprawa habilitacyjna. Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa Pihut M., Wiśniewska G., Majewski S.: Ocena skuteczności relaksacji wybranych mięśni żucia pod wpływem stosowania szyn okluzyjnych za pomocą badań elektromiograficznych. Czas. Stomatol., 2007, LX, 7, Kostrzewa-Janicka J.: Izometryczna siła zgryzowa u pacjentów ze schorzeniami skroniowo-żuchwowymi. Protet. Stomatol., 2007, LVII, 4, Kawazoe Y., Kotani H., Hamada T., Yamada S.: Effect of occlusal splints on the electromyographic ac tivities of masseter muscles during maximum clench ing in patients with myofascial pain dysfunction syn drome. J. Prosthet. Dent., 1980, 43, 5, Łakomski J., Włoch S.: Czynność mięśni skroniowych i żwaczy w subklinicznych mioartropatiach skroniowo-żuchwowych przy zastosowaniu nakładkowych aparatów leczni- 268 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4
10 Bruksizm czych. Protet. Stomatol., 1984, XXXIV, 2, Clark G.T., Beemsterboer P.L., Solberg W.K., Rugh J.D.: Nocturnal electromyographic evaluation of myofascial pain dysfunction in patients undergoing occlusal splint therapy. J. Am. Dent. Ass., 1979, 99, Okeson J.P.: The effects of hard and soft occlusal splints on nocturnal bruxism. J. Am. Dent. Ass., 1987, 114, Carlsson G.E., Johansson A., Lundqvist S.: Occlusal wear. A follow-up study of 18 subjects with extremely worn dentitions. Acta Odontol. Scand., 1985, 43, Landry M.L., Rompre P.H., Manzini C., Guitard F., de Grandmont P., Lavigne G.J.: Reduction of sleep bruxism using a Mandibular advancement device: an experimental controlled study. Int. J. Prosthodont., 2006, 19, Oksenberg A., Arons E.: Sleep bruxism related to obstructive sleep apnea: the effect of continuous positive airway pressure. Sleep Med., 2002, 3, 6, Lobbezoo F., Lavigne G.J., Tanguay R., Montplaisir J.: The effect of catecholamine precursor L-dopa on sleep bruxism: a controlled clinical trial. Movement Disorders, 1997, 12, Sjohom T., Lehtinen I., Piha S.J.: The effect of propanolol on sleep bruxism: hypothetical considerations based on a case study. Clin. Autonomic Res., 1996, 6, Amir I., Hermesh H., Gavish A.: Bruxism secondary to psychotic drug exposure: a positive response to propanolol. Clin. Neuropharmacol., 1997, 20, Montgomery M.T., Nishioka G.J., Rugh J.D., Thrash W.J.: Effect of diazepam on nocturnal masticatory muscle activity. J. Dent. Res., 1986, 65, Chasins AI.: Methocarbamol (robaxin) as an adjunct in the treatment of bruxism. J. Dental. Med., 1959, 14, Huynh N., Lavigne G.J., Lanfranchi P., Montplaisir J., de Champlain J.: The effect of two sympatholytic medications, propranolol and clonidine, on sleep bruxism: experimental randomized controlled trials. Sleep 2006, 29, 3, Danjou P., Puech A., Warot D., Benoit J.F.: Lack of sleep-inducing properties of propanolol (80 mg) in chronic insomniacs previously treated by common hypnotic medications. Int. Clin. Psychopharm. 1987, 2, Monti J.M.: Disturbances of sleep and wakefulness associated with the use of antihypertensive agents. Life Sciences 1987, 41, Longstaff M., Glen R.: Do B-blockers pose an unacceptable risk to patients with obstructive sleep apnea (OSA). Sleep, 1997, 20, Smyth A.G.: Botulinum toxin treatment of bilateral masseteric hypertrophy. Brit. J. Oral & Maxillofacial Surg., 1994, 32, 1, Pihut M.: Skuteczność protetycznej i farmakologicznej relaksacji mięśni żwaczowych jako alternatywnych metod leczenia dysfunkcji narządu żucia. Rozprawa habilitacyjna. UJ CM, Kraków Pierce C.J., Gale E.N.: A comparison of different treatments for nocturnal bruxism. J. Dent. Res., 1988, 67, Hathaway K.M.: Bruxism definitions, measurement and treatment. In: Fricton JR, Dubner RB (eds): Orofacial Pain and Temporomandibular Disorders. Adv. Pain Res. Ther. New York: Raven Press, 1995, Zaakceptowano do druku: r. Adres autorów: Warszawa, ul. Nowogrodzka 59, paw.xia Zarząd Główny PTS PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2014, LXIV, 4 269
Streszczenie pracy doktorskiej
Streszczenie pracy doktorskiej Mięśniowo-powięziowe punkty spustowe w obrębie mięśni szyi a aktywność bioelektryczna wybranych mięśni narządu żucia mgr Michał Ginszt Promotor prof. nadzw. dr hab. n. med.
Bardziej szczegółowoBruksizm. & inne parafunkcje stawu skroniowo-żuchwowego
Bruksizm (zgrzytanie zębami) & inne parafunkcje stawu skroniowo-żuchwowego Henryk Dyczek 2008 Bruksizm - Definicja Bruksizm (ang. bruxism, z gr. βρυγμός = zgrzytać zębami) - termin medyczny określający
Bardziej szczegółowoOcena leczenia z zastosowaniem indywidualnej relaksacyjnej szyny zgryzowej u osób z objawami bólu mięśniowo-powięziowego
PROTET. STOMATOL., 2014, LXIV, 6, 406-416 www.prot.stomat.net Ocena leczenia z zastosowaniem indywidualnej relaksacyjnej szyny zgryzowej u osób z objawami bólu mięśniowo-powięziowego Assessment of individual
Bardziej szczegółowoTERAPIA ZABURZEŃ CZYNNOŚCI SYSTEMU ŻUCHWOWO-GNYKOWO-CZASZKOWEGO PROGRAM KURSU
TERAPIA ZABURZEŃ CZYNNOŚCI SYSTEMU ŻUCHWOWO-GNYKOWO-CZASZKOWEGO PROGRAM KURSU Dla stomatologów, foniatrów, laryngologów, okulistów i fizjoterapeutów WERSJA 2014.2 20 godzin akademickich zrealizowanych
Bardziej szczegółowoAnaliza dysfunkcji układu ruchowego narządu żucia u pacjentów z klinicznie rozpoznaną migreną
PROTET. STOMATOL., 2010, LX, 1, 17-21 Analiza dysfunkcji układu ruchowego narządu żucia u pacjentów z klinicznie rozpoznaną migreną Evaluation of temporomandibular joint dysfunction in patients with clinically
Bardziej szczegółowoAnn. Acad. Med. Gedan. 2011, 41, 71 77
Ann. Acad. Med. Gedan. 2011, 41, 71 77 Maria Prośba-Mackiewicz 1, Jurand Mackiewicz 2, Marek Grzybiak 3, Anna Wytrykowska 1, Joanna Hebel 1 Anatomiczne uwarunkowania procedur leczniczych stosowanych we
Bardziej szczegółowoPostępowanie wstępne w leczeniu pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi układu stomatognatycznego
Ann. Acad. Med. Gedan., 2007, 37, 95 101 Maria Prośba-Mackiewicz, Joanna Hebel-Różańska Postępowanie wstępne w leczeniu pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi układu stomatognatycznego Initial management
Bardziej szczegółowoAnaliza ruchu wysuwania żuchwy u chorych ze złożonymi przemieszczeniami krążka stawowego stawu skroniowo-żuchwowego*
PROTET. STOMATOL., 2007, LVII, 5, 325-330 Analiza ruchu wysuwania żuchwy u chorych ze złożonymi przemieszczeniami krążka stawowego stawu skroniowo-żuchwowego* Analysis of protrusive mandibular movement
Bardziej szczegółowoRehabilitacja protetyczna dzieci i młodzieży z zaburzeniami rozwojowymi w
Lek. stom. Elżbieta Wojtyńska Tytuł pracy: Rehabilitacja protetyczna oraz ocena jakości życia pacjentów w wieku rozwojowym i młodych dorosłych z zaburzeniami w obrębie części twarzowej czaszki Promotor:
Bardziej szczegółowoDiagnostyka układu ruchowego narządu żucia (URNŻ) przed leczeniem ortodontycznym/rehabilitacją protetyczną.
Diagnostyka układu ruchowego narządu żucia (URNŻ) przed leczeniem ortodontycznym/rehabilitacją protetyczną. Rozpoznawanie czynników ryzyka, wnikliwa analiza czynnościowa stawów skroniowo-żuchwowych, diagnostyka
Bardziej szczegółowoSen i czuwanie rozdział 9. Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8
Sen i czuwanie rozdział 9 Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8 SEN I CZUWANIE SEN I RYTMY OKOŁODOBOWE FAZY SNU CHARAKTERYSTYKA INDUKOWANIE SNU MECHANIZM I STRUKTURY MÓZGOWE RYTMY OKOŁODOBOWE
Bardziej szczegółowoWstępne postępowanie lecznicze w przypadkach występowania zaburzeń czynnościowych w obrębie układu ruchowego narządu żucia
PROTET. STOMATOL., 2011, LXI, 2, 81-90 Wstępne postępowanie lecznicze w przypadkach występowania zaburzeń czynnościowych w obrębie układu ruchowego narządu żucia Initial treatment procedure in the masticatory
Bardziej szczegółowoOcena skuteczności relaksacji wybranych mięśni żucia pod wpływem stosowania szyn okluzyjnych za pomocą badań elektromiograficznych*
Czas. Stomatol., 2007, LX, 7, 473-482 2007 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Ocena skuteczności relaksacji wybranych mięśni żucia pod wpływem stosowania szyn okluzyjnych za pomocą badań
Bardziej szczegółowoOcena ogólna: Raport całkowity z okresu od 04.05.2007 do 15.11.2007
W Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej ABC medic Praktyka Grupowa Lekarzy Rodzinnych w Zielonej Górze w okresie od 04.05.2007-15.11.2007 została przeprowadzona ocena efektów klinicznych u pacjentów
Bardziej szczegółowoPostępowanie kliniczne i laboratoryjne w wykonawstwie stabilizacyjnej szyny zwarciowej
Postępowanie kliniczne i laboratoryjne w wykonawstwie stabilizacyjnej szyny zwarciowej Clinical and laboratory procedures in occlusal stabilization splint fabrication Zakład Materiałoznawstwa Stomatologicznego,
Bardziej szczegółowoWłodzimierz Więckiewicz, Artur Predel, Mirosława Wawrzyńczak-Głuszko
PROTET. STOMATOL., 2009, LIX, 5, 321-326 Nieprawidłowe zastosowanie elastycznych szyn zgryzowych TMD i TMJ w początkowej terapii dysfunkcji narządu żucia powodem długotrwałego leczenia przyczynowego opis
Bardziej szczegółowoOcena nasilenia objawów dysfunkcji układu ruchowego narządu żucia u pacjentów z brakami uzębienia
PROTET. STOMATOL., 2008, LVIII, 4, 267-273 Ocena nasilenia objawów dysfunkcji układu ruchowego narządu żucia u pacjentów z brakami uzębienia Prevalence of temporomandibular disorders and masticatory system
Bardziej szczegółowoSkojarzone leczenie protetyczno-ortodontyczne zaburzeń pracy stawów skroniowo-żuchwowych opis przypadków
PROTET. STOMATOL., 2014, LXIV, 1, 34-43 www.prot.stomat.net Skojarzone leczenie protetyczno-ortodontyczne zaburzeń pracy stawów skroniowo-żuchwowych opis przypadków Combined prostho-orthodontic treatment
Bardziej szczegółowoSkuteczność lecznicza stabilizacyjnych szyn zgryzowych
PROTET. STOMATOL., 2007, LVII, 6, 397-407 Skuteczność lecznicza stabilizacyjnych szyn zgryzowych The effectiveness of occlusal stabilization splints in the prosthetic treatment Jolanta Kostrzewa-Janicka,
Bardziej szczegółowoThis copy is for personal use only - distribution prohibited.
PROTET. STOMATOL., 2015, LXV, 1, 5-15 www.prostoma.pl, www.prot.stomat.net Ustalanie leczniczego położenia żuchwy u pacjentów z dysfunkcją stawów skroniowo-żuchwowych* Therapeutic mandibular position establishment
Bardziej szczegółowoSylabus Część A - Opis przedmiotu kształcenia. kierunkowy X podstawowy polski X angielski inny
Sylabus Część A - Opis przedmiotu kształcenia Nazwa modułu/przedmiotu Fizjologia narządu żucia Wydział Kierunek studiów Specjalności Poziom studiów Forma studiów Lekarsko-Stomatologiczny lekarsko-dentystyczny
Bardziej szczegółowoBólowy zespół dysfunkcji narządu żucia u chorej młodocianej opis przypadku*
PROTET. STOMATOL., 2007, LVII, 6, 427-433 Bólowy zespół dysfunkcji narządu żucia u chorej młodocianej opis przypadku* Mandibular pain dysfunction syndrome in a young patient: A case report* Monika Litko,
Bardziej szczegółowoAnna Słupik. Układ czucia głębokiego i jego wpływ na sprawność ruchową w wieku podeszłym
Anna Słupik Układ czucia głębokiego i jego wpływ na sprawność ruchową w wieku podeszłym 16.05.2007 Struktura układu czucia głębokiego Receptory w strukturach układu ruchu: mięśnie + ścięgna więzadła torebka
Bardziej szczegółowoBruksizm patologia, zaburzenie czy zjawisko fizjologiczne? Przegląd piśmiennictwa. Część I definicja, epidemiologia i diagnostyka bruksizmu
PROTET. STOMATOL., 2013, LXIII, 6, 450-458 www.prot.stomat.net Bruksizm patologia, zaburzenie czy zjawisko fizjologiczne? Przegląd piśmiennictwa. Część I definicja, epidemiologia i diagnostyka bruksizmu
Bardziej szczegółowoDomięśniowe iniekcje toksyny botulinowej typu A w leczeniu bólowej postaci dysfunkcji narządu żucia wyniki badań pilotażowych
PROTET. STOMATOL., 2009, LIX, 5, 312-320 Domięśniowe iniekcje toksyny botulinowej typu A w leczeniu bólowej postaci dysfunkcji narządu żucia wyniki badań pilotażowych Intramuscular injections of botulinum
Bardziej szczegółowoSkojarzone leczenie ortodontyczne i implantoprotetyczne jako rehabilitacja hipodoncji i mikrodoncji
Skojarzone leczenie ortodontyczne i implantoprotetyczne jako rehabilitacja hipodoncji i mikrodoncji Autorzy _ Jan Pietruski i Małgorzata Pietruska Ryc. 1 Ryc. 2 _Wrodzone wady zębów, dotyczące ich liczby
Bardziej szczegółowoSylabus. Opis przedmiotu kształcenia. Nazwa modułu/przedmiotu Fizjologia narządu żucia Grupa szczegółowych efektów kształcenia Kod grupy B
Sylabus Opis przedmiotu Nazwa modułu/przedmiotu Fizjologia narządu żucia Grupa szczegółowych efektów Kod grupy B Nazwa grupy Podstawy naukowe medycyny Wydział Kierunek studiów lekarsko stomatologiczny
Bardziej szczegółowoAnaliza wpływu niektórych warunków socjalnych pacjenta na obraz kliniczny bruksizmu*
PROTET. STOMATOL., 2010, LX, 3, 170-175 Analiza wpływu niektórych warunków socjalnych pacjenta na obraz kliniczny bruksizmu* The effect of some social conditions of patients on the clinical picture of
Bardziej szczegółowoOcena efektywności sonoforezy w leczeniu zaburzeń czynnościowych układu ruchowego narządu żucia*
PROTET. STOMATOL., 2011, LXI, 2, 91-97 Ocena efektywności sonoforezy w leczeniu zaburzeń czynnościowych układu ruchowego narządu żucia* The evaluation of efficacy of sonophoresis in the treatment of temporo-mandibular
Bardziej szczegółowoSubiektywne objawy zmęczenia. Zmęczenie. Ból mięśni. Objawy obiektywne 2016-04-07
Zmęczenie to mechanizm obronny, chroniący przed załamaniem funkcji fizjologicznych (wyczerpaniem) Subiektywne objawy zmęczenia bóle mięśni, uczucie osłabienia i wyczerpania, duszność, senność, nudności,
Bardziej szczegółowoEEG Biofeedback. Metoda EEG-Biofeedback wykorzystuje mechanizm sprzężenia zwrotnego do treningu i usprawniania pracy mózgu
EEG Biofeedback Metoda EEG-Biofeedback wykorzystuje mechanizm sprzężenia zwrotnego do treningu i usprawniania pracy mózgu EEG Biofeedback to skuteczna metoda terapeutyczna zwiększająca skuteczność funkcjonowania
Bardziej szczegółowoOCENA SKUTECZNOŚCI TERAPII DYSFUNKCJI UKŁADU STOMATOGNATYCZNEGO NA PODSTAWIE PARAMETRÓW RUCHOWYCH ŻUCHWY
OCENA SKUTECZNOŚCI TERAPII DYSFUNKCJI UKŁADU STOMATOGNATYCZNEGO NA PODSTAWIE PARAMETRÓW RUCHOWYCH ŻUCHWY Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Krzysztof Gawriołek Promotor: Dr hab. n. med. Paweł
Bardziej szczegółowoBruksizm patologia, zaburzenie czy zjawisko fizjologiczne? Przegląd piśmiennictwa. Część II etiologia bruksizmu
PROTET. STOMATOL., 2014, LXIV, 3, 157-167 www.prot.stomat.net Bruksizm patologia, zaburzenie czy zjawisko fizjologiczne? Przegląd piśmiennictwa. Część II etiologia bruksizmu Bruxism pathology, disorder
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Ortodoncja
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu/przedmiotu Kod modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Semestr
Bardziej szczegółowoDysfunkcja narządu żucia przyczyny, diagnostyka, leczenie
Dysfunkcja narządu żucia przyczyny, diagnostyka, leczenie Jan K. Pietruski 1, Małgorzata D. Pietruska 1, 2 Occlusal dysfunction causes, diagnosis, treatment 1 Praktyka stomatologiczna w Białymstoku 2 Zakład
Bardziej szczegółowoPROFILAKTYKA WAD NARZĄDU ŻUCIA. Zakład Ortodoncji IS Warszawski Uniwersytet Medyczny
PROFILAKTYKA WAD NARZĄDU ŻUCIA Zakład Ortodoncji IS Warszawski Uniwersytet Medyczny PROFILAKTYKA WAD NARZĄDU ŻUCIA kierowanie wzrostem i rozwojem narządu żucia w każdym okresie rozwojowym dziecka poprzez:
Bardziej szczegółowoFizjoterapia w praktyce. Opóźniona bolesność mięśniowa DOMS: Delayed Onset Muscle Soreness
Fizjoterapia w praktyce Opóźniona bolesność mięśniowa DOMS: Delayed Onset Muscle Soreness Temat zakwasów potreningowych znany jest nam już od dawna. Niestety wiele mitów związanych z tym tematem nie jest
Bardziej szczegółowoSzanowny Pan Aleksander Sopliński Podsekretarz Stanu Ministerstwo Zdrowia w Warszawie
KONSULTANT KRAJOWY W DZIEDZINIE PROTETYKI STOMATOLOGICZNEJ Instytut Stomatologii Uniwersytetu Jagiellońskiego 31-155 Kraków, ul. Montelupich 4, tel./fax 012/424-54-24, mail: sekretariat@uks.com.pl Kraków,
Bardziej szczegółowoSiła zgryzowa a budowa morfologiczna części twarzowej czaszki u pacjentów ze schorzeniami skroniowo-żuchwowym*
PROTET. STOMATOL., 2007, LVII, 5, 316-324 Siła zgryzowa a budowa morfologiczna części twarzowej czaszki u pacjentów ze schorzeniami skroniowo-żuchwowym* The bite force and its relation to the facial morphology
Bardziej szczegółowoAnaliza ruchów podczas żucia w warunkach normy fizjologicznej
PROTET. STOMATOL., 2009, LIX, 6, 389-393 Analiza ruchów podczas żucia w warunkach normy fizjologicznej An analysis of mastication movements in physiological conditions Stanisław Majewski, Aneta Wieczorek,
Bardziej szczegółowodr Przemysław Bury Centrum Stomatologii Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Projekt badań profilaktycznych z zakresu zdrowia jamy ustnej, skierowany do dzieci uczęszczających w roku szkolnym 2010/2011 do klas I i VI szkół podstawowych prowadzonych przez Gminę Śrem Opracowanie:
Bardziej szczegółowoKlinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii. Centralny Szpital Kliniczny
Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Centralny Szpital Kliniczny Dysphagia in the intensive care unit: epidemiology, mechanisms, and clinical management. Critical Care 2019, marzec Systematyczny
Bardziej szczegółowoRehabilitacja protetyczna pacjenta z patologicznym starciem zębów opis przypadku
PROTET. STOMATOL., 2010, LX, 4, 299-305 Rehabilitacja protetyczna pacjenta z patologicznym starciem zębów opis przypadku The prosthetic rehabilitation of patient suffering from pathological teeth wear
Bardziej szczegółowoszczęki, objawy i sposoby Natalia Zając
Etiologia wybranych grup rozszczepów szczęki, objawy i sposoby ich zespołowego leczenia. Natalia Zając Promotor: dr n. med., prof. Vaclav Bednar Wstęp Wśród wad rozwojowych występujących u noworodków w
Bardziej szczegółowoRECENZJA rozprawy doktorskiej lekarza stomatologa Thomasa Proba pt " Ocena czynnościowa leczenia bezzębia przy zastosowaniu
Dr hab. n. med. Małgorzata Pihut Kraków 12.12.2017 r Pracownia Zaburzeń Czynnościowych Narządu Żucia Katedra Protetyki Stomatologicznej Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum ul. Montelupich 4 Kraków
Bardziej szczegółowoEBM w farmakoterapii
EBM w farmakoterapii Dr Przemysław Niewiński Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM Wrocław EBM Evidence Based Medicine (EBM) "praktyka medyczna
Bardziej szczegółowoI nforma c j e ogólne. Ergonomia. Nie dotyczy. Wykłady 40 godz. Dr hab. n. zdr. Anna Lubkowska
S YL AB US MODUŁ U (PRZDMIOTU) I nforma c j e ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu rgonomia Przedmiot do wyboru
Bardziej szczegółowoAnaliza wpływu czynników etiopatogennych o charakterze socjalnym na stopień nasilenia dysfunkcji układu stomatognatycznego
www.prot.stomat.net PROTET. STOMATOL., 22, LXII, 4, 237-243 Analiza wpływu czynników etiopatogennych o charakterze socjalnym na stopień nasilenia dysfunkcji układu stomatognatycznego Effects of social
Bardziej szczegółowoBTL -4000 Smart & Premium Elektroterapia Nowe rodzaje prądów. BTL -4000 Smart & Premium. Nowe rodzaje prądów
BTL -4000 Smart & Premium Elektroterapia 1. Prąd Kotz`a średniej częstotliwości, bipolarny. Prąd Kotz`a jest jednym z grupy prądów, z których pochodzi rosyjska stymulacja, stąd prąd Kotz`a może być również
Bardziej szczegółowoDysfunkcja układu ruchowego narządu żucia etiologia i klasyfikacja schorzeń. Przegląd piśmiennictwa
Prace poglądowe Review papers Borgis Dysfunkcja układu ruchowego narządu żucia etiologia i klasyfikacja schorzeń. Przegląd piśmiennictwa *Przemysław Kurpiel, Jolanta Kostrzewa-Janicka Katedra Protetyki
Bardziej szczegółowoSEN I CZUWANIE NEUROFIZJOLOGIA
SEN I CZUWANIE NEUROFIZJOLOGIA Sen i Czuwanie U ludzi dorosłych występują cyklicznie w ciągu doby dwa podstawowe stany fizjologiczne : SEN i CZUWANIE SEN I CZUWANIE Około 2/3 doby przypada na czuwanie.
Bardziej szczegółowoPrzegląd stosowanych szyn zgryzowych w leczeniu zaburzeń czynnościowych układu stomatognatycznego na podstawie piśmiennictwa
Przegląd stosowanych szyn zgryzowych w leczeniu zaburzeń czynnościowych układu stomatognatycznego na podstawie piśmiennictwa Overview of occlusal splints used in the treatment of temporomandibular disorders
Bardziej szczegółowoI F izjoterapia! OGÓLNA
PA TR ONA T MER YTOR YCZNY Komitet Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej PAN I F izjoterapia! OGÓLNA Wydawnictwo Lekarskie PZWL F izjoterapia ogólna prof. dr hab. med. JERZY E. KIWERSKI
Bardziej szczegółowoPrzeciwdziałanie obturacyjnemu bezdechowi podczas snu
Przeciwdziałanie obturacyjnemu bezdechowi podczas snu Prawidłowe funkcjonowanie człowieka uwarunkowane jest m. in. odpowiednio długim sypianiem i właściwym przebiegiem snu. Sen człowieka naukowcy podzielili
Bardziej szczegółowoInformacja dla pacjentów
info Informacja dla pacjentów ze szpiczakiem mnogim leczonych bortezomibem Polineuropatia indukowana bortezomibem Konsultacja merytoryczna: Prof. dr hab. Lidia Usnarska-Zubkiewicz Katedra i Klinika Hematologii,
Bardziej szczegółowoForma zaliczenia przedmiotu/ modułu ( z toku) ( egzamin, zaliczenie z oceną, zaliczenie bez oceny)
Załącznik nr 4 do Uchwały Senatu nr 430/01/2015 SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2015-2021 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Propedeutyka chorób narządu żucia Kod
Bardziej szczegółowoSIS SUPER INDUKCYJNA STYMULACJA
SIS SUPER INDUKCYJNA STYMULACJA BTL Polska Sp. z o.o. ul. Leonidasa 49 02-239 Warszawa tel. 22 667 02 76 fax 22 667 95 39 btlnet@btlnet.pl www.btlnet.pl Wszystkie prawa zastrzeżone. Pomimo tego, że dołożyliśmy
Bardziej szczegółowoDysfunkcje narządu żucia u młodocianych przegląd piśmiennictwa
PROTET. STOMATOL., 2007, LVII, 2, 105-111 Dysfunkcje narządu żucia u młodocianych przegląd piśmiennictwa Mandibular dysfunctions in children and adolescents a review of the literature Monika Litko, Janusz
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoZASTOSOWANIE MD-SHOULDER W LECZENIU ZESPOŁU CIEŚNI PODBARKOWEJ
Dolegliwości bólowe w obrębie obręczy barkowej to problem, który dotyczy coraz większej liczby osób, niestety coraz młodszych. Dawniej typowym pacjentem zgłaszającym się z bólem barku była osoba starsza,
Bardziej szczegółowoI nforma c j e ogólne. Podstawy ergonomii. Nie dotyczy. Pierwszy. Seminaria 40 godz. Dr hab. n. zdr. Anna Lubkowska
S YL AB US MODUŁ U (PRZDMIOTU) I nforma c j e ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Podstawy ergonomii Przedmiot
Bardziej szczegółowoMasaż. Warianty usługi: estetyka.luxmed.pl
Masaż Masaż polega na manualnym ucisku ciała w celu redukcji napięcia mięśni, eliminacji bóli kręgosłupa oraz dolegliwości pochodzenia okołostawowego. Masaż relaksacyjny skutecznie redukuje poziom stresu
Bardziej szczegółowoOBJAWY USZNE U OSÓB NURKUJĄCYCH SPOWODOWANE PRZEZ CHOROBY I DYSFUNKCJE NARZĄDU ŻUCIA
J. Walczyńska OBJAWY USZNE U OSÓB NURKUJĄCYCH SPOWODOWANE PRZEZ CHOROBY I DYSFUNKCJE NARZĄDU ŻUCIA W artykule przedstawiono choroby i dysfunkcje narządu żucia mające wpływ na działalność nurkową. Opracowanie
Bardziej szczegółowoSylabus na rok 2014-2015
Sylabus na rok 04-05 () Nazwa przedmiotu Propedeutyka stomatologiczna w pracy położnej () Nazwa jednostki prowadzącej Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego przedmiot Katedra: Położnictwa (3) Kod
Bardziej szczegółowoTyp osobowości a występowanie objawów DNŻ*
PROTET. STOMATOL., 2011, LXI, 3, 204-210 a występowanie objawów DNŻ* Relationship between personality type and TMD Anna Sójka, Olgierd Schneider, Wiesław Hędzelek Z Katedry Protetyki Stomatologicznej i
Bardziej szczegółowoRycina 1: Kryteria diagnostyczne przetrwałego zębowo dziąsłowego zespołu bólowego (PDAP) PDAP
Przetrwały zębowo dziąsłowy zespół bólowy ( ang. Persistent Dento-Alveolar Pain Disorder, PDAP) Definicja Specjaliści z zakresu stomatologii są zgodni, że powinno się wyróżnić jednostkę kliniczną, która
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoWARSZAWSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY
WARSZAWSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY WYDZIAŁ LEKARSKO-DENTYSTYCZNY KATEDRA PROTETYKI STOMATOLOGICZNEJ ANALIZA ZMIAN WARTOŚCI SIŁY RETENCJI W TRÓJELEMENTOWYCH UKŁADACH KORON TELESKOPOWYCH Rozprawa na stopień
Bardziej szczegółowoRELAX ZACZNIJ OD KRĘGOSŁUPA
RELAX ZACZNIJ OD KRĘGOSŁUPA Czy dbasz o swoich pacjentów? Około 80% osób dorosłych dotkniętych jest ostrym lub przewlekłym bólem pleców. Dlatego też schorzenie to jest jednym z najczęstszych przyczyn
Bardziej szczegółowoOcena zmian czynnościowych w układzie stomatognatycznym w grupie studentów stomatologii w okresie 3 lat
PROTET. STOMATOL., 2014, LXIV, 3, 177-185 www.prot.stomat.net Ocena zmian czynnościowych w układzie stomatognatycznym w grupie studentów stomatologii w okresie 3 lat Assessment of functional changes in
Bardziej szczegółowoOdległe wyniki leczenia pacjentów z objawami patologicznego przemieszczenia krążka stawowego bez zablokowania
PROTET. STOMATOL., 2011, LXI, 5, 419-425 Odległe wyniki leczenia pacjentów z objawami patologicznego przemieszczenia krążka stawowego bez zablokowania Long-term investigation of the prosthetic treatment
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 9. Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego
Ćwiczenie 9 Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego Zagadnienia teoretyczne 1. Kryteria oceny wydolności fizycznej organizmu. 2. Bezpośredni pomiar pochłoniętego tlenu - spirometr Krogha. 3. Pułap tlenowy
Bardziej szczegółowoTERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające
TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające dr hab. inż. Monika Bronkowska, prof. nadzw. UP Konferencja firm cateringowych - CATERING SZPITALNY
Bardziej szczegółowoSIŁA 2015-04-15. Rodzaje skurczów mięśni: SKURCZ IZOTONICZNY ZDOLNOŚĆ KONDYCYJNA
SIŁA ZDOLNOŚĆ KONDYCYJNA Rodzaje skurczów mięśni: skurcz izotoniczny wiąże się ze zmianą długości mięśnia przy stałym poziomie napięcia mięśniowego. Występuje gdy mięsień może się skracać, ale nie generuje
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Ortodoncja
Kod modułu Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) Nazwa modułu I nforma cje ogólne Ortodoncja Obowiązkowy
Bardziej szczegółowoOCENA WYSTĘPOWANIA ANOMALII ZĘBOWYCH I MORFOLOGII WYROSTKA ZĘBODOŁOWEGO U PACJENTÓW Z ZATRZYMANYMI KŁAMI
Lek. Dent. Joanna Abramczyk OCENA WYSTĘPOWANIA ANOMALII ZĘBOWYCH I MORFOLOGII WYROSTKA ZĘBODOŁOWEGO U PACJENTÓW Z ZATRZYMANYMI KŁAMI STRESZCZENIE WSTĘP W praktyce ortodontycznej zatrzymane stałe kły, szczególnie
Bardziej szczegółowoRok akademicki 2015/2016. Dr hab. n. med. Prof.UR Bogumił Lewandowski
Rok akademicki 05/06 () Nazwa Propedeutyka stomatologiczna w pracy położnej () Nazwa jednostki prowadzącej Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego przedmiot Katedra: Położnictwa (3) Kod - (4) Studia
Bardziej szczegółowoSepsa, wstrząs septyczny, definicja, rozpoznanie
Sepsa, wstrząs septyczny, definicja, rozpoznanie dr hab. n.med. Barbara Adamik Katedra i Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Sepsa, wstrząs septyczny, definicja,
Bardziej szczegółowoDZIENNIK PRAKTYK PRAKTYCZNE NAUCZANIE KLINICZNE KIERUNEK LEKARSKO-DENTYSTYCZNY
DZIENNIK PRKTYK PRKTYCZNE NUCZNIE KLINICZNE KIERUNEK LEKRSKO-DENTYSTYCZNY DZIENNIK PRKTYK kierunek lekarsko-dentystyczny Imię i nazwisko studenta PESEL Numer albumu zdjęcie Nazwa uczelni Data wystawienia
Bardziej szczegółowoAneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwoleń na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwoleń na dopuszczenie do obrotu Wnioski naukowe Uwzględniając sprawozdanie oceniające PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie (PSUR) dotyczących
Bardziej szczegółowoChoroby przyzębia. Rok IV
Choroby przyzębia Rok IV Seminaria interaktywne 1. Budowa tkanek przyzębia brzeżnego. Rola i funkcja przyzębia w układzie stomatognatycznym. Kontrola odnowy tkanek w przyzębiu (powtórka z roku II i III).
Bardziej szczegółowoRenata Zajączkowska, Małgorzata Przysada Szpital Wojewódzki Nr 2 w Rzeszowie
Renata Zajączkowska, Małgorzata Przysada Szpital Wojewódzki Nr 2 w Rzeszowie Jednym z najczęstszych powodów braku satysfakcji pacjenta po przeprowadzonym zabiegu jest ból pooperacyjny 1... 1. Nakahashi
Bardziej szczegółowoHolter. odprowadzeń CM5, CS2, IS.
Norman Jefferis Jeff (1.1.1914-21.7.1983) amerykański biofizyk skonstruował urządzenie rejestrujące EKG przez 24 godziny, tzw. EKG. W zależności od typu aparatu sygnał EKG zapisywany jest z 2, 3, rzadziej
Bardziej szczegółowoBóle twarzy pochodzenia neuronaczyniowego. Bóle twarzy pochodzenia neuronaczyniowego mogą przypominać bóle zębopochodne do tego
Bóle twarzy pochodzenia neuronaczyniowego Wstęp Bóle twarzy pochodzenia neuronaczyniowego mogą przypominać bóle zębopochodne do tego stopnia, że duża populacja pacjentów z migreną i trójdzielno-autonomicznymi
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: TERAPEUTA ZAJĘCIOWY
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: TERAPEUTA ZAJĘCIOWY przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III.
Bardziej szczegółowoĆwiczenia w autokorektorze
Ćwiczenia w autokorektorze W proponowanej metodyce terapii uwzględniliśmy wytyczne i zalecenia opracowane przez SOSORT. 1 - najważniejszym elementem kinezyterapii skolioz są ćwiczenia czynne prowadzące
Bardziej szczegółowoObjawy dysfunkcji narządu żucia u młodocianych pacjentów z chorobami narządu ruchu badania wstępne
PROT. STOM., 2005, LV, 4 dysfunkcji narządu żucia u młodocianych pacjentów z chorobami narządu ruchu badania wstępne The symptoms of the disorders of the masticatory system in juvenile patients with orthopedic
Bardziej szczegółowoProgram specjalizacji w ORTODONCJI
CENTRUM MEDYCZNE KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO Program specjalizacji w ORTODONCJI Dla lekarzy stomatologów posiadających specjalizację I stopnia w chirurgii stomatologicznej Warszawa 1999 (c) Copyrigth by
Bardziej szczegółowoZaburzenie narządu żucia u dzieci i młodzieży na podstawie piśmiennictwa
Prace poglądowe Review papers Borgis Zaburzenie narządu żucia u dzieci i młodzieży na podstawie piśmiennictwa Katarzyna Szwedzińska 1, *Joanna Szczepańska 2 1 Studia doktoranckie, Zakład Stomatologii Wieku
Bardziej szczegółowoOsteopatia w rehabilitacji i praktyce lekarza specjalisty
PREZENTUJE OSTEOPATIA www.przychodniamorska.pl SKRÓT MERYTORYCZNY WYKŁADU SPOTKANIA EDUKACYJNEGO PT. Osteopatia w rehabilitacji i praktyce lekarza specjalisty Prowadzący wykład: mgr Tomasz Lewandowski
Bardziej szczegółowoNIEINWAZYJNA TERAPIA NIETRZYMANIA MOCZU SALUS-TALENT
NIEINWAZYJNA TERAPIA NIETRZYMANIA MOCZU SALUS-TALENT WPROWADZENIE Pacjenci coraz częściej zwracają uwagę na swoje problemy intymne. Problemy intymne zawierają w sobie schorzenia takie jak: nietrzymanie
Bardziej szczegółowoZALECENIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA PRÓCHNICY U DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH. Opracowanie
Projekt współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej oraz ze środków Ministerstwa Zdrowia ZALECENIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoTechnologia dla oddechu. Prezentuje: Kamila Froń
Technologia dla oddechu Prezentuje: Kamila Froń Innowacja kluczem do lepszej jakości życia VR Mind to firma łącząca innowacje technologiczne z najnowszą wiedzą z zakresu wsparcia leczenia bólu i terapii
Bardziej szczegółowoPLAN I RAMOWY PROGRAM PRAKTYK
SKK Sp. z o.o., 01-601 Warszawa, ul. Karmelicka 9, zarejestrowana w Sądzie Rejonowym dla miasta stołecznego Warszawy w Warszawie, XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem KRS 0000175786.
Bardziej szczegółowoANEKS III UZUPEŁNIENIA DO CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO ORAZ ULOTKI PLA PACJENTA
ANEKS III UZUPEŁNIENIA DO CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO ORAZ ULOTKI PLA PACJENTA 25 UZUPEŁNIENIA ZAWARTE W ODPOWIEDNICH PUNKTACH CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO DLA PRODUKTÓW ZAWIERAJĄCYCH
Bardziej szczegółowoAkupunktura Trudności w projektowaniu badań klinicznych
Akupunktura Trudności w projektowaniu badań klinicznych AKUPUNKTURA TRUDNOŚCI W PROJEKTOWANIU BADAŃ KLINICZNYCH Bartosz Chmielnicki słowa kluczowe: Akupunktura, metodologia, medycyna oparta na faktach,
Bardziej szczegółowoAnalysis of infectious complications inf children with acute lymphoblastic leukemia treated in Voivodship Children's Hospital in Olsztyn
Analiza powikłań infekcyjnych u dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną leczonych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w Olsztynie Analysis of infectious complications inf children with
Bardziej szczegółowoAnaliza wyników przyczynowego leczenia stomatologicznego chorych z rozpoznaniem psychogennego bólu twarzy i/lub głowy - doniesienie wstępne*
~ Postępy Psychiatrii i Neurologii, 2000, 9, 79-86 \;., Praca oryginalna Analiza wyników przyczynowego leczenia stomatologicznego chorych z rozpoznaniem psychogennego bólu twarzy i/lub głowy - doniesienie
Bardziej szczegółowoTerapia manualna. udział w ćwiczeniach. konsultacje 1*2 h - 47 h 47 h Bilans nakładu pracy studenta: RAZEM: przygotowanie do 10 h. ćwiczeń.
Nazwa jednostki prowadzącej kierunek: Nazwa kierunku: Poziom kształcenia: Profil kształcenia: Moduły wprowadzające / wymagania wstępne: Nazwa modułu (przedmiot lub grupa przedmiotów): Koordynator, osoby
Bardziej szczegółowo