Objawy dysfunkcji narządu żucia u młodocianych pacjentów z chorobami narządu ruchu badania wstępne

Transkrypt

1 PROT. STOM., 2005, LV, 4 dysfunkcji narządu żucia u młodocianych pacjentów z chorobami narządu ruchu badania wstępne The symptoms of the disorders of the masticatory system in juvenile patients with orthopedic dysfunctions preliminary investigations Zdzisław Krysiński, Anna Sójka Niniejsze badanie podjęto w celu porównania częstości występowania objawów zaburzonej czynności narządu żucia w dwóch 40-osobowych grupach uczestników badania. Pierwsza grupa to młodociani pacjenci szpitala rehabilitacyjnego, natomiast grupa druga to ich zdrowi rówieśnicy, uczniowie szkoły podstawowej i średniej. Wyniki pracy wykazały częstsze występowanie analizowanych zaburzeń narządu żucia u badanych z leczoną skoliozą w porównaniu z grupą kontrolną. Przeto zaburzenia postawy ciała należałoby brać pod uwagę jako znaczący czynnik w diagnozowaniu i leczeniu dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych, podobnie jak zaburzeń w funkcjonowaniu narządu żucia jako aparatu złożonego pod względem struktury i czynności. This study was undertaken to compare the incidence of the disorders of the masticatory apparatus in two groups of subjects. The first group consisted of juvenile patients of orthopedic rehabilitation hospital, whereas the second group constituted a random sample of healthy pupils of primary and secondary schools. The results of the study have shown a higher frequency of the analyzed disorders of the masticatory system in subjects treated for scoliosis in comparison with the control group. Thus, the posture disordes should be taken into consideration as a factor influencing the diagnosis and the treatment of the TMJ dysfunction as well as the dysfunction of the masticatory system as a complex structure. HASŁA INDEKSOWE: dysfunkcje narządu żucia, schorzenia narządu ruchu KEY WORDS: dysfunction of masticatory system, movement disorders Układ stomatognatyczny stanowi integralną część narządu ruchu człowieka i ulega ciągłym zmianom przez całe życie (1, 15, 19, 33, 37). Na jego funkcjonowanie mają wpływ zarówno czynniki miejscowe (2, 15, 19, 36, 37), jak i pozamiejscowe (6, 7, 25, 34, 39), oraz stres psychosomatyczny (15, 19, 23, 26, 37). Z Katedry Protetyki Stomatologicznej Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. zw. dr hab. n. med. Z. Krysiński Adres autorów: Poznań, ul. Bukowska 70 Jedną z cech charakterystycznych dla człowieka jest jego postawa ciała, która jest wyrazem stanu fizycznego i psychicznego. Dobra postawa jak podaje Dega (24), zależy od prawidłowo ukształtowanego układu kostno-więzadłowego, dobrze rozwiniętego i wydolnego układu mięśniowego oraz od sprawnie działającego układu nerwowego, odpowiedzialnego za wykształcenie i rozwinięcie prawidłowego odruchu postawy. Prawidłowa postawa jest układem poszczególnych odcinków ciała niedotkniętych zmianami patologicznymi, który zapewnia optymalne zrównoważenie i stabilność sylwetki człowieka, wymaga minimalnego wysiłku mięśniowego, zapewnia dużą wydolność statyczno dynamiczną oraz stwarza warunki do prawi- 267

2 Z. Krysiński, A. Sójka dłowego ułożenia i funkcjonowania narządów wewnętrznych. W narządzie żucia udział w prawidłowej postawie ciała dotyczy ułożenia spoczynkowego żuchwy. Od tej pozycji rozpoczynają się i na niej kończą się wszystkie wolne ruchy żuchwy (37). Badania Fujimoto (10) wskazały ponadto na wpływ zmiany pozycji żuchwy na równowagę ciała, stabilność i rytm chodu. Osią ciała jest kręgosłup i jego prawidłowe ustawienie i ukształtowanie. Kręgosłup posiada fizjologiczne wygięcia (lordoza szyjna i lędźwiowa oraz kifoza piersiowa), które łagodzą wstrząsy podczas chodzenia, biegania, skakania, podnoszenia ciężkich przedmiotów, a krzywizny te nie mogą być przeciążane. Kluczem do optymalnej postawy jest prawidłowe oparcie kręgosłupa na miednicy. W warunkach prawidłowych w rzucie przednio-tylnym miednica jest ustawiona poziomo, a kręgosłup jest prosty, natomiast w rzucie bocznym, miednica jest pochylona do przodu, co pociąga za sobą fizjologiczną lordozę lędźwiową kręgosłupa. W badaniach Kalecińskiej (14), stwierdzono istotne różnice w stopniu asymetrii tułowia pomiędzy osobami z dysfunkcją stawów s-ż i grupą kontrolną. Również Fricton (8), wśród dodatkowych przyczyn zaburzeń stawów s-ż wymienia wady postawy. Kononen (18) natomiast nie stwierdza statystycznie znaczącej relacji między występowaniem objawów dysfunkcji stawów s-ż a zaburzeniami dotyczącymi postawy ciała. Na właściwe ustawienie poszczególnych segmentów kostnych ciała mają wpływ mięśnie. Regulacja postawy odbywa się zasadniczo na drodze odruchowej. Receptory czucia głębokiego, wzroku i narządu równowagi ucha wewnętrznego należą do kontrolujących postawę. Pobudzenie ich jest przekazywane do ośrodków centralnych i stąd wysyłane są odpowiednie impulsy do mięśni. Każde zniekształcenie naturalnych krzywizn kręgosłupa w jednym miejscu powoduje swoje następstwa w innym. To samo dotyczy funkcjonowania mięśni, czego wyrazem jest odpowiedni wzrost ich potencjałów czynnościowych. W przypadku nieleczonych wad postawy stwierdza się często przykurcze mięśni oraz takie dolegliwości jak ból pleców, stóp, nóg i stawów biodrowych, dokuczliwe bóle głowy, gorsze funkcjonowanie układu krążenia i oddechowego oraz mniejszą sprawność fizyczną (5, 12, 13, 21, 24). Cel pracy Celem niniejszej pracy jest ocena występowania niektórych objawów dysfunkcji narządu żucia oraz parafunkcji i wad zgryzu u młodych pacjentów z zaburzeniami narządu ruchu w porównaniu z grupą kontrolną dzieci zdrowych. Materiał i metodyka Badaniem objęto 40 dzieci, w tym 22 dziewcząt i 18 chłopców leczonych w szpitalu rehabilitacyjnym. Badanie przeprowadzono po uzyskaniu zgody dyrekcji szpitala, ordynatorów oddziałów, rodziców i samych dzieci. Dzieci podlegały rehabilitacji w szpitalu z powodu różnych schorzeń narządu ruchu. Dzieci objęte badaniem (tab. I) podzielono na dwie grupy wiekowe 9-13 lat i lat. Schorzenia narządu ruchu podzielono na dwie grupy. W pierwszej grupie znaleźli się chorzy ze skoliozami. U chorych w drugiej grupie, nazwanej Inne, znajdowały się stany po urazach narządu ruchu i zabie- T a b e l a I. Liczba młodocianych pacjentów objętych badaniem zestawienie z uwzględnieniem płci, wieku i rodzaju choroby narządu ruchu Rodzaj choroby narządu ruchu Dziewczęta 9-13 lat Dziewczęta lat Grupa badanych pacjentów Chłopcy 9-13 lat Chłopcy lat Skoliozy Inne Razem Grupa kontrolna bez chorób kręgosłupa Razem 268

3 Dysfunkcje narządu żucia gach chirurgicznych, choroby reumatyczne i zapalenia wielonerwowe. Grupę kontrolną stanowiło 40 losowo dobranych, zdrowych dzieci, wśród nich 22 dziewczynki i 18 chłopców uczęszczających do szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum ogólnokształcącego. Wszystkie dzieci, zarówno rehabilitowane, jak i z grupy kontrolnej, poddano badaniu podmiotowemu oraz rutynowemu badaniu klinicznemu narządu żucia, w którym oceniano występowanie objawów bólowych, ruchowych i akustycznych w stawach skroniowo-żuchwowych. W wywiadzie opierano się na wypowiedziach rodziców i dzieci. W badaniu klinicznym oprócz typowego bólu okolicy stawów s-ż brano pod uwagę również ból głowy (jeżeli występował wspólnie) jako nietypowy objaw kliniczny jak podano w tabeli II i III. Oceniając występowanie objawów ruchowych badano wolne ruchy żuchwy, czyli obecność zbaczania w czasie ruchu opuszczania i wysuwania, zakres ruchów bocznych oraz występowanie ograniczonego opuszczania żuchwy. akustyczne w postaci trzasków i trzeszczenia w stawach s-ż, określano na podstawie badania klinicznego. Wyniki badań u dziewcząt i chłopców z podziałem na dwie grupy wiekowe ilustrują tabele II i III. Dokonano oceny częstości występowania parafunkcji i niektórych wad zgryzu u dziewcząt i chłopców i porównano z grupą kontrolną dzieci zdrowych (tab. IV). T a b e l a I I. Częstość występowania niektórych objawów dysfunkcji narządu żucia oraz chorób kręgosłupa u dziewcząt w poszczególnych rodzajach schorzeń i w grupie kontrolnej z uwzględnieniem wieku: grupa I (9-13 lat) i grupa II (14-18 lat) Rodzaj schorzenia Skoliozy n=18 Inne n=4 Grupa kontrolna bez chorób kręgosłupa n=22 Grupy wiekowe bólowe Zbaczanie żuchwy ruchowe Ograniczone opuszczanie żuchwy akustyczne I 9 (100%) 5 (55%) 3 (33%) 5 (55%) - II 9 (100%) 3 (33%) 2 (22%) 3 (33%) - I 2 (100%) II 2 (100%) 2 (100%) 1 (50%) 1 (50%) 1 (50%) I 11 (100%) 2 (18%) 1 (9%) 2 (18%) - II 11 (100%) 3 (27%) 1 (9%) 2 (18%) - Objaśnienie: n liczba badanych T a b e l a I I I. Częstość występowania niektórych objawów dysfunkcji narządu żucia oraz chorób kręgosłupa u chłopców w poszczególnych rodzajach schorzeń i w grupie kontrolnej z uwzględnieniem wieku: grupa I (9-13 lat) i grupa II (14-18 lat) Rodzaj schorzenia Skoliozy n =13 Inne n=5 Grupa kontrolna bez chorób kręgosłupa n=18 Objaśnienie: n liczba badanych Grupy wiekowe bólowe Zbaczanie żuchwy ruchowe Ograniczone opuszczanie żuchwy akustyczne I 7 (100%) 4 (57%) 1 (14%) - - II 6 (100%) 2 (33%) - 1 (16%) - I 3 (100%) 1 (33%) - 2 (66%) - II 2 (100%) 1 (50%) - 1 (50%) - I 10 (100%) 2 (20%) 1 (10%) 2 (20%) - II 8 (100%) 1 (12%) - 1 (12%) 1 (12%) 269

4 Z. Krysiński, A. Sójka T a b e l a I V. Występowanie parafunkcji i wad zgryzu w badanej grupie młodocianych w poszczególnych rodzajach schorzeń i w grupie kontrolnej Rodzaj zaburzeń w narządzie żucia Skoliozy n=31 (100%) Choroby narządu ruchu Inne n=9 (100%) Grupa kontrolna n=40 (100%) Parafunkcje zwarciowe i niezwarciowe 17 (54%) 7 (77%) 25 (62%) Wady zgryzu 8 (25%) 5 (55%) 13 (32%) Objaśnienie: n liczba badanych Wyniki W badaniu podmiotowym i przedmiotowym u dziewcząt z grupy skolioz ból okolicy stawów skroniowo-żuchwowych stwierdzono u (33-55%), z przewagą u dziewcząt młodszych. W grupie kontrolnej u (18-27%), z przewagą u dziewcząt starszych (tab. II) Ból najczęściej stwierdzano podczas badania w okolicy przyczepu m. skrzydłowego bocznego, ale również sygnalizowano występowanie bólu głowy. U chłopców w grupie skolioz ból stwierdzono u (33-57%), z przewagą u chłopców młodszych, a w grupie kontrolnej u (12-20%), z przewagą u chłopców młodszych (tab. III). Zaburzenia wolnych ruchów żuchwy w postaci zbaczania w grupie skolioz stwierdzono u (22-33%) z przewagą u dziewcząt młodszych oraz ograniczone opuszczanie żuchwy u (33-55%) również z przewagą u dziewcząt młodszych (tab.ii). W grupie kontrolnej zbaczanie żuchwy stwierdzono (9%) w obu grupach wiekowych, a ograniczone opuszczanie u (18%) dziewcząt w obu grupach wiekowych. akustyczne u dziewcząt w grupie skolioz i w grupie kontrolnej nie występowały w żadnym przypadku. W grupie schorzeń Inne zaburzenia wolnych ruchów żuchwy, ograniczone opuszczanie żuchwy oraz objawy akustyczne występowały w pojedynczym przypadku tylko u dziewcząt starszych. ruchowe dysfunkcji w postaci zbaczania żuchwy stwierdzono u (14%) chłopców młodszych w grupie skolioz i w (10%) w grupie kontrolnej tylko w grupie chłopców młodszych. Ograniczone opuszczanie żuchwy u chłopców w grupie skolioz stwierdzono w (16%) w grupie starszej oraz w grupie kontrolnej u (12-20%), z przewagą chłopców młodszych (tab. III). Natomiast w grupie Inne zbaczanie żuchwy nie występowało w żadnym przypadku, a ograniczone opuszczanie żuchwy występowało u (50-66%) z przewagą chłopców młodszych (tab. III). akustyczne w stawach s-ż u chłopców stwierdzono tylko w grupie kontrolnej w 1 przypadku (12%) (tab. III). Występowanie parafunkcji stwierdzono u młodocianych we wszystkich grupach schorzeń (54-77%) i w grupie kontrolnej (62%) (tab. IV). Wady zgryzu (przodozgryz, tyłozgryz, zgryz głęboki, stłoczenia zębów, braki w uzębieniu) stwierdzono w grupie skolioz i schorzeń Inne u 25-55% badanych oraz w grupie kontrolnej w 32% przypadków (tab. IV). Omówienie W piśmiennictwie stomatologicznym (16, 17, 19, 38), wymieniane są takie objawy ze strony układu ruchu towarzyszące czynnościowym zaburzeniom narządu żucia jak: uczucie napięcia mięśniowego, parestezje wzdłuż całego kręgosłupa i kończyn górnych i dolnych oraz uczucie zwiotczenia kończyn dolnych. Niektórzy autorzy (7, 8, 34, 39) sugerują wprowadzanie ćwiczeń całego ciała jako dodatkowego elementu leczenia dysfunkcji narządu żucia. Opinie te w ogólności wskazują, że układ stomatognatyczny należy traktować jako jeden z elementów całego narządu ruchu. Więcej doniesień dotyczy występowania zależności pomiędzy stawem skroniowo-żuchwowym a kręgosłupem szyjnym wykazując obustronne oddziaływanie. Piśmiennictwo dotyczące obustronnej zależności anatomicznej i funkcjonalnej pomiędzy narządem żucia a szyjnym odcinkiem kręgosłupa jest obszerne (3, 4, 9, 20, 27, 29, 32, 34, 35). Z punktu widzenia lekarza praktyka, zarówno stomatologa, jak i ortopedy na konty- 270

5 Dysfunkcje narządu żucia nuację badań w tym przedmiocie zasługuje powiązanie dysfunkcji narządu żucia z chorobami całego narządu ruchu. W przekonaniu większości autorów występuje konieczność prowadzenia dalszych badań w tym zakresie. W dokonanych w niniejszej pracy badaniach została porównana częstość występowania niektórych objawów wskazanych wyżej dysfunkcji w zależności od wieku i płci. Stwierdzona została wysoka częstotliwość występowania parafunkcji zwarciowych i niezwarciowych oraz wad zgryzu zarówno w grupie młodocianych z chorobami narządu ruchu, jak również w grupie kontrolnej. Zdaniem autorów wskazane były by działania profilaktyczne w tym zakresie. W pracy stwierdzono różną częstość występowania objawów dysfunkcji narządu żucia we wszystkich schorzeniach i grupach wiekowych, większą w grupie chłopców młodszych i dziewcząt starszych z wyjątkiem grupy skolioz u dziewcząt, gdzie więcej objawów występowało w grupie młodszej. Te wyniki różnią się od cytowanych poprzednio (22, 23), w tym uzyskanych przez autorów niniejszego doniesienia we wcześniejszej pracy na osobnym materiale, gdzie zjawisko takie występowało w grupie dziewcząt starszych. W badanym materiale w porównaniu z grupą kontrolną stwierdzono większą częstość występowania np. objawów bólowych w grupie skolioz u dziewcząt i chłopców w porównaniu z grupą kontrolną. Ze względu na kwestionowanie przez niektórych autorów zależności dysfunkcji narządu żucia tylko od zaburzeń zwarcia (28, 30, 31) powinno się wziąć pod uwagę również ewentualny wpływ zaburzeń narządu ruchu. Wnioski 1. W zakresie badanego materiału stwierdzono większą częstość występowania niektórych objawów dysfunkcji narządu żucia u młodocianych z zaburzeniami narządu ruchu w porównaniu z grupą kontrolną dzieci zdrowych. 2. W diagnostyce i leczeniu zaburzeń czynnościowych narządu żucia powinno się brać pod uwagę ewentualny wpływ zaburzeń czynnościowych narządu ruchu oraz wprowadzić zabiegi rehabilitacyjne dotyczące całego ciała. Piśmiennictwo 1. Ash M. M., Ramfjord S. P., Schmidseder J.: Terapia przy użyciu szyn okluzyjnych. Urban & Partner, Wrocław 1999, Czajkowska E.: Wpływ czynników miejscowych na stan żucia. Prot. Stom., 1995, XLV, 4, De Laat A., Meuleman H., Stevens A., Verbeke G.: Correlation between cervical spine and temporomandibular disorders. C. Oral Invest., 1998., 2, De Wijer M. H., Sreenks M.. H., De Leeuw J. R. J., Bosman F., Helders P. J. M.: Symptoms of the cervical spine in temporomandibular and cervical spine disorders. J. of Oral Rehab., 1996, 23, Dobosiewicz K.: Boczne idiopatyczne skrzywienie kręgosłupa. Śląska AM, Katowice Farrand C. R.: The clinical evaluation of posture: relationship of the jaw and posture. J. Craniomand. Prac., 2001, 19, 2, Feine J. S.: An assessment of efficacy of physical therapy and physical modalities for the control of chronic musculoskeletal pain. Pain. 1997, 71, Fricton J. R.: Recent advances in orofacial pain and temporomandibular disorders. Review. J. Back Musc. Rehab., 1996, 6, Fricton J. R.: Myofascial pain of the head and neck: diagnosis and management. J. Back Musc. Rehab., 1996, 6, Fujimoto M., Hayakawa I., Hirano S., Watanabe I.: Changes in gait stability induced by alteration of mandibular position. J. Med. Dent. Sci., 2001, 48, Fuhr K., Reiber T.: Kliniczna diagnostyka czynnościowa (w:) Koeck B. (red.): Zaburzenia czynnościowe narządu żucia. Urban & Partner, Wrocław 1997, Huber J., Rogala P., Głowacki M.., Pawlak A.: Ocena elektrofizjologiczna rdzeniowych szlaków aferentnych u chorych z rodzinną skoliozą idiopatyczną z wykorzystaniem metody somatosensorycznych potencjałów wywołanych (WPS). Now. Lek., 1997, 66, 2, Hyung-Suk K., Sung-Chang Ch., Young-Ku K., Sung-Woo L.: Painpressure threshold in the head and neck region of episodic tension-type headache patients. J. Orofac. Pain., 1995, 9, 4, Kalecińska E., Ziętek M., Maślanka T., Anwajler J.: Ocena symetrii tułowia u pacjentów z dysfunkcjami narządu żucia. Czas. Stom., 2004, LVII, 4, Kleinrok M.: Zaburzenia czynnosciowe układu ruchowego narządu żucia. Sanmedia. Warszawa, Kleinrok M., Markiewicz M.., Krakowiak K., Zwolak A., Szkutnik J., Janczarek M.: Badania nad przemieszczeniem krążka stawowego stawu skroniowożuchwowego w płaszczyźnie czołowej. Doniesienie wstępne. Prot. Stom., 2001, LI, 2, Kleinrok M., Węgłowska A., Janczarek M.: Obustronne 271

6 Z. Krysiński, A. Sójka przyśrodkowe przemieszczenie krążków stawowych stawów skroniowo-żuchwowych. Prot. Stom., 2002, LII, 2, Kononen M., Kovero O., Zepa i., Nissinen M., Hurmerinta K.: Are temporomandibular disorders associated with postural disorders? Abstracts of Society for Oral Physiology Store Kro Group, 21 Biennial Meeting, May 1999, Göteborg, Koeck B.: Zaburzenia czynnościowe narządu żucia. Urban&Partner, Wrocław, Kongo E. Aoba T.: Case report of malocclusion with abnormal head posture and TMJ symptoms. Am J. Of Orthod. and dentofac. Orthoped., 1999, 116, 5, Król J.: Skoliozy. (w:) Dega W., Milanowska K. (red.): Rehabilitacja medyczna, PZWL, Warszawa, 1993, Krysiński Z., Sójka A.: Występowanie objawów dysfunkcji narządu żucia u młodocianych pacjentów ortopedycznego szpitala rehabilitacyjnego badania wstępne. Prot. Stom., 2004, w druku. 23. Litko M., Kleinrok M.: Analiza częstości zgłaszania się do leczenia dzieci i młodzieży z dysfunkcją narządu żucia w latach Prot. Stom., 2000, L, 5, Milanowska K.: Wady postawy.(w:) Dega W., Milanowska K. (red.): Rehabilitacja medyczna., PZWL, Warszawa, , Myer L. Posture training for TMD patients: 2000, JADA, 131, Pihut M., Gierowski J.: Stres a zaburzenia czynnościowe narządu żucia. Prot. Stom., 2003, LIII, 5, Nicolakis P., Erdogmus B., Kopf A., Nikolakis M., Piehslinger E., Fialka-Moser V.: Effectiveness of exercise therapy in patients with myofascial pain dysfunction syndrome. J. of Oral Rehab., 2002, 29, 4, Okeson J. P.: Occlusion and functional disorders of masticatory system. Dent. Clin. North. Am, 1995, 39, Pallegama R. W., Ranasinghe A., Weerasinghe V. S., Sitheeque M. A. M.: Influence of masticatory muscle pain on electromyographic activities of cervical muscles in patients with myogenous temporomandibular disorders. J. of Oral Rehab., 2004, 31, Pordes- Kotowska, Split W.: Zaburzenia zwarcia a dysfunkcja narządu żucia (dnż) u młodzieży szkolnej. Dental Forum, 2004, 1, XXX, Schiffman E. L., Fricton J. R., Haley D.: The relationship of occlusion, parafunctional habits and recent life events to mandibular dysfunction in a non patient population. J. Oral Rehabil., 1992, 19, Solow B., Sandham A.: Cranio-cervical posture: a factor in the development and function of the dentofacial structures. Eur. J. Orthodontics, 2002, 24, 5, Spiechowicz E.: Protetyka stomatologiczna. PZWL, Warszawa, Steenks M. H., De Wijer A., Bosman F.: Orhopedic diagnostic tests for temporomandibular and cervical spine disorders. J. of Back Musculoskeletal Rehab., 1996, 6, Stiesch-Scholz M., Fink M., Tischernitschek H.: Comorbidity of internal derangement of the temporomandibular joint and silent dysfunction of the cervical spine. J. of Oral Rehab., 2003, 30, Szkutnik J., Melaniuk A., Kleinrok M., Kaczmarek A., Kobyłecka E.: Zależność pomiędzy występowaniem zaburzeń zwarcia a obecnością objawów dysfunkcji i bólów głowy. Prot. Stom., 1995, XLV, 4, Wigdorowicz-Makowerowa N.: Zaburzenia czynnościowe narządu żucia. PZWL, Warszawa, Wieczorek A.: Różnicowanie bólu głowy związanego z zaburzeniami czynnościowymi narządu żucia z innymi najczęściej występującymi bólami głowy patogeneza i objawy kliniczne. Prot. Stom., 1996, XLVI, 5, Wright E. F., Domenech M. A., Fischer Jr. J. R.: Usefulness of posture training for patients with temporomandibular disorders. JADA, 2000, 131, Otrzymano: 20.VII.2004 r. 272