DRAPACZE CHMUR DRAPACZE CHMUR. cz. 34. Australopitek i Homo habilis cz³owiek pierwotny. Homo sapiens cz³owiek rozumny.

Transkrypt

1 36 cz. 34 DRAPACZE CHMUR Piotr Kawalerowicz Jedn¹ z najbardziej ludzkich, spoœród wielu charakterystycznych dla cz³owieka cech, jest ciekawoœæ. W po³¹czeniu z uporem, pracowitoœci¹ i dociekliwoœci¹ czêsto by³a Ÿród³em odkryæ zarówno tych popychaj¹cych cywilizacjê do przodu, jak i tych, które na lata pogr¹- a³y j¹ w mrokach. Jaka jest historia wynalazków i odkryæ, sk¹d siê bra³y, kto i gdzie ich dokonywa³, jaki by³ ich dalszy los i wp³yw na cywilizacje? DRAPACZE CHMUR Pragnienie dokonywania rzeczy wielkich jest stare jak œwiat. Olbrzymie budowle by³y od zawsze dowodem bogactwa i mocy: upamiêtnia³y przywódców, symbole religijne, s³u y³y poszerzaniu granic tego, co mo liwe, bêd¹c polem rywalizacji dla w³adców, w³aœcicieli, architektów i budowniczych. Najokazalsze budowle przesz³oœci, w³¹czaj¹c piramidy w Egipcie, smuk³e wie e w³oskich ratuszy czy gotyckie katedry we Francji, pomimo masę ocenia się na 14 tysięcy ton. e tak ró ne w kszta³cie i przeznaczeniu, mia³y jednak wspóln¹ cechê by³y zbudowane z kamienia Wieża jest zbudowana z białego marmuru, liczy osiem kondygnacji. Jej lub ceg³y. Budowle wznoszono, wykorzystuj¹c wytrzyma³oœæ tych materia³ów na obci¹ enie œciskaj¹ce (naprê enia). Ich œciany musia³y przenosiæ ca³oœæ obci¹ enia budowli wynikaj¹cych z obci¹ enia materia³em œcian, stropów oraz wyposa enia wnêtrz i ludzi. Du y ciê ar konstrukcji powodowa³, e mo liwoœci budowy wysokich budynków w tej technologii by³y ograniczone, a u yteczna przestrzeñ w ich wnêtrzu niewielka. Granicê stanowi³o maksymalne obci¹ enie, jakie mog³a wytrzymaæ podstawa takiego budynku. Australopitek i Homo habilis cz³owiek pierwotny. Homo sapiens cz³owiek rozumny. Pierwsze wyraÿne przejawy tzw. kultury rolnej uprawy, co poci¹ga za sob¹ pocz¹tki osiad³ego trybu ycia (Mezopotamia, Azja Wschodnia, Meksyk, Peru). Na terenach dzisiejszego hrabstwa Meath (Irlandia) powstaje megalityczny grobowiec Newgrange ogromny kompleks kamienny z komor¹ grobow¹ w centrum. Nasyp mogilny ma ok. 85 m œrednicy i ok. 11 m wysokoœci. Budowa Sfinksa gizejskiego; uwa a siê, e Sfinksa zbudowano w czasie panowania IV dynastii. Aby wyraziæ te nowe idee filozoficzne i religijne, Imhotep, wielki kanclerz i architekt faraona D esera, zaprojektowa³ najpierw mastabê (z j. arabskiego: ³awa), któr¹ nastêpnie postanowi³ wznieœæ wy ej, za pomoc¹ kolejnych, malej¹cych mastab: w ten sposób powsta³a Piramida Schodkowa, która po kolejnych przebudowach osi¹gnê³a wysokoœæ ok. 61 m. Rozpoczêto w Atenach (Grecja) budowê Partenonu, arcydzie- ³a sztuki rzeÿbiarskiej. Po skutecznej obronie wyspy Rodos jej mieszkañcy wystawiaj¹ olbrzymi 32-metrowy pos¹g Boga S³oñca. Kolos Rodyjski nale y do Siedmiu Cudów Œwiata. Wykonano go z 13 ton br¹zu i ponad 7 ton elaza, ca³oœæ obci¹ ono kamieniami. ¹cznie pos¹g wa y³ ok. 70 ton. Grecki architekt Sostratos buduje na wyspie Faros, niedaleko Aleksandrii, olbrzymi znak nawigacyjny latarniê o wysokoœci ok m. Na jej szczycie p³onie ogieñ. Latarnia ta to jeden ze staro ytnych cudów œwiata. Zbudowano j¹ na polecenie Ptolemeusza I, prace ukoñczono podczas rz¹dów jego syna Ptolemeusza II. Budowa katedry Notre Dame, najpopularniejszej budowli francuskiego gotyku. Rozpoczêcie budowy Krzywej Wie y w Pizie. Budowê ukoñczono w 1350 r. Umiera Leonardo da Vinci, pozostawiaj¹c po sobie ok stron notatek zawieraj¹cych pomys³y i wynalazki. Instalacja pierwszego dÿwigu osobowego w Haughwout Department Store w Nowym Jorku. Czyni to mo liwym i praktycznym konstruowanie budynków powy ej 4 i 5 piêter. Po raz pierwszy u yto s³owa wie owiec (ang. skyscraper ), po tym jak zbudowano pierwszy wysoki budynek w Stanach Zjednoczonych. William Holabird i Martin Roche po raz pierwszy wznosz¹ wie owiec o stalowej konstrukcji szkieletowej Tacoma Building w Chicago. Zakoñczenie budowy wie y Eiffla w Pary- u, w 100. rocznicê rewolucji francuskiej Wieżę Eiffla odwiedziło dotąd ponad 200 milionów turystów. i zburzenia Bastylii. Ma obecnie 324 m wysokoœci, do 1929 r. by³a najwy sz¹ konstrukcj¹ œwiata.

2 lat p.n.e lat p.n.e lat p.n.e. ok lat p.n.e. ok p.n.e. w IV tysi¹cleciu p.n.e. ok r. p.n.e. ok r. p.n.e. ok r. p.n.e. ok r. p.n.e. ok r. p.n.e. ok. 477 r. p.n.e. ok. 304 r. p.n.e r. p.n.e. p.n.e./n.e n.e r r r. V 1519 r r r r r r r r r r. Homo erectus cz³owiek wyprostowany. Cz³owiek z Cromagnon. Pojawia siê: pismo, ko³o, agiel, wytop metali z rud. Newgrange jest ponad 600 lat starsze niż Wielka Piramida w Gizie. Na terenach obecnego hrabstwa Wiltshire w po³udniowej Anglii wzniesiono pierwsze Stonehenge zbudowane jest z kręgów: zew- elementy, budowanego etapami, kamiennego sanktuarium 100 m, wewnętrzny nętrzny o średnicy Stonehenge jednej o trzydziestometrowej z najs³ynniejszych średnicy i ustawionych europejskich budowli wewnątrz, na planie megalitycznych. podkowy pięciu trylitów Sk³ada siê z olbrzymich bloków kamien- o wysokości 9 m. nych o wadze 6 7 ton i wysokoœci ok. 8 m. Budowa Wielkiej Piramidy w Gizie (Egipt). Tê budowlê wzniesiono z ok. 2,3 mln kamiennych bloków, ma wysokoœæ ok. 137 m. Powstanie rzymskiego Koloseum amfiteatru, w którym odbywa³y siê walki gladiatorów. Jest to ogromna budowla eliptyczna (d³. osi 188 i 156 m, obwód 524 m, wys. 48,5 m), z widowni¹ mog¹c¹ pomieœciæ oko³o 80 tys. osób. Budowa piêknego marmurowego grobowca Tad Mahal w Indiach. Amerykanin Elisha Graves Otis konstruuje pierwsz¹ bezpieczn¹ windê. Wielki po ar w Chicago sk³ania w³adze miejskie i architektów do poszukiwañ ogniotrwa³ych rozwi¹zañ w zakresie zabudowy miasta. Do powszechnego u ytku wchodz¹ proste w obs³udze windy elektryczne, co w znacznej mierze prze³amuje opory przeciwko budowie wysokoœciowców. Powstaje 10-piêtrowy Home Insurance Building w Chicago uwa any za pierwszy wie owiec œwiata. Jest on podtrzymywany przez metalowy szkielet pionowych kolumn i poziomych belek. Louis Henry Sullivan wznosi w Saint Louis wie owiec Wainwright, bêd¹cy przyk³adem eklektyzmu polegaj¹cego na po³¹czeniu za³o eñ konstrukcyjnych wie- owca z tradycyjnymi elementami wystroju elewacji i œcian zewnêtrznych. Nowe mo liwoœci przynios³a dopiero, z koñcem XIX wieku, rewolucja przemys³owa. Istotnym czynnikiem, który przyczyni³ siê do rozwoju nowego rodzaju budynków, by³a potrzeba skupienia armii pracowników biurowych w jednym miejscu, tak charakterystyczna dla rosn¹cych potrzeb kapitalizmu przemys³owego. Pierwsze wysokie budynki powsta³y w USA w latach 70. i 80. XIX wieku. Wznosili je obdarzeni talentem wizjonerskim architekci z Nowego Jorku i Chicago, jednak aby ich œmia³e wizje mo na by³o zrealizowaæ, najpierw musia³y zostaæ spe³nione okreœlone warunki. W 1852 r. Elisha Graves Otis skonstruowa³ bezpieczn¹ windê. Piêæ lat póÿniej pierwsze windy zastosowano w Haughwout Building w Nowym Jorku. Wynalezienie wind stworzy³o mo liwoœæ sprawnego i wygodnego u ytkowania wysokich budynków, zapewniaj¹c odpowiedni komfort dla wewnêtrznej komunikacji. Rozwi¹zaniem, które okaza³o siê kluczowe dla wznoszenia wysokich budynków by³o wynalezienie nowego typu konstrukcji, która nie stwarza³a takich ograniczeñ, jak tradycyjna konstrukcja z cegie³. Idealnym rozwi¹zaniem okaza- ³o siê zastosowanie, jako elementu noœnego, stalowej konstrukcji szkieletowej. Nowe rozwi¹zanie konstrukcyjne zmieni³o przy okazji znaczenie fasady budynku (elewacji), która nie musia³a ju pe³niæ roli elementu noœnego, staj¹c siê elementem os³onowym, który mo na by- ³o dowolnie kszta³towaæ. Powstaje tzw. œciana kurtynowa nowy typ fasady, Przed trylitami ustawionych jest 19 głazów o mniejszych wymiarach. Na krąg wewnętrzny składa się 30 bloków kamiennych o wysokości 4,2 m. Bloki, z których zbudowano piramidę, ważą średnio po około 2300 kg, największe ważą ponad 15 ton! 37

3 38 Jeden z nielicznych drapaczy chmur finansowany za gotówkę. Zbudowany w gotyckim stylu budynek miał mieć 190,5 m wysokości i kosztować 5 milionów dolarów, jednak ostatecznie kosztował 13,5 miliona dolarów i osiągnął wysokość 241 m. Budynek ma 102 piętra. któr¹ wykonuje siê z lekkich materia³ów, jak np. aluminium, stal czy szk³o. Stworzy³o to architektom szerokie pole do popisu, otwieraj¹c nowe mo liwoœci w kreowaniu wygl¹du budynków. Doskona³ym przyk³adem budynku, w którym pokazanie konstrukcji by³o celowym zabiegiem o kluczowym znaczeniu dla ukszta³towania bry³y budynku jest stupiêtrowy John Hancock Center w Chicago. Do szybkiego upowszechnienia siê konstrukcji stalowych przyczyni³y siê te wzglêdy praktyczne stalowa konstrukcja uczyni³a budynek bardziej podatnym na zabiegi architektoniczne; mo na by³o uzyskaæ wiêcej przestrzeni u ytkowej na piêtrach, co wiêcej, przestrzeñ tê mo na by³o dowolnie kszta³towaæ (tzw. open space). Za pierwszy drapacz chmur przez d³ugi czas uznawano, wykonany w technice szkieletowej, 10-piêtrowy Home Insurance Building w Chicago o stalowej konstrukcji. Jednak nie by³ on pierwsz¹ budowl¹ wykonan¹ w tej technologii. Stal jako element konstrukcji zastosowano wczeœniej m.in. w Crystal Palace oraz wie y Eifflela. Pierwszym budynkiem, którego fasada zosta³a wykonana ca³kowicie ze szk³a, by³ Hallidie Building wybudowany w 1918 r. w San Francisco wed³ug projektu Willisa Polka.! Daniel Burnham i John Root buduj¹ 15-kondygnacyjny Reliance Building w Chicago, bêd¹cy ukoronowaniem dokonañ chicagowskiej szko³y architektonicznej, ciê kie kamienne elementy fasady i œcian zostaj¹ zast¹pione przez lekk¹ konstrukcjê ramow¹ o przestronnych oknach. W Nowym Jorku oddano do u ytku 60-piêtrowy Woolworth Building wg projektu C. Gilberta. Dziêki wysokoœci 241 m, przez prawie 20 lat by³ najwy szym budynkiem œwiata. Raymond Hood przedstawia propozycjê wysokoœciowej zabudowy Manhattanu tzw. projekt Manhattan 50. W Kanadzie zbudowano 34-piêtrowy budynek Commerce Court North, siedzibê Canadian Bank of Commerce. Richmond H. Shreve, William F. Lamb i Arthur Lvomis projektuj¹ najwy szy budynek œwiata, 381-metrowy Empire State Building. Projekt zostaje wykonany w latach Uroczyste otwarcie nowojorskiego Empire State Building, mierz¹cego wraz z anten¹ 449 m. Jest on najwy sz¹ budowl¹ œwiata do 1967 r. W budynku znajduj¹ siê pomieszczenia biurowe dla 15 tysiêcy ludzi, a windy mog¹ przewoziæ 10 tysiêcy osób na godzinê. Otwarcie 252-metrowego American International Building (Cities Services Building) w Nowym Jorku. Nowy Jork zakoñczenie prac nad 70-piêtrowym RCA Building (General Electric). Wysokoœæ: 259,1 m. Katastrofa lotnicza w Nowym Jorku. Dok³adnie o 9.49 samolot B-25 uderza w Empire State Building, wtedy jeszcze najwy szy budynek œwiata. W wyniku tego zdarzenia ginie 14 osób, 25 jest rannych, a szkody materialne siêgaj¹ miliona dolarów. W Warszawie rozpoczêto budowê Pa³acu Kultury i Nauki. Budowê ukoñczono 22 lipca 1955 r. Jest to najwy szy budynek w Warszawie, ma 231 m wysokoœci (wliczaj¹c iglicê). W sylwestra 2000 r. na szczycie Pałacu Kultury odsłonięty został drugi co do wielkości w Europie zegar, jego cztery tarcze mają średnice po 6 metrów. Jest to najwyżej położony zegar wieżowy na świecie. Oddano w Chicago nowoczesny 100-piêtrowy budynek biurowo-mieszkalny John Hancock Center o wysokoœci 343,5 m (z antenami 450 m). W San Francisco zbudowano Bank of America Building, licz¹cy 237,4 m wysokoœci. W Pittsburgu (USA) powstaje United States Steel Building (USX Tower) licz¹cy 256,3 m wysokoœci. Najwyższy budynek biurowo-mieszkalny na świecie. Zewnętrzne belki całkowicie zasłaniają dwa okna na każdym piętrze. Belki określono jako pewien symbol, dlatego wynajęcie pomieszczeń z tymi belkami jest droższe.

4 r r r r r r 28 V 1930 r r. 1 V 1931 r. W Warszawie, przy ulicy Zielnej, wybudowano budynek Centrali Telefonicznej Cedergren, póÿniej nazwany od Polskiej Akcyjnej Spó³ki Telefonicznej PAST. 51-metrowy gmach by³ jedn¹ z pierwszych tak du ych konstrukcji elbetowych. To pierwszy warszawski budynek zas³uguj¹cy na miano wie owca. Ukoñczono budowê Hallidie Building pierwszego budynku z fasad¹ wykonan¹ ca³kowicie ze szk³a. Otwarcie budynku Chryslera, licz¹cego 77 piêter, który w owym dniu sta³ siê najwy sz¹ budowl¹ œwiata 318,8 m. Tytu³ utrzyma³ tylko przez kilka miesiêcy. Jest to najwyższy na świecie budynek z cegły Warto poznaæ Drapacz chmur Drapacz chmur (skyscraper) to nazwa przeniesiona z angielskiej nazwy najwy - szego masztu aglowca. Przez sześć lat od wybudowania, 51-metrowy gmach był podobno najwyższym w całym Imperium Rosyjskim. Czy wiesz, e... Najwy sz¹ budowl¹ (struktur¹) by³ maszt radiowy wybudowany w Polsce ko³o G¹bina? Mia³ wysokoœæ 646 m. Z przymru eniem oka r r r. 28 VII 1945 r. 2 V 1952 r r r r r r r r. W dobie wielkiego kryzysu w Nowym Jorku powstaje jeden z najwiêkszych zespo³ów wysokoœciowych biurowców na œwiecie Rockefeller Center. Ukoñczono budowê budynku dzisiejszego hotelu Warszawa (dawniej: Prudential). Mierz¹cy 66 m wysokoœci gmach by³ najwy - szym w przedwojennej Warszawie. Do budowy wie owca zu yto 1500 ton stali, 2 miliony cegie³ i 2 tysi¹ce ton cementu. W Moskwie oddano budynek Uniwersytetu omonosowa o wysokoœci 240 m. W Nowym Jorku wybudowano Chase Manhattan Bank Building, mierz¹cy 247,8 m. Ukoñczono Met Life Building (Pan Am Building) o wysokoœci 246,3 m. Wed³ug projektu Minoru Yamasaki zostaje wzniesiony najwiêkszy kompleks biurowy œwiata World Trade Center w Nowym Jorku. Do wy szej wie y przez 4 lata nale a³ rekord najwy szej budowli œwiata. Biur(k)owiec Wieżowiec Drapacz chmur Do chwili zniszczenia podczas ataku terrorystycznego dwie wieże WTC były dominującym elementem panoramy Nowego Jorku. 39

5 W San Francisco oddano do u ytku Transamerica Pyramid o wysokoœci 259,9 m. W Toronto w Kanadzie ukoñczono Commerce Court West o wysokoœci 239 m. Zakoñczenie budowy mierz¹cego 646 metrów Warszawskiego Masztu Telewizyjnego (k/g¹bina), najwy szej kiedykolwiek istniej¹cej struktury œwiata. Powsta³ Intraco I jeden z pierwszych z wybudowanych w Warszawie drapaczy chmur. Posiada 39 kondygnacji, ca³kowita wysokoœæ: 138 m. W Bostonie (USA) ukoñczono John Hancock Tower o wysokoœci 240,3 m. W Toronto (Kanada) zostaje oddana do u ytku najwy sza budowla œwiata wie a telewizyjna Canadian National Tower (wysokoœæ 553 metry). W Seulu (Korea) zbudowano Korea Life Insurance Company Building o wysokoœci 249,2 m. W Melbourne w Australii wzniesiono 63-piêtrowy budynek Rialto Towers. Wysokoœæ: 248 m. W Malezji zbudowano Tun Abdul Razak Building o wysokoœci 231,7 m. Oddano Overseas Union Bank Centre 280 m biurowiec w Singapurze. W Hongkongu (Chiny) wzniesiono Bank of China Tower o wysokoœci 305 m. Kosztem 250 milionów euro wybudowano w Frankfurcie (Niemcy) budynek Messeturm mierz¹cy 256,5 m. W Tokio oddano 243-metrowy Metropolitan Tower (City Hall). W D akarcie (Indonezja) zakoñczono prace nad BNI City Tower 250,1 m wysokoœci. W Shenzhen powstaje kolejny chiñski wysoki budynek Di Wang Comm. Building, o wysokoœci 325,1 m. Zawala siê stoj¹cy w G¹binie Warszawski Maszt Telewizyjny. W Kuala Lumpur w Malezji powstaj¹ dwa bliÿniacze budynki, uznawane obecnie za najwy sze na œwiecie: Petronas Twin Towers (wysokoœæ 452 metry), twórc¹ projektu jest Amerykanin Cesar Pelli. Ukoñczono we Frankfurcie najwy szy wie owiec w Europie biurowiec Commerzbanku. Wysokoœæ: 259 m. W Szanghaju (Chiny) ukoñczono budowê Jin Mao Building. Struktura budynku mo e wytrzymaæ tajfunowy wiatr o prêdkoœci nawet 200 km/h (szczyt mo e odchyliæ siê o maksymalnie 75 centymetrów) oraz trzêsienia ziemi o skali do 7 stopni w skali Richtera. Piąty pod względem wysokości budynek świata mierzy 420,5 m W Arabii Saudyjskiej wzniesiono Al Faisaliah Centre (Star Dome) o wysokoœci 268,5 m. W Zjednoczonych Emiratach Arabskich ukoñczono: Emirates Tower I o wysokoœci 355 m i Emirates Tower II mierz¹c¹ 309 m. Na Tajwanie ukoñczono budowê 101-piêtrowego budynku Taipei Financial Center. Jest to najwy szy budynek na œwiecie, ma wysokoœæ 509,3 m. W budynku zainstalowano najszybsze windy na świecie pokonujące 1010 metrów na minutę (63 km/h) 40 Tłumik w Taipei 101. Wiejące na wysokości kilkuset metrów nad ziemią wiatry powodują wibracje i kołysanie konstrukcji. Kołysanie jest kontrolowane przez specjalne absorbery tłumiki drgań. Są one precyzyjnie dostrojone do częstotliwości drgań i drgają w kierunku przeciwnym do drgań konstrukcji.

6 1972 r r. 22 VII 1974 r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r. 11 IX 2001 r r r. W Chicago oddano 80-piêtrowy budynek Aon Center (Amoco Corp./ Standard Oil) o wysokoœci 346,3 m. Louis Skidmore i jego wspó³pracownicy: A.N. Owings i J.O. Merrill projektuj¹ Sears Tower, którego wysokoœæ po realizacji wynosi 443 m. Powstaje First Canadian Place (Bank of Montreal), 72 piêtra 298 m. W Chicago zakoñczono budowê mierz¹cego 110 piêter Sears Tower. Ten nowoczesny wie owiec pokryty jest barwionym na czarno aluminium i ma wysokoœæ 443,2 m (z anten¹ 527 m!) Sears Tower posiada ponad okien. W latach by³ najwy szym budynkiem œwiata. Sears Tower utrzymuje 3 z 4 rekordów wysokości: najwyższy budynek, wykluczając antenę, najwyższy budynek do szczytu dachu, budynek z najwyższym zamieszkanym piętrem W Guangzhou (Chiny) oddano 322,1-metrowy CITIC Plaza (China International Trust & Investment Plaza), Sky Central Plaza. W Bangkoku (Tajlandia) zbudowano 320-metrowy Baiyoke Tower II, w którym znajduje siê m.in. Baiyoke Sky Hotel, który jest najwy szym hotelem w po³udniowowschodniej Azji oraz trzecim najwy szym na œwiecie. Po 3 latach budowy ukoñczono wie owiec Warsaw Trade Tower. Ma on wysokoœæ 208 m. W wyniku ataku terrorystycznego zawalaj¹ siê wie e World Trade Center. Jest to najsmuklejszy i najwyższy drapacz chmur w Kanadzie 2006 r. W Warszawie zakoñczono prace przy budowie 194-metrowego wie owca Rondo 1. Szacuje siê, e koszt ca³ej inwestycji to oko³o 200 milionów euro. Rondo 1 jest trzecim pod względem wysokości budynkiem w Warszawie. Do przygotowania kalendarium wykorzystano materia³y Ÿród³owe: Kronika Techniki Praca zbiorowa, wyd. WEP PWN,