ZMIANY ROZWOJOWE ZASOBY I DEFICYTY. Oprac. Adam M. Zalepa

Transkrypt

1 ZMIANY ROZWOJOWE ZASOBY I DEFICYTY

2 Zmiany rozwojowe Powszechne - dla każdego przedstawiciela gatunku i związane ze szczególnymi okresami w życiu Wspólne dotyczące danej kultury, pokolenia Indywidualne wynikające z naszych indywidualnych przeżyć Zegar biologiczny genetycznie zaprogramowane zmiany związane z dojrzewaniem (pierwsza miesiączka, rozwój mowy, chodzenia) Zegar społeczny określa w każdej kulturze kolejność występowania po sobie zmian zdarzeń (małżeństwo, dzieci, praca) Czynniki rozwoju (specyficzne, niespecyficzne) Zdarzenia punktualne, niepunktualne

3 Narodziny Zmiana struktury rodziny (diada triada, układ dominujący diada matka- dziecko, samotny ojciec) Relacja małżeńska kryzys ( krzywa szczęścia H. Bee oraz inni) Doczepiona tożsamość dziecka jako efekt projekcji - czyli duchy unoszące się nad kołyską dziecka Rola dziecka w systemie rodzinnym ( partner idealnej miłości, zaspakajacz ambicji, wypełniacz pustki czy wolny indywidualista?) Stabilizacja rozwój rodziny czy rozpad?

4 Stadia rozwoju poznawczego (Piaget) Okres sensomotoryczny (0-2l) pojęcia: stałośćprzedmiotu, koordynacja schematów, początki ja Okres przedoperacyjny (2-7 r.ż) pojęcia: język i myślenie symboliczne, naśladownictwo odroczone, zabawa symboliczna, centracja, egocentryzm, nieodwracalność myślenia Okres operacji konkretnych (7-11 r.ż) pojęcia: szeregowanie, klasyfikowanie, decentracja i odwracalność, zanik egocentryzmu Okres operacji formalnych (12-.) pojęcia: myślenie abstrakcyjne, hipotetyczno-dedukcyjne, analiza, synteza

5 Operacje formalne a konkretne Stadium operacji konkretnych Ogranicza się do tu i teraz Problemy z rozwiązywaniem zadań słownych, szczególnie wymagających wybiegania w przyszłość Każdy problem rozpatrywany jest z osobna Argumenty powiązane z treścią Stadium operacji formalnych Zdolność do rozważania hipotez, nawet nierealnych Rozwiązywanie wszystkich zadań, także słownych Kilka operacji intelektualnych naraz Operowania logiką argumentów niezależnie od ich treści

6 Rozwój poznawczy adolescentów Zmiany w myśleniu okres operacji formalnych Umiejętność planowania i stawiania hipotez, brania pod uwagę różnych punktów widzenia i dokonywania kilku operacji myślowych jednocześnie, rozumienia złożonych konstrukcji czasowo-przestrzennych Rozwija się dalej pamięć logiczna i uwaga dowolna Nowe zdolności poznawcze są fascynujące i młodzi ludzie mogą oddawać się całymi dniami rozmyślaniom i fantazjom ma to charakter ćwiczeniowy i pozwala na opracowanie tego, co już za kilka lat będą mogli wprowadzić w życie

7 Teoria Eriksona rozwój jako efekt nacisku społecznego Podstawowe założenia: Rozwój to rozwiązywanie kryzysów spowodowanych przez próby dostosowania funkcjonowania jednostki do wymagań społecznych. Rozwój ma charakter stadialny. Rozwiązanie każdego z kryzysów ma wpływ na rozwiązywanie następnych.

8 Kryzys rozwojowy Kryzys jest tutaj użyty w znaczeniu rozwojowym, nie jako groźba katastrofy, ale jako punkt zwrotny, rozstrzygający moment wzrastającej podatności na zranienie i najwyższej potencjalności, stąd też źródło zgromadzonej siły bądź nieprzystosowania

9 Zaufanie brak zaufania pierwszy rok życia Charakterystyka potrzeba spójnej i trwałej opieki i zaspakajanie potrzeb fizjologicznych Rozwiązanie dodatnie - zaufanie, poczucie bezpieczeństwa, podstawowa nadzieja; Rozwiązanie ujemne podejrzliwość, brak poczucia bezpieczeństwa.

10 Autonomia wstyd i zwątpienie drugi, trzeci rok życia; Charakterystyka początki uniezależnienia, wymagania treningu czystości; Rozwiązanie dodatnie poczucie autonomii i własnej wartości; Rozwiązanie ujemne wstyd i zwątpienie.

11 Rozwój WMO (wewnętrzne modele operacyjne - internal working models) WMO opiera się na strukturach poznawczychreprezentacji figury przywiązania, self oraz relacji Wymaga zdolności do tworzenia reprezentacji czyli poznawczą zdolność do utrzymywania matki w umyśle, wtedy kiedy jest nieobecna Od końca 8 ms większość niemowląt reaguje negatywnie na obcą osobę i wyraża protest (porównuje z modelem matki) Dopełnieniem jest operacyjny model siebie (self) w interakcji z matką To oraz inne modele tworzą się przez pierwsze kilka lat i są ważnymi strukturami poznawczymi

12 WMO wpływają m.in. na to: Jakimi uczuciami dziecko obdarza rodziców Jakimi uczuciami obdarza siebie Jakiego sposobu traktowania spodziewa się po każdym z nich Jakiego sposobu traktowania spodziewa się po innych ludziach Jak planuje swoje zachowania względem rodziców Operacyjne model siebie (self) oraz figury przywiązania utrzymują się w jako centralne własności osobowości przez całe życie. Działają na polu nieświadomym.

13 Wzorce więzi (Mary Ainsworth ): Wzór B przywiązanie bezpieczne (szukanie bliskości, radość- obecność Opiekuna, płacz nieobecność) Autonomiczni Wzór C przywiązanie lękowo-ambiwalentne: opór/ambiwalencja (szuka bliskości i przeciwstawia się jej) Zaabsorbowani Wzór A lękowo-unikający (unikanie obecności opiekuna, spodziewa się odrzucenia) Lekceważący Typ D przywiązanie zdezorganizowane: dezorganizacja/dezorientacja (zagubienie, lęk, chaos) Bez rozwiązania

14 Przywiązanie a osobowość Nawiązywanie relacji z innymi ludźmi wymaga świadomości siebie, swego ja, obrazu siebie Pierwsze informacje o sobie zyskujemy w relacji najwcześniejszej Wszystko, co odbija się w oczach naszych matek, jest dla nas informacją o sobie To, czego matka nie widzi, bądź nie chce widzieć- może nie zostać przez dziecko rozpoznane; odszczepia się więc od jego osobowości Jeśli matka odpowiada pozytywnie tylko na niektóre potrzeby emocjonalne dziecka, inne zaś nie- to dziecko identyfikuje się tylko z tymi akceptowanymi, resztę zaś odrzuca Rozwijanie fałszywego ja może być ryzykiem zaburzeń psychicznych

15 Wzór przywiązania a zachowania w wieku szkolnym Dzieci z bezpiecznym w wzorcem przywiązania B, opisywane jako: współpracujące, lubiane, pomysłowe, zdolne do radzenia sobie w różnych sytuacjach, przyjazne wobec kolegów i opiekunów Dzieci z ambiwalentnym wzorcem przywiązania C: silne napięcia, impulsywne, poszukiwanie uwagi i brak zdolności do radzenia sobie w sytuacjach trudnych. W stosunku do matki na przemian wrogość i serdeczność, smutek i strach. Sztuczne zachowania- popisywanie się, wkradanie w łaski

16 Wzór przywiązania a zachowania w wieku szkolnym Dzieci z unikającym wzorcem zachowania (A): odizolowane emocjonalnie od innych, wrogie, antyspołeczne lub nadmiernie szukające uwagi. Dystans do rodzica, ignorowanie. dominowanie, urywany kontakt, zamiana ról (mogą rodzica traktować w sposób upokarzający i/lub odrzucający lub zupełnie inaczej być troskliwe i Dzieci ze zdezorganizowanym wzorcem zachowania (D): kontrolowanie rodzica lub ochraniające)

17 AUTONOMIA buduje się przez całe wczesne dzieciństwo Rozwój zarówno motoryczny jak i funkcji poznawczych daje możliwość sprawowania kontroli nad otoczeniem. Autonomia wiąże się z poczuciem posiadania kontroli Kontroli, która musi być kontrolowana przez opiekuna. Proces socjalizacji: Uczenie określonych zasad i wzorów postępowania poprzez modelowanie; Wspieranie woli dziecka: możliwość dokonywania wyborów; Koordynacja woli dziecka z wolą opiekuna wzajemna regulacja na dużą skalę

18 Skutki nadmiernej kontroli ze strony Rodzica we wczesnym dzieciństwie Zahamowanie aktywności dziecka (zasłanianie się zabawkami, bierność) Ostentacyjne łamanie zasad przez dziecko (krzyk, tupanie, terroryzowanie dorosłych) Uruchomienie nadmiernej samokontroli (obsesyjne powtarzanie, korygowanie czynności- zaburzenia obsesyjno-kompulsywne) Chaotyczność zachowań dziecka (kiedy Rodzic patrzy a kiedy nie patrzy)

19 Inicjatywa poczucie winy czwarty, piąty rok życia; Charakterystyka poznawanie świata, działania własne nastawione na osiągnięcie konkretnego celu; Rozwiązanie dodatnie zdolność do inicjowania działań i odczuwania przyjemności; Rozwiązanie ujemne poczucie winy i lęk przed karą.

20 Kompetencja, przedsiębiorczość poczucie niższości Czas lata wczesnoszkolne; Charakterystyka opanowanie wiedzy; Rozwiązanie dodatnie poczucie kompetencji, przeżycie sukcesu, wysoka samoocena; Rozwiązanie ujemne poczucie niższości, brak wiary we własne siły.

21 Tożsamość rozproszenie ról Czas lat (?) Charakterystyka poszukiwanie tożsamości osobowej i zawodowej; Rozwiązanie dodatnie spójna i zintegrowania osobowość i ukształtowana tożsamość; Rozwiązanie ujemne zagubienie, brak pewności co do własnej tożsamości.

22 Intymność - samotność Czas wczesna dorosłość; Charakterystyka poszukiwanie bliskich i trwałych związków intymnych; Rozwiązanie dodatnie umiejętność tworzenia trwałych związków; Rozwiązanie ujemne samotność obawa przed stopieniem się z inną osobą, izolacja.

23 Rozwój społeczny i emocjonalny adolescentów Rówieśnicy jako grupa odniesienia Tworzenie grup, paczek, band jako zaspakajanie poczucia przynależności Poszukiwanie pewności siebie Pierwsze miłości, fascynacje i życie erotyczne Emocjonalna niestabilność Zmiana roli dorosłego Bunt przeciwko autorytetom i ustalonemu porządkowi

24 Sytuacje i zdarzenia sprzyjające rozwojowi stabilne i pewne otoczenie ochrona więź emocjonalna pomiędzy dorosłym i nastolatkiem miejsca i instytucje do realizacji marzeń i pragnień przekaz kulturowy i medialny

25 Potencjalne zagrożenia trudności i nie rozwiane konflikty z poprzednich faz rozwoju brak lub niewłaściwe wzorce oferta instytucjonalna jest nie dostosowana do potrzeb młodych ludzi próżnia społeczna lansowanie prostych i szybkich rozwiązań narkotyki, leki, alkohol antyzdrowotne style życia jeden obowiązujący kanon urody komercjalizacja i pragmatyzacja tożsamości

26 ADOLESCENCJA formowanie tożsamości Proces formowania tożsamości polega na odkrywaniu przez nastolatka na nowo zasobów, którymi dysponuje, własnej indywidualności i obrazu ja w oczach innych. Na płaszczyźnie społecznej formowanie tożsamości wiąże się z określeniem do jakiej grupy dorastający przynależy i z kim się identyfikuje.

27 Do zasobów należą przedmioty, warunki, cechy osobowości i pokłady energii, które są cenione jako potrzebne do przetrwania (bezpośrednio lub pośrednio) albo służą do zdobycia owych zasobów umożliwiających przetrwanie. Ludzie działają aktywnie i reaktywnie, dopasowując zasoby do wymogów środowiskowych. Przydatnośc zasobów i ich przystawanie do wymogów są determinowane przez indywidualny, rodzinny, grupowy i kulturowy system wartości. 27

28 REGUŁY PODSTAWOWE Strata zasobów ma niewspółmiernie większe znaczenie niż ich pozyskiwanie Trzeba inwestować zasoby, aby uchronić się przed stratami i pozyskiwać nowe zasoby wprost (zasób za zasób) lub przez substytucje (porażka w jednym obszarze skłania do inwestowania w innym)

29 Implikacje Posiadający więcej zasobów są mniej narażeni na ich utratę i mają większe możliwości osiągania zysków. I na odwrót. Ci którym brakuje zasobów są bardziej narażeni na konsekwencje straty. Z braku rezerw po stracie nie mogą dokonac inwestycji. Niedostatek zasobów powoduje wzrost ryzyka straty i sprawia, że strata początkowa pociąga za sobą nastepne spirala strat. W miarę uszczuplenia zasobów spada prawdopodobieństwo poradzenia sobie z przyszłymi wyzwaniami.

30 CO UTRUDNIA nabycie poczucia kompetencji i sprawstwa oraz negatywnie wpływa na proces kształtowania tożsamości? - Negatywne informacje zwrotne w reakcji na dezadaptacyjne zachowania, które (obok czynników biopsychicznych i społecznoekonomicznych) przekładają się na trudności szkolne, zaburzają samoocenę i utrwalają dysfunkcje rozwojowe. - Dysfunkcjonalna struktura rodziny - Przewlekła choroba somatyczna

31 CO UTRUDNIA nabycie poczucia kompetencji i sprawstwa oraz negatywnie wpływa na proces kształtowania tożsamości? - Niski poziom nadziei podstawowej - Nauczanie indywidualne - Niepowodzenia szkolne - Odrzucenie przez grupę rówieśniczą - Niski SES

32 Styl wychowania w rodzinie wpływa na wzorce zachowań dzieci i młodzieży wspierając lub utrudniając realizację zadań rozwojowych i pozyskiwanie podstawowych zasobów osobistych umożliwiających pokonanie trudności życiowych np. przystosowanie się do przewlekłej choroby. Czy postawa nauczyciela może wzmacniac lub osłabiac negatywne schematy wychowawcze??? Czy organizacja nauki i struktura szkoły mogą wzmacniac lub osłabiac negatywne schematy wychowawcze???

33 Style wychowania w rodzinie Autorytarny nadmierna kontrola, dyrektywność, stosowanie siły, dystans emocjonalny, wysokie i niepodlegajace dyskusji oczekiwania (modelowanie perfekcjonizmu) Permisywny sprawowanie ograniczonej kontroli, brak konsekwencji w przestrzeganiu dyscypliny i zasad, bliskość emocjonalna, radzenie się lub przyzwalanie, brak wymagań związanych z osiągnięciami Wzorce zachowań, postaw dzieci w wieku szkolnym i adolescentów Zachowania impulsywne i prowokujące, deficyty umiejętności społecznych, większe uzależnienie samooceny od opinii innych, bunt i zagrożenie utrwaleniem t. negatywnej Działania podejmowane bez wyznaczenia celu, brak zainteresowania nabywaniem nowych umiejętności, niższa pewność siebie, zagrożenie przyjęciem tożsamości negatywnej

34 Style wychowania w rodzinie Wzorce zachowań, postaw dzieci w wieku szkolnym i adolescentów Odtrącająco zaniedbujący brak zainteresowania kontrolą, aktywne odtrącanie lub ignorowanie, brak wszelkich wymagań i wsparcia w rozwoju Autorytatywny silna kontrola sprawowana w sposób niekarzący, nakłanianie do przestrzegania dyscypliny i zasad, brak nadmiernych ograniczeń, bliskość emocjonalna i wsparcie częściej wyrażane niż w innych stylach, wysokie uargumentowane Niska dojrzałość poznawcza, społeczna i emocjonalna, wydłużenie okresu tożsamości rozproszonej i wysokie zagrożenie utrwaleniem tożsamości negatywnej Zdolność do samokontroli, umiejętność współpracy, wyższa samoocena, zdolność podejmowania wyzwań, niskie zagrożenie przyjęciem tożsamości negatywnej i brak niebezpieczeństwa jej utrwalenia

35 W okresie adolescencji kontakty z dorosłymi zaczynają schodzić na dalszy plan, a ich miejsce częściej zajmuje grupa rówieśnicza Jednak postawy nauczycieli kształtując adekwatną samoocenę i poczucie sprawstwa, wpływając na motywacje i schematy poznawcze. Modelowanie i kontrola sprawowana w sposób niekarzący, nakłanianie do przestrzegania dyscypliny i zasad, brak nadmiernych ograniczeń ułatwiają osiągniecie dojrzałej tożsamości. Szkoła nie tylko socjalizuj. Roztaczając moratorium i dając wsparcie instytucjonalne przez np. dostosowanie wymagań do trudności rozwojowych, umożliwia modyfikacje wzorców poznawczo-behawioralnych ukształtowanych przez dysfunkcyjne style wychowania ułatwia pozyskiwanie zasobów osobistych i środowiskowych.

36 Nie mniej jednak szkoła i nauczyciele są tylko jednym z elementów systemu wsparcia społecznego Dlatego wymagana i konieczna jest współpraca z innymi zinstytucjonalizowanymi jednostkami np. poradniami specjalistycznymi. Trzeba pamiętac, że: instytucje społeczne, w tym szkoła, mogą i muszą wspierac rozwój dzieci i młodzieży nie są jednak w stanie skutecznie zastąpic środowiska rodzinnego.

37 Skuteczne wsparcie wymaga: 1. Znajomości zasad procesu rozwojowego. 2. Znajomości potrzeb i rozeznania w zasobach osobistych, rodzinnych i środowiskowych dziecka. 3. Trafnego dopasowania wsparcia do sytuacji i potrzeb. 4. Dopasowania źródeł do treści wsparcia. 5. Przyjęcia koncepcji człowieka odwołującej się do zasobów.

38 Literatura Ziółkowska B. (2005). Okres dorastania. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać? W: A. I. Brzezińska (red.),psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk: GWP. Appelt K. (2005) Wiek szkolny. Jak rozpoznac potencjał dziecka. W: A. I. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk: GWP. Schaffer R. H. (2006). Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość. Kraków: Wydawnictwo UJ. Barbaro B. (1999). (red.): Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny. Wydawnictwo UJ, Kraków. Hobfoll S. E. (2005). Stres, kultura i społeczeństwo. Psychologia i filozofia stresu. Gdańsk: GWP.

39 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ