OSZCZĘDZANIE PIENIĘDZY. Przygotowały: Joanna Abramowska Anna Ciach Karolina Dybcio

Transkrypt

1 OSZCZĘDZANIE PIENIĘDZY Przygotowały: Joanna Abramowska Anna Ciach Karolina Dybcio Psychologia finansowa,

2 Agenda 1. Czym jest oszczędzanie? 2. Psychologiczne teorie oszczędzania 3. Źródła oszczędzania 4. Motywy oszczędzania

3 Czym jest oszczędzanie? Najczęściej o oszczędnościach mówimy, iż stanowią one różnicę pomiędzy dochodem, a wydatkami na konsumpcję (Keynes, 2003) czy też tak jak określa to definicja Głównego Urzędu Statystycznego: jako część dochodów do dyspozycji nie przeznaczoną na konsumpcję. Słusznie zauważa jednak Wärneryd, że definicja taka mówi jedynie o pozostających środkach a nie o formie aktywności ludzkiej, jaka wiąże się z procesem oszczędzania (Wärneryd, 2004) Jednak proces oszczędzania jest dużo bardziej skomplikowany i wielowymiarowy. Jak pisze B. Liberda: Proces oszczędzania łączy w sobie przeszłość(nagromadzony majątek) z teraźniejszością (oszczędności z dochodu) i przyszłością(odłożona konsumpcja). Jest więc zjawiskiem dynamicznym (Liberda, 2001)

4 Dlatego z pewnością można wysnuć wniosek iż oszczędności nie są jedynie pozostałością po procesie konsumpcji, tym co zostaje po zrealizowaniu bieżących potrzeb ale często świadomym i celowym działaniem.

5 Oszczędzanie z perspektywy psychologicznej - zjawisko, składające się zarówno ze spostrzegania przyszłych potrzeb, jak i zabezpieczenia się na przyszłość - połączenie procesów poznawczych z działaniem

6 Psychologiczne założenia we współczesnych ekonomicznych teoriach oszczędzania - Ekonomiczno psychologiczny model oszczędzania Katony zakładał, że oszczędności zależą zarówno od możliwości, jak i od skłonności do konsumowania/oszczędzania - Poziom oszczędności zależy nie tylko od możliwości oszczędzania, ale także od chęci ludzi

7 Najważniejsze psychologiczne idee, jakie pojawiły się w dyskusjach wczesnych ekonomistów nad oszczędzaniem: 1. Powszechne pragnienie efektywnej akumulacji i poprawy w życiu. 2. Zakładana ważność zapobiegliwości i nawyków oszczędzania. 3. Samokontrola i siła woli jako determinanty zapobiegliwości. 4. Niepewność przyszłości i rola oczekiwań. 5. Selektywna percepcja i ograniczone możliwości poznawcze. 6. Horyzont czasowy lub postawa wobec przyszłości.

8 1) Powszechne pragnienie efektywnej akumulacji i poprawy w życiu. - Pragnienie efektywnej akumulacji jest tym samym, co pragnienie oszczędzania i gromadzenia pieniędzy po to, aby użyć ich w przyszłości - jest dążeniem do poprawy lub do zapewnienia sobie lepszej przyszłości, co jak podkreślał Adam Smith, jest powszechną cechą wszystkich ludzi. 2) Zakładana ważność zapobiegliwości i nawyków oszczędzania. - Zapobiegliwość wiąże się ze skłonnością do oszczędzania, a pracowitość ze stwarzaniem możliwości oszczędzania. - W psychologicznej teorii uczenia się pojecie nawyku oznacza, że pewne zachowanie lub wzór zachowania jest powtarzane w wyniku wcześniejszych kar i nagród. - Ludzie zawsze mogli posiadać jakieś oszczędności, lecz większość oszczędności zależała od świadomych prób gromadzenia zapasów na przyszłość.

9 3) Samokontrola i siła woli jako determinanty zapobiegliwości - teoria samokontroli opisywała konflikt dwóch przeciwnych sił: dążenia do zapewnienia sobie długookresowej satysfakcji oraz nastawienia na satysfakcję doraźną, płynącą z bieżącej konsumpcji. - ludzie, gdyby nie byli zapobiegliwi, nie mogliby nic zaoszczędzić - Teoria Cyklu Życia to rozwiniecie teorii samokontroli. Uwzględniała ona ograniczoną racjonalność ludzi oraz implikacje płynące z niedoskonałej sytuacyjności różnych form majątku, które mogą przejawiać się np. w preferowaniu gotówki.

10 4) Niepewność przyszłości i rola oczekiwań. - Krótkotrwałość i niepewność życia powodują, że ludzie wyżej cenią konsumpcję obecną niż przyszłą. - Drugim czynnikiem jest dyskomfort psychiczny wynikający z odraczania gratyfikacji, z powstrzymywania się od czegoś teraz. 5) Selektywna percepcja i ograniczone możliwości poznawcze. - Bez spostrzegania przyszłych potrzeb nie byłoby tworzenia zapasów na przyszłość - Eugene von Bohm-Bawerk sugerował, że percepcyjne i poznawcze ograniczenia są ważnymi czynnikami wyjaśniającymi powszechną tendencję do niedoceniania przyszłości. 6) Horyzont czasowy lub postawa wobec przyszłości - Ludzie, którzy nie spodziewali się, ze będą długo żyć, nie mieli powodów, aby być zapobiegliwi i oszczędzać pieniądze

11 Hipoteza cyklu życia - Jest dominującym ekonomicznym modelem oszczędzania, która odniosła wielki sukces Psychologiczne założenia hipotezy cyklu życia - Wykorzystanie psychologicznego sposobu myślenia pozwala lepiej opisać i wyjaśnić oszczędzanie - Psychologowie powinni uczestniczyć w rozwijaniu teorii i w określaniu nowych dróg w badaniach nad oszczędzaniem.

12

13 Źródła oszczędzania Oszczędzanie pojawiło się w momencie gdy człowiek zaczął poświęcać czas na robienie rzeczy pozwalających na przyszłą konsumpcję, a nie tylko służących bezpośredniej konsumpcji Pierwsze oszczędności przybierały formę broni, narzędzi i domów, tak więc miały formę konsumenckich dóbr inwestycyjnych. Główna zasadą było to iż ziarno powinno być odłożone a nie natychmiast skonsumowane. Dlatego początkowo oszczędzanie rozumiano jako odkładanie konsumpcji aby zapewnić sobie utrzymanie w przyszłości Handel dobrami w ilościach większych niż zapotrzebowanie pojedynczego gospodarstwa domowego oraz ich środki transportu doprowadziły do tego że takie inwestycje wymagały własnych oszczędności przedsiębiorców zajmujących się handlem lub korzystania z oszczędności innych- pozyskiwania pożyczek. Wtedy też oszczędzanie stało się czymś ważnym w życiu człowieka bo przynosiło zyski z pożyczania pieniędzy ludziom.

14 Motywy oszczędzania Katona (19105) zwrócił uwagę na, -wystarczająca wysokość dochodu, jako podstawowy warunek do oszczędzania, -psychologiczna motywacja, wola oszczędzania, - motywów oszczędzania, czyli bodźców i przyczyn stymulujących zachowania oszczędnościowe.

15 Hierarchiczny model motywów oszczędzania

16 1) Zarządzanie gotówką - dotyczy każdego, kto otrzymuje dochody. Koncepcja tego motywu opiera się na założeniu, że ludziom zależy na płynności finansowej tzw. motyw transakcyjny, czyli pieniądze są wydawane w krótkim czasie - są wrażliwi na nagrody za oszczędzanie 2) Zapewnienie sobie buforu na nieprzewidziane sytuację Osoby które zarządzają gotówka o mają niewielkie oszczędności, Ludzie starają się, aby zabezpieczyć się przed niezapowiedzianymi wydarzeniami. Oszczędzają na tzw. czarną godzinę.

17 3) Gromadzenie środków finansowych na jakiś cel - Gdy ludzie już maja pewien bufor zaczynają oszczędzać na jakiś odległy cel np. budowa domu, lepszy samochód itp. - Angażują się w oszczędzanie funkcjonalne 4) Zarządzanie zasobami Osoby inwestują swoje pieniądze, aby utrzymać lub zwiększyć ich wartość i osiągnąć zysk W wielu przypadkach cały swój majątek lub jego część otrzymali w spadku Gdy chcą pomnożyć swój majątek, mogą być skłonni do podejmowania ryzyka. Wyższe ryzyko oznacza większy zysk, ale też wyższą stratę.

18 Wpływ reformy podatkowej w Szwecji w XX w. na grupy oszczędzających Przeprowadzona reforma miała na celu skłonienie ludzi do zmniejszenia zadłużenia, a zwiększenia oszczędności. Wyniki: 1) Grupa zarządzająca gotówką po reformie mieli ujemny wynik oszczędności 2) Grupa zarządzająca zasobami w widocznym stopniu pomnożyła swój kapitał. Badanie potwierdziło istnienie grup osób oszczędzających

19 Leo Paas potwierdził fakty potwierdzające istnienie hierarchii potrzeb Wyniki: Badani nabywali produkty finansowe zgodnie z założeniami modelu tzn. 1) Konsumenci otwierali wpierw ROR, aby zarządzać gotówką, a potem konta oszczędnościowe, by zapewnić sobie bufor bezpieczeństwa. 2) W grupie zarządzania zasobami pierwszym krokiem było inwestowanie w fundusze pierwotne, a ostatnim inwestowanie w akcje.

20 Dzieci i ich motywacja do oszczędzania Gasparski przyporządkował cele swobodnie wymieniane przez dzieci w kwestionariuszach trzem nadrzędnym kategoriom: -motywu transakcyjnego (wskazało go 65% badanych), oszczędzanie na konkretny cel w przyszłości -motyw zapobiegawczy (35%) oszczędzanie bez konkretnego celu, na wypadek niespodziewanych przyszłych wydarzeń -motyw spekulacyjny, który okazał się najmniej ważny (5,5%). oszczędzanie dla zysku związanego ze skumulowaniem większej kwoty pieniędzy np. płynącym z oprocentowania

21 Polski kwestionariusz służący identyfikacji motywów oszczędnościowych młodzieży W polskiej wersji kwestionariusz liczył 28 pozycji, mierzących 9 motywów oszczędzania: 1)przedsiębiorczości, 2)dumy, 3)zapobiegawczy, 4)rezydualny, 5)chciwości, 6)niezależności, 7)charytatywny, 8)spekulacyjny, 9) transakcyjny.

22 W jaki sposób oszczędzamy? Konta oszczędnościowe; Lokaty terminowe; Produkty strukturyzowane; Programy systematycznego oszczędzania ze składką np. miesięczną, czy kwartalną; Fundusze inwestycyjne; Giełda Papierów Wartościowych;

23 Co mamy z oszczędzania? Zabezpieczamy siebie i najbliższych na przyszłość; Spełnianie swoich marzeń i celów np. podróże, budowa domu; Inwestowanie w siebie np. szkolenia; Oszczędzania dla potomstwa, pozostawienie po sobie spadku. nie/

24 rjsq Gdy pytano się ludzi, czy oszczędzają, większość prezentuję pozytywną postawę. Zdolność oszczędzania pojmowana jest jako coś dobrego, nawet przez osoby, które nie oszczędzają na co dzień.

25 Bibliografia: Tadeusz Tyszka (2004). Psychologia ekonomiczna. Gdańsk: Wyd. GWP, cz.2, rozdz. 18. Maria Pietras (1994). Wprowadzenie do psychologii ekonomicznej. Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, str Grażyna Wasowicz-Kiryło (2008). Psychologia finansowa. O pieniądzach w żciu człowieka. Warszawa: Wyd. Difin, str Agata Trzcińska (2012). Socjalizacja ekonomiczna i cechy indywidualne jako determinanty postaw i zachowań oszczędnościowych młodzieży. Warszawa: Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

26 Wyniki badań