YEAR OF LIFE. Medycyna Wieku Rozwojowego, 2012, XVI, 2

Transkrypt

1 IMiD, Wydawnictwo Aluna Medycyna Wieku Rozwojowego, 2012, XVI, 2 Przemko Kwinta 1, Małgorzata Klimek 1, Andrzej Grudzień 1, Edyta Piątkowska 2, Anna Kralisz 2, Magdalena Nitecka 3, Krzysztof Profus 3, Monika Gasińska 4, Dorota Pawlik 5, Ryszard Lauterbach 5, Wiesław Olechowski 6, Dorota Drożdż 7, Jacek Józef Pietrzyk 1 YEAR OF LIFE 1 Klinika Chorób Dzieci Katedry Pediatrii Polsko-Amerykańskiego Instytutu Pediatrii Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego Kierownik: prof. dr hab. n. med. J.J. Pietrzyk 2 Gabinet Antropologiczny Zakładu Genetyki Medycznej Polsko-Amerykańskiego Instytutu Pediatrii Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego Kierownik: prof. dr hab. n. med. J.J. Pietrzyk 3 Poradnia Psychologii Rozwojowej i Klinicznej, Uniwersytecki Szpital Dziecięcy Kierownik: mgr M. Butscher 4 Dział Rehabilitacji, Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Krakowie Kierownik: dr med. M. Gasińska 5 Klinika Neonatologii Katedry Ginekologii i Położnictwa WL UJ w Krakowie Kierownik: prof. dr hab. med. R. Lauterbach 6 Oddział Noworodkowy z Oddziałem Intensywnej Terapii Noworodka, Szpital Wojewódzki im. Św. Łukasza w Tarnowie Ordynator: dr med. W. Olechowski 7 Klinika Nefrologii Dziecięcej Katedry Pediatrii Polsko-Amerykańskiego Instytutu Pediatrii Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego Kierownik: prof. dr hab. n. med. J.A. Pietrzyk Streszczenie U dzieci urodzonych z ekstremalnie małą masą ciała często obserwuje się opóźnione wzrastanie w pierwszych latach życia i pozostają one niższe i lżejsze od swoich rówieśników. Aktualnie w piśmiennictwie światowym pojawiają się doniesienia o zagrożeniu w późniejszym życiu dzieci przedwcześnie urodzonych chorobami serca i naczyń, cukrzycą i otyłością. Zmieniona dystrybucja tkanki tłuszczowej oraz jej nadmiar są czynnikami ryzyka rozwoju zespołu metabolicznego. *Badanie finansowane z grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (nr NN ). Badanie uzyskało zgodę Komisji Bioetycznej UJ (nr KBET 66/B/2007 z r.).

2 82 Przemko Kwinta i wsp. Celem pracy była ocena rozwoju somatycznego dzieci w 7. roku życia urodzonych z ekstremalnie małą masą ciała 1000 g (ELBW) w województwie małopolskim, ocena zawartości i rozkładu tkanki tłuszczowej oraz określenie czynników ryzyka wystąpienia zaburzeń rozwoju somatycznego. Materiał i metoda: W województwie małopolskim w okresie od do roku urodziło się 204 żywych noworodków z masą ciała 1000 g. We wczesnym okresie niemowlęcym zmarło 115 dzieci (56%). Badaniem w 7. roku życia objęto 81 spośród 89 (91%) żyjących dzieci. Ich średni wiek płodowy wynosił 27,3 tyg. (SD: 2,1 tyg.), a średnia masa ciała 840 g (SD: 130 g). U wszystkich dzieci wykonano: pomiary antropometryczne z oceną grubości fałdu skórnego nad mięśniem trójgłowym, wyliczono wskaźnik masy ciała BMI oraz oceniono skład ciała metodą wieloczęstotliwościowej bioimpedancji. Grupę kontrolną stanowiło losowo dobrane pod względem wieku i płci 39 dzieci urodzonych w fizjologicznym terminie porodu. Wyniki: Dzieci urodzone z ekstremalnie małą masą ciała (ELBW) prezentują w 7. roku życia, w porównaniu do wartości referencyjnych: niższą wysokość (z-score: -1,06±1,42; p<0,001), mniejszą masę ciała (z-score: -0,57±0,88; p<0,001), mniejszy obwód głowy (z-score: -1,32±1,32; p<0,001), niższą wartość wskaźnika BMI (z-score: -0,99±1,61; p<0,01). Zawartość tkanki tłuszczowej była istotnie statystycznie mniejsza w grupie badanej w porównaniu do grupy kontrolnej (11% vs. 16%; p<0.01). Najbardziej opóźniony rozwój somatyczny obserwowany był w grupie dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Wnioski: 1. Dzieci urodzone z ekstremalnie małą masą ciała prezentują w 7 roku życia istotnie niższy poziom rozwoju somatycznego niż ich rówieśnicy. 2. Najistotniejszym czynnikiem ryzyka wystąpienia zaburzeń rozwoju somatycznego jest porażenie mózgowe. 3. Dzieci urodzone z małą i ekstremalnie małą masą ciała wymagają długofalowej obserwacji. Słowa kluczowe: ekstremalnie mała urodzeniowa masa ciała, wcześniactwo, rozwój somatyczny, tłuszczowa masa ciała, BMI, rozkład tkanki tłuszczowej, BIA Abstract Children born with extremely low birth weight often present delayed growth in the first years of their lives: they remain shorter and weigh less than their peers. Current reports published worldwide state that later in life these children are at an increased risk of cardiac and vascular diseases, diabetes and obesity. Abnormal distribution and the excess of fat tissue predispose them to develop the metabolic syndrome. The aim of the study was to evaluate the somatic development of seven-year-old children born with birth-weight 1000 g (ELBW) in the Malopolska voivodship and to estimate the content and distribution of fat tissue. Moreover, the risk factors of disturbed somatic development were evaluated. Materials and methods: Two hundred and four live newborns with birth weight 1000 g were born in the Malopolska voivodship between and One hundred and fifteen of these children (56%) died in early infancy. The study included 81 children in the 7 th year of life out of the 89 surviving ones. Their mean gestational age at birth was 27.3 weeks. (SD: 2.1 weeks) and their mean birth-weight was 840 g (SD: 130 g). All the children underwent anthropometric measurements and the thickness of the skin fold over the triceps was measured. Body mass index (BMI) was calculated and the body composition was assessed by multifrequency bioimpedance. The control group consisted of 39 children born at term chosen randomly from the general population and matched with regard to age and sex. Results: The ELBW children in the 7 th year of life were shorter (z-score: -1.06±1.4 p<0.001), had lower body mass (z-score: -0.57±0.9; p=0.01), smaller head circumference (z-score: -1.2±1.3; p<0.001), lower BMI (z-score: -0.99±1.6; p<0.001) as compared to their peers. Fat tissue mass was lower in the ELBW group than in the control group (11% vs 16%; p<0.01). The most retarded somatic development was observed in the group of children suffering from cerebral palsy. Conclusions: 1. Children born with ELBW, at 7 years of life, present significantly retarded somatic development as compared with their full-term peers. 2. The most important risk factor of somatic development disturbances is cerebral palsy. 3. Children born with low birth weight and ELBW, need long term follow up. Key words: extremely low birth weight, prematurity, somatic development, fat tissue mass, BMI, fat tissue distribution, BIA, follow-up. U dzieci urodzonych z masą ciała 1000 g często występuje opóźnione wzrastanie w pierwszych latach życia i w wieku szkolnym są niższe i szczuplejsze od rówieśni- ków (1). Przyczynami mogą być działające niekorzystnie czynniki pre- i postnatalne, ale również częściej występujące choroby układu oddechowego, następstwa wylewów około/dokomorowych, trudności w żywieniu. U dzieci z ekstremalnie małą masą ciała często występują proble-

3 Ocena rozwoju somatycznego i składu ciała dzieci w 7. roku życia urodzonych z ekstremalnie małą masą ciała 83 my z tolerancją przyjmowanych po ukończeniu 1 roku życia pokarmów o stałej konsystencji, co jest konsekwencją przedłużonego karmienia sondą (2). Niedobór masy ciała i wysokości skłania zaniepokojonych rodziców do poszukiwania przyczyny i wykonywania badań, których wyniki najczęściej są prawidłowe. Część autorów podsumowując wyniki prowadzonych obserwacji, podaje, że dzieci urodzone z ekstremalnie małą masą ciała osiągają populacyjne normy parametrów rozwoju somatycznego, część natomiast stwierdziła, ich niższą wysokość i mniejszy obwód głowy (1, 3, 4, 5). W ostatnich latach podkreśla się również możliwość częstszego występowania w tej grupie dzieci chorób serca i naczyń, cukrzycy oraz otyłości. Pomocna w ocenie stopnia tego zagrożenia jest analiza zawartości i rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w ustroju. Dotychczas brak było w Polsce wieloośrodkowego badania oceniającego w wieku przedszkolnym i szkolnym rozwój dzieci urodzonych ze skrajnie małą urodzeniową masą ciała. Celem pracy była ocena rozwoju somatycznego oraz ocena zawartości i dystrybucji tkanki tłuszczowej w 7. roku życia dzieci urodzonych z masą ciała 1000 g (ELBW) w województwie małopolskim. Podjęta została też próba określenia czynników ryzyka wystąpienia zaburzeń rozwoju somatycznego w tej populacji dzieci. Badaniem objęto dzieci urodzone pomiędzy a roku w województwie małopolskim z masą ciała 1000 g. W badaniu wzięły udział 3 ośrodki noworodkowe w województwie małopolskim: Klinika Neonatologii w Krakowie, Oddział Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka Kliniki Chorób Dzieci Katedry Pediatrii Polsko-Amerykańskiego Instytutu Pediatrii w Krakowie i Oddział Intensywnej Terapii Noworodka Szpitala Wojewódzkiego im. Św. Łukasza w Tarnowie. W związku z trójstopniową organizacją opieki neonatologicznej w regionie jedynie w tych 3 ośrodkach leczone były w tym okresie oceniane noworodki urodzone z masą ciała 1000 g. Dane z okresu okołoporodowego i hospitalizacji pochodziły z dokumentacji medycznej ośrodków uczestniczących w badaniu. Do badania zaproszono dzieci w 7. roku życia. Grupę kontrolną stanowiły losowo wybrane z Poradni POZ Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie dzieci w 7. roku życia, urodzone w fizjologicznym terminie porodu. Badaniem objęto łącznie 120 dzieci, w tym 81 urodzonych z ekstremalnie małą masą ciała oraz 39 dzieci w grupie kontrolnej. Badanie przeprowadzono w terminie od r. do r. w poradniach specjalistycznych Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie. Rolę koordynatora programu pełniła Poradnia Patologii i Rozwoju Noworodka Kliniki Chorób Dzieci Katedry Pediatrii Polsko-Amerykańskiego Instytutu Pediatrii w Krakowie. Zgodnie z metodyką pomiarów antropometrycznych wykonano następujące pomiary: wysokości/długości ciała, masy ciała, obwodu głowy, obwodu ramienia, grubości fałdu tłuszczowego nad mięśniem trójgłowym ramienia oraz obwodu talii. Pomiar wysokości dziecka był wykonywany antropometrem w pozycji stojącej, swobodnie wyprostowanej, przy ustawieniu głowy w tzw. płaszczyźnie frankfurckiej. Pomiar długości dzieci niechodzących (dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym) wykonywano w pozycji leżącej na plecach, mierząc odległość od szczytu głowy do płaszczyzny podeszwowej stóp. Pomiaru dokonywały dwie osoby (antropolodzy), przykurcze w stawach biodrowych i kolanowych redukowano w zakresie możliwego ruchu biernego (6). Masa ciała mierzona była na wadze lekarskiej w kilogramach z dokładnością do 100 gramów. Dzieci ważono w bieliźnie, bez obuwia. Obwód ramienia mierzono taśmą krawiecką w połowie długości ramienia. Obwód talii mierzono w połowie odległości pomiędzy górnym brzegiem grzebienia biodrowego a dolnym brzegiem ostatniego żebra. Obwód głowy mierzono taśmą krawiecką, prowadząc pomiar poprzez oba guzy czołowe i guzowatość potyliczną. Grubość fałdu tłuszczowego (skórnego) mierzono za pomocą fałdomierza, w połowie długości ramienia, na tylnej stronie, nad mięśniem trójgłowym ramienia. Otrzymane wyniki pomiarów oceniano na siatkach centylowych dla populacji polskiej (7). Body Mass Index obliczano na podstawie wzoru BMI = masa ciała (kg)/(wysokość w m) 2. Pomiary bioimpedancji (BIA) wykonano przy pomocy aparatu BIA 2000Mz opcją wieloczęstotliwościową (1; 5; 50; 100 Hz) oraz specjalnych elektrod do pomiaru bioimpedancji BIANOSTIC. Amplituda prądu pomiarowego wynosiła 0,8 ma. BIA mierzono w pozycji leżącej, po 5-minutowym odpoczynku. Badane dzieci znajdowały się w pozycji leżącej na plecach z odwiedzionymi kończynami górnymi i dolnymi o ok. 40 st. Elektrodę proksymalną przyklejano na powierzchni grzbietowej bezpośrednio nad szczeliną stawu nadgarstkowego, a na kończynie dolnej stawu skokowego, natomiast dystalną 3 cm poniżej. Przy użyciu programu Nutri 4 wyliczono następujące parametry: TWB total body water całkowitą wodę ustroju, FFM fat free mass beztłuszczową masę ciała oraz FM fat mass tkankę tłuszczową. U dzieci urodzonych przedwcześnie wykonano ponadto ocenę rozwoju poznawczego przy pomocy skali inteligencji dla dzieci D. Wechslera (WISC-R Weschsler Intelligence Scale for Children Revised), obliczając iloraz inteligencji (I.I.) w skali pełnej, słownej i bezsłownej (8, 9). Wszystkie dzieci z mpdz w momencie rozpoczęcia badania miały już postawione rozpoznanie, (najczęściej w wieku od 1 do 3 lat). Rozpoznanie potwierdzano w oparciu o definicję przedstawioną przez Platt M.J (10). Ponadto oceniano dużą motorykę dzieci z mpdz, według klasyfikacji GMFCS Gross Motor Function Classification System (11).

4 84 Przemko Kwinta i wsp. Porównań wybranych danych demograficznych i klinicznych między grupą badaną a kontrolną dokonywano z zastosowaniem testu t Studenta, testu U Manna- Whitney a lub testu chi kwadrat. Dobór testu podyktowany był charakterem zmiennych lub charakterem rozkładu danej zmiennej. Uzyskane w trakcie badania w grupie dzieci urodzonych z ekstremalnie małą masą ciała bezwzględne wyniki pomiarów antropometrycznych w pierwszym etapie analizy zostały przeliczone na wartości względne i wyrażone jako wartość odchylenia standardowego od normy populacyjnej (z-score). W kolejnym etapie poddano weryfikacji hipotezę, że uzyskane wartości względne pomiarów antropometrycznych nie różnią się od norm populacyjnych. Weryfikacji hipotezy dokonano przy użyciu testu t Studenta dla jednej próby. Uzyskane wyniki badań bioimpedancji w grupie badanej i kontrolnej porównano z użyciem testu t Studenta. Analiza statystyczna wykonana została z użyciem programu komputerowego SAS (SAS 2006 by SAS Institute Inc., Cary, NC, USA). Różnice i zależności uznano za istotne statystycznie, jeżeli prawdopodobieństwo odrzucenia prawdziwej hipotezy zerowej wynosiło mniej niż 5% (p<0,05). Porównanie wybranych danych demograficznych w grupach dzieci urodzonych z ekstremalnie małą masą ciała oraz kontrolnej przedstawiono w tabeli I. Dzieci urodzone z ekstremalnie małą urodzeniową masą ciała w wieku (średnio) 6,7 lat, w porównaniu do norm populacyjnych charakteryzowały się: niższą wysokością ciała (115,3±7 cm, wartość z-score: -1,06±1,42; p<0,001), mniejszą masą ciała (19,7±4,7 kg; wartość z- -score: -0,57±0,88; p<0,001), mniejszym obwodem głowy (49,6±2,2 cm; wartość z-score: -1,32±1,32; p<0,001), mniejszym wskaźnikiem BMI (14,6±2,2 wartość z-score: -0,99±1,61; p<0,01). Również wartości pomiarów obwodu talii (50,2±5 cm, wartość z-score: -0,91±1,56; p<0,01), i grubości fałdu tłuszczowego (0,76±0,3 cm, wartość z-score: -0,98±1,17; p<0,01) były istotnie statystycznie mniejsze w porównaniu do wartości referencyjnych. Liczby oraz odsetek pomiarów antropometrycznych w zakresach z-score od -2 do +2 przedstawiono w tabeli II. Najczęstszym czynnikiem ryzyka wystąpienia zaburzeń rozwoju somatycznego było występowanie mózgowego porażenia dziecięcego (mpdz). Dzieci z mpdz w porównaniu do pozostałych dzieci urodzonych z ekstremalnie małą masą ciała charakteryzowały się przede wszystkim istotnie mniejszą wysokością/długością ciała (z-score: -3,13±1,77 vs.-0,69±0,97; p<0,001) oraz mniejszym obwodem głowy (z-score: -2,74±2,00 vs. -1,08±1,01; p<0,001). Iloraz szans (OR odds ratio) stwierdzenia wysokości ciała poniżej -2 SD w grupie dzieci z mpdz wynosił 20 (95% CI przedział ufności: 4-114), natomiast OR stwierdzenia małogłowia (obwód głowy w stosunku do wzrostu poniżej -2 SD) wynosił 7,6 (95%CI: 1,8-34,4). Ocena składu ciała wykazała mniejszą zawartość tkanki tłuszczowej u dzieci urodzonych przedwcześnie (11%) niż u noworodków donoszonych (16%) tabela III. Odnosząc uzyskane wyniki do faktu, że zarówno obwód talii jak i grubość fałdu tłuszczowego była o około (-)1 SD mniejsza w grupie badanej w porównaniu do dzieci urodzonych w fizjologicznym terminie porodu można przypuszczać, że dystrybucja tkanki tłuszczowej w obu grupach jest podobna. Ocena składu ciała w grupie dzieci z mózgowym porażeniem i bez mpdz zawarta jest w tabeli IV. Wyniki przeprowadzonych przez nas badań wykazują, że dzieci urodzone z ekstremalnie małą masą ciała, we wczesnym wieku szkolnym, prezentują deficyt masy ciała, wysokości oraz obwodu głowy. Zwłaszcza obwód głowy jest znacząco mniejszy w porównaniu do wartości referencyjnych. Podobne wyniki przedstawili inni badacze (3, 12). Peterson i wsp. (13) u dzieci urodzonych z VLBW obserwowali w wieku 6,8 lat obwód głowy poniżej 2 SD u 24%. Przedstawione przez nich średnie wyniki masy ciała i wysokości były porównywalne z uzyskanymi przez nas u dzieci urodzonych z ekstremalnie małą masą ciała. Obwód głowy poniżej 5 percentyla u 15% dzieci urodzonych z VLBW stwierdzili w wieku 7 lat również Chiriboga i wsp. (14). Kan E. i wsp. (15), badając wyselekcjonowaną grupę dzieci urodzonych <28. tygodnia, nie wykazujących zaburzeń neurologicznych, stwierdzili, prawidłową ich wysokość i masę ciała w wieku 8 lat. Autorzy, obserwowali jednak mały przyrost obwodu głowy w pierwszych 2 latach życia, jednak w wieku 8 lat wynosił on średnio -0,95 SD. Najistotniejszym czynnikiem związanym z zaburzeniami rozwoju somatycznego u dzieci urodzonych z ekstremalnie małą masą ciała było występowanie mózgowego porażenia dziecięcego (mpdz), dzieci te mają mniejszą długość/wysokość ciała, ważą mniej i mają mniejszy obwód głowy w porównaniu do dzieci urodzonych przedwcześnie bez mpdz oraz do rówieśników urodzonych w fizjologicznym terminie porodu (tab. IV). Przyczyn gorszego wzrastania dzieci z mpdz upatruje się w zaburzeniach odżywiania. U dzieci tych bardzo często występują zaburzenia przyrostu kości długich i ich nieprawidłowa budowa. Zaburzenia wzrastania i budowy kości powstają na skutek braku prawidłowego obciążania układu kostnego, małej aktywności ruchowej, a także z obecności wzmożonego napięcia mięśniowego (16). Podobne wyniki przedstawia wielu autorów (6, 16, 17). Podkreślają oni również że

5 Ocena rozwoju somatycznego i składu ciała dzieci w 7. roku życia z ekstremalnie małą masą ciała 85 Tabela I. Charakterystyka badanej populacji. Table I. Comparison of chosen demographic data in the ELBW children and in the control group. Birth weight Female sex Vaginal delivery 1 Student s t test 2 Chi 2 test Control group <0,001 1 <0, ,15 2 <0,001 2 <0, <0,001 0,1 Height BMI BMI p u dzieci z mpdz stwierdza się mniejszą, w stosunku do populacji dzieci zdrowych, zawartość tkanki tłuszczowej. W prezentowanej przez nas pracy zawartość i rozkład tkanki tłuszczowej, BMI oraz całkowita woda ustrojowa u obu grup dzieci urodzonych z ELBW (z rozpoznaniem mpdz i bez rozpoznania mpdz) były podobne. Podkreślić trzeba, że tylko u 2 z naszych pacjentów z mpdz stosowano dokarmianie poprzez założoną sondę dożołądkową. Istnieją także doniesienia przedstawiające odmienne wyniki. Ross i wsp. (4) w grupie dzieci urodzonych z VLBW, stwierdzili doganianie populacji zdrowej pod względem wysokości, masy ciała i obwodu głowy już w wieku 8 lat. Inni autorzy (18) wykazali prawidłowe parametry wysokości i masy ciała dzieci z ELBW w wieku lat, podkreślając jednak występujący u nich wyższe wartości BMI. Doyle i wsp. (5) obserwując dzieci urodzone z ekstremalnie małą masą ciała w wieku 20 lat stwierdzili osiągnięcie średnich wartości masy ciała i wysokości zgodnych z wartościami prognozowanymi na podstawie pomiarów przeprowadzonych u ich rodziców. Natomiast, co jest niepokojące, wykazali większe wartości BMI. Wartość SD BMI wynosiła 0,42 (95% przedział ufności [CI]: 0,02-0,84). Średni BMI w powyższej populacji wynosił 24 kg/m 2 (SD 5,2). Co więcej 33,3% badanej młodzieży miało nadwagę BMI>25, a u 9,5% stwierdzono otyłość BMI>30. Podkreślić należy, iż badania te obejmowały dzieci urodzone pod koniec lat 70-tych i we wczesnych latach 80-tych. Wyniki te jednak są niepokojące, uwzględniając podkreślane przez wielu badaczy większe narażenie dzieci urodzonych przedwcześnie na zaburzenia metaboliczne prowadzące do chorób układu sercowo-naczyniowego, cukrzycy i otyłości (19-21). W trzecim trymestrze rozwoju wewnątrzmacicznego dochodzi do gwałtownego przyrostu tkanki tłuszczo-

6 86 Przemko Kwinta i wsp. Control group p <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 wej. Dzieci urodzone przedwcześnie mogą być narażone na nieprawidłowy rozkład tkanki tłuszczowej. Uthaya i wsp. (21) badając zawartość i rozkład tkanki tłuszczowej metodą rezonansu magnetycznego u noworodków donoszonych oraz urodzonych przedwcześnie, badanych w wieku fizjologicznego terminu porodu, stwierdzili w tej drugiej grupie znacząco zmniejszoną zawartość podskórnej tkanki tłuszczowej, a znacząco podwyższoną jej ilość wewnątrzbrzuszną. Korelowało to z gwałtownym przyrostem masy ciała po urodzeniu oraz z ciężkim przebiegiem przebytych powikłań. Zaburzony rozkład tkanki tłuszczowej oraz jej nadmiar stanowią czynnik ryzyka wystąpienia chorób serca i naczyń. Ocena tych parametrów w wieku 5-6 lat może pomóc zidentyfikować dzieci zagrożone wystąpieniem zaburzeń metabolicznych (19). W poprzednich latach do oceny zawartości i dystrybucji tkanki tłuszczowej stosowano ocenę fałdu skórnego nad m. trójgłowym ramienia lub podłopatkowym (22), metody przewodnictwa elektrycznego całego ciała, absorpcjometrii promieniowania rentgenowskiego o dwóch energiach (DXA), rezonansu magnetycznego, pośrednio poprzez wyliczenie BMI. Od kilku lat wprowadzono metodę wieloczęstotliwościowej bioimpedancji, czyli oporu biologicznego przewodnika wobec prądu zmiennego (23,24). Służy ona do oceny całkowitej wody ustroju, zawartości tkanki tłuszczowej oraz pozwala na dokładną ocenę składu ciała u dzieci (23, 25). Badane przez nas dzieci są niższa i lżejsze niż dzieci z grupy kontrolnej, mają też mniejszą wartość BMI średnio o (-) 1 SD. Oceniając dystrybucję tkanki tłuszczowej metodą pomiaru fałdu skórnego na ramieniu oraz pomiarem obwodu talii, uzyskaliśmy oba parametry również w granicach 1,0 SD. Gianni i wsp. (19) badaniem absorpcjometrii promieniowania rentgenowskiego o dwóch energiach (DXA), badając w wieku 4,8-6,6 lat dzieci urodzone z masą ciała <1800 g i z wiekiem płodowym <34 tygodni, wykazali u nich niższą zawartość całkowitą tkanki tłuszczowej w porównaniu z grupą noworodków urodzonych w fizjologicznym terminie porodu. Niestety wykazali też nieprawidłowy rozkład tej tkanki z jej zmniejszeniem w obrębie kończyn a zwiększeniem w obrębie tułowia. W naszym badaniu w ocenie metodą bioimpedancji wykazaliśmy mniejszą zawartość całkowitej tkanki tłuszczowej a większą masy komórkowej i wody u dzieci urodzonych przedwcześnie w stosunku do grupy kontrolnej. Oczywiście badania te powinny zostać powtórzone po kilku latach, zgodnie z zaleceniami obserwacji tej populacji dzieci pod kątem wystąpienia ewentualnych zaburzeń metabolicznych. 1. Dzieci urodzone z ekstremalnie małą masą ciała prezentują w 7 r.ż. istotnie gorszy rozwój somatyczny w porównaniu do rówieśników. 2. Najistotniejszym czynnikiem ryzyka wystąpienia zaburzeń rozwoju somatycznego jest mózgowe porażenie dziecięce. 3. Konieczna jest dalsza, długofalowa obserwacja noworodków urodzonych z ekstremalnie małą masą ciała. 1. Hack M., Breslau N., Weissman B.: Effects of very low birthweight and subnormal head size on cognitive abilities at school age. N. Engl. J. Med. 1991, 325, Samara M., Johnson S., Lamberts K., Marlow N., Wolke D.: Eating problems at age 6 years in whole population sample of extremely preterm children. Developmental Medicine & Child Neurology 2010, 52, e16-e Pietz J., Peter J., Graf R., Rauterberg-Ruland I., Rupp A., Sontheimer D., Linderkamp O.: Physical growth and neurodevelopmental outcome of nonhandicapped low-risk children born preterm. Early Human Development, 2004, 79,

7 Ocena rozwoju somatycznego i składu ciała dzieci w 7. roku życia z ekstremalnie małą masą ciała 87 impedance in the ELBW children divided into subgroups with and without cerebral palsy. Children with CP Children without CP p (Student s t test) <0,001 <0,001 <0,001* <0,001 <0,001 <0,001 0,04 0,02 0,11 0,14 BMI 0,15 0,12 body mass index cerebral palsy *p dla testu chi kwadrat 0,52 4. Ross G., Lipper E.G., Auld P.A.: Growth achievement of very low birth weight premature children at school age. The Journal of Pediatrics, 1990, 117, Doyle L.W., Faber B., Callanan C., Ford G.W., Davis N.M.: Extremely low birth weight and body size in early adulthood. Arch Dis Child 2004, 89, Stevenson R.D.: Measurement of growth in children with developmental disabilities. Dev. Med. Child. Neurol. 1996, 38, Palczewska I, Niedźwiecka Z.: Wskaźniki rozwoju somatycznego dzieci I młodzieży warszawskiej. Medycyna Wieku Rozwojowego 2001, suppl.1 nr 2, tom V. 8. Krasowicz-Kupis K., Wiejak K.: Skala inteligencji Wechslera dla dzieci (WISC-R) w praktyce psychologicznej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Matczak A., Piotrowska A., Ciorkowska W.: Skala inteligencji dla dzieci- wersja zmodyfikowana (WISC-R). Pracownia testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Warszawa Platt M.J., Cans Ch., Johnson A., Surman G., Topp M., Torrioli M.G., Krageloh-Mann I.: Trends in cerebral palsy among infants of very low birthweight (<1500 g) or born prematuraly (<32 weeks) in 16 European centres: a database study. Lancet 2007, 369,

8 88 Przemko Kwinta i wsp. 11. Pallisano R., Rosenbaum P., Walter S., Russell D., Wood E., Galuppi B.: Development and reliability of system to classify gross motor function in children with cerebral palsy. Developmental Medicine & Child Neurology 1997, 39, Cooke R.W., Foulder-Hughes L.: Growth impairment in the very preterm and cognitive and motor performance at 7 years. Arch Dis Child 2003, 88, Peterson J., Taylor H.G., Minich N., Klein N., Hack M.: Subnormal head circumference in very low birth weight children: Neonatal correlates and school-age consequences. Early Human Development 2006, 82, Chiriboga C.A., Kuban K.C., Durkin M., Hinton V., Kuhn L., Sanocka U., Belliner D.: Factors associated with microcephaly at school age in a very-low-birthweight population. Developmental Medicine & Child Neurology 2003, 45, Kan E., Roberts G., Anderson P.J., Doyke L.W., the Victorian Infant Collaborative Study Group.: The association of growth impairment with neurodevelopmental outcome at eight years of age in very preterm children. Early Human Developmment 2008, 84, Krick J., Murphy-Miller P., Zeger S., Wright E.: Pattern of growth in children with cerebral palsy. J. Am. Diet. Assoc. 1996, 96, Day S.M., Strauss D.J., Vachon P.J., Rosenbloom L., Shavelle R.M., Wu Y.W.: Growth patterns in population of children and adolescents with cerebral palsy. Dev. Med. Child. Neurol. 2007, 49, Saigal S., Stoskopf B.L., Streiner D., Burrows E.: Physical growth and current health status of infants who were of extremely low birth weight and controls at adolescence. Pediatrics 2001, 108, Gianni M.L., Mora S., Roggero P., Amato O., Piemontese P., Orsi A., Vegni Ch., Puricelli V., Mosca F.: Regional fat distribution in children born preterm evaluated at school age. JPGN 2008, 46, Singhal A., Lucas A.: Early origin of cardiovascular disease: is there a unifying hypothesis? Lancet 2004, 363, Uthaya S., Thomas E.L., Hamilton G., Dore C., Bell J., Modi N.: Altered adiposity after extremely preterm birth. Pediatric Research 2005, 57, Slaughter M.H., Lohman T.G., Boileau R.A., Horswill C.A., Stillman R.J., Van Loan M.D., Bemben D.A.: Skinfold equations for estimation of body fatness in children and youth. Human Biology 1988, 60, Drożdż D., Kwinta P., Pietrzyk J.A., Korohoda P., Drożdż M., Sancewicz-Pach K.: Wskaźnik masy ciała (BMI) czy analiza bioimpedancji elektrycznej (BIA) która metoda pozwala lepiej ocenić zawartość tkanki tłuszczowej u dzieci. Przegląd Lekarski 2007, 64, suppl. 3, Lafeber H.N.: Nutritional assessment and measurement of body composition in preterm infants. Clinics in Perinatology, 1999, 26, Kyle U.G., Bosaeus I., De Lorenzo A.D., Deurenberg P. i. wsp.: Bioelectrical impedance analysis - Part II. Utilization in clinical practice. Clin. Nutr. 2004, 23, Adres do korespondencji: Przemko Kwinta Klinika Chorób Dzieci Katedry Pediatrii, UM UJ ul. Wielicka 265, Kraków tel./fax (12) kwintap@mp.pl