Zachowanie kibiców w czasie imprezy sportowej

Transkrypt

1 Zachowanie kibiców w czasie imprezy sportowej - PERSPEKTYWA PSYCHOLOGICZNA - Opracowanie: Tomasz Garstka III KONFERENCJA KIBICUJEMY FAIR Warszawa, r. Cele prezentacji: Zapoznanie z mechanizmami funkcj0nowania tłumu kibiców Zapoznanie z mechanizmami agresji w tłumie kibiców Zapoznanie z mechanizmem postrzegania kibiców innej drużyny Sformułowanie postulatów dotyczących profilaktyki agresji i promowania kibicowania fair 1

2 Psychologia tłumu Psychologia tłumu Gustawa Le Bona Gustaw Le Bon ( ) francuski lekarz, filozof, socjolog i psycholog, jeden z głównych przedstawicieli psychologizmu w socjologii; uznawany za jednego z inicjatorów psychologii społecznej. Jako pierwszy dokonał psychologicznej (ale bez badao empirycznych) analizy zachowania tłumu ludzkiego (1895). Jego zdaniem w wyniku następstw rewolucji przemysłowej życie polityczne zaczynają opanowywad tłumy, które pod względem psychologicznym są tworem anormalnym, ponieważ rządzą nimi popędy i cechują je zachowania irracjonalne, ze skłonnością do ulegania sugestii. 2

3 Rodzaje tłumu wg Herberta Blumera Przypadkowy Konwencjonalny ( publicznośd ) Ekspresyjny (emocjonalny) Aktywny (destrukcyjny) Blumer H. Collective Behavior [w] Lee A.M. (red.) Principles of Sociology, Barnes & Noble, New York 1969, s Protestujący McPhail C., Wohlstein R.T. Individual and Collective Behavior Within Gatherings, Demonstrations & Riots, Annual Review of Sociology Vol. 9, 1983, s Teorie zachowao zbiorowych Zachowania zbiorowe w pewnym stopniu spontaniczne i krótkotrwałe działania społeczne stosunkowo dużej liczby ludzi, znajdujących się w niejasnej sytuacji Wg Goodman N. Wstęp do socjologii, Zysk i S-ka, Poznao 1997, s

4 Teorie dynamiki tłumu Teorie zarażania się Teorie konwergencji Teoria wyłaniania się wartości Wg Goodman N. Wstęp do socjologii, Zysk i S-ka, Poznao 1997, s Teorie dynamiki tłumu 1 Teorie zarażania się *Le Bon, anonimowośd, zarażanie się emocjami i umysł zbiorowy (rezygnacja z indywidualnego osądu i odpowiedzialności) *Blummer, bezrefleksyjnośd, koncentracja na wspólnym celu, wzajemne wzmacnianie swoich zachowao Wg Goodman N. Wstęp do socjologii, Zysk i S-ka, Poznao 1997, s

5 Teorie dynamiki tłumu 2 Teorie konwergencji wspólna aktywnośd osób o podobnych typach osobowości: [Martin, 1920] wyzwolenie pierwotnych impulsów z ram społecznych w warunkach tłumu *Allport, facylitacja społeczna (mobilizacja do wykonania czegoś w grupie) Wg Goodman N. Wstęp do socjologii, Zysk i S-ka, Poznao 1997, s Teorie dynamiki tłumu 3 Teoria wyłaniania się norm [Turner, 1957, 1964] w wyniku interakcji w tłumie wyłaniają się nowe normy, które mogą byd zmienne i sprzeczne z normami ogólnospołecznymi Wg Goodman N. Wstęp do socjologii, Zysk i S-ka, Poznao 1997, s

6 Psychologiczne mechanizmy działające w tłumie Anonimowośd i poczucie bezpieczeostwa w swoim tłumie Dezindywiduacja, identyfikacja z tłumem Rozproszenie odpowiedzialności; zmniejszenia dbałości o społeczną ocenę własnych czynów Modelowanie, naśladowanie wyłaniających się liderów emocjonalnych i wzajemne wzmacnianie zachowao ( i norm) Odreagowanie = nakręcanie emocji Nie myślenie o skutkach postępowania i brak konfrontacji z nimi Zachowania w tłumie kibiców AFP 6

7 Zachowania w tłumie kibiców AGRESJA Zachowania w tłumie kibiców 7

8 Zachowania w tłumie kibiców Oczyszczająca sportowa rywalizacja? 8

9 Katharsis wg Sigmunda Freuda Można rozładowad rodzące agresję pobudzenie dzięki: wykonaniu jakiegoś aktu agresji (katharsis właściwa), obserwowaniu cudzej agresji (katharsis zastępcza) wykonaniu jakiegoś działania zastępczego wobec agresji, jak na przykład aktywnośd fizyczna, gry sportowe czy fantazje na temat przemocy (katharsis pomocnicza) Katharsis wg Sigmunda Freuda Można rozładowad rodzące agresję pobudzenie dzięki: wykonaniu jakiegoś aktu agresji (katharsis właściwa), obserwowaniu cudzej agresji (katharsis zastępcza) wykonaniu jakiegoś działania zastępczego wobec agresji, jak na przykład aktywnośd fizyczna, gry sportowe czy fantazje na temat przemocy (katharsis pomocnicza) 9

10 Badania a koncepcja katharsis Akt agresji, udział w ostrej rywalizacji sportowej, oglądanie scen agresji w mediach, powoduje: tylko czasowy spadek poziomu fizjologicznego napięcia, a potem jego wzrost na skutek stymulacji nasilenie wrogości wobec ofiary nasilenie skłonności do dalszej agresji AGRESJA 1. Zachowanie (także werbalne) 2. skierowane ku innej istocie/ osobie/grupie 3. z bezpośrednim zamiarem (intencją) 4. wyrządzenie szkody (fizycznej i/lub psychicznej) 5. oraz ze świadomością, że obiekt jest motywowany do unikania tego zachowania Wg Baron R.A., Richardson D.R. Human Aggression, Plenum, New York

11 Formy agresji kibiców ataki fizyczne (bijatyki, miotanie przedmiotami) poniżanie słowne, wyzwiska zastraszanie, groźby PRZEMOC Przemoc to agresja, która ma ekstremalna szkodę za swój cel. Każda przemoc jest agresją, ale nie każda agresja jest przemocą Anderson C.A., Bushman B. J. Annual Review of Psychology, 2002, nr 53, s

12 TYP AGRESJI Emocjonalna (afektywna, impulsywna) Instrumentalna Rodzaje agresji 1 FUNKCJA AGRESJI Odreagowanie emocji Osiągnięcie pożądanego stanu rzeczy CECHY SYTUACJI WYWOŁUJĄCEJ AGRESJĘ Czynniki wywołujące napięcie emocjonalne i frustrację; prowokacja Blokada zaspokojenia potrzeb, osiągnięcia celów, dostępu do zasobów; sytuacje zadaniowe CECHY OSOBOWOŚCI SPRZYJAJĄCE AGRESYWNOŚCI Trudności z odraczaniem gratyfikacji potrzeb, niska tolerancja na frustrację, impulsywność. Pewność siebie i aprobata dla agresji jako sposobu działania. Wg Frączek A., Zumkley H. Socjalizacja i agresja, Instytut Psychologii PAN, Warszawa 1993 TYP AGRESJI Sadystyczna Normatywna Rodzaje agresji 2 FUNKCJA AGRESJI Przyjemność z zadawania cierpienia. Podwyższanie samooceny Dążenie do pokonania wroga i ocalenia swojej tożsamości społecznej (grupowej) CECHY SYTUACJI WYWOŁUJĄCEJ AGRESJĘ Uległość ofiary i inne indywidualne wyzwalacze Oczekiwania środowiska (np. kibiców) zwłaszcza w sytuacji rywalizacji i/lub niepowodzeń. CECHY OSOBOWOŚCI SPRZYJAJĄCE AGRESYWNOŚCI Nadmierna potrzeba kontroli i dominacji. Zapotrzebowanie silnych wrażeń Stereotypy, czarno-biała kategoryzacja świata społecznego Identyfikacja z własną grupą Wg Frączek A., Zumkley H. Socjalizacja i agresja, Instytut Psychologii PAN, Warszawa

13 Rodzaje agresji 3 TYP AGRESJI Indukowana FUNKCJA AGRESJI Poczucie jedności z grupą, uniesienia, porywu CECHY SYTUACJI WYWOŁUJĄCEJ AGRESJĘ Angażująca emocjonalnie sytuacja grupowa, psychomanipulacja CECHY OSOBOWOŚCI SPRZYJAJĄCE AGRESYWNOŚCI Silna pobudliwość emocjonalna Podatność na manipulacje Identyfikacja z własną grupą Wg Frączek A., Zumkley H. Socjalizacja i agresja, Instytut Psychologii PAN, Warszawa 1993 Postrzeganie kibiców obcych MY 13

14 Stereotyp obcego kibica CZYNNIKI NDYWIDUALNE zamknięcie (vs. otwartośd) struktur poznawczych konkretnośd (vs. abstrakcyjności) struktur poznawczych mała (vs. duża) złożonośd poznawcza dogmatyzm przekonao (vs. nie dogmatyczny system przekonao) Stereotyp obcego kibica 1 zamknięcie struktur poznawczych im bardziej umysł jest zamknięty na wiedzę, tym silniejsza tendencja do trzymania się stereotypu Wg Milska Z. Otwartośd struktur poznawczych [w:] T. Szustrowa Osobowośd, jako przedmiot diagnozy psychologicznej, Wydawnictwo UW, Warszawa

15 Stereotyp obcego kibica 2 konkretnośd struktur poznawczych im mniejsza abstrakcyjnośd struktur poznawczych, tym silniejsza tendencja do tworzenia stereotypu na podstawie pierwszych, fragmentarycznych informacji ( prototypów ) Wg Trzebioski J. Stopieo abstrakcyjności struktur poznawczych jako osobowościowa determinanta zachowao [w:] T. Szustrowa Osobowośd, jako przedmiot diagnozy psychologicznej, Wydawnictwo UW, Warszawa 1993 Stereotyp obcego kibica 3 mała złożonośd poznawcza im bardziej uproszczona wiedza o świecie, tym silniejsza tendencja do stereotypowego postrzegania ludzi Wg Czapioski J. Złożonośd poznawcza [w:] T. Szustrowa Osobowośd, jako przedmiot diagnozy psychologicznej, Wydawnictwo UW, Warszawa

16 Stereotyp obcego kibica 4 dogmatyczny system przekonao im bardziej dogmatyczny umysł, tym bardziej myślenie opanowane przez stereotypy Wg Rokeach M. The open and closed mind, Basic Books, New York Por. Malewski A. Nietolerancja, dogmatyzm, lęk. Analiza teorii M. Rokeacha, Studia Socjologiczne, 1961, nr 1. Stereotyp obcego kibica CZYNNIKI INTERPERSONALNE I GRUPOWE kategoryzacja społeczna tendencyjnośd wewnątrzgrupowa homogenizacja zewnątrzgrupowa propaganda przeciw obcym uleganie autorytetowi liderów konformizm i obawy przed odrzuceniem przez swoich 16

17 Model agresji afektywnej 1 RÓŻNICE INDYWIDUALNE cechy bio-psychologiczne, postawy, przekonania, wartości, umiejętności ZMIENNE SYTUACYJNE wyzwalacze, dyskomfort, ból, frustracja, atak, środki psychoaktywne, trening fizyczny DOSTĘPNE AFEKTY uczucia i ekspresja wrogości POBUDZENIE fizjologiczne spostrzegane DOSTĘPNE TREŚCI POZNAWCZE agresywne myśli skrypty agresji Wg Krahé B, Agresja, GWP, Gdaosk 2005 PROCES OCENY POZNAWCZEJ Model agresji afektywnej 2 RÓŻNICE INDYWIDUALNE ZMIENNE SYTUACYJNE DOSTĘPNE AFEKTY POBUDZENIE DOSTĘPNE TREŚCI POZNAWCZE PROCES OCENY POZNAWCZEJ interpretacja sytuacji (krzywda, zamiar, złośliwośd) interpretacja afektu (strach, gniew) Wg Krahé B, Agresja, GWP, Gdaosk 2005 WYBÓR ZACHOWANIA agresja vs. inne 17

18 Źródła agresji kibiców wysoki poziom agresywności jako cechy u inicjatorów wysoki poziom testosteronu mężczyzn frustracja w wyniku porażki zespołu/drużyny afektywna stymulacja awersyjna (np. ból, strach, dyskomfort) w wyniku prowokacji, ataków interpretacja ( etykietowanie ) własnego pobudzenia jako np. gniewu vs. strachu stereotypowe postrzeganie grupy obcych kibiców wrogie zniekształcanie atrybucji i skrypt agresywny wyuczone wzorce agresywne (w rodzinie, w grupie rówieśniczej, w mass mediach) modelowanie i wzmacnianie agresji w grupie kibiców obecnośd wyzwalaczy skojarzonych z agresją Efekty zachowao kibiców 18

19 Efekty zachowao kibiców Tytus Mijewski (PAP) Niebezpieczeostwa Zagrożenia dla zdrowia: zranienia, uszkodzenia, urazy, nadużywanie substancji zmieniających świadomośd, zatrucia alkoholowe Zagrożenia wychowawcze: modelowanie agresji, akceptacja przemocy jako normalnego sposobu postępowania, stępienie empatii wobec obcych, nasilenie stereotypów 19

20 PODSUMOWANIE Postulaty dotyczące pracy profilaktycznej Indywidualizacja rozbicie tłumu Jeden asertywny trening liderów młodzieżowych Afirmacja wytrzymałości na prowokacje, jako wartości Alternatywne zabawy i zmiana sportowego skryptu Uczenie dystansu i przewagi w ocenie burd Trening empatii Trening przewidywania skutków Organizacja spójnych grup Dziękuję za cierpliwośd Tomasz Garstka Prosen-SMO, Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej oraz Ośrodek Badao Klinicznych, Płocka 17, Warszawa 20