Wsparcie publicznego transportu miejskiego z funduszy unijnych w Polsce

Transkrypt

1 Agnieszka Wojewódzka-Wiewiórska Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wsparcie publicznego transportu miejskiego z funduszy unijnych w Polsce Wstęp Współcześnie miasta stanowią główne ośrodki organizacji życia gospodarczego, społecznego i politycznego. Miasta nieustannie rozwijają się, rozrastają się przestrzennie oraz realizują nowe funkcje. Zachodzące przeobrażenia są bardzo złożone i powodują pojawianie się nowych oraz kumulowanie się już istniejących różnorodnych problemów związanych z funkcjonowaniem miast. Koncentracja działalności przemysłowej, handlu, usług na stosunkowo niewielkim obszarze połączona z wysoką gęstością zaludnienia skutkuje tym, że w tym samym miejscu, w tym samym czasie różni użytkownicy (podmioty gospodarcze, mieszkańcy) zgłaszają potrzebę jednoczesnego korzystania z infrastruktury miejskiej. Tym samym działania takie jak przemieszczanie się, składowanie towarów, zaopatrzenie, dystrybucja produktów, funkcjonowanie instytucji publicznych czy wywóz odpadów stają się utrudnione, co znacząco ogranicza działania wszystkich użytkowników przestrzeni miejskiej [14]. Następuje wzrost zarówno kosztów prowadzenia działalności gospodarczej w mieście, jak i utrzymania mieszkańców. Odpowiedzią na te kwestie ma być zarządzanie miastem, które wykorzystuje różne skuteczne narzędzia rozwiązywania problemów funkcjonowania obszarów wysoce zurbanizowanych. Jednym z nich jest logistyka miejska, na którą składa się całokształt procesów zarządzania przepływami osób, ładunków, energii i informacji na terenie miasta, zgodnie z jego potrzebami i celami rozwojowymi oraz poszanowaniem ochrony środowiska. Logistyka miejska ma na celu zapewnienie sprawnego funkcjonowania i rozwoju miasta przez zarządzanie przepływami osobowymi, materiałowymi i informacyjnymi. Wśród wielu celów szczegółowych tj. redukcja kosztów składowania, usprawnienie gospodarki odpadami, wzrost zaopatrzenia w media, istotne jest odciążenie infrastruktury transportu oraz redukcja zanieczyszczeń środowiska [10], które mogą skutkować polepszeniem jakości życia mieszkańców i innych użytkowników przestrzeni miejskiej. Logistyka stanowi narzędzie wykorzystywane do rozwiązywania problemów transportowych miast, przede wszystkim powstawaniu zatorów komunikacyjnych i zmniejszeniu uciążliwości transportu. Transport w mieście Potrzeby transportowe użytkowników miast można podzielić na dwie zasadnicze kategorie: potrzeby pasażerskie oraz towarowe [11]. Na potrzeby pasażerskie składają się potrzeby przewozowe ludności (wynikają z celów zawodowych np. dojazdy do pracy, podróże służbowe), edukacyjne (np. dojazdy do szkół), bytowe (np. dokonanie zakupów) oraz rekreacyjno- wypoczynkowe. Potrzeby towarowe związane 3784

2 są przede wszystkim z działalnością produkcyjną, usługową czy handlową, która odbywa się w mieście. Logistyka miejska w obszarze transportu obejmuje różne jego rodzaje: transport osobowy (indywidualny i zbiorowy), transport towarowy, a także wywóz odpadów i nieczystości. Stosunkowo duże znaczenie ma zastosowanie logistyki w stosunku do transportu osobowego, który jest systemem umożliwiającym przemieszczanie się osób z miejsc zamieszkania do miejsc zaspokajania określonych potrzeb. Zadanie logistyki miejskiej sprowadza się do uporządkowania w czasie i przestrzeni chaotycznych przemieszczeń poprzez racjonalne ukształtowanie podziału zadań przewozowych między komunikacją indywidualną i zbiorową [11,14]. Takie działania wpisują się w założenia współczesnej polityki transportowej w UE, której celem nie jest wyłącznie rozwój transportu, ale rozwój zrównoważony [5], z uwzględnieniem zewnętrznych kosztów procesu, w tym zmniejszenie negatywnego wpływu transportu na środowisko naturalne i zdrowie człowieka [3]. Stąd w dokumentach strategicznych na szczeblu krajowym zapisy odnoszące się do rozwoju transportu dotyczą poprawy jakości i atrakcyjności transportu zbiorowego oraz promocji proekologicznych zachowań komunikacyjnych, przy jednoczesnym ograniczeniu możliwości korzystania z samochodu. Rozwój transportu publicznego przynosi wiele korzyści dla użytkowników przestrzeni miejskiej oraz skutkuje ograniczeniem negatywnego oddziaływania transportu na środowisko przyrodnicze. Konieczność podejmowania działań z zakresu zwiększenia konkurencyjności transportu publicznego wymaga ponoszenia bardzo wysokich nakładów finansowych. W związku z tym jednostki samorządu terytorialnego i inne podmioty odpowiedzialne za transport publiczny w miastach poszukując zewnętrznych środków finansowych na inwestycje w zakresie transportu publicznego korzystają z możliwości wsparcia finansowego oferowanego tego typu beneficjentom w ramach funduszy strukturalnych UE. Celem opracowania było określenie poziomu absorpcji środków z UE w latach przez duże przedsiębiorstwa 1 przeznaczonych na realizację projektów z obszaru tematycznego: promowanie czystego transportu miejskiego. Uwzględniono podział pozyskanych środków z UE na poszczególne programy operacyjne. Źródło danych stanowiła baza SIMIK Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju (stan na ). Wyniki badań Projekty z analizowanego obszaru tematycznego: promowanie czystego transportu miejskiego w latach , dofinansowane były z 6 programów operacyjnych (tab. 1): PO Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ) oraz 5 regionalnych programów operacyjnych: Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa 1 Na podstawie Rozporządzenia Komisji (WE) z 2008 roku, można wyodrębnić następujące kategorie przedsiębiorstw: mikroprzedsiębiorstwo (zatrudnia nie więcej niż 9 pracowników, roczny obrót firmy nie przekracza 2 mln euro bądź roczna suma bilansowa nie przekracza 2 mln euro, małe przedsiębiorstwo (zatrudnia nie więcej niż 49 pracowników, roczny obrót firmy nie przekracza 10 mln euro bądź roczna suma bilansowa nie przekracza 10 mln euro) oraz średnie przedsiębiorstwa (zatrudnia nie więcej niż 250 pracowników, roczny obrót firmy nie przekracza 50 mln euro bądź roczna suma bilansowa nie przekracza 50 mln euro). Duże przedsiębiorstwo to takie, które nie kwalifikuje się do żadnej z wymienionych w Rozporządzeniu kategorii. 3785

3 Dolnośląskiego (RPO WD), Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego (MRPO), Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego (RPO WP), Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego (RPO WSL) i Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego (WRPO). Tab. 1. Priorytety i działania wykorzystywane przez przedsiębiorstwa w Polsce do realizacji projektów z zakresu promowania czystego transportu miejskiego w ramach poszczególnych programów operacyjnych Program PO IiŚ (program krajowy) RPO WD (dolnośląskie) MRPO (małopolskie) RPO WP (pomorskie) RPO WSL (śląskie) WRPO (wielkopolskie) Nazwa priorytetu Priorytet 7. Transport przyjazny środowisku Priorytet 3. Rozwój infrastruktury transportowej na Dolnym Śląsku Priorytet 4. Infrastruktura dla rozwoju gospodarczego Priorytet 3. Funkcje miejskie i metropolitalne Priorytet 7. Transport Priorytet 2. Infrastruktura komunikacyjna Nr i nazwa działań 7.1. Rozwój transportu kolejowego 7.2. Rozwój transportu morskiego 7.3. Transport miejski w obszarach metropolitalnych 7.4. Rozwój transportu intermodalnego 7.5. Poprawa stanu śródlądowych dróg wodnych 3.1. Infrastruktura drogowa 3.2. Transport i infrastruktura kolejowa 3.3. Transport miejski i podmiejski 4.1 Rozwój infrastruktury drogowej 4.2 Zwiększenie roli transportu zbiorowego w obsłudze regionu 4.3 Tworzenie i rozwój stref aktywności gospodarczej 3.1. Rozwój i integracja systemów transportu zbiorowego 3.2.Wzrost atrakcyjności przestrzeni miejskiej 3.3. Infrastruktura rozwoju miast wsparcie pozadotacyjne 7.1. Modernizacja i rozbudowa sieci drogowej 7.2. Transport publiczny 2.1.Wzmocnienie regionalnego układu powiązań drogowych 2.2. Poprawa dostępności do regionalnego i ponadregionalnego układu drogowego 2.3. Modernizacja regionalnego układu kolejowego 2.4. Tabor kolejowy dla regionalnych przewozów pasażerskich 2.5. Rozwój miejskiego transportu zbiorowego 2.6. Rozwój regionalnej infrastruktury lotniczej 2.7. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego Cel priorytetu Zwiększenie udziału w przewozie ładunków i osób gałęzi transportu alternatywnych w stosunku do transportu drogowego (transport kolejowy, morski, transport publiczny w obszarach metropolitalnych, intermodalny, wodny śródlądowy), co zrównoważy system transportowy, zmniejszy negatywne oddziaływanie transportu na środowisko oraz doprowadzi do redukcji zatłoczenia motoryzacyjnego. Poprawa jakości i wydajności regionalnej infrastruktury transportowej. Rozwój infrastruktury sprzyjającej wzrostowi społeczno- gospodarczemu. Rozwój funkcji miejskich i metropolitalnych w głównych ośrodkach rozwojowych. Ukształtowanie efektywnego i zintegrowanego systemu transportowego poprzez wsparcie skierowane na rozwój infrastruktury drogowej oraz transportu publicznego. Podniesienie jakości, likwidacja różnic wewnątrzregionalnych oraz powiązanie z systemami zewnętrznymi niezbędnej do tego infrastruktury: drogowej, kolejowej, transportu zbiorowego, lotniczej oraz informatycznej. Pogrubiono działania wykorzystane przez duże i MSP przedsiębiorstwa na obszar tematyczny: promowanie czystego transportu miejskiego. Źródło: opracowanie własne na podstawie [2,6,7,8,9,12,13] 3786

4 Projekty z obszaru tematycznego promowanie czystego transportu miejskiego były realizowane w Polsce przez duże przedsiębiorstwa oraz w znikomym stopniu przez sektor małych i średnich przedsiębiorstw (MSP). Wartość projektów ogółem w tym zakresie wynosiła 7798 mln zł, przy czym MSP realizowały projekty na łączną kwotę 177,6 mln zł, co stanowiło 2,3% kwoty ogólnej. Pozyskane przez przedsiębiorstwa dofinasowanie z funduszy strukturalnych wynosiło łącznie 3,8 mld zł, z czego 3,69 mld pozyskały duże przedsiębiorstwa. MSP realizowały swoje projekty w ramach 3 regionalnych programów operacyjnych: Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego (RPO WD), Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego (MRPO) i Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego (RPO WSL). Szczególnie duży udział w dofinansowaniu projektów dużych przedsiębiorstw w ujęciu bezwzględnym miał krajowy program PO IiŚ, priorytet 7 (Transport przyjazny środowisku), działanie 7.3. (Transport miejski w obszarach metropolitalnych) [2,6]. Założonym celem tego działania było zwiększenie udziału przyjaznego środowisku transportu publicznego w obsłudze mieszkańców obszarów metropolitalnych. Działanie skierowano do 9 obszarów metropolitalnych: katowickiego, trójmiejskiego, warszawskiego, wrocławskiego, toruńsko-bydgoskiego, łódzkiego, krakowskiego, szczecińskiego i poznańskiego. W ramach analizowanego działania wspierane są projekty promujące przyjazny środowisku system transportu publicznego, ze szczególnymi preferencjami dla projektów, mających na celu integrację podsystemów transportowych funkcjonujących w obszarze metropolitalnym i zgodnych z obowiązującymi zintegrowanymi planami rozwoju transportu publicznego. W konsekwencji działania z zakresu promowania transportu publicznego mają przyczynić się do zmniejszenia hałasu ulicznego oraz emisji spalin pochodzących ze środków transportu. Istotnym efektem realizacji priorytetu ma być redukcja zatłoczenia motoryzacyjnego. Wsparcie oferowane w ramach działania mogą otrzymać wyłącznie systemy transportu miejskiego przyjazne środowisku czyli: szybka kolej miejska, tramwaj, metro i trolejbus, z wyłączeniem komunikacji autobusowej [6]. W programie PO IiŚ zwrócono uwagę na infrastrukturę transportu publicznego, której poprawa może przynieść wiele korzyści miastom i strefom podmiejskim, także ich mieszkańcom oraz skutkować będzie wyeliminowaniem wielu niedogodności w mieście (hałas, spaliny). PO IiŚ w obszarze transportu publicznego koncentrował się na projektach rozbudowy sieci szynowych (szybkiej kolei miejskiej, linii tramwajowych, metra) i trolejbusowych oraz dotyczących zakupu i modernizacji taboru, budowy i rozbudowy stacji i węzłów przesiadkowych (z uwzględnieniem ich integracji z innymi gałęziami transportu, w tym projekty parkuj i jedź oraz systemy telematyczne poprawiające funkcjonowanie transportu publicznego). Problematyka optymalnego funkcjonowania transportu publicznego została również uwzględniona w regionalnych programach operacyjnych, których zapisy są dostosowywane między innymi do rzeczywistych potrzeb poszczególnych regionów. Potwierdza się tym samym, że istnieje w Polsce realna potrzeba poprawy sytuacji w tym zakresie. 3787

5 Tab. 2. Projekty z zakresu promowania czystego transportu miejskiego realizowane przez duże przedsiębiorstwa w Polsce w latach w podziale na programy operacyjne Program Wartość ogółem (tys. zł) Średnia wartość projektu (tys. zł) Dofinansowanie UE (tys. zł) PO IiŚ RPO WD (dolnośląskie) MRPO (małopolskie) RPO WP (pomorskie) RPO WSL (śląskie) WRPO (wielkopolskie) Ogółem Źródło: opracowanie własne. Wartość projektów realizowanych przez duże przedsiębiorstwa w zakresie promowania czystego transportu miejskiego wynosiła łącznie 7,62 mld zł (tab. 2), z czego największy udział (93,6%) miał PO IiŚ. Najmniej środków na ten cel pochodziło z RPO WP (95,6 mln zł). Wykorzystanie poszczególnych programów regionalnych było różne, najwięcej środków pochodziło z RPO WD (rys. 1). Duże przedsiębiorstwa zrealizowały 38 projektów, z czego 18 projektów z PO IiŚ. Średnia wartość projektu wynosiła 200,5 mln zł i najwyższa była w PO IiŚ. Łączne dofinansowanie z UE projektów dużych przedsiębiorstw wynosiło 3,69 mld zł. Najmniej środków pochodziło z MRPO, a najwięcej z PO IiŚ (91,5% ogółu dofinansowania). Rys. 1. Projekty z zakresu promowania czystego transportu miejskiego realizowane przez duże przedsiębiorstwa w Polsce w ramach regionalnych programów operacyjnych (tys. zł) Źródło: opracowanie własne. Najwięcej projektów zrealizowano w następujących województwach: mazowieckim (10 projektów zrealizowanych tylko w Warszawie), wielkopolskim (8 projektów) oraz dolnośląskim (7 projektów). Beneficjenci reprezentowali różne miasta, łącznie były to 24 miasta. Największe dofinansowanie uzyskały projekty, w których beneficjent pochodził z Warszawy, Poznania i Chorzowa. 3788

6 Zróżnicowanie regionalne absorpcji środków przedstawiono na rysunku 3. Najwięcej środków z UE pozyskano w województwie mazowieckim (1,8 mld zł), dalej w województwie śląskim (0,4 mld zł) oraz wielkopolskim (0,37 mld zł). Najmniej środków trafiło do województwa zachodniopomorskiego (115,8 mln) i dolnośląskiego (126 mln zł). Rys. 2. Dofinansowanie projektów z zakresu z promowania czystego transportu miejskiego realizowanych przez duże przedsiębiorstwa w ujęciu regionalnym (tys. zł) Źródło: opracowanie własne Na uwagę zasługuje fakt, że beneficjenci krajowego programu PO IiŚ byli ograniczeni do wybranych obszarów metropolitalnych. W ramach tego programu najwięcej środków tj. 53,8% trafiło do województwa mazowieckiego (rys.3), 10% środków do województwa wielkopolskiego, a 9,5% do województwa śląskiego. Najmniejszy udział miało województwo zachodniopomorskie (3,4%). Rys. 3. Struktura dofinansowania projektów z zakresu promowania czystego transportu miejskiego realizowanych przez duże przedsiębiorstwa z PO IiŚ w ujęciu regionalnym (%) Źródło: opracowanie własne 3789

7 Rys. 4. Struktura dofinansowania projektów z zakresu promowania czystego transportu miejskiego realizowanych przez duże przedsiębiorstwa w podziale na kierunki przeznaczenia środków (%) Źródło: opracowanie własne. Analizując kierunki przeznaczenia środków finansowych z UE (rys. 4), stwierdzono, że najwięcej, bo aż 58,6% skierowanych zostało na rozwój sieci tramwajowej (czasem połączonej z siecią trolejbusową). Na inwestycje w rozwój kolei miejskiej przeznaczono 26,9% wszystkich pozyskanych w Polsce środków. Udział transportu autobusowego był na poziomie 3,6%, co wynika z przewagi PO IiŚ, który nie wspierał projektów z zakresu komunikacji autobusowej. W związku z tym środki na ten cel pochodziły tylko z regionalnych programów operacyjnych. Kategoria inne obejmowała projekty mające na celu zintegrowanie transportu publicznego oraz poprawę bezpieczeństwa. Podsumowanie Problematyka transportu miejskiego i logistyki miejskiej, w szczególności zagadnień z zakresu transportu osobowego jest w Polsce przedmiotem ożywionej dyskusji wobec przeobrażeń zachodzących w miastach i konieczności rozwiązywania pojawiających się problemów, także komunikacyjnych. Władze miast i jednostki odpowiedzialne za organizację transportu miejskiego realizując bardzo kosztochłonne działania mające na celu rozwój transportu w mieście i dostosowanie go do zmieniających się potrzeb poszukują środków zewnętrznych. Istotnym źródłem finansowania może być korzystanie z dostępnych w ramach różnych programów operacyjnych środków z UE. Zgodnie z założeniami polityki transportowej UE rozwój transportu ma mieć charakter zrównoważony, w tym istotne jest zmniejszenie negatywnego wpływu transportu na środowisko naturalne. Dotyczy to także transportu miejskiego, który powinien opierać się na sprawnie działającym, nowoczesnym i zintegrowanym systemie transportu publicznego, z którego chętnie korzystają mieszkańcy i który jest przyjazny dla środowiska. W latach duże przedsiębiorstwa zrealizowały w sumie 38 projektów dotyczących promowania czystego transportu miejskiego, na łączną wartość 7,62 mld zł. Dofinansowanie z UE wynosiło 3,69 mld zł, z czego 3,38 mld pochodziło z PO IiŚ. Pozostała część pochodziła z 5 regionalnych programów operacyjnych: 3790

8 RPO WD, MRPO, RPO WP, RPO WSL i WRPO. Najwięcej środków z UE pozyskano w województwie mazowieckim (1,8 mld zł), śląskim (0,4 mld zł) oraz wielkopolskim (0,37 mld zł). Najmniej środków trafiło do województwa zachodniopomorskiego (115,8 mln) i dolnośląskiego (126 mln zł). Jeżeli chodzi o kierunki przeznaczenia środków finansowych z UE to najwięcej środków (58,6% wszystkich pozyskanych z UE) skierowano na rozwój sieci tramwajowej. Streszczenie W opracowaniu określono poziom absorpcji środków z UE w latach przez duże przedsiębiorstwa na realizację projektów z zakresu promowania czystego transportu miejskiego. Uwzględniono podział pozyskanych środków z UE na programy operacyjne. Źródło danych stanowiła baza SIMIK Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju (stan na ). W latach duże przedsiębiorstwa zrealizowały 38 projektów na łączną wartość 7,62 mld zł. Dofinansowanie z UE wynosiło 3,69 mld zł, z czego 3,38 mld pochodziło z PO Infrastruktura i Środowisko. Support for the urban public transport from the EU funds in Poland Abstract In the study the level of absorption of EU funds in by large enterprises for the implementation of projects related to the promotion of clean urban transport was described. The analysis takes into account the division of the funds obtained from the EU operational programs. Data source was the SIMIK database prepared by Ministry of Infrastructure and Development (at the date of ). In , large enterprises have carried out 38 projects for a total value of 7.62 billion PLN. Funding from the EU amounted to 3.69 billion PLN, of which 3.38 billion came from the Operational Programme Infrastructure and Environment. Literatura [1] Baza SIMIK Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, stan na [2] Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (wersja 4.0, zaakceptowana przez Komisję Europejską decyzją z 27 stycznia 2014 r.), ( ). [3] Rakowska J.: Transformacja Wspólnej Polityki Transportowej UE, dokument elektroniczny, Logistyka 3/2010, s [4] Rozporządzenie Komisji (WE) nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską do niektórych kategorii horyzontalnej pomocy państwa DZ. U.L. 142 z , zał. I, art. 1. [5] Rydzkowski W., Wojewódzka-Król K. (red.): Transport. Problemy transportu w rozszerzonej UE, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

9 [6] Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Infrastruktura i Środowisko (wersja 3.16 z dnia 20 marca 2014 r.), ( ). [7] Szczegółowy Opis Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata z dnia 28 maja 2014 r., ( ). [8] Szczegółowy Opis Priorytetów RPO WSL na lata z dnia 29 kwietnia 2014 r., ( ). [9] Szczegółowy opis priorytetów Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata z dnia 13 lutego 2014 r., ( ). [10] Szymczak M.: Logistyka miejska, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań, [11] Tundys B.: Logistyka miejska, Difin, Warszawa [12] Uszczegółowienie Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata z dnia 6 maja 2014r., ( ) [13] Uszczegółowienie Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata (z dnia 29 maja 2014 r.), ( ). [14] Wojewódzka-Wiewiórska A.: Instrumenty logistyki miejskiej wobec problemów transportowych w mieście na przykładzie Warszawy, dokument elektroniczny, Logistyka 6/2011, s