Gatunki mowy i ich ewolucja Tom IV. Gatunek a komunikacja społeczna

Transkrypt

1

2 Gatunki mowy i ich ewolucja Tom IV Gatunek a komunikacja społeczna

3 NR 2845

4 Gatunki mowy i ich ewolucja Tom IV Gatunek a komunikacja społeczna pod redakcją Danuty Ostaszewskiej przy współudziale Joanny Przyklenk Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2011

5 Redaktor serii: Językoznawstwo Polonistyczne Olga Wolińska Recenzenci Stanisław Borawski Władysława Bryła Redaktor: Olga Nowak Projektant okładki i redaktor techniczny: Małgorzata Pleśniar Korektor: Lidia Szumigała Copyright 2011 by Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Wszelkie prawa zastrzeżone ISSN ISBN (wersja drukowana) ISBN (wersja elektroniczna) Wydawca Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego ul. Bankowa 12B, Katowice wydawus@us.edu.pl Wydanie I. Ark. druk. 34,5. Ark. wyd. 42,0. Papier offset. kl. III, 90 g Cena 50 zł (+ VAT) Łamanie: Pracownia Składu Komputerowego Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego Druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, Spółka Jawna ul. Brzeska 4, Włocławek

6 Spis treści Kszta³towanie siê systemu transferu informacji w formê dyskursów i gatunków zamkniête (Danuta Ostaszewska) Część pierwsza Rozważania teoretyczne Aleksander Wilkoñ O gatunkach niemaj¹cych nazwy. Komunikat Bo ena Witosz Interakcyjny model relacji gatunku i dyskursu w przestrzeni komunikacyjnej Halina Grzmil-Tylutki Gatunek jako kategoria spo³ecznojêzykowa Maria Wojtak Osobliwe byty gatunkowe i tekstowe w ich uwik³aniach komunikacyjnych 44 Romuald Cudak Genologiczne pogranicza i ekwiwalencje Aldona Skudrzyk Rudymenty gatunków Jacek Warchala Gatunek jako zamys³ perswazyjny. Rozwa ania nie tylko o reklamie. 75 Ewa S³awkowa Miejsce i rola gatunku mowy w komunikacji miêdzykulturowej (perspektywa translatologiczna)

7 6 Spis treœci Część druga Analizy i interpretacje Ewa Bi³as-Pleszak, Katarzyna Sujkowska-Sobisz Strategiczne gry gatunkami blog i recenzja w witrynach internetowych perfumerii Jerzy Biniewicz Rodzenie siê polskiego dyskursu naukowego. Pragmatyka, struktura i jêzyk traktatu Olbrychta Strumieñskiego O sprawie, sypaniu, wymierzaniu y rybieniu stawów Ewa B³achowicz, Jadwiga Lizak Funkcje pamiêtnika w komunikacji spo³ecznej (rekonesans badawczy). 123 Stanis³aw Borawski Dwie XVII-wieczne nowiny. O propagandowym u yciu listu prywatnego Ma³gorzata Dawidziak-K³adoczna Wielofunkcyjnoœæ komentarzy w diariuszach Sejmu Wielkiego Ewa Ficek Zaczarowana, inspiruj¹ca, pouczaj¹ca... Jaka jest bajka terapeutyczna?. 159 Beata Grochala Ten sam gatunek w dwóch odmianach o telewizyjnej i internetowej relacji sportowej na ywo Magdalena Hawrysz Rozmowy chrystyjañskie Marcina Czechowica jako komunikat kszta³tuj¹cy wspólnotê arian Maciej Kawka Internet jako Ÿród³o plotki Ma³gorzata Kita Œmieræ wywiadu? Gatunek w ponowoczesnej Polsce Maria Krauz Wzorzec strukturalny dedykacji drukowanej a model relacji miêdzy adresatem i autorem Iwona Loewe Globalny gatunek w lokalnej ods³onie. Teleecho Ireny Dziedzic

8 Spis treœci 7 Ewa Malinowska Komunikowanie w³adzy ze spo³eczeñstwem Anna Matuszewska Laudacje polskie i niemieckie podobieñstwa i ró nice Ma³gorzata Nowak-Barciñska Drugie ycie gatunku Danuta Ostaszewska Reporta wspó³istnienie kodów: werbalnego i ikonicznego (na materiale tekstów w National Geographic Polska) Iwona Pa³ucka-Czerniak Funkcje czasowników pierwszoosobowych w pos³owiach do wspó³czesnych polskich publikacji naukowych Edyta Pa³uszyñska Zró nicowanie zachowañ komunikacyjnych rozmówców w gatunkowych realizacjach rozmowy (dyskusja, debata a talk show) Magdalena Pietrzak Pozytywnienie felietonu w drugiej po³owie XIX wieku Romualda Piêtkowa Dialog w œwiecie tekstów naukowych Olga Przybyla Gatunek listu a kompetencja lingwistyczna i komunikacyjna dzieci upoœledzonych umys³owo Magdalena Steci¹g Jak wiele zale y od gatunku, czyli obraz ekologa w wiadomoœci i reporta u informacyjnym Agnieszka Szczaus Instrukcja jako forma komunikacji (na przyk³adzie Informacyi matematycznej Wojciecha Bystrzonowskiego z 1749 roku) Ewa Szkudlarek-Œmiechowicz Modu³y makrosytuacyjne w radiowej i telewizyjnej debacie publicznej. 383 Wies³awa Troszczyñska-Nakonieczna Komunikacja pracodawców z pracobiorcami w ofertach pracy Marzanna UŸdzicka Notatki z wyk³adu w perspektywie komunikacyjnej

9 8 Spis treœci Anna Wojciechowska Protoko³y jako œwiadectwo komunikacji spo³ecznej (rekonesans badawczy) Olga Woliñska Oœwiadczenia i deklaracje w komunikacji spo³ecznej A.D Katarzyna Wyrwas Reklama typu homeshopping jako wzorzec dla reklamy wyborczej Miros³awa Ampel-Rudolf Schemat informacyjny gawêdy szlacheckiej W³adys³awa Ksi¹ ek-bry³owa Elementy nowiniarskie w wierszach Wac³awa Potockiego Joanna Przyklenk Poznawczy aspekt gatunku o œlepcu, niedowidz¹cym i jednookim (na przyk³adzie epigramatu i gatunków pokrewnych) Artur Rejter Przeobra enia gatunków literackich w kontekœcie komunikacji spo³ecznej (na przyk³adzie noweli) Teresa Wilkoñ Genologiczne aspekty poematów Ga³czyñskiego Część trzecia Panel dyskusyjny Moderatorzy dyskusji: Maria Wojtak, Zofia Bilut-Homplewicz, Halina Grzmil-Tylutki, Waldemar Czachur

10 Kształtowanie się systemu transferu informacji w formę dyskursów i gatunków zamknięte Tom niniejszy jest kolejn¹ czwart¹ publikacj¹, która prezentuje dorobek katowickich spotkañ, podejmuj¹cych aktualne ci¹gle zagadnienia gatunku. Referaty wyg³oszone na poprzednich konferencjach, gromadz¹cych uczonych z najwa niejszych oœrodków w Polsce, tak e z zagranicy, z³o y³y siê na trzy tomy: T. I: Mowy piêkno wielorakie (Katowice 2000); T. II: Tekst a gatunek (Katowice 2004); T. III: Gatunek a odmiany funkcjonalne (Katowice 2007). Tom IV kontynuuje genologiczn¹ tradycjê badañ, tym razem ze szczególnym uwzglêdnieniem zwi¹zków, jakie istniej¹ miêdzy gatunkowym zró nicowaniem uniwersum mowy a formami komunikacji spo³ecznej dziœ i w dawnej Polsce. Podtytu³ czwartej konferencji (i tomu): Gatunek a komunikacja spo³eczna pozwoli³ jej uczestnikom przedyskutowaæ wiele problemów dotycz¹cych kszta³towania siê systemu transferu informacji. Ów transfer wymaga wielu gruntownych studiów, zw³aszcza jeœli w centrum uwagi pozostaj¹ poszczególne okresy rozwoju komunikacji miêdzyludzkiej od czasów staropolszczyzny po komunikacjê wspó³czesn¹, pojmowan¹ jako jeden z g³ównych wyk³adników nowoczesnej historii, kultury i mentalnoœci. * * * Artyku³y zgromadzone w tomie zawieraj¹ wiele cennych teoretycznych wniosków i rozwi¹zañ. Badacze odnieœli siê m.in. do wspó³czesnej teorii tekstu, akcentuj¹c z³o onoœæ i wieloaspektowoœæ ocen formu³owanych w badaniach nad tekstem. Podkreœlano, e w ogl¹dzie historycznie zmiennego sposobu profilowania tego obiektu w centrum zainteresowania pozostaj¹ wspó³czeœnie dwa nadrzêdne modele: gatunek oraz dyskurs kategorie wa ne dla teoretycznych ustaleñ.

11 10 Kszta³towanie siê systemu transferu... Pojêcie dyskursu i zagadnienie miejsca tekstu w tej przestrzeni epistemologiczno-metodologicznej znalaz³y odzwierciedlenie w szerszym wymiarze jako prezentacja stanowisk badawczych zwi¹zanych z rozumieniem tych kategorii w genologii polskiej, francuskiej, niemieckiej i anglosaskiej. Obiektem zainteresowañ badaczy genologów pozostawa³o równie zagadnienie komunikacji jako szeroko pojêtej transmisji informacji i jej gatunkowych wcieleñ. I tak, spostrze enia na temat przeobra eñ kompetencji komunikacyjnej, wpisane w szersze, wieloaspektowe rozwa ania na temat zmian kulturowych we wspó³czesnym spo³eczeñstwie, ³¹czono z rozwojem narzêdzi komunikacji mass mediów, zw³aszcza Internetu. Obserwacja innorodnych stylistycznie formu³ jêzykowych w wypowiedziach najm³odszego pokolenia Polaków nie tylko ka e w zjawisku tym widzieæ akcydentalny wp³yw jêzyka mediów, ale wymaga równie potraktowania tego zagadnienia jako sygna³u obecnoœci ró nych gatunków / dyskursów w œwiadomoœci wspó³czesnych u ytkowników jêzyka. Tak sformu³owane wnioski upowa ni³y do postawienia pytania o rudymenty gatunkowej œwiadomoœci. W rozwa aniach uwzglêdniaj¹cych ró norodnoœæ typów komunikacji spo- ³ecznej, wpisuj¹cych siê w najnowsz¹ sferê kulturowych przemian, badacze podnosili problematykê œwiadomoœci gatunkowej, wi¹ ¹c j¹ z zagadnieniem gatunków nowych, czêsto nie do koñca rozpoznanych, które z jednej strony jako byty innowacyjne istniej¹ in potentia, bez nazwy i bez opisu czy te z drugiej strony akcentuj¹ wspó³czesn¹ transgresjê norm ró nych gatunków, co znajduje uzasadnienie m.in. w kierunkach genologicznych otwaræ literatury. Na marginesie rozwa añ o gatunkach wspó³czesnej reklamy, akcentowano równie problematykê zasadnoœci teorii gatunków. Uzasadnieniem s¹ takie charakterystyki gatunku, jak jego rozmytoœæ, brak granic ostro dyferencjuj¹cych poszczególne gatunki i ogólnie ich polimorficznoœæ. W¹tpliwoœci budz¹ zw³aszcza gatunki nieliterackie mówione. Inny obszar zwi¹zków miêdzy gatunkiem a komunikacj¹ spo³eczn¹ odzwierciedlaj¹ obserwacje gatunków, które postrzegane s¹ jako formy osobliwe interesuj¹co przedstawia siê interpretacja gatunku w formie kolekcji sk³adaj¹cego siê wprawdzie z ró norodnych gatunków, ale trwale ze sob¹ wspó³wystêpuj¹cych i maj¹cych kompozycyjne (strukturalne) zwieñczenie. Te wyk³adniki pozwoli³y zaklasyfikowaæ kolekcjê do odrêbnego bytu gatunkowego. Rozwa ania teoretyczne zamkniête zosta³y uwagami na temat przydatnoœci nauki o gatunkach w praktyce translatologicznej. * * * W tomie znalaz³y siê równie rezultaty szczegó³owych opracowañ wielu gatunków, reprezentuj¹cych poszczególne odmiany dyskursu. Badania dotyczy³y

12 Kszta³towanie siê systemu transferu z jednej strony gatunków u ytkowych (odmiana naukowa, religijna, kancelaryjno-urzêdowa, publicystyczna, masowa, potoczna), z drugiej artystycznych. Badano zarówno gatunki wspó³czesne, jak i reprezentuj¹ce epoki dawne. W wielu artyku³ach zaprezentowane zosta³y rezultaty badañ nad ewolucj¹ gatunków. Problematyka gatunków naukowych koncentrowa³a siê m.in. na takich zagadnieniach, jak: dialogowy charakter tekstu naukowego, problematyka tekstu jeszcze nierozpoznanego typologicznie, jakim jest notatka z wyk³adu, analiza pocz¹tkowych etapów kszta³towania siê gatunku naukowego w œwietle jego dyskursywnych kwalifikacji. To pozwoli³o spojrzeæ na analizowany gatunek jak na dynamiczny obiekt, zorganizowany tak, by móg³ wype³niaæ komunikacyjne zadania adekwatnie do etapu rozwoju cywilizacji. Czêœæ artyku³ów poœwiêcona zosta³a komunikatom reprezentuj¹cym odmianê kancelaryjno-urzêdow¹. Badacze opisuj¹ gatunki najnowsze, takie jak: ustawa lustracyjna, deklaracje podatkowe, wspó³czesna oferta pracy. Przedstawiono ich gatunkowe wyznaczniki na tle pozajêzykowych kontekstów, w jakich teksty pojawiaj¹ siê i funkcjonuj¹. Pokazano model strukturalny i jego sytuacyjne przeobra enia, o których decyduje przede wszystkim sytuacja komunikacyjna, np. czêste zmiany na rynku pracy. Zwrócono uwagê na inn¹ funkcjê kontekstowych (spo³ecznych) uwarunkowañ, które jak w przypadku protoko³u warunkuj¹ wysoki stopieñ konwencjonalizacji zachowañ jêzykowych. Stanowisko diachronii odzwierciedlaj¹ m.in. analizy dyskursu prawnoustrojowego. Badacze obserwuj¹ z jednej strony gatunek w aspekcie jego ewolucji, jak w przypadku polskiej konstytucji, gdzie odnotowuje siê zmiennoœæ relacji nadawczo-odbiorczych w badanych tekstach, a tak e ustala strategie dyskursywne realizuj¹ce siê w poszczególnych etapach rozwoju spo³eczeñstwa polskiego, przyjmuj¹c jako nadrzêdny czynnik obserwacjê zmian w komunikowaniu siê w³adzy ze spo³eczeñstwem. Konstatacja z drugiej strony dotyczy specyfiki gatunku historycznego, jak w odniesieniu do diariusza sejmowego (rejestruj¹cego obrady sejmu w latach ), prezentuj¹cego siê jako gatunek heterogeniczny, zbudowany z wielu tekstów pozostaj¹cych ze sob¹ w ró norakich korelacjach. Propozycje wspó³czesnej genologii pozwoli³y omówiæ ich funkcjê oraz miejsce w diariuszu obserwacja i analiza da³y podstawê typologii badanych tekstów. Odwo³ania do wspó³czesnej genologii pozwoli³y zaprezentowaæ w sposób wieloaspektowy tak e inny gatunek badaniami objêta zosta³a w tym przypadku p³aszczyzna strukturalna, pragmatyczna, poznawcza i stylistyczna XVIII-wiecznych tekstów instrukcji z ró nych dziedzin nauki, zamieszczonych w encyklopedii z 1749 roku. Wielu autorów tomu podnosi problematykê przeobra eñ gatunków prasowych i medialnych. Obserwacj¹ objêto ró ne gatunki, prezentuj¹c rozmaite

13 12 Kszta³towanie siê systemu transferu... podejœcia badawcze. Rzadziej obiektem zainteresowañ by³y teksty historyczne, czêœciej natomiast badacze koncentrowali uwagê na wspó³czesnym dyskursie medialnym, œciœle warunkuj¹c jego rozwój i przemiany kontekstem funkcjonowania. Tak jest m.in. z felietonem pozytywistycznym (poddanym ogl¹dowi zarówno w planie treœci, jak i formy), którego rozwój motywuje przede wszystkim postawa felietonisty nie tylko jego œwiatopogl¹d, ale równie zrozumienie potrzeb spo³ecznych. To idea upowszechnienia hase³ pozytywistycznych mia³a wp³yw na pozytywnienie felietonu. Z kolei problematykê z zakresu wspó³czesnej publicystyki ujawnia m.in. opis wzajemnych zale - noœci obrazu i s³owa w reporta ach zamieszczonych w magazynie Nationale Geographic Polska. Na tym etapie rozwoju gatunku wa n¹ funkcjê pe³ni fotografia, która wspó³uczestniczy w budowaniu ikonosfery tej odmiany reporta u. W kilku publikacjach podejmowana jest problematyka dyskursu medialnego zogniskowana wokó³ rozwa añ na temat struktury i funkcjonowania najnowszych gatunków, emitowanych za pomoc¹ elektronicznych œrodków przekazu. I tak, obserwacje pewnej odmiany wywiadu telewizyjnego pozwoli³y sformu³owaæ myœl, e w przestrzeni nowoczesnej komunikacji spo³ecznej konstelacja gatunków nie zmienia siê tak bardzo, jak style tekstów. Inne badania rozwia³y w¹tpliwoœci sformu³owane w konwencji postmodernistycznej metafory œmierci gatunków. Tu obserwacja dzisiejszej przestrzeni medialnej wsparta odniesieniami do wspó³czesnej komunikacyjnej przestrzeni wirtualnej pozwoli³a sformu³owaæ konkluzjê o trwa³oœci gatunku wywiadu, a jednoczeœnie odnotowaæ zmiany bêd¹ce wynikiem nieuchronnego procesu, tak jak nieuchronnie zmieni³ siê w czasach ostatnich kontekst funkcjonowania tego gatunku. Zjawisko debaty publicznej potraktowane zosta³o jako ca³oœciowo ujête komunikaty, zorganizowane w formie audycji. Ze wzglêdu na medium wyró niono dwie odmiany tego komunikatu audycjê radiow¹ i audycjê telewizyjn¹. W artykule zwrócono uwagê na podobieñstwa i ró nice kompozycji, opisuj¹c segmenty (modu³y) tekstów emitowanych zarówno przez medium radiowe, jak i przez medium telewizyjne. Podjêto tak e problematykê zró nicowania zachowañ komunikacyjnych we wspó³czesnych gatunkach reprezentuj¹cych dwie przeciwstawne konwencje: dyskurs / debata talk show. Analiz¹ objêta zosta³a struktura komunikatów przede wszystkim sygna³y inicjalne ramy tekstów. Pozosta³e elementy gatunku potraktowano jedynie pomocniczo. Jeszcze innej problematyce poœwiêcony zosta³ artyku³, w którym œledzi siê potencja³ kognitywny dwu gatunków reprezentuj¹cych dyskurs medialny: wiadomoœci i reporta u informacyjnego. W charakterystyce konkretnych aspektów obu gatunków (uwzglêdniono aspekt strukturalny, stylistyczny, pragmatyczny i kognitywny) wziêto pod uwagê jedynie cechy typowe, one bowiem w sposób wyrazisty wyznaczaj¹ kierunek projektowania rzeczywistoœci (zarówno w narracji obiektywnej, jak i jednostkowej).

14 Kszta³towanie siê systemu transferu Kolejny artyku³ dotyczy udzia³u gatunku reklamy w sprzeda y telewizyjnej, przede wszystkim kontekstowych (telezakupy) uwarunkowañ tego typu wypowiedzi oraz ich wp³ywu na organizacjê kompozycji. Najnowszy etap rozwoju komunikacji reprezentuj¹ gatunki internetowe. Z przedstawionych badañ wynika, e ich specyfikê wyznaczaj¹ równie na skutek braku kontaktu face to face gry gatunkiem, a nie tylko s³owem. Ten zakres problematyki odzwierciedla te artyku³ podejmuj¹cy opis s³abo jeszcze rozpoznanego przez genologiê gatunku plotki internetowej. Podkreœleniu specyfiki i ustaleniu cech gatunkowych tego przekazu towarzyszy konstatacja, e najwa niejszym wyznacznikiem plotki internetowej jak ka dej plotki jest jej wariantywnoœæ, zarówno formalna, jak i treœciowa. Podobne konstatacje niesie artyku³, w którym rozwa a siê problem odmian tego samego gatunku relacji sportowej, zró nicowanego jedynie ze wzglêdu na medium: przekaz telewizyjny i internetowy. Z analizy wynika, e medium wymusza zmianê sposobu relacjonowania wydarzeñ, ale zasadniczy kszta³t tekstu zostaje zachowany. Jest to zatem ten sam gatunek w dwu odmianach. Spoœród innych gatunków u ytkowych w tomie omówiono: zagadnienie listu poœwiêcone s¹ mu dwa artyku³y: jeden dotyczy problemu zachowania cech gatunkowoœci w komunikacji (formu³owanie tekstów) dzieci w ró nym stopniu upoœledzonych umys³owo, z kolei drugi nie tylko wprowadza do obiegu naukowego dwa XVII-wieczne listy, ale te co jest szczególnie cenne zawiera sugestie odnoœnie do idei poznawczej, argumentuj¹cej ów zabieg; w artykule okreœla siê, w jaki sposób ta forma przekazu, w istocie prywatna, spe³nia niezwykle wa ne cele pragmatyczne i perswazyjne; zawarte w listach meldunki wojenne i dyplomatyczne dziêki mo liwoœciom szerokiego kolporta u listów (ich powielanie i rozsy³anie) mia³y bowiem szanse uwiarygodnionej (gwarantowa³y to listy prywatne) i skutecznej realizacji; religijny traktat i jêzykowe dzia³ania komunikacyjne s³u ¹ce budowaniu oraz umacnianiu wiêzi w XVI-wiecznej wspólnocie wyznaniowej (arian), wyekscerpowane na podstawie tego konkretnego dokumentu; tekst ów pos³u y³ jako szeroki kontekst argumentuj¹cy istotê i zasadnoœæ owych wiêzi; retoryczny gatunek laudacji, osadzony w dwu wspó³czesnych kulturach: polskiej i niemieckiej; artyku³ jest prób¹ nie tylko prezentacji wzorca gatunkowego, ale tak e odpowiedzi na pytanie: czy jest to ten sam gatunek, czy te dwa odrêbne sposoby komunikowania? odpowiedzi dostarczy³y typowe sytuacje u ycia mowy pochwalnej w obu kulturach; analiza elementów kompozycji, stylu, eksponowanych w tekstach wartoœci pozwoli³a na konkluzjê, e gatunek ten jest obecny w skonwencjonalizowanej postaci w œwiadomoœci obu kultur jako œwiadectwo wspólnych grecko-³aciñskich korzeni; mówiæ zatem trzeba o internacjonalizacji gatunków poprzez ³amanie granic jêzykowych, narodowych, kulturowych;

15 14 Kszta³towanie siê systemu transferu... problematykê drugiego ycia gatunku, czyli sekundarnej, niestandardowej realizacji wzorca gatunkowego, jak w przypadku analizowanego w artykule u ycia gatunku zawiadomienia pocztowego (awizo) w nowej roli tekstu reklamy; celem artyku³u jest ocena wtórnego zastosowania wzorca z perspektywy komunikacyjnej oraz ocena skutecznoœci takich dzia³añ. W tomie znajduje siê równie kilka artyku³ów poœwiêconych problematyce gatunków artystycznych. Badacze zaprezentowali rezultaty obserwacji zarówno tekstów wspó³czesnych, jak i tekstów historycznych. W odwo³aniu do twórczoœci artystycznej: podjêta zosta³a problematyka relacji, jaka istnieje miêdzy gatunkiem a sposobem widzenia œwiata; zaprezentowano charakterystykê konkretnych gatunków, do których nale y m.in. bajka terapeutyczna; usytuowanie tego gatunku w obszarze dyskursu ekspertyzy pozwoli³o sformu³owaæ konkluzjê, e wypowiedÿ spe³nia wszystkie warunki gatunkowoœci, przy szczególnie uprzywilejowanej pozycji odbiorcy, który staje siê niejako przyczyn¹ sprawcz¹ oraz punktem odniesienia wszystkich w³aœciwoœci tekstu: formalno-jêzykowych, semantycznych, pragmatycznych, poznawczych i œwiatopogl¹dowych; omówiono organizacjê gatunkow¹, m.in. gawêdy szlacheckiej propozycja analizy obejmuje schemat informacyjny tego gatunku; przedstawione zosta³y typy tematów, obraz œwiata; sposoby hierarchizacji wyodrêbnionych elementów oraz ich organizacja; zwrócono uwagê na pewne aspekty gatunkowe, w tym przypadku pamiêtnika, jako odpowiedÿ na postawione pytanie o to, czy pamiêtnik gatunek paraliteracki mo e byæ przydatny w komunikacji spo³ecznej; przyjêty kierunek pragmalingwistycznej analizy pozwoli³ zaakcentowaæ te genologiczne kwalifikacje, które ujmuj¹ pamiêtnik jako znak kultury okreœlonego etapu jej rozwoju. Zajêto siê tak e problemami dyskursu artystycznego ujmowanego w perspektywie historycznogenologicznej. Zamieszczone uwagi dotycz¹ okreœlonych wyznaczników wzorca gatunkowego, w tym przypadku noweli. Taka perspektywa ogl¹du pozwoli³a spojrzeæ na nowelê jako gatunek usytuowany w szerokim kontekœcie komunikacji spo³ecznej, odzwierciedlaj¹cy zwi¹zki z innymi formami, które gatunek noweli wspó³kszta³towa³y ró nie w zale noœci od okresu ewolucji. Badaczy interesowa³o nadto kszta³towanie jêzykowego obrazu œwiata, który zak³ada³a poetyka staropolskich tekstów. W szczegó³ach relacje te przebadane zosta³y na przyk³adzie XVII-wiecznych gatunków epigramatycznych. W polu obserwacji znalaz³a siê tak e ewolucja gatunku dedykacji. Perspektywa historycznojêzykowa upowa ni³a do obserwacji konkretnych utworów pisarzy, wa nych z genologicznego punktu widzenia. W tym przypad-

16 Kszta³towanie siê systemu transferu ku zanalizowano teksty Wac³awa Potockiego, maj¹ce charakter nowinkarski. Opisano je, podkreœlaj¹c fakt, i w³asnej, niebanalnej wizji prezentowanych wydarzeñ politycznych i wojennych towarzyszy tu oryginalna kreatywnoœæ gatunkowa pisarza niektóre utwory nawi¹zuj¹ bezpoœrednio do gatunku nowina. * * * Publikacje zamieszczone w niniejszym tomie wzbogaca forma dyskusji panelowej. Dyskusja zamierzona zosta³a jako próba bilansuj¹cej charakterystyki badañ tekstologicznych trzech oœrodków: polskiego, niemieckiego i francuskiego. * * * Podkreœliæ wypada reasumuj¹c i konferencja wnios³a do poznania zagadnieñ genologicznych nie tylko istotne ustalenia teoretyczne, ale równie empiryczne dane, które potwierdzaj¹ s³usznoœæ hipotez interpretacyjnych oraz akceptowanych za³o eñ metodologicznych w tym tomie w pe³ni realizuj¹cych podstawowe za³o enie: zwi¹zek, jaki istnieje miêdzy gatunkiem a komunikacj¹ spo³eczn¹. W szczegó³ach zaakcentowanych zosta³o kilka zagadnieñ: komunikacja jako szeroko pojêta transmisja informacji i jej gatunkowa werbalizacja a do wspó³czesnej transgresji norm ró nych gatunków; komunikowanie jako kszta³towanie okreœlonej wspólnoty obejmuj¹cej szeroki kontekst: ludzie (nadawcy i odbiorcy), instytucje, œrodki przekazu; spoœród elementów tworz¹cych kontekst kognitywistyczny te kategorie, które buduj¹ to samoœæ i odmiennoœæ wiedzy interlokutorów; schematy poznawcze le ¹ce u podstaw podmiotowego interpretowania œwiata i wyra ania ocen w poszczególnych typach gatunkowych. W aspekcie diachronicznym podniesione zosta³o interesuj¹ce zagadnienie: W jaki sposób ró ne gatunki reagowa³y na wyobra enia wytwarzane w ci¹gu dziejów przez ró ne grupy spo³eczne, ró ne narody, ró ne wspólnoty religijne a po wypowiedzi bliskie wspó³czesnej propagandzie. Danuta Ostaszewska

17