PRACE ORYGINALNE. Uwarunkowania psychologiczne i kliniczne zespołu pieczenia jamy ustnej

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 005, 4, 4, ISSN X MAGDALENA MENDAK, TOMASZ KONOPKA, ARTUR BOGUCKI, EWA DOBRZYCKA, ANNA MENDAK Uwarunkowania psychologiczne i kliniczne zespołu pieczenia jamy ustnej Psychological and Clinical Determinants in the Burning Mouth Syndrome Zakład Patologii Jamy Ustnej Katedry Periodontologii AM we Wrocławiu Katedra Protetyki Stomatologicznej AM we Wrocławiu Streszczenie Wprowadzenie. Zespół pieczenia jamy ustnej (BMS) jest skomplikowaną jednostką chorobową charakteryzującą się pieczeniem jamy ustnej bez współistniejących zmian uchwytnych klinicznie. Istnieje wiele czynników ogól nych i miejscowych, które mogą być przyczyną tego zespołu. Ważną rolę w etiologii tej jednostki mogą odgrywać zaburzenia natury psychologicznej lub psychicznej. Cel pracy. Określenie uwarunkowań psychologicznych oraz innych czynników etiologicznych zespołu pieczenia jamy ustnej. Materiał i metody. Badaniami objęto 43 pacjentów z zespołem pieczenia jamy ustnej. Wśród badanych zdecydo wanie przeważały kobiety (83,7%). Wiek chorych wynosił lat, najliczniejszą grupę stanowiły osoby po 70. r. życia (5 osób). Pacjentów badano podmiotowo, przedmiotowo oraz przeprowadzono testy psychologiczne (In wentarz Stanu i Cechy Lęku STAI) oraz test ogólnego stanu zdrowia (GHQ 8). Wyniki. U 95,3% badanych stwierdzono w wywiadzie choroby ogólnoustrojowe, a 93% stale zażywało leki przepi sane przez lekarza internistę. 9 osób (67,4%) podało w wywiadzie zaburzenia psychiatryczne. Do leczenia psychia trycznego i rozpoznanej depresji przyznało się 7 badanych. Dolegliwości najczęściej dotyczyły języka 33 przypad ki (76,7%). Najczęściej występującym typem klinicznym pieczenia według Lameya i Lewisa był typ 3 BMS 3 oso by (53, 5%). U 34 osób (79,0%) stwierdzono obecność uzupełnień protetycznych (najczęściej występowały ruchome protezy akrylowe). U badanych stwierdzono parafunkcje, u 9 osób mioartropatię skroniowo żuchwową. U osób wykazano zaburzenia hematologiczne, u zakażenie grzybicze, u kserostomię prawdziwą. Spośród badanej przez psychologa grupy (38 osób) 39,4% osób uzyskało wysokie wyniki w wymiarze lęku cechy, 63,% osób uzyskało wy sokie wyniki w wymiarze lęku stanu. Złe postrzeganie własnego stanu zdrowia zaobserwowano u 50% badanych. U 8,5% badanych stwierdzono dużą zgodność wyniku testu GHQ 8 z lękiem stanem w teście STAI. Wnioski. Do powstania zespołu pieczenia jamy ustnej mogą przyczyniać się czynniki psychologiczne, takie jak lęk, stres i stany depresyjne. Choroba ta ma zatem podłoże psychogenne, co powinno znaleźć swój wyraz w pro wadzonym leczeniu (Dent. Med. Probl. 005, 4, 4, ). Słowa kluczowe: zespół pieczenia jamy ustnej, badanie psychologiczne. Abstract Background. Burning mouth syndrome (BMS) is a complicated complex disease which is characterized by burn ing sensations of oral mucosa in the absence of clinical and laboratory findings. There are many local and systemic factors which can be the cause of this syndrome. An important role in the etiology of this disease may be played psychological or mental disturbances. Objectives. Defining psychological determinants and other etiologic factors of burning mouth syndrome. Material and Methods. The study was carried out on 43 patients with burning mouth syndrome. There was a pre dominance of women among the examined patients (83.7%). The patients age ranged from 49 to 84 years, the largest group consisted of patients over 70 years of age (5 subjects). All patients had undergone an anamnesis, a physical examination and psychological tests State Trait Anxiety Inventory (STAI) and General Health Questionnaire (GHQ 8) were performed.

2 596 M. MENDAK et al. Results. 95.3% of examined patients suffered from other general diseases and 93% had been taking medications prescribed by the general physician. 9% of subjects (67.4%) gave psychological disturbances in anamnesis. 7 patients confessed to psychiatric therapy and diagnosed depression. Tongue was the most often affected location 33 cases (76.7%). The most often observed clinical type of burning was type 3 BMS according to Lamey and Lewis 3 subjects (53.5%). 34 subjects (79%) had prosthetic restorations (mostly removable acrylic dentures). subjects had parafuntions, 9 temporo mandibular myoarthropathy. subjects had hematological disturbances, had candidiasis and xerostomia vera. Among the group examined by psychologist (38 subjects) 39,4% subjects had high scores in the trait anxiety, 63.% subjects had high degree of state anxiety. Bad self perception of health status was observed in 50% of examined subjects. In 8,5% patients there was high compatibility in the General Health Questionnaire (GHQ 8) with state anxiety in State Trait Anxiety Inventory (STAI). Conclusions. Psychological factors such as anxiety, stress and depression can be the cause of burning mouth syn drome. This disease has a psychogenic background, what should be concidered reflect in the performed treatment (Dent. Med. Probl. 005, 4, 4, ). Key words: burning mouth syndrome, psychological assessment. Zespół pieczenia jamy ustnej (BMS burning mouth syndrome) jest skomplikowaną jednostką chorobową, charakteryzującą się piekącym lub pa lącym bólem błony śluzowej jamy ustnej, często bez uchwytnych zmian klinicznych. Pieczeniu to warzyszą zwykle inne dolegliwości miejscowe, ta kie jak: parestezje (kłucie, drętwienie, mrowienie), zaburzenia smaku, uczucie suchości jamy ustnej oraz nadwrażliwość na pokarmy słone, kwaśne lub gorzkie []. Pieczenie dotyczy najczęściej języka (głównie koniuszka języka, później części bocznych i po wierzchni grzbietowej). Inne umiejscowienia do legliwości w kolejności występowania to: wargi, błona śluzowa policzków, podniebienie, gardło, górne i dolne podłoże protetyczne oraz dno jamy ustnej [, 3]. Dolegliwości związane z tym zabu rzeniem występują głównie u kobiet (stosunek ko biet do mężczyzn większy niż 5 : ), w wieku star szym i średnim, zasadniczo po okresie menopauzy [, 4 6]. W badaniach populacyjnych frekwencja BMS wynosi 0,7 7,9% [5]. Wahania zależą od kryteriów przyjętych w diagnostyce tego zespołu. U osób powyżej 30. r. życia częstość pieczenia oceniano na,6 5,% w Wielkiej Brytanii, 3,9 4,6% w Szwecji, 0,7% w Stanach Zjednoczo nych i 7% w Europie [4, 7]. Przyczyny pieczenia jamy ustnej mogą być miejscowe i ogólne. Do przyczyn miejscowych zalicza się: zakażenie (grzybicze, bakteryjne, wi rusowe), liszaj płaski (postać nadżerkowa), język geograficzny, podrażnienia mechaniczne, alergię kontaktową i pokarmową, parafunkcje i dysfunk cje układu stomatognatycznego, prądy elektrogal waniczne i złą higienę jamy ustnej. Wśród przy czyn ogólnych wymienia się cukrzycę, zaburzenia hematologiczne, niedobory witamin z grupy B (B, B, B6, B), żelaza i kwasu foliowego, niedobory pokarmowe, zaburzenia hormonalne (menopauza), choroby przewodu pokarmowego, zaburzenia psychiatryczne i neurowegetatywne, zaburzenia wydzielania śliny (kserostomia), che mioterapię, zażywane leki i nieswoiste zaburzenia immunologiczne. Istnieje również tzw. idiopatycz ny zespół pieczenia jamy ustnej, w którym nie można określić żadnej z wyżej wymienionych przyczyn. W piśmiennictwie anglojęzycznym proponuje się podział na BMS pierwotny i wtórny [8, 9]. Po stępowanie diagnostyczne polega na badaniu pa cjenta w kierunku obecności parafunkcji, zaburzeń smaku i czucia, zmian w sekrecji śliny, niedobo rów pokarmowych, cukrzycy, menopauzy. W razie stwierdzenia choć jednego z tych czynników ze spół pieczenia jamy ustnej opisuje się jako wtórny. Przy wykluczaniu tych czynników rozpatruje się uwarunkowanie psychologiczne, którego potwier dzenie przy współudziale pieczenia staje się pod stawą do rozpoznania pierwotnego BMS. Zespół pieczenia jamy ustnej definiuje się naj częściej przez następujące cechy kliniczne: triadę objawów (nieustępujący ból lub pieczenie błony śluzowej jamy ustnej, zaburzenie smaku i ksero stomię) oraz brak uchwytnych klinicznie zmian na błonie śluzowej jamy ustnej, nawet w obszarze występowania bólu [, 4, 9]. W pozostałych przy padkach występuje zwykle oligosymptomatycz na forma BMS (ból i niesmak oraz ból i kserosto mia), a także postać monosymptomatyczna, w której pacjenci skarżą się tylko na ból [9]. W zależności od stopnia nasilenia pieczenia i jego występowania w ciągu doby wyróżnia się trzy typy kliniczne BMS, tzw. podział według La meya et al. [0]. W. typie BMS dolegliwości nie występują po przebudzeniu, w miarę upływu dnia jednak nasilają się i osiągają maksymalne natęże nie wieczorem. W. typie BMS dolegliwości są stale obecne bez przerw i remisji. 3. typ BMS cha rakteryzuje się przerwami w dolegliwościach i obecnością dni bez pieczenia. Pomimo wiedzy na temat licznych czynników, które mogą warunkować powstawanie zespołu pieczenia jamy ustnej, jego etiopatogeneza jest wciąż niejasna i kontrowersyjna. Najwięcej spo

3 Zespół pieczenia jamy ustnej 597 rów dotyczy pytania, czy uznać BMS za samo dzielną jednostkę chorobową czy za dolegliwość mającą swe źródło w innych chorobach []. Szeroko dyskutowanym czynnikiem etiolo gicznym BMS są zaburzenia psychologiczne i psy chiatryczne. W licznych badaniach udowodniono, że istnieje związek między występowaniem pie czenia jamy ustnej a zaburzeniami psychicznymi, takimi jak: depresja, podwyższony poziom lęku, zaburzenia neurotyczne, hipochondria, kancerofo bia, niestabilność emocjonalna [ ]. Badania prowadzone przez Rojo et al. [7] na 74 pacjentach chorych na BMS wykazały, że 5,35% osób cier piało na zaburzenia psychiatryczne. Browning et al. [] szacują odsetek pacjentów chorych na BMS, u których rozpoznano depresję lub zaburze nia lękowe, na 44%, w porównaniu z 6% wśród pacjentów leczonych przez stomatologa z powodu różnych chorób organicznych. W badaniach pro wadzonych przez Bogetto et al. [0] wśród 0 ba danych pacjentów z BMS stwierdzono 7,6% osób z zaburzeniami psychicznymi. Zwraca się uwagę, że u pacjentów chorych na BMS dominująca część objawów może być związana z doświadczeniami życiowymi będącymi jednocześnie ważnym źródłem stresu [7]. Osoby cierpiące na tego ro dzaju dolegliwości często martwią się swoim sta nem zdrowia [], a około dwóch trzecich pacjen tów ma zaburzenia snu polegające na trudnościach w zasypianiu i częstym budzeniu się w nocy []. Wśród osób z rozpoznaniem zespołu pieczenia ja my ustnej najczęściej diagnozowanym zaburze niem psychiatrycznym jest depresja, drugą co do częstości patologią są stany lękowe [7, 0]. Leczenie zespołu pieczenia jamy ustnej zależy od typu BMS (pierwotny czy wtórny). Leczenie wtórnego BMS polega na eliminacji czynnika sprawczego pieczenia lub leczeniu choroby pod stawowej. W przypadku pierwotnego BMS i zdia gnozowania zaburzenia psychicznego, w zależno ści od rozpoznania, stosuje się leki uspokajające i przeciwlękowe z grupy benzodiazepin (np. dia zepam lub klonazepam), trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (amitryptylina, doksepina), se lektywne inhibitory wychwytu zwrotnego seroto niny (paroksetyna, sertralina) [7, 9, 4]. Jako le czenie wspomagające stosuje się preparaty wielo witaminowe (głównie z grupy B), płukanki łagodzące do stosowania w jamie ustnej i ziołowe leki uspokajające. Materiał i metody Na podstawie przeglądu kart klinicznych ustalo no, że w latach w poradni specjalistycz nej Akademii Medycznej we Wrocławiu z powodu pieczenia jamy ustnej leczono 8 osoby, co stano wiło około,5% wszystkich pacjentów z choroba mi błony śluzowej jamy ustnej. Po kandydozie i li szaju płaskim była to trzecia pod względem często ści występowania jednostka chorobowa. Z tej grupy pacjentów na umówioną wizytę kontrolną stawiły się tylko 43 osoby (3,6%). U wszystkich tych osób potwierdzono przewlekłe pieczenie jamy ustnej, bez uchwytnych klinicznie zmian chorobowych na bło nie śluzowej jamy ustnej. Wśród badanych zdecydowanie przeważały kobiety 36 osób (83,7%). Wiek chorych wynosił lata; najliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku 7 80 lat (5 osób), następnie w przedziale 6 70 lat (3 osób) i lat (0 osób). osoby nie ukończyły 50 lat, 3 przekroczy ły 80. rok życia. Badanie składało się z trzech części: wywiadu lekarskiego, badania klinicznego i badania psy chologicznego. W wywiadzie pytano pacjentów o choroby ogólne przebyte i obecnie leczone, po byt w szpitalu w ostatnich 5 latach, palenie tyto niu, umiejscowienie, rodzaj i czas trwania dolegli wości w jamie ustnej. Uwzględniono przyjmowa ne leki i rozpatrzono wyniki badań dodatkowych. W badaniu klinicznym badano stan błony śluzo wej jamy ustnej, oceniano stan przyzębia, zwraca no uwagę na rodzaj i jakość uzupełnień protetycz nych. Prowadzono badanie w kierunku obecności parafunkcji, występowania mioartropatii skronio wo żuchwowych, obecności starcia patologiczne go zębów, badano palpacyjnie bolesność ujść ner wu trójdzielnego. Badanie psychologiczne polega ło na wypełnieniu przez pacjentów testów polecanych przez Pracownię Testów Psycholo gicznych Polskiego Towarzystwa Psychologiczne go w Warszawie. Wyraziło na nie zgodę 38 osób. Był to Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (ISCL STAI) w polskiej adaptacji Spielbergera, Stre laua, Tysarczyka i Wrześniewskiego [3]. Test sto suje się w badaniach wymagających rejestrowania zmian nasilenia lęku. Opiera się na rozróżnieniu między lękiem rozumianym jako stan przejściowy i uwarunkowany sytuacyjnie a lękiem rozumia nym jako względnie stała cecha osobowości. Oso by badane wypełniły również kwestionariusz Ogólnego Stanu Zdrowia GHQ 8. Test ten oce niał występowanie braku możliwości zdrowego funkcjonowania oraz psychicznego dystresu, po legającego na subiektywnym odczuwaniu nieprzy jemnego i destrukcyjnego stanu stresu i przykrego napięcia, co wpływa na osobę dezorganizująco i utrudnia jej codzienne funkcjonowanie. Pacjen tów proszono o wypełnienie testów psychologicz nych w osobnym gabinecie z zapewnieniem spo koju i ciszy. Wypełnione testy oceniał psycholog za pomocą odpowiedniego podręcznika i klucza.

4 598 Wyniki W wywiadzie lekarskim 3 osoby (53,5%) po dały istniejące choroby przewodu pokarmowego. W 0 przypadkach rozpoznano refluks żołądko wo przełykowy, w pozostałych: chorobę wrzodo wą żołądka i dwunastnicy, przepuklinę rozworu przełykowego i inne. Dwadzieścia osób chorowa ło na nadciśnienie (46,5%), 9 na choroby tarczycy, 4 na osteoporozę, 3 na astmę oskrzelową. Cukrzy cę stwierdzono u 5 osób, u 0 występowała alergia na zróżnicowane alergeny. Tylko dwie osoby nie miały rozpoznanych współistniejących somatycz nych chorób ogólnych; jedna z nich jednak leczy ła się z powodu depresji, druga wiązała pieczenie jamy ustnej z zakażeniem gronkowcem złocistym. Wśród badanych 3 osoby były nałogowymi pala czami tytoniu, a aż 40 (93%) stale zażywało różne leki przepisane przez lekarza internistę. Umiejscowienie dolegliwości najczęściej doty czyło języka 33 przypadki (76,7%), następnie: pod niebienia 3 przypadków (30,%), dziąseł 0 osób, warg 7, przedsionka jamy ustnej 6, błony śluzowej policzków 5 osób, całej jamy ustnej osoby, dna jamy ustnej osoba. U większości ba danych dolegliwości występowały przewlekle od kil ku lat pieczenie od 4 lat i dłużej zgłosiło 8 osób (65,%). Najdłuższy okres pieczenia wynosił 9 lat, najkrótszy 6 miesięcy. Najczęściej występującym ty pem klinicznym pieczenia według Lameya et al. był typ 3. BMS 3 osoby (53, 5%), a następnie: typ. BMS osób, typ. BMS 5 osób. U 3 osób stwierdzono inną charakterystykę pieczenia związa ną np. z użytkowaniem protez. Współistniejące uczu cie suchości jamy ustnej zgłosiło badanych (48, 8%), a zaburzenia smaku 4 osób (3,5%). Do leczenia psychiatrycznego i rozpoznanej de presji przyznało się 7 badanych; 9 osób (67,4%) podało w wywiadzie zaburzenia psychiatryczne (określane jako lękowe, depresyjne i nerwicowe), a 6 osób (60,5%) zgłosiło zaburzenia snu. W badaniu klinicznym u 34 osób (79%) stwier dzono obecność uzupełnień protetycznych (najczę ściej występowały ruchome protezy akrylowe). Bezzębie całkowite obserwowano u 3 osób. U 6 pacjentów (37%) stwierdzono język obłożony, u 0 język pofałdowany. Oprócz nieprawidłowości do tyczących języka (były to wady wrodzone lub zmiany fizjologiczne) u żadnego z pacjentów nie stwierdzono patologii błony śluzowej jamy ustnej. U (7,9%) z badanych osób wykazano wy konywanie parafunkcji polegających na: przycis kaniu języka do zębów siecznych (5 osób), zgrzy taniu zębami (4 osoby), przygryzaniu policzków ( osoby), ssaniu języka ( osoba). U 9 osób (0,9%) stwierdzono mioartropatię skroniowo żu chwową (postać bezbólową). Wybrane osoby w celu potwierdzenia przy czyny dolegliwości skierowano na badania dodat kowe: mykologiczne, bakteriologiczne, testy aler giczne oraz na ogólne badanie krwi, rozszerzone o badanie poziomu żelaza, witaminy B i kwasu foliowego. W czterech przypadkach zbadano szybkość wydzielania śliny spoczynkowej. U osób stwierdzono niedobór żelaza i witaminy B, u potwierdzono zakażenie grzybicze mimo bra ków objawów klinicznych. U jednej z 4 badanych osób potwierdzono kserostomię prawdziwą w ba daniu sialometrycznym. W badaniu psychologicznym, wykonanym za pomocą testu Inwentarza Stanu i Cechy Lęku (STAI), wyniki surowe uzyskane podczas badania zostały zamienione na wyniki zestandaryzowane dla płci i wieku (steny). Skala stenowa jest skalą 0 punktową, na której wyniki 4 interpretuje się jako niskie (świadczą o niskim poziomie lęku jako cechy i stanu), wyniki 5 6 jako przeciętne (średni poziom lęku jako cechy i stanu), a wyniki 7 0 ja ko wysokie (świadczą o wysokim poziomie lęku jako cechy i stanu). Rozkłady wyników lęku jako stanu i cechy w całej badanej grupie pacjentów chorych na BMS zestawiono na rycinie i. W badanej grupie (38 osób) wysokie wyniki w za kresie lęku jako stanu zaobserwowano u 4 osób (63,%) i u 5 osób (39,4%) w zakresie lęku jako cechy, wyniki przeciętne w skali lęku stanu u osób i lęku cechy u 3 osób, wyniki niskie nato miast u 3 osób w zakresie lęku stanu i 0 w zakre sie lęku cechy. W badaniu wykonanym za pomo cą testu Ogólnego Stanu Zdrowia GHQ 8 wyniki surowe uzyskane podczas badania również zamie niono na wyniki zestandaryzowane (steny). Skala stenowa jest skalą 0 punktową, na której wyniki 4 interpretuje się jako niskie (dobre postrzega nie subiektywne własnego stanu zdrowia), wyniki 5 6 jako przeciętne (średnie postrzeganie subiek tywne własnego stanu zdrowia), a wyniki 7 0 ja ko wysokie (złe postrzeganie subiektywne własne go stanu zdrowia). Rozkłady wyników z kwestio nariusza GHQ 8 w całej badanej grupie przedstawiono na rycinie 3. Wyniki wysokie wy kazano u 9 osób (50%), wyniki przeciętne u osób, a wyniki niskie u 7 osób. Na zbiorczym wykresie (ryc. 4) porównano wyniki testu GHQ 8 z wynikiem w zakresie lę ku stanu dla każdej z 38 badanych osób. Omówienie M. MENDAK et al. Zespół pieczenia jamy ustnej ma etiologię wieloprzyczynową. Nie jest jasne, czy występo wanie u badaniach pacjentów tylu chorób układo wych i związana z tym polipragmazja wynikała ze

5 Zespół pieczenia jamy ustnej 599 lęk stan (steny) state anxiety (the standardized scores for age and gender) Ryc.. Rozkład lęku stanu u badanych pacjentów z zespołem pieczenia jamy ustnej Fig.. Distribution of the state anxiety in the examined group of the patients with burning mouth syndrome osoby badane examinated patients lęk cecha (steny) trait anxiety (the standardized scores for age and gender) Ryc.. Rozkład lęku cechy u badanych pacjentów z zespołem pieczenia jamy ustnej Fig.. Distribution of the trait anxiety in the examined group of the patients with burning mouth syndrome osoby badane examinated patients

6 600 M. MENDAK et al. GHQ 8 (steny) GHQ 8 the standardized scores for age and gender osoby badane examinated patients Ryc. 3. Rozkład wyników kwestionariusza Ogólnego Stanu Zdrowia u pacjentów chorych na BMS Fig. 3. Distribution of the General Health Questionnaire results in the examined group of the patients with BMS steny (the standardized scores for age and gender) 0 9 GHQ 8 lęk stan osoby badane examinated patients Ryc. 4. Porównanie wyników kwestionariusza GHQ z lękiem jako stanem u pacjentów chorych na BMS Fig. 4. Comparison of the General Health Questionnaire results and state anxiety in the examined group of the pa tients with BMS

7 Zespół pieczenia jamy ustnej 60 starszego wieku, w którym występuje omawiana jednostka czy ma też bezpośredni związek z dole gliwościami. Klasyczne choroby układowe uspo sabiające do BMS (anemia złośliwa, cukrzyca, ze społy niedoborowe, zaburzenia hormonalne zwią zane z klimakterium) w materiale własnym obserwowano rzadko lub wcale. Związek między ogólnym stosowaniem leków a BMS potwierdzo no dla L tyroksyny, leków hipotensyjnych (np. kaptopryl, enalapryl) i leków wywołujących efekt antycholinergiczny []. Istotne jest natomiast stwierdzenie na podstawie wywiadu lekarskiego wysokiego odsetka badanych pacjentów chorych na BMS, którzy cierpią na zaburzenia lękowe, snu oraz depresję. Jest to zgodne z obserwacjami bar dzo wielu autorów [3, 5, 6, 0,, 5 ]. Takie obserwacje też nie potwierdzają związku przyczy nowo skutkowego między BMS a zaburzeniami psychicznymi. Niektórzy autorzy sugerują, że BMS może być odmianą obwodowej neuropatii [4]. W materiale własnym wśród możliwych miejscowych przyczyn tego zespołu relatywnie często stwierdzono występowanie nieprawidło wych uzupełnień protetycznych (obniżona wyso kość zwarcia, brak stabilizacji na podłożu prote tycznym), alergię kontaktową i parafunkcje. Błędy w wykonawstwie płytowych uzupełnień prote tycznych (nieprawidłowa wysokość zwarcia, brak właściwej przestrzeni dla języka), a także posługi wanie się zużytymi uzupełnieniami protetycznymi (przewlekłe zakażenie grzybicze) mogą prowadzić do takich dolegliwości [7, ]. W piśmiennictwie są opisywane objawy przypominające BMS zwią zane z oddziaływaniem monomeru metakrylanu metylu []. Inne materiały stomatologiczne, które powodowały alergię kontaktową i objawy podob ne do BMS to chlorek kobaltu, siarczan niklu, rtęć, nadtlenek bezoilu [9]. Alergeny pokarmowe mo gące dawać podobne dolegliwości to: kwas niko tynowy i jarzębinowy, glikol propylenowy, kaszta ny, orzechy ziemne [9]. We własnym materiale klinicznym umiejsco wienie dolegliwości (76,7% język; 30,% podnie bienie; 3,% dziąsło; 6,% wargi;,6% błona śluzowa policzków i 4,6% cała jama ustna) odpo wiada obserwacjom innych autorów [,, ]. Dla przykładu rozkład dolegliwości bólowych w obserwacji Bergdahla i Bergdahla [] 53 pa cjentów chorych na BMS przedstawiał się nastę pująco: język 67,9%; dziąsło,3%; cała jama ust na 7,5%; podniebienie 5,7%; wargi 5,7%; błona śluzowa policzków,9%. W badaniach własnych zdecydowanie przewa żał najłagodniejszy 3. typ BMS według Lameya [0], który wiązał ten typ dolegliwości z zaburze niami lękowymi i reakcjami alergicznymi, zwłasz cza na dodatki do żywności. Z pozostałych dwóch typów BMS w obserwacji własnej częściej wystę pował najciężej przebiegający typ., w badaniach Lamba et al. [5] oraz Bergdahla i Bergdahla [] typ był częstszy. Sugerowano, że typ. zespołu pieczenia jamy ustnej jest związany z zaburzenia mi psychiatrycznymi (często obserwuje się u tych osób niechęć do życia socjalnego, zmiany zwycza jów żywieniowych i rytmu dnia), niedoczynnością tarczycy i kancerofobią. W. typie BMS ważną rolę etiopatologiczną mogą odgrywać choroby układowe (np. cukrzyca), niedobory pokarmowe, a także użytkowanie nowych uzupełnień prote tycznych [9, 5]. Zastosowany w badaniach własnych test STAI opiera się na koncepcji rozróżniania między lę kiem, rozumianym jako przejściowy i uwarunko wany sytuacyjnie stan jednostki (lęk stan), a lę kiem rozumianym jako względnie stała cecha osobowości (lęk cecha), nabyta dyspozycja beha wioralna, która czyni jednostkę podatną na postrze ganie obiektywnie niegroźnych sytuacji jako zagrażających i reagowanie na nie stanami lęku nieproporcjonalnie silnymi do wielkości obiektyw nego niebezpieczeństwa. Wysokie wyniki w wy miarze lęku stanu mogą świadczyć o stresie w wy niku badania lub trudnej sytuacji życiowej, w jakiej znajdują się badane osoby. W obserwacjach wła snych była to najliczniejsza grupa pacjentów (63,%). Wysokie wyniki w wymiarze lęku cechy mogą natomiast świadczyć o stałej dyspozycji oso bowościowej do podatności na nerwice, stany de presyjne i lękowe [3]. Współwystępowanie u 39,4% badanych osób chorych na BMS wysokiej wartości lęku cechy może świadczyć o jednej z głównych przyczyn tej jednostki chorobowej. W teście Ogólnego Stanu Zdrowia (GHQ 8) wykazano, że połowa badanych pacjentów postrze ga swój stan zdrowia jako zły. Prawdopodobnie po czucie to jest przyczyną dystresu psychicznego, który jest związany z wymiarami lęku i depresji. Su biektywne postrzeganie własnego stanu zdrowia ja ko złego może prowadzić do podwyższenia stanu lę ku oraz przyczyniać się do wystąpienia lub nasilenia się już występujących stanów depresyjnych. Obja wy lęku i depresji mogą przekształcić się i ujawnić w postaci objawów somatycznych. Analiza ryciny 4 wskazuje na powiązanie wy ników testu GHQ 8 z lękiem stanem w teście STAI. U 3 zbadanych pacjentów (8,5%) różnica między wynikami obu testów nie przekracza dwóch stenów. Tylko w czterech przypadkach (pa cjent 4., 5., 8. i.) różnica wynosiła 4 lub 5 stenów. W tych sytuacjach można przypuszczać, że osoby te w wyniku napięcia spowodowanego sytuacją badania (lęk stan u tych osób wynosił od powiednio: 9, 0, 9 i 9) udzieliły nie w pełni szczerych odpowiedzi dotyczących ich samopo

8 60 M. MENDAK et al. Tabela. Wyniki testów psychologicznych w zespole pieczenia jamy ustnej Table. Results of psychological tests in the burning mouth syndrome Autor Rok N Rodzaj testu Wynik (Author) (Year) (Kind of psychometric (Results) instruments) Van der Ploeg STAI istotnie podwyższony poziom lęku, et al. [] DACL podwyższony poziom depresji, Holandia somatyczna reakcja na stres istotnie wyższa somatyczna reakcja na stres, inwentarz osobowości istotnie wyższy poziom neurotyzmu Grushka et. al inwentarz osobowości MMPI istotnie wyższy poziom depresji, złości, lęku, [6] Kanada koncentracji na funkcji ciała, izolacji socjalnej Browning et al MADS istotnie częstsze występowanie depresji, [] Wlk. Brytania GHQ 8 5% badanych: wynik wysoki Lamb et al. [5] test C Cattella 6PF istotne zaburzenie w zakresie labilności Szkocja psychoemocjonalnej, lęku i depresji, 60% badanych z zaburzeniami psychologicznymi Zilli et al. [5] IDA 75% z depresją, 4% z podwyższonym lękiem, Kanada GHQ 8 48% badanych: wynik wysoki Rojo et al. [7] skala lęku według Hamiltona 0,8% pacjentów z podwyższonym lękiem, Hiszpania skala depresji według Hamiltona 3% pacjentów chorych na depresję, 5,3% pacjentów z rozpoznaniem psychiatrycznym Bergdahl et al Karolinska skala osobowości istotnie niższy poziom socjalizacji i lęku, [3] Szwecja skala osobowości osoby chore na BMS bardziej znużone i wrażliwe, PSF osoby chore na BMS bardziej smutne, skala jakości życia (QLS) brak różnic w odniesieniu do zdrowych Bogetto et al BPRS 3,5% pacjentów chorych na BMS: jedno rozpozna [0] Włochy nie psychiatryczne, 4,9% z dwoma, 3% z trzema; częstsze występowanie epizodów depresji Carlson et al. [6] MPQ Short Form istotnie obniżony próg bólu, USA MPI istotnie obniżony próg bólu, SCL 90R w BMS brak częstszego występowania dystresu psychologicznego N liczba badanych osób chorych na BMS. STAI inwentarz stanu i cechy lęku. GHQ 8 test ogólnego stanu zdrowia. N number of persons with BMS. DACL Depression Adjective Check List. MADS Montgomery Asberg Depression Scale. IDA Irritability, Depression and Anxiety Scale. PSF Psychological Functioning Scale. BPRS Brief Psychiatric Rating Scale. MPI Multidimensional Pain Investory. SCL Revised Symptom Checklist. czucia. Można również dodatkowo założyć, że u pacjentów, którzy uzyskali wysokie wyniki w obu testach, czynniki psychologiczne, takie jak lęk, stres oraz stany depresyjne mogły przyczynić się do powstania zespołu pieczenia jamy ustnej. W tabeli zestawiono wyniki zastosowanych testów psychologicznych u pacjentów chorych na BMS. Badania takie prowadzi się od dawna, a wy niki są zgodne. Na uwagę zasługuje bardzo wyso ka zbieżność wyników badań własnych z zastoso waniem testu GHQ 8 z wynikami obserwacji Browninga et al. [] i Zilli et al. [5]. Wyniki badań własnych oraz obserwacje in nych autorów wskazują jednoznacznie, że czynni ki psychologiczne odgrywają bardzo dużą rolę w etiopatogenezie zespołu pieczenia jamy ustnej. Rutynowe stosowanie testów psychologicznych oraz stała współpraca psychologa w leczeniu tej jednostki chorobowej wydaje się bardzo pożąda na. Być może przypadki BMS niezwiązane z za burzeniami psychologicznymi lub psychiatrycz nymi są zupełnie innym zespołem bólowym. Wprowadzenie psychologicznych kryteriów oce ny pacjentów chorych na BMS powinno być po mocne w stworzeniu algorytmu diagnostyczno leczniczego i poprawić efektywność terapii. Piśmiennictwo [] MILLER I., KURNATOWSKA A., MILLER A., RABE JABŁOŃSKA J.: Stomatodynia w świetle piśmiennictwa. Czas. Sto mat. 003, 56, [] PERNO M.: Burning mouth syndrome. J. Dent. Hyg. 00, 75, 45 5.

9 Zespół pieczenia jamy ustnej 603 [3] BERGDAHL J., ANNEROTH G., PERRIS H.: Personality characteristics of patients with resistant burning mouth syn drome. Acta Odontol. Scand. 995, 53, 7. [4] RADWAN OCZKO M., ZIĘTEK M.: Zespół pieczenia jamy ustnej BMS frekwencja, etiologia i objawy na podsta wie piśmiennictwa. Stomat. Współ. 00, 8,, 5 8. [5] WITT E., PALLA S.: Mundbrennen. Schmerz 00, 5, [6] CARLSON C., MILLER C., REID K.: Psychosocial profiles of patients with burning mouth syndrome. J. Orofac. Pain 000, 4, [7] PINTO A., SOLLECITO T., DEROSSI S.: Burning mouth syndrome. A retrospective analysis of clinical characteristics and treatment outcomes. NYSDJ, 003, 3, 8 4. [8] DANHAUSER S., MILLER C., RHODUS N., CARLSON C.: Impact of criteria based diagnosis of burning mouth syndro me on treatment outcome. J. Orofac. Pain 00, 6, [9] SCALA A., CHECCHI L., MONTEVECCHI M., MARINI I.: Update on burning mouth syndrome: overview and patient management. Crit. Rev. Oral Biol. Med. 003, 4, [0] LAMEY P. J., LAMB A. B., HUGHES A., MILLIGAN K. A., FORSYTH A.: Type 3 burning mouth syndrome: psycholo gical and allergic aspects. J. Oral Pathol. Med. 994, 3, 6 9. [] BERGDAHL M., BERGDAHL J.: Burning mouth syndrome: prevalence and associated factors. J. Oral Pathol. Med. 999, 8, [] MUZYKA B., DE ROSSI S.: A review of burning mouth syndrome. Cutis 999, 64, [3] GALL TROŠELJ K., MRAVAK STIPETIĆ M., JURAK I., RAGLAND W., PAVELIĆ J.: Helicobacter pylori colonization of tongue mucosa increased incidence in atrophic glossitis and burning mouth syndrome (BMS). J. Oral Pathol. Med. 00, 30, [4] CULHANE N., HODLE A.: Burning mouth syndrome after taking clonazepam. An. Pharmacother , [5] ZILLI C., BROOKE R. I., LAU C. L., MERSKEY H.: Screening for psychiatric illness in patients with oral dysesthesia by means of the General Health Questionnaire twenty eight item version (GHQ 8) and the irritability, depres sion and anxiety scale (IDA). Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. 989, 67, [6] GRUSHKA M., SESSLE B., MILLER R.: Pain and personality profiles in burning mouth syndrome. Pain 987, 8, [7] ROJO L., SILVESTRE J., BAGAN J., DE VICENTE T.: Psychiatric morbidity in burning mouth syndrome. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. 993, 75, [8] HAMPF G., VIKKULA J., YLIPAAVALNIEMI P., VEIKKO A.: Psychiatric disorders in orofacial dysaesthesia. Int. J. Oral Maxillofac. Surg. 987, 6, [9] HAMMAREN M., HUGOSON A.: Clinical psychiatric assessment of patients with burning mouth syndrome resisting oral treatment. Swed. Dent. J. 989, 3, [0] BOGETTO F., MAINA G., FERRO G., CARBONE M., GANDOLFO S.: Psychiatric comorbidity in patients with burning mouth syndrome. Psychosom. Med. 998, 60, [] VAN DER PLOEG H. M., VAN DER WAL N., EIJKMAN M. A. J., VAN DER WAAL I.: Psychological aspects of patients with burning mouth syndrome. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. 987, 63, [] BROWNING S., HISLOP S., SCULLY C., PATH M. R. C., SHIRLAW P.: The association between burning mouth syndro me and psychosocial disorders. Oral Sur. Oral Med. Oral Pathol. 987, 64, [3] WRZEŚNIEWSKI K., SOSNOWSKI T., MATUSIK D.: Inwentarz stanu i cech lęku STAI. PTP, Warszawa 00. [4] LAURITANO D., SPADARI F., FORMAGLIO F., ZAMBELLINI ARTINI M., SALVATO A.: Etiopathogenic, clinical diagnostic and therapeutic aspects of the burning mouth syndrome. Research and treatment protocols in a patient group. Mi nerva Stomatol. 998, 47, [5] LAMB A. B., LAMEY P. J., REEVE P. E.: Burning mouth syndrome: psychological aspects. Br. Dent. J. 988, 56, Adres do korespondencji: Magdalena Mendak Zakład Patologii Jamy Ustnej Katedry Periodontologii AM ul. Krakowska Wrocław tel./fax: e mail: oralpat@stom.am.wroc.pl Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted: