Spis treści Część A. Komentarz praktyczny do poszczególnych instytucji i spraw z zakresu materialnego prawa rodzinnego

Transkrypt

1 Spis treści O Autorce... Przedmowa... Wykaz skrótów... XLIII XLV XLVII Część A. Komentarz praktyczny do poszczególnych instytucji i spraw z zakresu materialnego prawa rodzinnego Uwagi wstępne... 1 I. Rodzina jej podstawowe definicje i funkcje Pojęcie rodziny Aspekt socjologiczny Aspekt religijny Rodzina jako grupa społeczna Rodzina jako instytucja społeczna Aspekt prawny Formy rodziny Alternatywne formy rodziny Dobór partnerów rodziny... 5 II. Prawo rodzinne Uwagi wstępne Geneza prawa rodzinnego... 5 III. Systematyka KRO Zawarcie małżeństwa... 7 I. Definicja małżeństwa Brak ustawowej definicji małżeństwa Zasady prawa małżeńskiego Charakter prawny instytucji małżeństwa Znaczenie aktu małżeństwa Skutki prawne oświadczeń woli nupturientów Zasady opodatkowania małżonków pozostających w separacji Sądowe procedury weryfikacji faktu zawarcia małżeństwa Konkubinat Charakter sporządzenia aktu małżeństwa zawartego w formie wyznaniowej Rozliczenia majątkowe konkubentów na podstawie bezpodstawnego wzbogacenia Uznanie zagranicznego wyroku rozwodowego Sądowe procedury ustalania istnienia małżeństwa Dobra wiara małżonków Odmienność płci nupturientów Praktyka notarialna Konkordat w piśmiennictwie Zbieg przepisów prawa cywilnego i kościelnego Zawarcie małżeństwa wyznaniowego podlegającego prawu polskiemu Konkubinat w piśmiennictwie Wyznaniowa forma zawarcia małżeństwa II. Ustalenie nieistnienia małżeństwa Powództwo o ustalenie nieistnienia małżeństwa Sądowa zmiana płci Swoboda zmiany płci małżonków III. Dokumenty przedślubne Wykaz dokumentów Trudne do przezwyciężenia przeszkody Postępowanie nieprocesowe w sprawach małżeńskich, kognicja sądu cywilnego Zawarcie małżeństwa wyznaniowego podlegającego prawu polskiemu, rola kierownika USC Ważność zaświadczenia V

2 Spis treści IV. Okres oczekiwania na zawarcie małżeństwa Charakter prawny terminu Upoważnienie do weryfikacji decyzji kierownika USC Zawarcie małżeństwa przez pozbawionego wolności Kognicja kierownika USC V. Zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa Dobra wiara Cel zaświadczenia Organ uprawniony do wydania zaświadczenia; kognicja kierownika USC Obowiązek informacji Charakter zaświadczenia Odpowiedzialność odszkodowawcza duchownego z powodu naruszenia prawa przy zawieraniu małżeństwa VI. Odmowa przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński lub wydania zaświadczenia Tryb odmowy przewidziany dla uprawnionych podmiotów Źródło informacji Legitymacja czynna w postępowaniu cywilnym Odmowa sporządzenia aktu małżeństwa Zawarcie małżeństwa przez chorego na ciężką chorobę VII. Pełnomocnictwo Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika Ważne powody Zawarcie per procura małżeństwa wyznaniowego VIII. Forma zawarcia, oświadczenia Warunki formalne zawarcia małżeństwa Oświadczenie małżonków w sprawie ich nazwiska Oświadczenie małżonków w sprawie nazwiska ich wspólnych dzieci Oświadczenia stron Ogłoszenie przez kierownika USC faktu zawarcia małżeństwa IX. Obowiązki duchownego Uwagi wstępne Osoba duchowna Czynności duchownego nakazane w KRO Czynności duchownego naruszające KRO Wyznaniowa forma zawarcia małżeństwa X. Wyjątkowe sytuacje zaistniałe przy zawieraniu małżeństwa Uwagi wstępne Fałszywe oświadczenia Brak ustawowej definicji XI. Cenzus wieku Przeszkoda minimalnego wieku do zawarcia małżeństwa Unieważnienie małżeństwa zawartego z naruszeniem cenzusu wieku Przesłanki materialnoprawne Tryb udzielania zezwoleń na zawarcie małżeństwa z obniżeniem cenzusu wieku Przesłanki materialnoprawne zawarcia małżeństwa z obniżeniem cenzusu wieku Tryb unieważniania małżeństwa XII. Ubezwłasnowolnienie całkowite Przeszkoda ubezwłasnowolnienia Unieważnienie małżeństwa Ubezwłasnowolnienie jako przeszkoda zawarcia małżeństwa Zbieg postępowań. Zasadność zawieszenia postępowania XIII. Choroba psychiczna Przeszkoda choroby psychicznej i niedorozwoju umysłowego Kognicja sądu w sprawie o unieważnienie małżeństwa Choroba psychiczna jako przeszkoda zawarcia małżeństwa Kognicja sądu w sprawie o unieważnienie małżeństwa Zezwolenie na zawarcie małżeństwa osobie dotkniętej chorobą psychiczną Standardy międzynarodowe XIV. Bigamia Bigamia czynna Bigamia bierna VI

3 Spis treści 3. Bigamia w prawie cywilnym Bigamia w świetle orzecznictwa Bigamia na tle instytucji separacji Skutki małżeństwa bigamicznego Stosunki majątkowe w małżeństwie Zgodność z prawdą aktu stanu cywilnego Nazwisko małżonków w przypadku nieistnienia małżeństwa XV. Pokrewieństwo i powinowactwo Charakter małżeństw Przeszkody małżeńskie Tryb postępowania Rodzaje pokrewieństwa Kazirodztwo XVI. Przysposobienie Zakres podmiotowy Tryb postępowania Zakres przedmiotowy Charakter małżeństw Piśmiennictwo XVII. Wady oświadczenia Charakter małżeństw Wady oświadczenia woli Osoba trzecia Tryb postępowania XVIII. Wadliwość pełnomocnictwa Legitymacja czynna Konwalidacja Charakter małżeństw Orzecznictwo i piśmiennictwo XIX. Unieważnienie małżeństwa Podstawy unieważnienia małżeństwa Charakter małżeństw Charakter prawny wyroku Zamknięty katalog podstaw unieważnienia małżeństwa Unieważnienie małżeństwa a rozwód Błąd co do tożsamości Orzeczenie sądu kościelnego o ważności bądź o ustaniu małżeństwa kanonicznego XX. Niemożność unieważnienia małżeństwa Brak możliwości unieważnienia małżeństwa Orzecznictwo i piśmiennictwo XXI. Zasada kontynuacji procesu Śmierć małżonka w toku sprawy o unieważnienie małżeństwa dopuszczalność kontynuacji Tryb postępowania wszczętego o unieważnienie małżeństwa Orzecznictwo i piśmiennictwo XXII. Zła wiara małżonka Obligatoryjność ustalenia Orzekanie Zła wiara a ubezwłasnowolnienie Zła wiara a wina XXIII. Skutki unieważnienia Wyjątki od zasady działania wyroku unieważniającego małżeństwo ex tunc Odpowiednie stosowanie przepisów o rozwodzie Zła wiara małżonka, orzeczona w procesie unieważniającym małżeństwo Sentencja wyroku unieważniającego małżeństwo Konstytutywność unieważnienia a uchwała wspólników spółki kapitałowej XXIV. Legitymacja prokuratora Przepis szczególny Odpowiednie stosowanie przepisów Orzecznictwo i piśmiennictwo VII

4 Spis treści 3. Prawa i obowiązki małżonków I. Uwagi wstępne Egalitaryzm i zakaz dyskryminacji Podstawowe obowiązki małżonków Ingerencja w ustrój małżeński Wspólne pożycie Wzajemna pomoc Wierność Współdziałanie Skutki naruszenia podstawowych obowiązków Konkubinat II. Rozstrzyganie o sprawach rodziny Pojęcie istotnych spraw rodziny Próba zdefiniowania pojęcia Postępowanie Kompetencja sądu III. Nazwiska małżonków Tryb cywilny Tryb administracyjny Połączenie nazwisk Niezłożenie oświadczeń Nazwisko dwuczłonowe Zakaz dyskryminacji IV. Zaspokajanie potrzeb rodziny Podstawa prawna obowiązku alimentacyjnego Obowiązek alimentacyjny Prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, zasiłków i renty Majątek małżonków Świadczenia w naturze i obowiązek naprawienia szkody Związek wyznaniowy Konkubinat V. Nakaz wypłaty wynagrodzenia Sądowy obowiązek wypłaty wynagrodzenia małżonka, który nie zaspokaja ekonomicznych potrzeb rodziny, do rąk małżonka, który czuwa nad realizacją tych potrzeb Postępowanie z wniosku małżonka o nakazanie wypłacania do jego rąk wynagrodzenia za pracę drugiego małżonka Należności objęte nakazem Obowiązek wspólnego pożycia małżonków VI. Uprawnienie do korzystania z mieszkania Charakter substytucyjny Definicja zasad współżycia społecznego Zakres obowiązywania VII. Wzajemna reprezentacja Przesłanki ustawowe Zakres reprezentacji Sprawy zwykłego zarządu VIII. Solidarna odpowiedzialność Charakterystyka instytucji Wyłączenia solidarności Zakres odpowiedzialności solidarnej Rozliczanie roszczeń regresowych Prowadzenie egzekucji z majątków odrębnych małżonków Wyłączenia solidarności Źródła odpowiedzialności solidarnej Translatywna (zwalniająca) zmiana dłużnika IX Ustawowy ustrój majątkowy Zasada ustawowa Wspólność ustawowa Ogólna charakterystyka wspólności ustawowej Wyjątki od zasady ustawowej wspólności majątkowych stosunków małżeńskich Wspólnota majątkowa VIII

5 Spis treści 6. Charakterystyka majątkowych stosunków małżeńskich Nabycie praw do wspólnoty majątkowej Ustawowy ustrój majątkowy I. Wspólność ustawowa zasada ogólna Pojęcie Charakterystyka majątkowych stosunków małżeńskich Nabycie praw do wspólnoty majątkowej Darowizna Zastaw skarbowy Poręczenie Pełnomocnictwo. Czynność prawna z samym sobą Nieruchomości Lokale spółdzielcze Lokale komunalne Lokale żołnierzy Sił Zbrojnych Kognicja sądu Prawo podatkowe Emerytury, renty Przedsiębiorstwo Prawa spółkowe Upadłość, odpowiedzialność za długi, wierzytelności, odszkodowania i ubezpieczenia Majątek osobisty małżonków Ustanie wspólnoty majątkowej Konkubinat II. Majątek osobisty małżonków Nowelizacja art. 33 KRO Prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom Darowizna, spadkobranie Nieruchomości Lokale spółdzielcze Lokale zakładowe Lokale żołnierzy sił zbrojnych Kognicja sądu Prawo podatkowe Przedsiębiorstwo Prawa spółkowe Upadłość. Zdolność kredytowa. Odpowiedzialność za długi. Wierzytelności. Odszkodowania. Ubezpieczenia Nagrody za osiągnięcia osobiste Prawa niezbywalne (niepodlegające zbyciu ani przeniesieniu) Surogacja III. Przedmioty zwykłego urządzenia domowego Wspólne sprzęty domowe Wyłączenia ze sprzętów domowych Dziedziczenie, zapis lub darowizna IV. Zakres uprawnienia do współposiadania rzeczy Posiadanie w świetle przepisów KC Spółki kapitałowe Prowadzenie tzw. wspólnego portfela przez konkubentów Charakter prawny wspólności Wspólność łączna Darowizna Skuteczność przeniesienia własności nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych Ochrona posesoryjna V. Zarząd majątkiem wspólnym Działania dopuszczalne Ustawowe ograniczenie małżonków w zarządzaniu Charakterystyka ogólna w orzecznictwie IX

6 Spis treści 4. Zwykły zarząd Czynności prawne przekraczające zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym Darowizna nieruchomości Poręczenie Pełnomocnictwo Nieruchomości Własność i inne prawa Kognicja sądu Przedsiębiorstwo, działalność gospodarcza Prawa spółkowe Upadłość, odpowiedzialność za długi, kredyt, pożyczka, wierzytelności Ustanie wspólnoty majątkowej VI. Sprzeciw małżonka wobec czynności zarządu majątkiem wspólnym Rodzaje zarządu majątkiem wspólnym Charakterystyka instytucji sprzeciwu: VII. Czynności wymagające zgody drugiego małżonka Zgoda małżonka Zgoda osoby trzeciej Potwierdzenie umowy Orzecznictwo i piśmiennictwo Kognicja sądu Przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne Odpowiedzialność za długi, kredyt, pożyczka, zastaw, hipoteka, odszkodowania. 277 VIII. Ochrona osoby trzeciej Odesłanie do innych przepisów Ochrona osób trzecich w świetle orzecznictwa Ochrona osób trzecich w piśmiennictwie IX. Zezwolenie przez sąd na dokonanie czynności bez zgody drugiego małżonka Ingerencja sądu Tryb udzielenia zezwolenia Ochrona sądowa Zarząd majątkiem wspólnym X. Pozbawienie samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym Prerogatywy Niedopuszczalność skargi kasacyjnej w sprawie o pozbawienie małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym Konsekwencje pozbawienia samodzielnego zarządu XI. Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich Uwarunkowania kodeksowe Nowe uprawnienia wierzyciela Dotychczasowe uprawnienia wierzyciela Odpowiedzialność małżonków majątkiem wspólnym Skarga pauliańska Rozdzielność majątkowa Zasady współżycia społecznego i ochrona interesu rodziny Egzekucja majątkowa XII. Wyłączenie możliwości zaspokojenia się z udziału małżonka w czasie trwania wspólności ustawowej Zmiana przepisu Zaspokojenie wierzyciela Odwołanie darowizny Odwołanie darowizny nieruchomości Spadek Wierzytelności Ustanie wspólności ustawowej XIII. Udziały w majątku wspólnym Zasada równości udziałów w majątku wspólnym Wyjątki od zasady równości udziałów w majątku wspólnym Charakterystyka Moment ustania wspólnoty majątkowej małżonków Przyczynienie się do powstania majątku Przedmiot postępowania Prawo intertemporalne X

7 Spis treści 8. Zobowiązania pozamałżeńskie XIV. Zwrot wydatków i nakładów Rozliczenia według KRO Rozliczenia według KC Rozliczenia według regulacji kodeksowych Procedura Zasady rozliczeń Rodzaje składników majątkowych XV. Odpowiednie stosowanie przepisów o wspólności majątku spadkowego i dziale spadku Odesłanie Przedawnienie roszczeń Zastosowanie przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych Wykładnia art KC Zasądzenie odsetek od dopłat lub spłat przy sądowym zniesieniu współwłasności Zarzut nadużycia prawa na gruncie postępowania w sprawie podziału majątku wspólnego Dział spadku Żądanie zniesienia współwłasności Obowiązek dokonania podziału majątku wspólnego Obniżenie spłat przy podziale majątku dorobkowego małżonków z uwagi na nadużycie prawa Ważne powody do ograniczenia podziału majątku wspólnego Posiadanie Stosowanie przepisów o dziale spadku Podział nieruchomości rolnej Upadłość w świetle orzecznictwa Upadłość w świetle piśmiennictwa Kognicja sądu Zasady podziału majątku Rozporządzenia majątkowe Umowne ustroje majątkowe I. Wprowadzenie Umowa majątkowa małżeńska Umowa majątkowa małżeńska Skuteczność małżeńskiej umowy majątkowej Skutki małżeńskiej umowy majątkowej Kognicja sądu Ochrona osób trzecich Małżeńska umowa majątkowa w obrocie gospodarczym Małżeńska umowa majątkowa na tle innych regulacji Skuteczność małżeńskich umów majątkowych względem osób trzecich II. Wspólność majątkowa Odpowiednie stosowanie przepisów o wspólności ustawowej Wspólnota majątkowa w świetle orzecznictwa i piśmiennictwa Ograniczenia przedmiotowe umowy rozszerzającej wspólność Wspólnota majątkowa w świetle orzecznictwa i piśmiennictwa Uprawnienia wierzyciela w razie rozszerzenia wspólności Udziały małżonków po ustaniu wspólności III. Rozdzielność majątkowa Umowna rozdzielność majątkowa Umowna rozdzielność majątkowa w świetle orzecznictwa i piśmiennictwa Samodzielny zarząd swoim majątkiem IV. Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków Odpowiednie stosowanie przepisów o rozdzielności majątkowej Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków w piśmiennictwie Dorobek małżonka Sposób wyrównania dorobków Wyrównanie dorobków w razie śmierci jednego z małżonków Przymusowy ustrój majątkowy I. Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd Sądowe zniesienie wspólności XI

8 Spis treści 2. Osoba trzecia Powrót do wspólnoty majątkowej na drodze umownej Data rozdzielności majątkowej Ważne powody zniesienia wspólności majątkowej Kognicja sądu Nabycie własności nieruchomości przez cudzoziemca Przywrócenie wspólnoty majątkowej II. Rozdzielność majątkowa z mocy prawa Rozdzielność z mocy ustawy Ubezwłasnowolnienie Upadłość Piśmiennictwo III. Rozdzielność majątkowa wskutek orzeczenia separacji Uwagi legislacyjne Skutki zniesienia separacji Zniesienie separacji w piśmiennictwie Skuteczność orzeczenia separacji przez sąd obcy Skutki orzeczenia separacji Ustanie małżeństwa I. Uznanie małżonka za zmarłego Skutki matrymonialne śmierci cywilnej małżonka Ustawowe przesłanki cywilnoprawne instytucji uznania za zmarłego Nowy związek małżeński Pozostawanie przy życiu małżonka uznanego za zmarłego II. Rozwód Pozytywne przesłanki rozwodowe (dopuszczające orzeczenie rozwodu) Negatywne przesłanki rozwodowe (niedopuszczające do orzeczenia rozwodu) Proces rozwodowy Integralność (niepodzielność) wyroku rozwodowego Zawinione naruszenie obowiązków małżeńskich Kognicja sądu Skutki procesu rozwodowego III. Wina rozkładu pożycia Wina według KRO Wina według KC Zawinione naruszenie obowiązków małżeńskich Kognicja sądu IV. Inne rozstrzygnięcia sądu rozwodowego Charakter wyroku rozwodowego Treść wyroku rozwodowego Pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie Zasady postępowania sądu rozwodowego Postępowania zabezpieczające Treści wyroku rozwodowego (części składowe) Postępowanie odwoławcze Skutki rozwodu V. Powrót do poprzedniego nazwiska Termin Organ uprawniony do przyjęcia oświadczenia Nazwisko rozwodnika w świetle orzecznictwa VI. Alimenty Przesłanka podmiotowa Przesłanka przedmiotowa Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego Kognicja sądu rozwodowego Okres płatności alimentów Przesłanki zasądzenia alimentów Zabezpieczenie alimentacji z art. 27 KRO Alimenty po rozwodzie w świetle innych regulacji prawnych Zbieg przepisów alimentacyjnych XII

9 Spis treści VII. Odpowiednie stosowanie przepisów o obowiązku alimentacyjnym między krewnymi Separacja I. Przesłanki orzeczenia separacji Przesłanka pozytywna Przesłanki negatywne Tryb postępowania Przesłanki separacji w piśmiennictwie Postępowanie Skutki separacji Relacja między przepisami dotyczącymi separacji a przepisami dotyczącymi rozwodu II. Separacja a rozwód Odmienność żądań Zmiana żądania a tryb postępowania Niedopuszczalność zgłoszenia żądania separacji w sprawie o rozwód na etapie postępowania przed sądem II instancji III. Rozstrzygnięcia zawarte w orzeczeniu o separacji na zgodne żądanie Adekwatność przepisów rozwodowych do przepisów dotyczących separacji Zakres orzekania IV. Skutki orzeczenia separacji Ustawowe skutki separacji Zasady alimentacji po rozwodzie Brak możliwości zmiany nazwiska Data powstania separacji Skutki separacji w świetle orzecznictwa i piśmiennictwa V. Zniesienie separacji Przyczyny zakończenia separacji Tryb Skutki zniesienia separacji Nowelizacja przepisu w 2005 r Charakter prawny zniesienia separacji w orzecznictwie. Skutki wydania postanowienia o zniesieniu separacji Zniesienie separacji w piśmiennictwie Macierzyństwo I. Uwagi wstępne Definicja pokrewieństwa Powinowactwo II. Macierzyństwo Matka w świetle art. 619 KRO Akt narodzin Prawo do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego. Zakaz surogacji Prawo do poznania matki biologicznej według krajowego prawa rodzinnego III. Ustalenie macierzyństwa Sposób ustalenia macierzyństwa Powództwo przeciwko dziecku, które zmarło IV. Zakaz wytoczenia powództwa o ustalenie macierzyństwa po uzyskaniu pełnoletności przez dziecko Legitymacja czynna matki Wyłączenie możliwości wytoczenia powództwa przeciwko dziecku pełnoletniemu V. Zaprzeczenie macierzyństwa Dopuszczalność legitymacji procesowej Podmioty uprawnione do wytoczenia powództwa Piśmiennictwo VI. Termin do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa przez rodziców Bieg terminów do zaprzeczenia macierzyństwa Ochrona osób legitymowanych czynnie Powództwo wniesione po upływie ustalonych w ustawie terminów zawitych VII. Termin do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa przez dziecko Legitymacja czynna dziecka Pełnoletność XIII

10 Spis treści 3. Ubezwłasnowolnienie Choroba psychiczna VIII. Zakaz ustalenia i zaprzeczenia macierzyństwa po śmierci dziecka Niedopuszczalność procesów dotyczących osób zmarłych Śmierć dziecka przed prawomocnym zakończeniem postępowania Piśmiennictwo IX. Legitymacja czynna prokuratora Legitymacja prokuratora Brak możliwości wytoczenia powództwa Piśmiennictwo Ojcostwo I. Domniemanie pochodzenia dziecka z małżeństwa Pewność macierzyństwa Pojęcie domniemania prawnego Domniemanie podstawowe Domniemania dodatkowe Skutek domniemania Dowody przyrodnicze Akta stanu cywilnego Zaprzeczenie ojcostwa Obowiązek alimentacyjny Nasciturus Separacja Uznanie dziecka Nienaturalna prokreacja II. Zaprzeczenie ojcostwa przez męża matki Wymogi ustawowe Dopuszczalność powództwa a pełnoletność dziecka Charakter prawny terminu Inicjatywa prokuratorska Kompetencje prokuratora Kognicja sądu Dowody przyrodnicze Obowiązek alimentacyjny III. Zaprzeczenie ojcostwa przez męża matki całkowicie ubezwłasnowolnionego Charakter ochronny przepisu Przesłanka ubezwłasnowolnienia całkowitego Termin 6 miesięcy Przedstawiciel ustawowy Osobiste złożenie pozwu przez osobę, w stosunku do której nastąpiło uchylenie ubezwłasnowolnienia całkowitego Zaburzenia psychiczne a data ich powstania IV. Zaprzeczenie ojcostwa przez męża matki chorego psychicznie Charakter ochronny przepisu Podstawy do liczenia biegu terminu Wyłączenie stosowania przepisu przy braku podstaw do ubezwłasnowolnienia V. Legitymacja bierna w procesie o zaprzeczenie ojcostwa wszczętym przez męża matki Legitymacja bierna z pozwu męża matki Badanie krwi Współuczestnictwo jednolite VI. Sposób zaprzeczenia ojcostwa Zaprzeczenie ojcostwa a obalenie domniemania ojcostwa Kognicja sądu Dowody przyrodnicze Pewność braku ojcostwa męża matki Wykazanie niepodobieństwa, żeby mąż matki mógł być ojcem dziecka VII. Niedopuszczalność zaprzeczenia ojcostwa dziecka poczętego w wyniku procedury medycznie wspomaganej prokreacji VIII. Legitymacja czynna matki Legitymacja czynna matki Legitymacja bierna przy pozwie matki Charakter ochronny przepisu art KRO Powództwo matki o zaprzeczenie ojcostwa w świetle dowodów XIV

11 Spis treści IX. Legitymacja czynna dziecka Uwagi wstępne Legitymacja bierna przy pozwie dziecka Charakter ochronny przepisu art KRO Ograniczenie postępowania dowodowego do dowodów przyrodniczych Powództwo dziecka w przypadku śmierci męża matki X. Ustalenie ojcostwa Dopuszczalność ustalenia ojcostwa Sposoby ustalania ojcostwa Kolizja sposobów ustalenia ojcostwa Uznanie ojcostwa Ochrona rodziny Skutki ustalenia ojcostwa XI. Uznanie ojcostwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego Przyjęcie oświadczenia o uznaniu ojcostwa w świetle KRO Przyjęcie oświadczenia o uznaniu ojcostwa w świetle PrASC Odmowa przyjęcia oświadczeń w świetle KRO Odmowa przyjęcia oświadczeń w świetle prawa o aktach stanu cywilnego Uznanie ojcostwa osoby pozbawionej zdolności do czynności prawnych Dobra oraz zła wiara mężczyzny uznającego ojcostwo XII. Uznanie ojcostwa przed notariuszem albo urzędnikiem Oświadczenie o uznaniu ojcostwa w razie niebezpieczeństwa Podmioty uprawnione do przyjęcia oświadczenia Obowiązek niezwłocznego przesłania dokumentów do USC XIII. Uznanie ojcostwa dziecka poczętego Uznanie nasciturusa dziecka poczętego, ale nie urodzonego Zbieg uznania dziecka z domniemaniem pochodzenia dziecka Ochrona prawna dziecka poczętego in vitro i pozostającego poza organizmem matki Odpowiedzialność cywilna z tytułu szkód wyrządzonych dziecku przed jego poczęciem XIV. Uznanie ojcostwa dziecka urodzonego w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji Kodeks rodzinny i opiekuńczy a medycznie wspomagana prokreacja Kodeks rodzinny i opiekuńczy a ustawa o leczeniu niepłodności Zarodek Status dziecka poczętego w wyniku medycznie wspomaganej prokreacji XV. Zakaz uznania ojcostwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności Pełnoletność dziecka Termin do uznania ojcostwa po śmierci dziecka XVI. Zdolność do złożenia oświadczenia o uznaniu ojcostwa Oświadczenia konieczne do uznania Organ uprawniony do przyjęcia oświadczeń Osobisty charakter uznania XVII. Powództwo ojca o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa Bezskuteczność uznania ojcostwa Bezskuteczność uznania nasciturusa Ochrona stanu psychicznego mężczyzny Powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa a stosowanie art. 189 KPC Prawo do poszanowania życia prywatnego. Brak możliwości zaprzeczenia ojcostwa ze względu na nowe dowody biologiczne Odmowa ustalenia bezskuteczności uznania dziecka ze względu na dobro dziecka pomimo istnienia dowodów biologicznych zaprzeczających ojcostwu XVIII. Odpowiednie stosowanie Kwestionowanie przez matkę dziecka uznania ojcostwa Ubezwłasnowolnienie matki Przypadłości psychiczne matki XIX. Zakaz wytaczania powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności Zakaz ustalania bezskuteczności uznania pełnoletniego dziecka Udział prokuratora XV

12 Spis treści 3. Nadużycie prawa podmiotowego do upływu terminu do wytoczenia powództwa o unieważnienie uznania dziecka XX. Żądanie przez dziecko ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa Bezskuteczność na żądanie dziecka Ubezwłasnowolnienie dziecka Przypadłości psychiczne dziecka XXI. Ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa w przypadku procedury medycznie wspomaganej prokreacji XXII. Legitymacja bierna w procesie o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa Legitymacja procesowa Legitymacja czynna mężczyzny Legitymacja czynna matki Legitymacja czynna dziecka Współuczestnictwo konieczne XXIII. Niedopuszczalność ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa po śmierci dziecka Śmierć dziecka Legitymacja bierna w miejsce dziecka XXIV. Powództwo o ustalenie ojcostwa Proces Legitymacja w procesie Dowody przyrodnicze Kognicja sądu Obowiązek alimentacyjny XXV. Domniemanie ojcostwa Domniemanie ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego Obalenie domniemania Charakter prawny wyroku ustalającego ojcostwo Ochrona rodziny Dowody przyrodnicze Kognicja sądu XXVI. Legitymacja czynna prokuratora Legitymacja prokuratora art. 86 KRO Uprawnienie prokuratora w sprawach o pochodzenie, rozpoznawanych w procesie (art. 86 KRO) Ochrona stron Ograniczone uprawnienia stron Dowody przyrodnicze Stosunki między rodzicami a dziećmi I. Wprowadzenie Obowiązek wzajemnego szacunku i wspierania się Nazwisko dziecka urodzonego w małżeństwie Nazwisko dziecka pozamałżeńskiego Nadanie nazwiska dziecku w przypadku zawarcia małżeństwa Dwuczłonowe nazwisko dziecka Obowiązek dziecka przyczyniania się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny II. Władza rodzicielska Okres pozostawania pod władzą rodzicielską Uprawnieni do sprawowania władzy rodzicielskiej Władza rodzicielska tylko jednego z rodziców w świetle art. 94 KRO Zakres władzy rodzicielskiej Piecza nad dzieckiem Zakaz stosowania kar cielesnych Wykonywanie władzy rodzicielskiej Reprezentacja dziecka przez rodziców Reprezentacja dziecka przez kuratora Udzielenie pomocy rodzicom Zarząd majątkiem dziecka Wyłączenie przedmiotów spod zarządu Czysty dochód; nadwyżka Inwentarz majątku dziecka XVI

13 Spis treści 15. Zwrot majątku dziecka; rachunek z zarządu Zmiana orzeczenia o władzy rodzicielskiej Ograniczenie władzy rodzicielskiej Władza rodzicielska nad całkowicie ubezwłasnowolnionym Zagrożone dobro dziecka zarządzenia sądu Zawieszenie władzy rodzicielskiej Pozbawienie i przywrócenie władzy rodzicielskiej Rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej w wyroku orzekającym rozwód, separację, unieważnienie małżeństwa III. Piecza zastępcza Podmioty sprawujące pieczę zastępczą w świetle art KRO Dobór rodzin zastępczych Możliwość umieszczenia w pieczy zastępczej Poważne zagrożenie dobra dziecka Okres umieszczenia w pieczy zastępczej Osoby sprawujące pieczę Pierwszeństwo w sprawowaniu pieczy nad dzieckiem niepełnosprawnym Instytucjonalna piecza zastępcza Rodzeństwo IV. Kontakty z dzieckiem Prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów Ustalenie sposobu utrzymywania kontaktów z dzieckiem Ograniczenie utrzymywania kontaktów z dzieckiem Zakaz utrzymywania kontaktów z dzieckiem Zobowiązanie rodziców do określonego postępowania Zmiana rozstrzygnięcia o kontaktach z dzieckiem Odpowiednie stosowanie do innych sprawujących pieczę nad dzieckiem Przysposobienie I. Wprowadzenie Definicja Przesłanki przysposobienia Wyłączność drogi sądowej Rodzaje przysposobienia Rozwiązanie przysposobienia II. Dobro i małoletność przysposabianego Zbadanie ustawowych warunków kandydata do przysposobienia Przysposobienie krajowe Adopcja zagraniczna Zakaz dyskryminacji Wymogi dotyczące wieku Adopcja a prawo karne III. Wymogi stawiane przysposabiającemu Wymogi adopcyjne dla kandydata na przysposabiającego Wstępna ocena kandydata do przysposobienia dziecka dokonywana przez ośrodek adopcyjny przed skierowaniem kandydata na szkolenie Odmowa zgody na przysposobienie przez partnera rodzica w związku homoseksualnym Odpowiednia różnica wieku IV. Adopcja zagraniczna Dopuszczalność adopcji zagranicznej Niedopuszczalność adopcji zagranicznej Międzynarodowe uregulowanie prawne dotyczące przysposobienia Prawo prywatne międzynarodowe Dodatkowe uregulowania prawne dotyczące przysposobienia V. Przysposobienie wspólne Uwagi wstępne Zgoda małżonka na przysposobienie VI. Orzeczenie o przysposobieniu Charakter prawny postanowienia o przysposobieniu Orzeczenie przysposobienia z jednoczesnym ograniczeniem zarządu majątkiem małoletniego przez ustanowienie kuratora do zarządu tym majątkiem Dokonywanie w procesie o zgwałcenie ustaleń co do pochodzenia dziecka XVII

14 Spis treści VII. Przysposobienie ponowne VIII. Zgoda przysposabianego Zgoda kandydata na przysposobionego, który ukończył 13. rok życia Wysłuchanie kandydata na przysposobionego, który nie ukończył 13. roku życia Dobro przysposabianego IX. Zgoda rodziców przysposabianego Zgoda dotychczasowych rodziców na przysposobienie Obligatoryjne zaniechanie odbierania zgody Fakultatywne zaniechanie odbierania zgody Odmowa udzielenia matce biologicznej informacji na temat dzieci przysposobionych Skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej X. Zgoda blankietowa Dopuszczalność przysposobienia całkowitego Dotychczasowe prawa rodzicielskie Termin do odwołania zgody rodzica biologicznego na przysposobienie dziecka Oddanie dziecka do adopcji bez wiedzy i zgody jego biologicznego ojca Zgoda blankietowa w piśmiennictwie XI. Wskazanie przez rodziców osoby przysposabiającego XII. Okres wyczekiwania XIII. Zgoda opiekuna w świetle art. 120 KRO XIV. Okres osobistej styczności Zasada osobistej styczności Preadopcja XV. Skutki przysposobienia pełnego Przysposobienie pełne odwołalne Członkowie rodziny Prawo dziecka przysposobionego do uzyskania informacji na temat swojego pochodzenia Odmowa uznania orzeczenia przysposobienia wydanego przez sąd państwa obcego Możliwość rozwiązania Akt urodzenia Przysposobienie między rodzeństwem Cel przysposobienia Śmierć przysposabiającego XVI. Przysposobienie pasierba Więź z rodziną naturalną Więź z rodziną adoptującego Dotychczasowe pokrewieństwo Dziedziczenie XVII. Nazwisko przysposobionego w świetle art. 122 KRO XVIII. Ustanie dotychczasowej władzy rodzicielskiej w świetle art. 123 KRO XIX. Przysposobienie niepełne Więzy adopcyjne przy adopcji niepełnej Przekształcenie w adopcję pełną Fakt ustalenia ojcostwa Dziedziczenie XX. Przysposobienie całkowite Zgoda blankietowa w świetle art KRO Niedopuszczalność sądowego ustalania pochodzenia dziecka Tajemnica adopcji XXI. Rozwiązanie przysposobienia Dopuszczalność rozwiązania adopcji Wyjątki Ważne powody Obowiązki alimentacyjne Oddalenie pozwu o rozwiązanie przysposobienia Niedopuszczalność rozwiązania przysposobienia Dopuszczalność rozwiązania Skutki rozwiązania XVIII

15 Spis treści XXII. Zakaz rozwiązania przysposobienia całkowitego XXIII. Skutki rozwiązania przysposobienia Rozwiązanie przysposobienia Przysposobienie zmiana nazwiska i imienia Dziedziczenie w przypadku rozwiązania przysposobienia Właściwość powiatu w sprawach pieczy zastępczej XXIV. Legitymacja czynna prokuratora Obowiązek alimentacyjny I. Treść obowiązku alimentacyjnego Pojęcie obowiązku alimentacyjnego Pomoc alimentacyjna Obowiązek alimentacyjny a pomoc publiczna Obowiązek alimentacyjny a zobowiązania publicznoprawne Zakres obowiązku alimentacyjnego Obowiązek alimentacyjny a świadczenia odszkodowawcze Obowiązek alimentacyjny a reguła kolejności Obowiązek alimentacyjny a postępowanie sądowe Zabezpieczenie alimentów Odpowiedzialność za zobowiązania wobec osób trzecich uprawnionego do alimentacji Poręczenie Wykonanie obowiązku alimentacyjnego Obowiązki dziecka wobec rodziców Niedopuszczalność zrzeczenia się roszczenia alimentacyjnego Wierzytelności alimentacyjne Przestępstwo zgwałcenia II. Reguła kolejności III. Pierwszeństwo obowiązku alimentacyjnego małżonka IV. Obowiązek alimentacyjny w przysposobieniu niepełnym Przysposobienie niepełne Realizacja obowiązku alimentacyjnego między podmiotami pozostającymi w stosunku przysposobienia wspólnego Pierwszeństwo alimentacyjne od rodzica adopcyjnego V. Zobowiązany w dalszej kolejności VI. Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka w świetle art. 133 KRO Rodzicielski obowiązek utrzymywania niesamodzielnych dzieci Wykładnia przepisu Niedostatek Solidarność rodzinna Czas trwania obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka Obowiązek alimentacyjny a pomoc publiczna Obowiązek alimentacyjny a zobowiązania publicznoprawne Przesłanki obowiązku alimentacyjnego Obowiązek alimentacyjny a kognicja sądu Ustanie obowiązku alimentacyjnego Obowiązek alimentacyjny rodziców względem dzieci Otrzymywanie środków utrzymania od osób niezobowiązanych ustawowo do alimentacji Sytuacja prawna małoletniej matki przed urodzeniem dziecka VII. Obowiązek alimentacyjny wobec rodzeństwa w świetle art. 134 KRO Rodzeństwo Nadmierny uszczerbek Kognicja sądu rodzinnego VIII. Zakres świadczeń alimentacyjnych Uwagi ogólne Pomoc finansowa państwa Dotychczasowe relacje między świadczeniem wychowawczym a obowiązkiem alimentacyjnym Wpływ świadczeń socjalnych na istnienie i zakres obowiązku alimentacyjnego Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego Orzeczenie Sądu Najwyższego Kompleksowy charakter regulacji XIX

16 Spis treści 8. Komentarz autorski Obowiązek alimentacyjny a świadczenia odszkodowawcze Zakres obowiązku alimentacyjnego Obowiązek alimentacyjny a kognicja sądu Ustanie obowiązku alimentacyjnego Usprawiedliwione obciążenia obniżające tzw. zdolność alimentacyjną dłużnika IX. Ochrona interesu osoby uprawnionej do alimentów w świetle art. 136 KRO Konsekwencje dobrowolnego uszczuplania majątku przez zobowiązanego do alimentacji Istnienie ważnego powodu do zmiany zatrudnienia Obowiązek alimentacyjny osadzonych w zakładach penitencjarnych X. Przedawnienie roszczeń alimentacyjnych w świetle art. 137 KRO XI. Zmiana orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego w świetle art. 138 KRO Charakter zmiany Zakres zmiany Powództwo przeciwegzekucyjne Przesłanki roszczenia Kognicja sądu Artykuł 481 KC Zasada jedności szkody XII. Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego w świetle art. 139 KRO XIII. Roszczenia zwrotne Reguła kolejności Osoby uprawnione Dopuszczalność dziedziczenia Przedawnienie Przesłanki Kognicja sądu Geneza, charakter prawny i przesłanki roszczenia Prawo prywatne międzynarodowe Przelew w kontekście innych wypadków singularnej sukcesji w wierzytelność XIV. Roszczenia matki dziecka pozamałżeńskiego Roszczenia matki dziecka pozamałżeńskiego Obowiązki ojca dziecka pozamałżeńskiego Przedawnienie Przedłużenie obowiązku utrzymania matki Prawo prywatne międzynarodowe XV. Roszczenie w przypadku uwiarygodnionego ojcostwa XVI. Jednoczesne dochodzenie roszczeń majątkowych i ustalenia ojcostwa w świetle art. 143 KRO XVII. Świadczenia alimentacyjne ojczymów, macoch, pasierbów Powinowaci Prawo dziecka do żądania alimentów od współmałżonka rodzica Prawo współmałżonka rodzica dziecka do żądania alimentów od dziecka Odpowiednie stosowanie przepisów Obowiązek alimentacji pasierba Prawo do alimentacji współmałżonka Śmierć rodzica a uchylenie obowiązku alimentacyjnego owdowiałego współmałżonka wobec dzieci zmarłego Obowiązek alimentacji dziecka przez jego krewnych z wyłączeniem obowiązku alimentacyjnego współmałżonka rodzica dziecka Niedopuszczalność alimentacji innych powinowatych Prawo do pomocy publicznej Kognicja sądu XVIII. Uchylenie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego Krąg uprawnionych Zgodność z poczuciem sprawiedliwości Przesłanki zasadne Przesłanki niezasadne Opieka nad małoletnim I. Wprowadzenie XX

17 Spis treści 1. Definicja opieki Przewodnie zasady prawa opiekuńczego Przesłanki ustanowienia opieki Zakres opieki Podopieczni Ustanie opieki II. Ustanowienie opieki Przesłanki ustanowienia opieki dla małoletniego na podstawie art. 145 KRO Rodzaje opieki w świetle art. 146 KRO Ochrona majątku; ustanowienie kuratora w świetle art. 147 KRO Negatywne przesłanki podmiotowe w świetle art. 148 KRO Pierwszeństwo w objęciu opieki Opiekun kilku osób; opieka nad rodzeństwem Obowiązek objęcia opieki w świetle art. 152 KRO Sposób objęcia opieki w świetle art. 153 KRO III. Sprawowanie opieki Wprowadzenie Piecza nad osobą i majątkiem w świetle art. 155 KRO Zezwolenie sądu opiekuńczego w świetle art. 156 KRO Przemijająca przeszkoda w sprawowaniu opieki w świetle art. 157 KRO Obowiązek informowania rodziców Wyłączenie prawa reprezentacji Inwentarz majątku podopiecznego w świetle art. 160 KRO Złożenie do depozytu sądowego w świetle art. 161 KRO Wynagrodzenie opiekuna Nakłady i wydatki związane ze sprawowaniem opieki w świetle art. 163 KRO Przedawnienie roszczeń w świetle art. 164 KRO IV. Nadzór nad sprawowaniem opieki Sposób sprawowania nadzoru w świetle art. 165 KRO Sprawozdania z opieki; rachunki z zarządu w świetle art. 166 KRO Badanie sprawozdań i rachunków w świetle art. 167 KRO Zarządzenia sądu opiekuńczego w świetle art. 168 KRO V. Zwolnienie opiekuna i ustanie opieki Zwolnienie z opieki w świetle art. 169 KRO Ustanie opieki z mocy prawa w świetle art. 170 KRO Obowiązek dalszego zarządzenia majątkiem w świetle art. 171 KRO Rachunek końcowy z opieki w świetle art. 172 KRO Zwolnienie z rachunku końcowego w świetle art. 173 KRO Obowiązek niezwłocznego oddania majątku w świetle art. 174 KRO Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie I. Odpowiednie stosowanie przepisów o opiece nad małoletnim Odesłanie do opieki nad małoletnim w świetle art. 175 KRO Brak zdolności do czynności prawnych a prawo do realizacji indywidualnego programu usamodzielniania Obowiązek Funduszu do informowania świadczeniobiorcy o jego prawie do świadczeń opieki zdrowotnej Wytoczenie powództwa przez osobę niemającą zdolności procesowej (ubezwłasnowolnioną całkowicie), za którą działa wprawdzie jej przedstawiciel ustawowy (opiekun), ale nielegitymujący się wymaganym zezwoleniem sądu na wytoczenie powództwa Wniosek opiekuna w imieniu pupila a zgoda sądu opiekuńczego na reprezentację II. Opiekun ubezwłasnowolnionego całkowicie Zasada dobra podopiecznego Podmiotowe wskazanie preferencyjne III. Ustanie opieki z mocy prawa Katalog przyczyn ustania opieki ex lege (z mocy prawa) Przyczyny ustania opieki ex lege Kuratela I. Przesłanki ustanowienia kuratora Katalog ustaw stanowiących podstawy dla ustanowienia kuratorów procesowych Odpowiednie stosowanie przepisów o opiece XXI

18 Spis treści II. Wynagrodzenie kuratora w świetle art. 179 KRO Odpłatność Wyjątek Odpłatność czynności kuratora w świetle orzecznictwa i piśmiennictwa III. Uchylenie i ustanie kurateli w świetle art. 180 KRO Uchylenie kurateli na mocy decyzji Ustanie kurateli ex lege IV. Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo w świetle art. 181 KRO Ubezwłasnowolnienie częściowe Postanowienie o zwolnieniu kuratora Kompetencje kuratora osoby częściowo ubezwłasnowolnionej w świetle orzecznictwa i piśmiennictwa Zgoda na uczestnictwo w eksperymencie medycznym osoby ubezwłasnowolnionej częściowo Kompetencje kuratora dla ubezwłasnowolnionego częściowo w piśmiennictwie V. Kurator dziecka poczętego w świetle art. 182 KRO Kuratora dla nasciturusa Ustanie kurateli Ochrona prawna dziecka poczętego in vitro i pozostającego poza organizmem matki Pozycja nasciturusa na obszarze majątkowego prawa prywatnego Sytuacja prawna małoletniej matki przed urodzeniem dziecka Przedstawiciel ustawowy nasciturusa Darowizna na rzecz nasciturusa Komentarz autorski Dobra osobiste nasciturusa VI. Kurator osoby niepełnosprawnej w świetle art. 183 KRO Przesłanki ustawowe Kurator a opiekun prawny Uchylenie kurateli dla osoby niepełnosprawnej Kuratela z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego Kurator dla osoby niepełnosprawnej a przedstawicielstwo ustawowe Zgoda pokrzywdzonego na przekazanie ścigania karnego Zasadność ustanowienia kuratora dla osoby niepełnosprawnej Ochrona interesów procesowych osoby niepełnosprawnej VII. Kurator osoby nieobecnej w świetle art. 184 KRO Ustanowienie kuratora dla osoby nieobecnej Podstawowe zadanie kuratora Podmiot powołany do uchylenia kurateli i podstawy uchylenia Tryb uchylenia kurateli dla osoby nieobecnej Kurator absentis a uznanie za zmarłego w świetle art KRO Skutki procesowe ustanowienia kuratora prawa materialnego dla osoby nieobecnej o nieznanym miejscu pobytu Ustanowienie kuratora w postępowaniu administracyjnym Zasiedzenie nieruchomości przez kuratora osoby nieobecnej wymóg zmiany dzierżenia w samoistne posiadanie Ustanowienie kuratora dla spółki będącej w upadłości Osoba samotnie wychowująca dzieci a osoba nieobecna Opłata sądowa Wynagrodzenie przedstawiciela a koszty postępowania administracyjnego Fakt nieobecności a niemożność prowadzenia swoich spraw Nieobecność strony w postępowaniu administracyjnym Konieczność ustanowienia kuratora dla osoby nieobecnej Pozakodeksowe regulacje dotyczące prawa rodzinnego unormowania krajowe I. Konstytucja RP Ochrona małżeństwa, rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa Prawa rodziców; ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich Wolność sumienia i wyznania Prawo rodziny do pomocy ze strony państwa Ochrona praw dziecka II. Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka Instytucja Rzecznika Praw Dziecka XXII