Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce. Terencjusz

Transkrypt

1 Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce Terencjusz Angelika Kubiś Dominika Golik Kl. IEK

2 Sztuka renesansu jest bardzo różnorodna i złożona. Można w niej jednak wskazać pewne elementy wspólne i typowe. Do najważniejszych nowości, jakie wprowadził renesans, należy bezsprzecznie powrót do osiągnięć antycznej sztuki Greków i Rzymian. Wpływy te dotyczyły głównie architektury. Przedstawiciele sztuki Odrodzenia uważali się za spadkobierców sztuki antycznej. Mieli świadomość piękna starożytnych form i pragnęli je odrodzić zarówno w dziełach literackich, jak i malarstwie, rzeźbach i architekturze. Była to także świadomość wartości ludzkiego umysłu, ciała, wszystkich ziemskich spraw. To, co zakazywał Kościół w średniowieczu, co nazywał godnym pogardy, stało się dla ludzi renesansu wartością. Nowy światopogląd odrzucił ascezę i wyrzeczenia, zanegował zło świata ziemskiego, cielesnego. Dlatego też, w duchu humanizmu, człowiek Odrodzenia mógł odkryć piękno Antyku: pogańskich świątyń i rzeźb. Renesansowa architektura odrzucała gotyk, nawiązując obficie do form antycznych. Budowle wznoszono według idealnych, matematycznych proporcji, które miały wskazywać na harmonię całej budowli. Tym samym budynki wznoszone w dobie renesansu są proste, harmonijne, przejrzyste kompozycyjnie. Drugą nowością było wprowadzenie perspektywy, która pozwoliła na utrwalenie trójwymiarowej przestrzeni, nadając dziełom głębię. Było to odkrycie bardzo rewolucyjne.

3 Zmieniła się również społeczna pozycja twórcy artysty, który z rzemieślnika stał się samodzielnym kreatorem sztuki, prawdziwym artystą. Od tego okresu sztuka zaczyna być postrzegana indywidualnie, przez pryzmat jej twórcy. Natchnieniem dla wielu dzieł była natura, którą starano się uważnie obserwować i analizować. Antyczna twórczość stanowiła kanon obowiązujący powszechnie wzór piękna, proporcji, kompozycji, gatunku czy formy. Sztuka Odrodzenia jest przede wszystkim radosna, swobodna; czerpie z żywych źródeł Antyku i życia współczesnego. Wyraża dążenia i tęsknoty ludzi, bo oni stali się teraz najważniejsi. Sztuka epoki przeszła ewolucję od klasycyzmu renesansowego po manieryzm. Natomiast Ówcześnie słowo manieranie miało zabarwienia pejoratywnego; oznaczało styl, charakter, sposób. Sztuka włoska XVI wieku późny renesans polegała na dostrzeżeniu antymimetyzmu i zwróceniu uwagi na rolę samego twórcy. Prąd manierystyczny charakteryzował się większą ekspresywnością, dążeniem w dziełach do pokazania nietrwałości piękna świata i doskonałości piękna Boga. Późne malarstwo włoskie (XVI wiek) odznaczało się spirytualizmem, niepokojem, wyrafinowaniem, wirtuozerią. Często bogate zdobnictwo naruszało klasyczny porządek harmonii dlatego też mówimy o nowym stylu manierystycznym. Pojawienie się tych tendencji w Italii było początkiem kresu epoki Odrodzenia. Świat z dzieł manierystycznych był teraz labiryntem, pełnym niepokoju i walki; postaci ludzkie często popadały w ekstazę modlitwy albo zastygały w cierpieniu.

4 PRZEDSTAWICIELE SZTUKI Leonardo da Vinci ( ) -filozof, uczony, malarz, rzeźbiarz, architekt, teoretyk malarstwa, zajmował się także anatomią, medycyną, biologia, geologią, akustyką, optyką, mechaniką. Z zapałem oddał się studiom nad możliwościami lotów człowieka. Uznany za geniusza, wielki artysta i erudyta. Według jego filozofii człowiek mógł osiągnąć wszystko, dokonać nawet rzeczy niemożliwych, pod warunkiem trudu i ciężkiej pracy. Potęgę człowieka widział on w postępie technicznym oraz w twórczości artystycznej. Podstawą wszelkiego poznania była według niego matematyka. Początkowy okres jego twórczości ( ) związany jest z pobytem we Florencji i współpracą z mistrzem A. De Verrocchio. Z tego okresu pochodzą najbardziej znane obrazy, takie jak: "Hołd trzech króli", "Chrzest Chrystusa", "Zwiastowanie","Św. Hieronim". W roku 1482 przeniósł się on do Mediolanu, gdzie pracował nad wielkim dziełem rzeźbiarskim, a mianowicie konnym posągiem księcia Franciszka Sforzy. W roku 1483 powstał obraz "Madonna w grocie skalnej", w którym artysta przyjął nowe rozwiązania kolorystyczne oraz wprowadził światłocień (postać przedstawiona jest w półmroku). Obraz ten został umiejscowiony w ołtarzu Bractwa Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w kościele św. Franciszka w Mediolanie. Podczas pobytu w Mediolanie powstało także największe dzieło artystyczne jego życia, fresk "Ostatnia wieczerza" w refektarzu klasztoru przy kościele Santa Maria delle Grazie. Fresk ten przedstawiający wieczerzą paschalną Chrystusa z apostołami, powstawał w latach Dziś można jedynie oglądać resztki tego wielkiego arcydzieła. W tym samym czasie powstało kolejne dzieło, obraz "Dama z łasiczką" (inaczej gronostajem), przechowywany w Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Po upadku potężnego rodu Sforzów w Mediolanie w 1500 roku, artysta przeniósł się z powrotem do Florencji. W tym czasie powstały nowe obrazy. W latach "Mona Liza Gioconda" (dziś w paryskim Luwrze) oraz "Św. Anna Samotrzecia". W roku 1506 powrócił on do Mediolanu, gdzie poświęcił się pracy nad pomnikiem marszałka francuskiego Trivulzia, którego w rezultacie nie zdołał ukończyć oraz namalował "Ledę z Łabędziem". Po trzyletnim pobycie w Rzymie ( ), który zaowocował wieloma portretami, da Vinci przeniósł się ostatecznie do Francji. Pozostając pod oficjalnym mecenatem króla francuskiego Franciszka I, zajął się on budową kanałów wokół rzeki Loary. Zmarł w 1519 roku. Do dziś oprócz wielkich dzieł artystycznych można podziwiać jego szkice konstrukcyjne różnorakich maszyn znajdujących się w tzw. Kodeksie Atlantyckim.

5 Człowiek witruwiański Mona Lisa Studium ramion i dłoni Autoportret

6 Michał Anioł, prawdziwe nazwisko Michelangelo Buonarotti ( )-architekt, rzeźbiarz, malarz i poeta, uczeń takich mistrzów jak: D. Ghirlandaio oraz B. Giovannii. Tworzył w Bolonii, Florencji i Rzymie. Jego twórczość pozostawała w opozycji do innego wybitnego malarza i rzeźbiarza Rafaela Santi, którego charakteryzował spokój, harmonia i dostojeństwo przedstawianych postaci. U Michała Anioła figury są żywiołowe, różnorodne, przedstawione w różnych pozach, gwałtowne, chaotyczne i ekspresyjne. Autor starał się uchwycić różnorodność człowieka, jego emocje oraz stany duchowe. Widać w nich zapowiedź przyszłego manieryzmu i baroku. Do jego głównych dzieł malarskich należy zaliczyć następujące obrazy: "Święta Rodzina" (1503),"Bitwa pod Casciną" oraz "Sąd Ostateczny" -fresk wykonany w latach w kaplicy sykstyńskiej, przez historyków sztuki oceniany jako prawdziwe arcydzieło. Do rzeźb, wykonywanych w zdecydowanej większości w marmurze, należą: "Dawid"( ) -symbol potęgi człowieka, "Pieta ( ) w katedrze św. Piotra w Rzymie oraz "Mojżesz" ( )-posąg z grobowca papieża Juliusza II. Inne, mniej znane rzeźby to: "Walka centaurów z Lapitami", "Madonna na schodach" ( ), "Bachus"( ),"Madonna z Brugi" "Rachel i Lea" (1542). W latach stworzył on także płyty nagrobne książąt z rodu Medyceuszy -Giuliana i Lorenza w kościele S. Lorenzo we Florencji. Jako architekt zaprojektował kopułę bazyliki św. Piotra w Rzymie, której nie zdołał dokończyć, ze względu na dość niespodziewaną śmierć. Do innych przedsięwzięć architektonicznych (połączonych z ówczesnymi planami urbanistycznymi) zalicza się: projekt przedsionku biblioteki Laurenziana we Florencji z roku 1524, projekt placu Kapitolińskiego z 1536 roku oraz kościoła Santa Maria degli Anegeli z 1561 roku.

7 Stworzenie Adama XIX-wieczna rycina według Autoportretu Michała Anioła

8 Rafael Santi ( ) -malarz i architekt, obok Leonarda da Vinci i Michała Anioła uważany za najwybitniejszego artystę renesansu. Pracował we Florencji i Rzymie. Malował głównie madonny. Do najbardziej znanych i cenionych obrazów z tej serii należy obraz "Madonna Boska ze Szczygłem". W 1508 roku na zaproszenie papieża Juliusza II, wielkiego mecenasa sztuki, przeniósł się do Watykanu, gdzie w początkowym okresie poświęcił się z zapałem dekoracji sal watykańskich. To właśnie w tym okresie powstały jego najbardziej znane freski, takie jak: "Dysputa o Przenajświętszym Sakramencie", "Szkoła Ateńska" oraz "Parnas". Namalował on także wiele portretów wybitnych osobistości, min. kilka portretów papieża Juliusza II. Jego dzieła charakteryzuje spokój, harmonia, dostojeństwo i przepych. Brak w nich głębokiej ekspresji, jaką spotyka się u Michała Anioła.

9 Złożenie do Grobu Madonna del Prato Szkoła Ateńska

10 Erazm z Rotterdamu ( ) urodzony w Holandii, zakonnik, filolog i filozof. Głosił ideę wolności chrześcijańskiej. Nawoływał do naprawy życia wewnętrznego w łonie samego kościoła poprzez reformy religijne oraz odrodzenie obyczajów. Głosił zasadę, że kościół jest dla człowieka, a nie człowiek dla kościoła. Jego najważniejsze dzieła to: Enchiridion militis christiani (Przewodnik rycerza chrześcijańskiego) z 1504 roku oraz "Pochwała głupoty" z 1511 roku, w której przeprowadził krytykę społeczeństw, a także monarchów, którzy kierują się w swych działaniach chorymi i zgubnymi dla poddanych ambicjami.

11 W epoce renesansu działało i tworzyło wielu wybitnych malarzy Piero della Francesca, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Rafael, Giorgione, Carpaccio, Corregio, Paolo Veronese, Masacio, Perugino, del Sarto, Tycjan i inni. Spośród twórców niemieckich nie można pominąć Albrechta Dürera, Holbeinów (ojca i syna) oraz Lucasa Cranacha, a spośród niderlandzkich van Eycka (którego zalicza się czasami do literatury średniowiecznej). We Francji tworzył wtedy François Clouet. Malarstwo zostało wyzwolone ze sztywnych schematów, wyswobodzone z ram architektonicznych, którym wcześniej podlegało. Postaci stanowiły teraz równoprawną część kompozycji, wprowadzono również rewolucyjną koncepcję perspektywy. Malarstwo zaczęto opierać na rysunku, który prowadził następnie do powstania projektu obrazu. W zakresie techniki wprowadzono malarstwo olejne zamiast dotychczas używanej tempery. Jako podłoża, zamiast deski zaczęto używać płótna. Doceniono rolę rysunku. Podstawowym tematem podejmowanym przez malarstwo był człowiek i jego otoczenie. Otoczenie oddawano z maksymalnie dużym realizmem, dbając o szczegóły. Postaci malowane były żywiołowo, dynamicznie. Tematem niektórych kompozycji zaczął być pejzaż, już nie tylko przedstawiany w postaci tła, ale jako temat główny. W technice używano światłocienia, którym mistrzowsko posługiwał się da Vinci. Technika ta polegała na miękkim modelunku postaci, zacierającym wyrazistość konturów, łagodnym przenikaniu świateł i cieni. Tak stworzony obraz sprawiał wrażenie, jakby spowijała go mgła.

12 Przykłady malarstwa renesansowego: -Albrecht -Dürer Święto różańcowe, Adoracja św. Trójcy -Rafael Santi Madonna ze szczygłem, Szkoła --Ateńska -Giorgione Burza -Piero della Francesca portret Federico de -Montefeltro -Antonello da Messina, Portret mężczyzny -Sandro Botticelli, Narodziny Wenus -Lucas Cranach, Adam -Michał Anioł, freski w Kaplicy Sykstyńskiej M. Anioł Kaplica Sykstyńska Narodziny Wenus Adam

13 portret Federico de -Montefeltro Antonello da Messina, Portret mężczyzny Święto różańcowe

14 Giorgione Burza Rafael Santi Madonna ze szczygłem Adoracja św. Trójcy

15 Za głównego architekta epoki i twórcę świetności architektury renesansu uważa się Włocha Filipa Brunelleschi. U podstaw renesansowej architektury legło przekonanie (wywodzące się właśnie od Brunelleschiego), że należy wrócić do wzorów antycznych, głównie rzymskich. Włosi czuli się spadkobiercami dorobku antycznego Rzymu i jego tradycji. Według Brunelleschiego sztuka oparta na zasadach klasycznych odpowiadała ideałom nowej epoki w większym stopniu niż sztuka gotyku. W miejsce wizji świata, w której dominowała wiara, wprowadzono rozum. Rozum i racjonalizm leżały u podstaw architektury antycznej, której formy przestrzegały ściśle schematów i rządzone były matematycznymi prawidłami. Brunelleschi dokładnie studiował zasady antycznych porządków architektonicznych, wzorując się na rzymskich zabytkach. Można powiedzieć, iż architekturę renesansu cechowało uproszczenie konstrukcyjne. Całkowicie zrezygnowano wtedy z eksperymentów w budownictwie jeśli chodzi o strukturę budowli. Wszystkie elementy konstrukcyjne cechowała niezwykła prostota. Stosowano sklepienia kolebkowe, żaglaste, rzadko krzyżowe. W dekoracjach odwoływano się do porządków klasycznych. W XV wieku stosowano styl koryncki oraz kompozytowy, z liśćmi akantu. W XVI wieku natomiast starano się idealizować formy. Do dwóch klasycznych elementów czyli kolumny i belkowania dodano wówczas bazę, podzieloną na trzy części. Pomiędzy tymi elementami musiała istnieć idealna proporcja wysokość belkowania miała się równać jednej czwartej wysokości kolumny, baza zaś jednej trzeciej. Podstawowymi budowlami epoki był kościółi pałac. W przypadku pałacówcztery skrzydła budowli rozmieszczano wokół centralnego dziedzińca, w środku pozostawał pusty sześcian. Układ ten łączył potrzebę odizolowania oraz reprezentacyjności. Szczególnym zainteresowaniem cieszyły się fasady pałaców. Fasada od strony dziedzińca zawierała zazwyczaj loggię, arkady i łuki wsparte na kolumnach. Układ fasad od ulicy był bardziej skomplikowany. Były trzy typy takich fasad. Pierwszy opracował Brunolleschi, była to fasada rustykowana, z wąskimi gzymsami. Kolejnym typem fasady była taka, w której występowało spiętrzenie porządków, autorstwa Albertiego. Trzeci typ fasady pojawił się pod koniec XVI wieku. Jego prototypem była fasada pałacu Farnese w Rymie.

16 Drugą budowlą epoki był kościół. Zgodnie z tradycją budynki kościelne budowano na planie krzyża. Miało to znaczenie głównie symboliczne schemat ten był uzasadniony liturgicznie i strukturalnie. W początkowej fazie renesansu, w XV wieku, pozwalano sobie jedynie na niewielkie modyfikacje wystroju kościołów. Zniesiono olbrzymie romańskie i gotyckie sklepienia, zastąpiono je płaskim stropem. Mury stały się zwykłymi ścianami, opartymi na kolumnach połączonych pełnymi łukami. Z czasem powstawały budowle kościelne wznoszone na planie krzyża greckiego, o wszystkich ramionach równych, lub też na planie koła. Budowla w takich przypadkach zwieńczona była kopułą. W renesansie, obok pałacu i kościoła, budowano również podmiejskie wille, mające służyć wypoczynkowi mieszczaństwa. Budowano również twierdze, które koszarowały wojsko poza miastem. Były to budynki o charakterze obronnym. Ponieważ wzrosła rola mieszczaństwa w renesansie, klasa ta zaczęła również brać aktywny udział w tworzeniu i odbieraniu sztuki. Kamieniczki miejskie, ratusze, fontanny, posągi i pomniki zdobiące place miały jak najbardziej charakter renesansowy i świadczą o rozwoju sztuki Odrodzenia. Budowle te cechowały: monumentalność, czystość linii, symetria, prostota, ozdobna, barwna polichromia fasad.

17 Przykłady architektury renesansowej: -Kościół San Lorenzo we Florencji projektu Filipa Brunelleschi, -Bazylika św. Piotra w Rzymie, -Dziedziniec Zamku Wawelskiego, -Kaplica Zygmuntowska na Wawelu, -Bramante, świątynia San Pietro in Montorio w Rzymie, -Kopula katedry Santa Maria del Fiore we Florencji Bazylika św. Piotra w Rzymie, Kościół San Lorenzo

18 Kaplica Zygmuntowska na Wawelu Dziedziniec Zamku Wawelskiego

19 Bramante Kopula katedry Santa Maria del Fiore

20 Jak zauważają znawcy sztuki renesansu, przejście od rzeźby charakterystycznej dla Średniowiecza do rzeźby typowo renesansowej było raczej płynne. Najważniejszą zasadą renesansowej rzeźby było dążenie do realizmu, w myśl którego chciano jak najwierniej naśladować naturę, człowieka i jego ciało, a także możliwie najwierniej ukazać uczucia. Stąd też rzeźbiarze stale doskonalili technikę i warsztat pracy. Skłaniali się ku monumentalizmowi i schematom kompozycyjnym, opartym na prostych formach geometrycznych. Zerwano z zasadą, która podporządkowywała rzeźbę ramom architektonicznym. Posągi i malowidła zaczęto umieszczać na specjalnie do tego przeznaczonych miejscach, najczęściej w niszach. Cechujący rzeźby realizm nadawał im najwierniejszy i najbardziej zbliżony do natury kształt. Twórcy, zajmując się sztuką, zajmowali się również człowiekiem, był on bowiem w myśl starożytnej zasady miarą wszystkich rzeczy. Również w Średniowieczu człowiek był podstawowym, głównym tematem w sztuce, ale przedstawiano go w sposób symboliczny, stylizowany. Twórcy renesansu widzieli natomiast w człowieku głównie istotę cielesną, zindywidualizowaną. Donatello, jako pierwszy od czasów starożytnych, przedstawił nagie ludzkie ciało. Ciała często wyginane były w kształt litery S. Rzeźby tego okresu charakteryzuje: realizm, zainteresowanie postacią, naturalizm, studia nad anatomią, krzywizny. Stale także doskonalono technikę, poszukiwano coraz to lepszych materiałów. Sztukę zrewolucjonizowała nie tylko perspektywa. Umieszczano obok siebie różne postaci, naśladujące naturę, zachowując przy tym układ przestrzenny. Duże znaczenie zaczęła odgrywać kompozycja, przestrzeń wokół dzieła. Wprowadzono również pomniki konne, cechujące się wielkim realizmem, monumentalnością wykonania i mistrzostwem technicznym. Najwybitniejszym artystą rzeźbiarzem okresu był Michał Anioł Buonarotti.

21 Pieta watykańska Madonna z Dzieciątkiem Donatello, rzeźba konna Gattamelaty Donatello, Dawid

22 Plan Zamościa nakreślony w 1580 r. przez włoskiegoarchitekta Bernarda Moranda -łączący racjonalizm z humanistycznym przekonaniem o doskonałości ludzkiego ciała - przypomina sylwetkę człowieka. Ratuszowi przypada w nim miejsce serca. Jego wyniosła bryła o trzech kondygnacjach z liczącą 52 metry wieżą wznosi się nad sąsiadującymi z nim kamienicami, a dwuskrzydłowe schody, wysunięte daleko przed elewację, zdają się obejmować rynek. Gmach, który zbudował Morando pod koniec XVI w., był dwukrotnie przebudowywany, monumentalne schody powstały w XVIII w. Dziś łączy w sobie cechy manieryzmu i baroku. Również inne reprezentacyjne budowle miastabyły przebudowywane. Zachował się jednak w pełni jego renesansowy układ urbanistyczny. W Zamościu, zbudowanym w ciągu niespełna 20 lat "na surowym korzeniu" przez kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego, urzeczywistniła się w kształcie skończonym i doskonałym jedna z wielkich wizji włoskiego odrodzenia -koncepcja miasta idealnego. Kamienice ormiańskie Kwadratowy rynek o boku 100 metrów nawiązuje do wzorów antycznego placu publicznego, który miał pełnić funkcje reprezentacyjne, a nie handlowe. Opasują go arkadowe podcienia, z których wchodziło się do sklepów i winiarni. Najpiękniejsze kamienice -z barwnymi fasadami, ozdobnymi attykami, płaskorzeźbami, bogatą stiukową dekoracją przedstawiającą smoki, anioły i orientalne motywy roślinne i zwierzęce -wybudowali obok ratusza kupcy ormiańscy. Inne należały do Greków, Polaków i Żydów.Katedra Katedra zamojska, również projektu Moranda, stanowi odwzorowanie układu urbanistycznego miasta w 15-krotnym pomniejszeniu. Zachowała się w prawie niezmienionym stanie i uchodzi za jedną z najwspanialszych budowli sakralnych w kraju. Jej wnętrze, w przeciwieństwie do dość przysadzistej bryły, zaskakuje gotycką jeszcze wzniosłością oraz prostym rytmem okien i wysmukłych filarów. Najcenniejszym w niej zabytkiem jest srebrne rokokowe tabernakulum, dzieło złotników wrocławskich.

23 Twierdza Zamość zasłużył się Rzeczypospolitejjako twierdza, której obce wojska nigdy nie zdobyły w walce. Na jej bastionach utknął pochód kozaków Chmielnickiego w 1648 r. i szwedzkie regimenty w czasie potopu. Na początku XIX w. nad bastionami wybudowano potężne ceglane nadszańce. Arsenał Arsenał wzniesiony został przez Jana Zamoyskiego dzięki zdobyczom wojennym, m.in. w wojnie z Moskwą. Obecny budynek z 1630 r. (drugi z kolei) po przebudowie w 1809 r. jest budowlą klasycystyczną. Akademia Zamojska Kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski był nie tylko wodzem i politykiem, ale także przyjacielemnauk. To on głosił, że "takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie". Jedną z pierwszych budowli, jakie powstały w Zamościu był gmach Akademii Zamojskiej, pierwszej prywatnej szkoły wyższej. Pomnik kanclerza, odsłonięty przed dwoma laty, stoi przed dawnym pałacem Zamoyskich, który po licznych przebudowach utracił niestety walory zabytkowe. Synagoga W dawnym Zamościu mieszkało co najmniej dziesięć różnych nacji, w tym wielu Żydów. Okazałą późnorenesansową synagogę z grzebieniastą attyką i cennymi dekoracjami sztukatorskimi wewnątrz wybudowano w latach To najlepiej zachowana bożnica w kraju z okresu odrodzenia.

24