Gdzie schowała się ekologia? Raport z analizy podręczników

Transkrypt

1 Gdzie schowała się ekologia? Raport z analizy podręczników

2 Gdzie schowała się ekologia? Raport z analizy podręczników Gosia Świderek ISBN Łódź 2011 Publikacja powstała w ramach projektu Źródła skutecznej edukacji dofinansowanego ze środków NFOŚiGW.

3 W 2010 r przeprowadziliśmy analizy podręczników szkolnych oraz programów nauczania z odniesieniem do podstawy programowej (zarówno starej jak i nowej) pod kątem zagadnień związanych z szeroko pojętą edukacją ekologiczną. Celem tego działania było z jednej strony uświadomienie i wywarcie wpływu na autorów i wydawców oraz ministerialnych recenzentów i urzędników Ministerstwa Edukacji Narodowej, z drugiej zaś ułatwienie wyboru podręcznika nauczycielom zainteresowanym wychowywaniem uczniów w duchu ekologicznym.

4 Przeanalizowane zostały łącznie 79 podręczników oraz 20 programów nauczania, w tym: trzy serie podręczników z ćwiczeniami do nauczania zintegrowanego, cztery serie podręczników do przyrody do szkoły podstawowej, trzy serie podręczników do biologii do gimnazjum, cztery serie podręczników do geografii do gimnazjum, trzy serie podręczników do biologii do szkół ponadgimnazjalnych, trzy serie podręczników do geografii do szkół ponadgimnazjalnych. Raport został opublikowany w 2011 r. i rozdystrybuowany do bibliotek uniwersyteckich i pedagogicznych, kuratoriów oświaty, ośrodków doskonalenia nauczycieli, kolegiów nauczycielskich, wydawnictw pedagogicznych.

5 Czym właściwie jest edukacja ekologiczna? (przy założeniu że ekologia rozumiana jest tu jako ochrona środowiska i pewien sposób życia, a nie dziedzina biologii badająca wzajemne stosunki między organizmami a otaczającym je środowiskiem). Na ile edukacja przyrodnicza jest edukacją ekologiczną? Jak szeroko rozumieć edukację ekologiczną i czy nie lepiej posługiwać się nazwą edukacja dla zrównoważonego rozwoju?

6 Nasze intuicyjne rozumienia pojęcia edukacja ekologiczna : Edukacja ekologiczna to edukacja, która ma zmieniać postawy, budować świadomość i zachęcać do działania.

7 Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju wymaga zmiany orientacji ze skupiania się wyłącznie na dostarczaniu wiedzy w kierunku zajmowania się problemami i poszukiwania możliwych rozwiązań. Z tego względu edukacja, utrzymując tradycyjną koncentrację na poszczególnych przedmiotach, powinna jednocześnie otworzyć drzwi na wielo- oraz międzydyscyplinarne badanie rzeczywistych sytuacji życiowych. Strategia Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju, 2005 r.

8 w jaki sposób prezentowane są treści zawarte w wymaganiach szczegółowych i dotyczące bezpośrednio ochrony środowiska przyrodniczego, gdzie, w jakiej ilości, a przede wszystkim w jakiej formie pojawiają się kwestie dotyczące środowiska. czy omawiane zagadnienia zawierają kontekst antropopresji (np. problem powodzi) czy omawiane zagadnienia odniesienie do codziennego życia uczniów, czy pokazuje się rozwiązania problemów (w tym dostępne dla samych uczniów) czy autorzy zachęcają do obserwacji, samodzielnego wyciągania wniosków oraz podejmowania działań na rzecz przyrody.

9 Drodzy Wydawcy! Drukujcie podręczniki na lekkim i matowym papierze. Najlepiej na papierze ekologicznym!

10 Choć treści ekologiczne pojawiają się w podręcznikach do wszystkich poziomów nauczania, to zazwyczaj nie wykraczają poza minimum określone w podstawie programowej.

11 Odwołując się do naszej roboczej definicji edukacji ekologicznej, która to edukacja ma zmieniać postawy, budować świadomość i zachęcać do działania, stwierdzamy, że w podręcznikach takiej edukacji jest wyjątkowo niewiele. Choć autorzy duży nacisk kładą na opis degradacji środowiska oraz formy ochrony, wyjaśniają procesy funkcjonujące w przyrodzie, to nie idzie za tym przekaz, który uświadamiałby uczniom ich indywidualny wpływ na przyrodę i motywowałby do działania.

12 Dlatego ogromna jest rola nauczyciela, który omawiając kolejne zagadnienia, tak powinien kierować procesem dydaktycznym, by kształtować proekologiczne postawy i aktywność uczniów. Gdyby proces uczenia opierał się wyłącznie na podręcznikach, mielibyśmy młodzież, która potrafi wyjaśnić i opisać skomplikowane zjawiska i procesy, a nie ma poczucia odpowiedzialności za swoje działania w środowisku.

13 Kolejnym problemem podręczników jest wartościowanie przyrody wyłącznie w odniesieniu do korzyści dla człowieka. Przyroda prezentowana jako dostarczyciel zasobów, a człowiek wciąż będzie tylko odbiorcą tych zasobów, a nie jednym z elementów przyrody.

14 Proste rady, jak żyć ekologicznie w życiu codziennym, znajdziemy głównie w podręcznikach do przyrody (II etap edukacyjny), w gimnazjum jest ich już znaczenie mniej, a w szkole średniej znikają całkowicie. Problem: koncentracja na odpadach i ich segregacji.

15 Uczeń wie, jak powstają kwaśne deszcze, w jaki sposób nowoczesne rolnictwo degraduje środowisko, jakie są klasy czystości wód, ale nie ma wiedzy, a przede wszystkim przekonania, że własnymi wyborami w życiu codziennym, wyborami konsumenckimi, a w przyszłości wyborami politycznymi czy biznesowymi wpływa na to, jak świat wygląda. Jest to największa wada większości podręczników. Co gorsza, z wielu wynika, że także autorzy nie wierzą, że coś da się zmienić.

16 Za mało jest wskazówek, jak postępować ekologicznie na co dzień w domu, w szkole, w sklepie. Za mało, a właściwie w ogóle nie pisze się, jak styl życia wpływa na środowisko. Chodzi o to, by uczeń zdawał sobie sprawę nie tylko z tego, że należy segregować śmieci i zakręcać kran, ale by był świadomym konsumentem teraz i w dorosłym życiu. To znaczy, by świadomie wybierał w co się będzie ubierać, jakie zabawki kupi dziecku, jaki wybierze samochód i gdzie i czym pojedzie na wakacje.

17 Co uczeń może zrobić dla przyrody: Możesz naprawić kosz na śmieci, dokarmiać gołębie w zimie, podlać rośliny w czasie suszy, dokręcić kurek, z którego kapie woda czy wyłączyć światło w czasie dnia. Przygoda z przyrodą. Podręcznik. Klasa V

18 Autorzy nie do końca chyba uwierzyli w fakt istnienia zmian klimatu, a jeśli nawet to trudno im pogodzić się z opiniami tysięcy światowej sławy naukowców, którzy są przekonani, że antropogeniczna emisja gazów cieplarnianych opowiada za skalę i tempo obecnie obserwowanych zmian klimatu.

19 rolnictwo zrównoważone vs. rolnictwo uprzemysłowione

20 Obiektywni czy nie?

21 Czy autorzy podręczników pokazują uczniom współczesne problemy, procesy i aktualne spojrzenie na świat?

22 Wszystkie podręczniki, co wynika z podstawy programowej, zawierają więcej lub mniej treści z zakresu ochrony środowiska. Podręczniki pozostawiły niedosyt treści ekologicznych przy omawianiu kolejnych tematów, autorzy nie wykorzystywali oczywistych okazji do kształtowania postaw proekologicznych. Żaden z podręczników nie wyróżnia się położeniem większego nacisku na kształtowanie postaw proekologicznych. Uczniowie zapoznaje się z relacjami człowiek-środowisko przyrodnicze, ale wielokrotnie autorzy nie potrafią przekonać do idei zrównoważonego rozwoju. W podręczniku znajdziemy raczej zwątpienie w możliwość pójścia ludzkości tą ścieżką.

23 Za mało pokazuje się piękno i siłę przyrody.

24 Drodzy ilustratorzy, pająk ma cztery pary odnóży krocznych, a nie trzy, jak to w podręcznikach (i wielu książkach dla dzieci) można zobaczyć. Dziękujemy za uwagę.

25 Dziękujemy za uwagę.