Dyrektywa o prawach ofiar

Transkrypt

1 CENTRE FOR EUROPEAN CONSTITUTIONAL LAW THEMISTOKLES AND DIMITRIS TSATSOS FOUNDATION Dyrektywa o prawach ofiar Ochrona ofiar przed, w trakcie i po procesie karnym jest jednym z priorytetów Komisji Europejskiej. Decyzja Ramowa Rady o pozycji jednostek w postępowaniu karnym z 2001 r. ustanowiła minimalne standardy w przedmiocie praw oraz potrzeb ofiar w postępowaniu karnym w ramach Unii Europejskiej. W konkluzjach Raportów dotyczących implementacji Decyzji Ramowej (z 2004 i 2009 r.) stwierdzono, że rzeczone przepisy prawa UE nie osiągnęły zamierzonego celu zapewnienia adekwatnej ochrony ofiar w ramach Unii Europejskiej. Dyrektywa 2012/29/UE z dnia 25 października 2012 r., ustanawiając minimalne standardy dotyczące Victims Protection eu Protecting Victims Rights in the EU: The theory and practice of diversity of treatment during the criminal trial praw, wsparcia oraz ochrony ofiar przestępstw, zastępująca Decyzję Ramową 2001/220/W- SiSW (Dyrektywa o prawach ofiar) jest krokiem naprzód, nie tylko poprzez uregulowanie tychże praw w formie dyrektywy ale także poprzez wzięcie pod uwagę doświadczeń związanych z Decyzją Ramową oraz przez wprowadzenie nowych praw. Dyrektywa została uchwalona w październiku 2012 r., zastępuje Decyzję Ramową i ustanawia nowe ramy prawne dla regulacji uznania, traktowania z szacunkiem, ochrony oraz wsparcia dla ofiar i ich dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Termin na transpozycję Dyrektywy upływa 16 listopada 2015 r. Dyrektywa o prawach ofiar uznaje potrzebę zindywidualizowanego traktowania ofiar i wprowadza pięć rodzajów uregulowań: a) środki dotyczące traktowania z szacunkiem i uznania za ofiarę, które odnoszą się do uznania jednostki za ofiarę oraz traktowania tejże osoby z szacunkiem przez wymiar sprawiedliwości oraz przez społeczeństwo. b) środki służące ochronie przed zastraszaniem, odwetem oraz zapobiegające kolejnym krzywdzącym działaniom przez oskarżonego lub podejrzanego oraz ochrona przez krzywdzącymi działaniami w trakcie postępowania przygotowawczego oraz postępowania przed sądem. c) środki dotyczące wsparcia mające na celu umożliwienie udzielenia natychmiastowej pomocy po popełnionym przestępstwie, długoterminowej fizycznej oraz psychologicznej pomocy oraz praktycznej pomocy w trakcie postępowania, celem pomocy ofiarom w zrozumieniu oraz uczestniczeniu w postępowaniu oraz celem ograniczenia cierpienia. d) przepisy zmierzające do zapewnienia dostępu ofiar do szeroko pojętego wymiaru sprawiedliwości oraz e) przepisy dotyczące rekompensaty i naprawdy szkód albo przez odszkodowanie płatne przez państwo albo przez sprawcę.

2 Projekt badawczy Projekt Ochrona praw ofiar w Unii Europejskiej: Teoria i praktyka zróżnicowanego traktowania w trakcie procesu karnego [JUST/2011/JPEN/AG /2919] jest realizowany przez Centrum Europejskiego Prawa Konstytucyjnego - Fundacja Themistokles i Dimitris Tsatsos ( we współpracy z Institute for Advanced Legal Studies, School of Advanced Study, University of London ( W ramach prac badawczych dokonano analizy porównawczej przepisów prawa oraz ram instytucjonalnych w państwach członkowskich w zakresie materii objętych Dyrektywą. Celem była identyfikacja ex ante ewentualnych ograniczeń lub luk wpływających negatywnie na implementację i skuteczność Dyrektywy. Najważniejszymi celami Projektu było: a) przygotowanie inwentarza przepisów prawa, instytucji oraz praktyk, które wzbogaciłyby wiedzę o implementacji tej Dyrektywy, b) przygotowanie inwentarza mechanizmów stosowanych dla wsparacia ofiar, identyfikacji ofiar o szczególnych potrzebach oraz wzmacniających ochronę ofiar podczas postępowania karnego, c) podjęcie próby identyfikacji ex ante adekwatności przepisów Dyrektywy do szczególnych problemów w państwach członkowskich, d) podjęcie próby identyfikacji potencjalnych niedociągnięć w implementacji Dyrektywy, które mogą mieć wpływ na jej skuteczność. Efektem prac jest raport porównawczy oraz konkretne rekomendacje dla efektywnej implementacji Dyrektywy, zarówno z perspektywy Komisji Europejskiej, jak i państw członkowskich. Metodologia Projekt był realizowany przez zespół korespondentów krajowych reprezentujących 27 państw członkowskich UE oraz przez zespół koordynujący, w skład którego wchodziło 5 ekspertów. Prace badawcze przebiegły w dwóch odrębnych etapach obejmujących zebranie danych oraz analizę: a) zebranie oraz analiza danych na poziomie krajowym (raporty krajowe) oraz b) analiza porównawcza dokonana na podstawie raportów krajowych. Raporty krajowe zostały przygotowane przy uwzględnieniu badań krajowych polityk, przepisów prawa oraz źródeł wtórnych oraz danych zebranych w wyniku 3-4 wywiadów przeprowadzanych z reprezentantami policji, prokuratury, adwokatury, organizacji pozarządowych oraz innych podmiotów zaangażowanych w ochronę ofiar przestępstw. Raport porównawczy miał na celu identyfikacje trendów w zakresie przepisów krajowych o ochronie ofiar (w odniesieniu do przepisów Dyrektywy), ocenę ex ante ich efektywności oraz przygotowanie konkretnych rekomendacji dla poprawienia implementacji oraz skuteczności Dyrektywy.

3 Wyniki badań: Główne wyniki analizy porównawczej są następujące: Ofiary: nowy podmiot w krajowym systemie karnym Dyrektywa wprowadza głębokie zmiany w raison d'être oraz funkcji wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. W szeregu państw europejskich, wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych jest skonstruowany wokół oskarżonego oraz jego/jej praw. Te systemy muszą teraz przekształcić się w model policentryczny aby stworzyć miejsce dla jeszcze jednego podmiotu o określonych potrzebach i, w większości wypadków, słabiej określonej roli. Zasadniczym wyzwaniem dla państw członkowskich jest jasne określenie roli ofiar we wszystkich etapach postępowania karnego. Kto jest ofiarą? Odpowiedź na proste pytanie: Kto jest ofiarą? nie jest prosta. Komplikacje powoduje fakt, iż termin ofiara jest używany w Dyrektywie w znaczeniu ogólnym, natomiast w krajowych systemach prawnych ma on różne znaczenie semantyczne. Źródłem innych trudności jest fakt, iż w krajowych porządkach prawnych istnieją inne terminy związane albo pokrywające się z terminem ofiara. To powoduje utrudnienia, jako że relacje między tymi zróżnicowanymi terminami nie są zawsze oczywiste lub jasne. Zdefiniowanie w sposób precyzyjny kto jest uważany za ofiarę w prawie krajowym oraz relacje z innym podmiotami w krajowym wymiarze sprawiedliwości w sprawach karnych jest fundamentalnym wymogiem, którego spełnienie jest kluczowe dla zapewnienia skuteczności Dyrektywy. nowe podejście dla zapewnienia ochrony: indywidualne oraz holistyczne wsparcie Dyrektywa wprowadza nowy model ochrony, który stanowi wyznacznik dla wsparcia udzielanego ofiarom: potrzebę indywidualnego podejścia przy ocenie wymaganej ochrony oraz potrzebę holistycznego wsparcia przed i w trakcie postępowania. Te dwa filary nie są adekwatnie odzwierciedlone w prawie oraz praktyce krajowej: państwa członkowskie albo nie mają procedur dla weryfikacji wymaganej ochrony albo ograniczają ją do grup o szczególnych potrzebach, podczas gdy często zachodzą nieporozumienia odnośnie instrumentarium przeznaczonego dla świadków lub innych podmiotów. Podsumowując, na chwilę obecną, zindywidualizowane podejście oraz holistyczne wsparcie nie wydają się być bezpośrednio i bezwarunkowo związane ze statusem ofiary. Zapewnienie tego związku jest kluczowym wyzwaniem dla efektywnej implementacji Dyrektywy o ochronie ofiar. wspólne standardy dla wsparcia i ochrony? Poziom wsparcia dla ofiar w poszczególnych państwach członkowskich jest bardzo zróżnicowany: od nieistniejącego, przez podstawowy do bardzo rozwiniętego. Mechanizmy świadczenia pomocy, struktura oraz organizacja także są bardzo zróżnicowane. Przy tak radykalnych różnicach w zakresie pomocy, rodzaju podmiotów świadczących pomoc oraz stabilnością źródeł finansowania, zharmonizowany

4 system wsparcia dla ofiar wydaje się być, na tym etapie, utopią. Niemniej jednak, ważne jest aby państwa członkowskie jasno określiły jak minimalne standardy ochrony, wprowadzone przez Dyrektywę w odniesieniu do prawa ofiar do dostępu do wsparcia, będą zrealizowane oraz jak, w średnio i długo okresowej perspektywie, rozwiną się w bardziej zharmonizowany system ochrony w Europie. diabeł tkwi w finansach Szereg praw przewidzianych w Dyrektywie wymaga nakładów finansowych i ma implikacje budżetowe dla zapewnienia niezbędnej infrastruktury lub funduszy niezbędnych dla stworzenia, utrzymania mechanizmów ochrony praw lub zakupu usług w tym zakresie. Diabeł nie tkwi w szczegółach, diabeł tkwi w finansach. Ochrona praw ofiar nie może być odstawiona na boczny tor ze względu na ograniczone zasoby finansowe lub inne priorytety. W tym kontekście, istotnym wymogiem dla zapewnienia skuteczności Dyrektywy jest przeznaczenie przez państwa członkowskie funduszy niezbędnych dla implementacji. prawa ofiar muszą stać się częścią praktyki właściwych organów Szereg państw członkowskich nie dokonało konsolidacji praw ofiar w szczegółowym zakresie odpowiadającym wymogom przewidzianym przez Dyrektywę. Jednakże efektywna implementacja Dyrektywy wykracza poza formalną transpozycję jej przepisów i wymaga aby prawa ofiar stały się częścią codziennej praktyki policji, prokuratury oraz innych organów mających kontakt z ofiarami. W praktyce jest to jedno z największych wyzwań dla skutecznego stosowania Dyrektywy, które wymaga stałego monitorowania sytuacji, włączając uwagi zgłaszane przez ofiary. zapewnienie znajomości praw Prawa ofiar są obecnie zapewnione w wielu instrumentach prawa krajowego o zróżnicowanej wartości normatywnej i znaczeniu praktycznym. To rozdrobnienie i fragmentacja może wpłynąć negatywnie na znajomość praw ofiar, jak również ich skuteczne stosowanie przez właściwe organy krajowe. Jest bardzo ważne aby państwa członkowskie zapewniły, zgodnie z standardami własnej kultury prawnej oraz tradycji, spójne i przystępne ramy prawne oraz adekwatną znajmość przepisów prawa przez wszystkie zainteresowane strony, a w szczególności ofiary. wspólne zasady postępowania między podmiotami a instytucjami Ochrona ofiar oraz wsparcie wymaga zaangażowania szeregu instytucji, włączając m.in. policję, prokuraturę, służby ochrony ofiar, służby medyczne. Te podmioty winny działać w sposób skoordynowany, celem odpowiedzi na podwójne wyzwanie - oferowanie adekwatnego poziomu ochrony i wsparcia, z jednej strony, oraz zapewnienie racjonalności wydatków, z drugiej. Skuteczna implementacja dyrektywy wykracza poza tradycyjne szkolenia oraz mechanizmy odesłania i wymaga wspólnych zasad postępowania przy świadczeniu ochrony przez wszystkie zaangażowane podmioty, zarówno publiczne i prywatne.

5 Dowiedz się więcej o ochronie ofiar w Unii Europejskiej Strona internetowa Projektu oferuje bogaty katalog materiałów dotyczących ochrony ofiar w 27 państwach członkowskich. Materiały obejmują akty prawne, informacje o aktach prawnych oraz ramach instytucjonalnych w państwach członkowskich, raporty krajowe, raport porównawczy oraz konkluzje i rekomendacje. Strona jest dostępna pod adresem CENTRE FOR EUROPEAN CONSTITUTIONAL LAW THEMISTOKLES AND DIMITRIS TSATSOS FOUNDATION Kontakt Centre for European Constitutional Law 43, Akadimias str, Athens, Greece Tel: , , , , , Fax: centre@cecl.gr Biuletyn został przygotowany przy wsparciu finansowym Programu Unii Europejskiej Criminal Justice Programme of the European Union. Za jego treść odpowiadają Centre for European Constitutional Law - Themistocles & Dimitris Tsatsos Foundation oraz Institute for Advanced Legal Studies, University of London i w żadnym stopniu nie odzwierciedlają poglądów prezentowanych przez Komisję Europejską.