4.Model realizacji usług o określonym standardzie z uwzględnieniem zlecania zadań i budowania partnerstwa... 36

Transkrypt

1 Barbara Kowalczyk Główne założenia, analiza porównawcza i rekomendacje do wdrażania modeli realizacji usług o określonym standardzie w gminnie, powiecie i miastach na prawach powiatu Projekt 1.18 Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 1

2 Opracowanie na podstawie: K. Jasiak, R. Kamionka, S. Myjak, A. Roznerski, A. Włoch, Model realizacji usług o określonym standardzie w gminie; K. Buchajczuk, A. Data, K. Misiuna, I. Obiegły, J. Sobczak, Model realizacji usług o określonym standardzie w powiecie; K. Janiszewska, E. Kamińska, L. Kozaczuk, M. Lasota, M. Remiezowicz, J. Stryk, Model realizacji usług o określonym standardzie w mieście na prawach powiatu; B. Kowalczyk, Szczegółowe wytyczne do zakresu merytorycznego prac Zespołów ds. modeli realizacji usług o określonym standardzie. Spis treści Wstęp... 4 Część I. Ogólne założenia Cel, wartości i zasady JOPS-ów kluczowe dla modelu realizacji usług, ze szczególnym uwzględnieniem pracy socjalnej o określonym standardzie Cele Zasady Wartości Rola i miejsce JOPS-ów w lokalnym systemie pomocy społecznej na poziomie gminy, powiatu, miasta na prawach powiatu, z punktu widzenia modelu realizacji usług, ze szczególnym uwzględnieniem pracy socjalnej o określonym standardzie Najważniejsze funkcje JOPS-ów Rozwiązanie modelowe o skoncentrowanej odpowiedzialności Rozwiązanie modelowe o rozproszonej odpowiedzialności Otoczenie JOPS-ów i relacje z otoczeniem Część II. Model realizacji usług o określonym standardzie wraz z wytycznymi do wdrażania modelu19 3. Warunki organizacyjne prowadzenia profesjonalnej pracy socjalnej z uwzględnieniem struktury organizacyjnej, ze szczególnym uwzględnieniem oddzielenia procedury administracyjnej przyznawania świadczeń od pracy socjalnej oraz model współpracy koordynatorów pieczy zastępczej i pracowników zajmujących się przyznawaniem świadczeń materialnych w ramach systemu wspierania rodziny i pieczy zastępczej Wstęp Porównanie rozwiązań modelowych oddzielenia procedury administracyjnej przyznawania świadczeń od pracy socjalnej oraz modelu współpracy koordynatorów pieczy zastępczej i pracowników zajmujących się przyznawaniem świadczeń materialnych w ramach systemu wspierania rodziny i pieczy zastępczej Rekomendacje do wdrażania Rozwiązania organizacyjne zapewniające doskonalenie pracy socjalnej Zatrudnianie pracowników

3 Doskonalenie zawodowe pracowników socjalnych Ocena pracownika socjalnego i działań jakie podejmuje w ramach pracy socjalnej Monitorowanie pracy socjalnej - obciążenie pracą pracowników socjalnych Rekomendacje do wdrażania Rekomendacje do wdrażania standardów pracy socjalnej Model realizacji usług o określonym standardzie z uwzględnieniem zlecania zadań i budowania partnerstwa Wstęp Formy realizacji usług w praktyce ocena skuteczności, rekomendacje Modelowe rozwiązania organizacji usług wskazówki do wdrażania Założenia ogólne Wdrażanie standardu. Etapy: diagnoza, nadzór i monitoring, ewaluacja Zmiana formy usługi. Etapy: ustalanie formy realizacji usługi, wybór wykonawcy usługi Nowa usługa. Etap: ustalanie zakresu usługi Wskazówki do wdrażania modelu realizacji usług pomocy społecznej o określonym standardzie, w tym pracy socjalnej

4 Wstęp Modele realizacji usług o określonym standardzie w gminie, powiecie, miastach na prawach powiatu (zwane dalej modelami realizacji usług lub modelami JOPS) powstały w ramach projektu systemowego Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej w zakresie Zadania 2 Działania w zakresie wdrażania standardów pracy socjalnej i funkcjonowania instytucji pomocy i integracji społecznej. Z tego względu dotyczą one tych aspektów funkcjonowania Ośrodków Pomocy Społecznej 1 (ops), Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie (pcpr) i Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej lub Miejskich Ośrodków Pomocy Rodzinie w mieście na prawach powiatu (mops/mopr), zwanych dalej JOPS, które są istotne z punktu widzenia realizacji usług pomocy społecznej 2, w tym pracy socjalnej 3 o określonym standardzie. Najważniejszymi elementami tych modeli są rozwiązania organizacyjne dotyczące pracy socjalnej i sposobu realizacji usług, o określonym standardzie. Nie są to modele teoretyczne i w zamierzeniu mają zawierać wskazówki w jaki sposób w praktyce wdrażać proponowane rozwiązania. Przy opracowywaniu modeli realizacji usług uwzględniono specyfikę różnych JOPS-ów, w zależności od typu i wielkości jednostki organizacyjnej. Odrębnie potraktowano mops-y lub mopr-y działające w miastach na prawach powiatu i wykonujące zadania zarówno ops-ów jak i pcpr-ów. Ze względu na wielkość, wyróżniono trzy rodzaje ops-ów: gops, mgops, mops. Podział ten statystycznie pokrywa się z podziałem na mały, średni, duży ops 4. Diagram 1. Modele realizacji usług uwzględniające specyfikę JOPS, w zależności od typu i wielkości Gmina ops Powiat pcpr Miasto na prawach powiatu mops/mopr mały średni duży gops mgops mops Źródło: Opracowanie własne. mały duży Dla wypracowania modeli realizacji usług powołane zostały zespoły eksperckie (dalej ZE), składające się z przedstawicieli instytucji pomocy i integracji społecznej, w tym kadry zarządzającej i pracowników, realizujących usługi wobec osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz przedstawicieli organizacji pozarządowych: 1 Wśród ops-ów rozróżniamy ośrodki małe: gminne ośrodki pomocy społecznej (gops), średnie: miejsko-gminne ośrodki pomocy społecznej (mgops) i duże: miejskie ośrodki pomocy społecznej (mops). 2 Przy tworzeniu modelu założono szerokie rozumienie usługi pomocy społecznej, zob. Krajowy raport badawczy. Pomoc i integracja społeczna wobec wybranych grup docelowych diagnoza standaryzacji usług i modeli instytucji, R. Szarffenberg (red.), Wspólnota Robocza Związków Organizacji Socjalnych, Warszawa 2011 (dalej: KRB), s Pomimo że w KRB zaliczono pracę socjalną do usług pomocy społecznej to w modelu traktowana jest odrębnie ze względu na swoją specyfikę i znaczenie w pomocy społecznej. 4 Zob. KRB, s

5 Zespół ds. modelu realizacji usług o określonym standardzie w gminie do opracowania modeli dla gops-ów i mops-ów. Zespół ds. modelu realizacji usług o określonym standardzie w powiecie do opracowania modeli w małych i dużych pcpr-ach. Zespół ds. modelu realizacji usług o określonym standardzie w miastach na prawach powiatu do opracowania modelu dla mops/mopr-ów i mops-ów. Zespoły te wypracowały obszerne materiały 5, w których dokonano analizy rozwiązań obecnych, oceniono ich wady i zalety i na tej podstawie rekomendowano określone rozwiązania organizacyjne. W wyniku ujednolicenia i syntezy tych materiałów, pominięcia rozważań ogólnych i ograniczenia się do propozycji konkretnych rozwiązań organizacyjnych, które będą mogły zostać wdrożone, powstały cztery opracowania: 1. Główne założenia, analiza porównawcza i rekomendacje do wdrażania modeli realizacji usług o określonym standardzie w gminnie, powiecie i miastach na prawach powiatu w opracowaniu B. Kowalczyk (zwane dalej: Główne założenia i analiza porównawcza modeli). 2. Model realizacji usług o określonym standardzie w gminie w opracowaniu Zespołu ds. modelu realizacji usług o określonym standardzie w gminie. 3. Model realizacji usług o określonym standardzie w miastach na prawach powiatu w opracowaniu Zespołu ds. modelu realizacji usług o określonym standardzie w miastach na prawach powiatu. 4. Model realizacji usług o określonym standardzie w powiecie w opracowaniu Zespołu ds. modelu realizacji usług o określonym standardzie w powiecie. Główne założenia, analiza porównawcza i rekomendacje do wdrażania modeli to opracowanie, w którym dokonano analizy porównawczej modeli realizacji usług o określonym standardzie w: gminie, powiecie, miastach na prawach powiatu i opisano elementy modeli realizacji usług, które są wspólne dla wszystkich modeli JOPS. Elementy te zależą od czynników innych, niż rodzaj JOPS, oraz wszystkie rekomendacje do wdrażania poszczególnych modeli realizacji usług, zarówno wspólnych, jak i specyficznych dla trzech modeli realizacji usług. Opracowanie przedstawia: Cel, wartości i zasady, które są wspólne dla wszystkich modeli realizacji usług o określonym standardzie. Rolę i miejsce JOPS-ów w lokalnym systemie pomocy społecznej na poziomie gminy, powiatu, miasta na prawach powiatu, z uwzględnieniem elementów specyficznych dla poszczególnych modeli oraz analiza porównawcza propozycji modelowych. Analizę porównawczą rozwiązań modelowych w zakresie oddzielenia postępowania administracyjnego od pracy socjalnej oraz współpracy między koordynatorem a pracownikiem prowadzącym postępowania administracyjne w systemie wspierania rodziny i pieczy zastępczej, wraz z rekomendacjami. Rozwiązania organizacyjne wspólne dla wszystkich modeli JOPS-ów, zapewniające doskonalenie pracy socjalnej, pracy koordynatorów pieczy zastępczej i asystentów rodziny wraz z rekomendacjami. 5 W dalszym ciągu nazywane: materiałami roboczymi ZE. 5

6 Rekomendowane formy realizacji usług analiza porównawcza modeli realizacji usług o określonym standardzie. Wskazówki do wdrażania modelowych rozwiązań organizacji usług wspólne dla wszystkich modeli realizacji usług. Wskazówki do wdrażania modeli realizacji usług pomocy społecznej o określonym standardzie, ze szczególnym uwzględnieniem pracy socjalnej. W trzech dokumentach przedstawiających Modele realizacji usług o określonym standardzie w gminie, powiecie i mieście na prawach powiatu opisano niżej przedstawione elementy, które są specyficzne dla poszczególnych modeli JOPS-ów: Misja, miejsce i rola w środowisku lokalnym dla ops-ów, pcpr-ów, mops/mopr-ów. Oddzielenie procedury administracyjnej przyznawania świadczeń pomocy społecznej od pracy socjalnej dla ops-ów, mops/mopr-ów. Współpraca pracowników świadczących usługi rodzinom zastępczym i osobom usamodzielnianym, w szczególności koordynatorów pieczy zastępczej i pracowników zajmujących się przyznawaniem świadczeń materialnych, przy wykorzystaniu modelu oddzielenia procedury administracyjnej przyznawania świadczeń od pracy socjalnej dla pcpr-ów i mops/mopr-ów. Sposób realizacji usług pomocy społecznej, dla których w projekcie wypracowano standardy: świadczonych w miejscu zamieszkania dla osób starszych oraz Klubu Integracji Społecznej, ze szczególnym uwzględnieniem treningu pracy dla ops-ów; poradnictwa specjalistycznego dla osób z niepełnosprawnością i ich rodzin oraz specjalistycznego poradnictwa rodzinnego dla rodzin z dziećmi, interwencji kryzysowej dla pcpr-ów; wszystkich usług dla mops/mopr-ów. Dokumenty prezentujące trzy modele realizacji usług o określonym standardzie (w gminie, powiecie i miastach na prawach powiatu), należy czytać łącznie z opracowaniem Główne założenia i analiza porównawcza modeli, ponieważ są to opracowania komplementarne. Taki sposób prezentacji modeli wynika z przeprowadzonej analizy rozwiązań modelowych, zaproponowanych przez Zespoły Eksperckie. Rozwiązanie te, są w niektórych przypadkach inne niż zakładano w momencie przystąpienia do prac nad modelami realizacji usług o kreślonym standardzie w projekcie 1.18, zadanie 2, w którym spodziewano się, że wypracowane zostaną trzy modele JOPS-u, zupełnie różniące się od siebie ze względu na wielkość i rodzaje wykonywanych zadań. Otóż w trakcie prac nad modelami JOPS-ów okazało się, iż wiele fragmentów modeli nie jest zależna od wielkości JOPS lub rodzaju zadań przez nie wykonywanych. Z tego względu niektóre rozwiązania modelowe są wspólne dla różnych modeli JOPS-ów, bądź też wariantowe mogą być stosowane przez różne typy JOPS-ów. W takich przypadkach wybór wariantu rozwiązań modelowych będzie zleżał od uwarunkowań środowiska lokalnego, w którym funkcjonuje dany JOPS, w tym politycznych, a także od potrzeb i przyjętych założeń. Wariantowe rozwiązania organizacyjne dotyczą dwóch obszarów modeli realizacji usług o określonym standardzie: misji, roli i miejsca, dla których w zależności od przyjętych przez Zespoły Eksperckie założeń, wypracowano dwa rozwiązania modelowe: rozwiązanie o rozproszonej odpowiedzialności i rozwiązanie o skoncentrowanej odpowiedzialności oraz dla oddzielenia 6

7 postępowania administracyjnego w sprawie świadczeń pomocy społecznej od pracy socjalnej, dla którego w zależności od zakresu zadań przypisanych pracownikowi socjalnemu, zaproponowano dwa rozwiązania modelowe: rozwiązanie o większej roli pracownika socjalnego i rozwiązanie o mniejszej roli pracownika socjalnego. Wykorzystując rozwiązania modelowe o zmniejszonej roli pracownika socjalnego, zaproponowane przez zespół ds. modelu realizacji usług o określonym standardzie w gminie, wypracowano też modelowe rozwiązania współpracy koordynatorów pieczy zastępczej i pracowników zajmujących się przyznawaniem świadczeń materialnych w ramach systemu wspierania rodziny i pieczy zastępczej. Poniższy diagram przedstawia elementy składowe modeli realizacji usług o określonym standardzie, z uwzględnieniem tych z nich, które są wspólne lub wariantowe dla modeli JOPS. 7

8 Diagram 2. Elementy modeli JOPS. Cele, wartości zasady wspólne dla wszystkich JOPS-ów gops, mgops, mops, pcpr, mops/mopr Misja, miejsce i rola w środowisku lokalnym Różne modele dla różnych założeń dla misji, roli i miejsca JOPS Z zaznaczoną specyfiką JOPS Rozwiązanie modelowe o skoncentrowanej odpowiedzialności gops, mgops, mops, pcpr, mops/mopr Rozwiązania modelowe o rozproszonej odpowiedzialności Specyfika JOPS gops, mgops pcpr mops, mops/mopr Oddzielenie postępowania administracyjnego od pracy socjalnej Różne modele w zależności od zakresu zadań przypisanych pracownikowi socjalnemu w trakcie postępowania administracyjnego Rozwiązania modelowe o większej roli pracownika socjalnego ops, mops/mopr Rozwiązania modelowe o mniejszej roli pracownika socjalnego Współpraca pracowników świadczących usługi rodzinom zastępczym i osobom usamodzielnianym - koordynatorów pieczy zastępczej i pracowników zajmujących się przyznawaniem świadczeń materialnych Wspólne dla JOPS realizujących zadania powiatu pcpr, mops/mopr Zapewnienie odpowiedniej jakości pracy socjalnej i pracy koordynatorów pieczy zastępczej i asystentów rodziny gops, mgops, mops, pcpr, mops/mopr Sposób realizacji usług Wspólny schemat postępowania przy organizacji usług, różne rekomendowane formy realizacji usług, różne schematy organizacyjne dla różnych typów JOPS gops mgops mops mops/mopr mały pcpr duży pcpr Źródło: Opracowanie własne. Oznacza to, że może powstawać wiele modeli realizacji usług, nie tylko w zależności od typu i wielkości JOPS-ów, ale w zależności od innych czynników, np. model o skoncentrowanej odpowiedzialności i mniejszej roli pracownika socjalnego w procesie administracyjnym przyznawania świadczeń, który jest rekomendowany dla małych i średnich ops-ów, czy model o rozproszonej 8

9 odpowiedzialności i większej roli pracownika socjalnego, co z kolei jest rekomendowane dla mops/mopr-ów. Natomiast pcpr rekomenduje model o skoncentrowanej odpowiedzialności, podobnie jak małe i średnie ops-y, oraz wykorzystuje niektóre elementy modelu o mniejszej roli pracownika socjalnego do wypracowania zasad współpracy pracownika ds. świadczeń z koordynatorem pieczy zastępczej, w nowym systemie wspierania rodziny i pieczy zastępczej. Z przedstawionego powyżej diagramu wynika, że nie są to jedyne możliwe modele JOPS-ów i poszczególne JOPS-y mogą stosować różne warianty określonych elementów modeli. Oznacza to, iż w pilotażu obowiązkowo dla gmin, powiatów i miast na prawach powiatu, będą testowane te rozwiązania modelowe zaproponowane w poszczególnych modelach realizacji usług o określonym standardzie w gminie, powiecie i miastach na prawach powiatu, które są specyficzne dla danego typu JOPS-u (odpowiednio w gminie, powiecie, miastach na prawach powiatu). Rozwiązania modelowe wspólne dla wszystkich modeli realizacji usług są obowiązkowe dla wszystkich rodzajów JOPS-ów, zarówno w gminie, powiecie, jak i miastach na prawach powiatu. Pewnym wyjątkiem są rozwiązania organizacyjne dotyczące zapewnienia odpowiedniej jakości pracy socjalnej i pracy koordynatorów pieczy zastępczej i asystentów rodziny, ponieważ obowiązkowy jest tylko pewien zakres tych rozwiązań (patrz rozdział 3.2.: Rozwiązania organizacyjne zapewniające doskonalenie pracy socjalnej; Rekomendacje do wdrażania). Natomiast modelowe rozwiązania, które są wariantowe, będą mogły zostać indywidualnie wybrane przez JOPS-y, w zależności od lokalnej specyfiki, potrzeb oraz przyjętych założeń. Poniżej w tabeli przedstawiono wskazówki w jaki sposób, w ramach pilotażu projektu 1.18, zadania 2, poszczególne JOPS-y będą dokonywały wyboru poszczególnych elementów do modelu, który będzie przez nie wdrażany. Tabela 1. Wskazówki do wyboru elementów modelowych składających się na model realizacji usług wdrażany w ramach pilotażu. Cele, wartości zasady Misja, miejsce i rola w środowisku lokalnym (elementy ogólne) Element modelu Rozwiązanie modelowe o skoncentrowanej odpowiedzialności Rozwiązanie modelowe o rozproszonej odpowiedzialności Misja, miejsce i rola w środowisku lokalnym (elementy specyficzne) Oddzielenie postępowania Rozwiązanie modelowe o 9 Typ elementu modelu Wspólny dla wszystkich JOPSów Wariantowy dla wszystkich JOPSów Dla gminy Dla powiatu Dla miasta na prawach powiatu Wariantowy dla gminy i miasta na Nazwa opracowania, w którym opisany został element modelu Główne założenia, analiza porównawcza i rekomendacje do wdrażania modeli Główne założenia, analiza porównawcza i rekomendacje do wdrażania modeli Model realizacji usług o określonym standardzie w gminie Model realizacji usług o określonym standardzie w powiecie Model realizacji usług o określonym standardzie w miastach na prawach powiatu Model realizacji usług o określonym standardzie w

10 administracyjnego od pracy socjalnej mniejszej roli pracownika socjalnego Rozwiązanie modelowe o większej roli pracownika socjalnego Współpraca pracowników świadczących usługi rodzinom zastępczym i osobom usamodzielnianym koordynatorów pieczy zastępczej i pracowników zajmujących się przyznawaniem świadczeń materialnych Zapewnienie odpowiedniej jakości pracy socjalnej i pracy koordynatorów pieczy zastępczej i asystentów rodziny Sposób realizacji usług (Wspólny schemat postępowania przy organizacji usług) Sposób realizacji usług (elementy specyficzne) Źródło: Opracowanie własne. prawach powiatu Wspólny dla powiatu i miasta na prawach powiatu Wspólny dla wszystkich JOPSów Wspólny dla wszystkich JOPSów Dla gminy Dla powiatu Dla miasta na prawach powiatu gminie Model realizacji usług o określonym standardzie w miastach na prawach powiatu Model realizacji usług o określonym standardzie w powiecie Główne założenia, analiza porównawcza i rekomendacje do wdrażania modeli Główne założenia, analiza porównawcza i rekomendacje do wdrażania modeli Model realizacji usług o określonym standardzie w gminie Model realizacji usług o określonym standardzie w powiecie Model realizacji usług o określonym standardzie w miastach na prawach powiatu 10

11 Część I. Ogólne założenia 1.Cel, wartości i zasady 6 JOPS-ów kluczowe dla modelu realizacji usług, ze szczególnym uwzględnieniem pracy socjalnej o określonym standardzie Cele Z perspektywy klienta: Wzmocnienie i poprawa funkcjonowania osoby i rodziny w wymiarze społecznym, obywatelskim i ekonomicznym. Ograniczenie zjawiska marginalizacji i wykluczenia społecznego poprzez integrację i aktywizację osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz całej społeczności lokalnej. W odniesieniu do instytucji: Skuteczne podejmowanie działań profilaktycznych oraz rozwiązywanie problemów społecznych i trudnych sytuacji życiowych osób i rodzin na poziomie wczesnej interwencji i łagodzenia skutków z wykorzystaniem nowoczesnych technik, metod i narzędzi, adekwatnych do potrzeb osób i rodzin oraz wzmacnianie ich aktywności z wykorzystaniem ich zasobów i zasobów środowiska lokalnego. Dostosowywanie oferty usług do zmieniających się potrzeb indywidualnych i lokalnych z zastosowaniem innowacyjnych metod, technik i narzędzi w szczególności poprzez korzystanie z dobrych praktyk. Upowszechnianie misji i budowanie dobrego wizerunku szeroko rozumianej pomocy społecznej Zasady Zasada pomocniczości dążenie do najszerszego zaangażowania w pomocy społecznej sektora pozarządowego oraz wolontariatu (poziom instytucjonalny) oraz zaangażowanie w proces pomagania przede wszystkim osoby i rodziny (wykorzystanie własnych uprawnień, zasobów i możliwości pozwalających na poprawę sytuacji życiowej), a w następnej kolejności środowiska lokalnego (poziom indywidualny). Zasada dostępności usług pomocy społecznej jednakowe traktowanie każdej osoby/rodziny znajdującej się w trudnej sytuacji życiowej w uzyskaniu wsparcia, w postaci usług pomocy społecznej o co najmniej w podstawowym standardzie, ułatwiające jej wypełnianie podstawowych funkcji. 6 Cel świadomie antycypowane przyszłe stany rzeczy uważane za pożądane, do których zmierzamy w naszym działaniu. Zasada ogólne dyrektywy i reguły związane z wartościami i celami organizacji, które mają ułatwiać ich realizację. Zasada prawna doniosła społecznie, nadrzędna czy bardziej ogólna norma prawna. Wartości cechy instytucji cenione przez społeczeństwo, które pełnią ważną funkcję kryterium wyboru i są drogowskazem do podejmowania działań. 7 Opracowano na podstawie materiałów roboczych ZE ds. modeli realizacji usług o określonym standardzie w gminie, powiecie i mieście na prawach powiatu. 11

12 Zasada indywidualizacji, typizacji i komplementarności świadczeń - dostosowanie oferty do potrzeb, oczekiwań i sytuacji osoby i rodziny, jeżeli odpowiadają celom i potrzebom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej. Zasada aktywizacji wzmacnianie aktywnego udziału osób i rodzin w kształtowaniu własnego życia i współdziałania w rozwiązywaniu swojej trudnej sytuacji życiowej. Zasada samopomocy rozwijanie pomocy wzajemnej ludzi dążących do rozwiązania podobnych lub wspólnych problemów życiowych. Zasada podmiotowości traktowanie klienta pomocy społecznej jak równego partnera w rozwiązywaniu problemów. Zasada dostępności informacji, jawności, przejrzystości i bezstronności działań w odniesieniu do osób i rodzin korzystających z pomocy społecznej, jak również w odniesieniu do wszystkich mieszkańców gminy, z zachowaniem ochrony danych osobowych. Zasada szybkości postępowania w zapewnieniu odpowiednich usług pomocy społecznej dla osób i rodzin tego potrzebujących. Zasada partnerstwa współpraca administracji publicznej, partnerów społecznych i gospodarczych, osób fizycznych w programowaniu, organizacji, realizacji i ocenie usług i świadczeń pomocy społecznej. Zasada koordynacji współdziałanie instytucji publicznych w programowaniu, realizacji i ocenie świadczeń i usług pomocy społecznej w celu utworzenia spójnego i efektywnego systemu wsparcia klienta. Zasada innowacyjności wprowadzanie nowych rozwiązań organizacyjnych, metod pracy socjalnej z klientem, standardów 8 adekwatnych do zmieniającej się sytuacji społecznej i klienta Wartości Poszanowanie godności osobistej. Harmonijny rozwój jednostki. Poszanowanie autonomii i samostanowienia osób i rodzin. Etyka postępowania w relacjach z osobą i rodziną. Aktywny udział w kształtowaniu własnego życia. Stwarzanie równych szans, również poprzez dostęp osób i rodzin do świadczeń i usług. Sprawiedliwość w działaniu na rzecz osób i rodzin. Integracja społeczna na poziomie lokalnym. 8 Konieczne jest wykorzystywanie w tym celu dobrych praktyk. Ich realizacja i upowszechnianie powinny być nieodłącznym elementem pracy ops-ów. Wiele takich przykładów znaleźć można na stronach internetowych ops-ów, w prasie branżowej, lokalnej (np.,,problemy społeczne ), a także w trakcie osobistej wymiany doświadczeń. Wskazane byłoby jednak stworzenie systemowych rozwiązań i wyznaczenie np. ROPS jako podmiotu odpowiedzialnego za upowszechnianie i pomoc we wdrażaniu ciekawych rozwiązań. 12

13 2. Rola i miejsce JOPS-ów w lokalnym systemie pomocy społecznej na poziomie gminy, powiatu, miasta na prawach powiatu, z punktu widzenia modelu realizacji usług, ze szczególnym uwzględnieniem pracy socjalnej o określonym standardzie 9 Aby określić rolę i miejsce JOPS-ów w systemie pomocy społecznej, konieczne jest rozróżnienie dwóch pojęć pomocy społecznej: w wąskim sensie jest to ustawa o pomocy społecznej, w szerokim dodatkowo obejmuje ustawy pokrewne 10. Ponieważ jednym z przyjętych celów realizowanych przez JOPS jest zapewnienie kompleksowego wsparcia poprzez zorganizowanie i ułatwienie dostępu do szerokiego pakietu usług pomocy i integracji społecznej i pracy socjalnej kierowanych do różnych grup społecznych to najbardziej odpowiednim będzie przyjęcie szerokiego podejścia, które zakłada, że pomoc społeczna jest związana z podstawowym aktem normatywnym ustawą o pomocy społecznej oraz innymi ustawami, które albo wprost nawiązują do pomocy społecznej albo mimo, że takich odniesień w nich nie ma, realizują cele pomocy społecznej i niektóre działania w nich występujące mogą być kierowane do adresatów szeroko rozumianej pomocy społecznej Najważniejsze funkcje JOPS-ów Najważniejszymi funkcjami JOPS-ów z punktu widzenia budowania usług i pakietów usług pomocy społecznej o określonym standardzie dla osób i rodzin wymagających pomocy w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych są: Funkcja organizacyjna rozumiana jako diagnozowanie i planowanie, realizacja oraz kontrola i ewaluacja usług pomocy społecznej. Funkcja wykonawcza rozumiana jako wykonywanie konkretnych usług pomocy społecznej, w tym pracy socjalnej. Funkcja koordynacyjna rozumiana jako działania integrujące, umożliwiające współdziałanie instytucji publicznych i niepublicznych w programowaniu usług społecznych, realizacji i ocenie usług pomocy społecznej, tak aby instytucje, środki i instrumenty stanowiły spójny obraz szeroko rozumianej pomocy społecznej. 9 Opracowano na podstawie materiałów roboczych ZE ds. Modeli realizacji usług o określonym standardzie w gminie, powiecie i mieście na prawach powiatu 10 Zadania szeroko rozumianej pomocy społecznej wynikające z ustaw innych niż ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U., nr 64, poz. 593), dalej ups (najważniejsze z nich to ustawa 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 1997 r., nr 123, poz. 776 z póz, zm.)., ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r., nr 180 poz z póz. zm.), ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 1994 r., nr 111, poz. 535 z póz. zm.), ustawa 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 1982 r., nr 35, poz. 230 z póz. zm.), ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2005 r., nr 179, poz z póz. zm.), ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r., nr 122, poz z póz. zm.)) zostały przedstawione w tabeli nr 66 KRB s W tabeli tej nie uwzględniono jeszcze ustawy z dnia 21 lipca 2011r. o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej (Dz. U. z 2011 r., nr 149, poz. 887), która inaczej sytuuje niektóre zadania pomocy społecznej i wprowadza nowe zadania, pozostając jednak w dalszym ciągu w szeroko rozumianym systemie pomocy społecznej. 13

14 Funkcja aktywizacyjna rozumiana jako mobilizowanie instytucji i mieszkańców do podejmowania inicjatyw lokalnych, realizację nowych przedsięwzięć umożliwiających rozwój i wspomaganie usług pomocy społecznej, w tym włączanie się w działania na rzecz wymagających wsparcia mieszkańców i ich rodzin 11. W ramach modelu realizacja usługi będzie rozumiana jako ciąg czynności od ustalenia formy realizacji (kto, w jakim trybie i w jakiej postaci?) po dokonanie wyboru wykonawcy usługi, jeśli jest ona realizowana we współpracy z partnerami publicznymi lub niepublicznymi (patrz pkt 4.). Mimo że JOPS-y w swojej działalności kierują się wspólnymi celami, zasadami i wartościami, to w zależności od tego, czy działają w gminie (małej lub dużej), powiecie czy dużym mieście, mogą realizować inną misję. Od tego będzie też zależało, jaką rolę pełnią i jakie miejsce zajmują w systemie lokalnej pomocy społecznej. Rola i miejsce JOPS-ów w lokalnym systemie pomocy społecznej będą zależały od tego, w jakim zakresie poszczególne funkcje zostaną przez nie zrealizowane. W tabeli poniżej pokazano różnice pomiędzy modelami gminnym i powiatowym a modelem miejskim. Tabela 2. Zakres realizacji funkcji w modelach gminnym i powiatowym oraz modelem miejskim. Organizacyjna Wykonawcza Koordynacyjna Aktywizacyjna Administracyjna Rodzaj funkcji ops, pcpr mops/mopr diagnoza planowanie realizacja kontrola i ewaluacja Prowadzenie postępowań i administracyjnych samodzielnie we współpracy z otoczeniem samodzielnie samodzielnie samodzielnie we współpracy z otoczeniem we współpracy ze z otoczeniem lub samodzielnie samodzielnie samodzielnie samodzielnie samodzielnie we współpracy z otoczeniem wspólnie z wydziałem UM wspólnie z wydziałem UM wspólnie z wydziałem UM we współpracy z otoczeniem we współpracy z otoczeniem lub samodzielnie wspólnie z wydziałem UM wspólnie z wydziałem UM samodzielnie Źródło: Opracowanie własne na podstawie Modeli realizacji usług o określonym standardzie w gminie, powiecie i miastach na prawach powiatu. Wypracowano zatem dwa modelowe rozwiązania, które sytuują JOPS w różny sposób: 1. Rozwiązanie modelowe skoncentrowanej odpowiedzialności zaproponowane przez ZE ds. modelu realizacji usług o określonym standardzie w gminie i powiecie. 11 Więcej na ten temat w Zadaniu 3. Opracowanie, przetestowanie i wprowadzenie do praktyki pracy pracowników socjalnych standardu środowiskowej pracy socjalnej w środowiskach marginalizowanych animator, mediator lokalny polityk społeczny. 14

15 JOPS (ops, pcpr) jest liderem w lokalnym systemie szeroko rozumianej pomocy społecznej. 2. Rozwiązanie modelowe o rozproszonej odpowiedzialności zaproponowane przez ZE ds. modelu realizacji usług o określonym standardzie w miastach na prawach powiatu. JOPS (mops, mopr) jest jednym z dwóch głównych podmiotów w lokalnym systemie pomocy społecznej. Drugim podmiotem jest odpowiedni wydział urzędu miasta/gminy lub starostwa (nazywany dalej wydziałem) Rozwiązanie modelowe o skoncentrowanej odpowiedzialności W gminie i powiecie JOPS ma pełnić rolę lidera realizującego zadania we współpracy z innymi partnerami, zarówno publicznymi jak i niepublicznymi. Rola lidera oznacza przyjęcie odpowiedzialności za: zapewnienie usług i pakietów usług pomocy społecznej o odpowiednim standardzie dla poszczególnych grup docelowych określonych ustawami i dostosowanie oferty usług do potrzeb lokalnych; zapewnienie odpowiedniej organizacji usług pomocy społecznej i prowadzenie wszystkich jej etapów: diagnozy, planowania, realizacji, monitoringu i ewaluacji; koordynowanie działań podejmowanych w środowisku lokalnym w obszarze usług pomocy społecznej i aktywizowanie środowiska lokalnego do podejmowania działań w tym zakresie. Natomiast ops-y i pcpr-y są zaangażowane w wykonywanie usług pomocy społecznej tylko w sytuacjach, gdy brak jest w środowisku partnerów do ich wykonania Rozwiązanie modelowe o rozproszonej odpowiedzialności Inne rozwiązania proponuje się w dużych miastach, w którym JOPS (mops, mopr), jest jednym z dwóch głównych podmiotów, który organizuje i koordynuje system pomocy społecznej. Drugim podmiotem jest wydział zajmujący się pomocą społeczną. Podobnie jak w wypadku gminy i powiatu, podmioty te wykonują swoje funkcje we współpracy z innymi partnerami zarówno publicznymi jak i niepublicznymi. Takie rozwiązanie zaproponowano dla miasta na prawach powiatu, ze względu na wielkość miasta, liczebność mieszkańców, liczbę jednostek pomocy społecznej koniecznych do wykonywania zadań, liczbę organizacji pozarządowych ubiegających się o zlecenia zadań z zakresu pomocy społecznej oraz fakt, że niektóre funkcje określane dla mops/mopr-ów mogą być realizowane przez wydział. Mimo, że rozwiązania powstały jako rekomendacja dla konkretnych JOPS-ów, nie są jedynymi możliwymi wariantami i poszczególne JOPS-y mogą wybrać spośród obu podejść to, które w większym stopniu jest dostosowane do potrzeb gminy czy powiatu. Trzeba ponadto zauważyć, że wybór ten będzie zależał również od lokalnych uwarunkowań politycznych, gospodarczych i społecznych. 15

16 2.2. Otoczenie JOPS-ów i relacje z otoczeniem Rola i miejsce JOPS-ów zależy w dużej mierze od ich otoczenia. Istotne jest określenie najważniejszych podmiotów, z którymi JOPS może współpracować realizując swoje zadania i które są istotne z punktu widzenia organizowania usług pomocy i integracji społecznej o określonym standardzie. Zostały one przedstawione na diagramie 3. Trudno mówić o efektywnej współpracy pomiędzy JOPS-em a otoczeniem bez jasnego określenia funkcji jednej i drugiej strony oraz ich wzajemnych powiązań. W relacjach tych wskazane jest stosowanie trzech ogólnych zasad: partnerstwa obejmującego współpracę władz publicznych i partnerów społecznych i gospodarczych w programowaniu, realizacji i ocenie usług pomocy społecznej; koordynacji obejmującej współdziałanie instytucji publicznych w programowaniu, realizacji i ocenie usług pomocy społecznej, tak aby instytucje, środki i instrumenty stanowiły spójny system pomocy społecznej; komplementarności obejmującej ocenę wzajemnego wpływu poszczególnych działań w programowaniu realizacji i ocenie usług pomocy społecznej 12. Diagram 3. Podmioty istotne z punktu widzenia organizowania usług pomocy i integracji społecznej o określonym standardzie. OPS PCPR MOPS/MOPR Organy samorząd terytorialnego Wojewoda Region ROPS Podmioty realizujące zadania pomocy społecznej Klienci odbiorcy usług pomocy społecznej Gmina: Rada/Urząd gminy miasta ops Powiat: Rada/Zarząd powiatu Starostwo pcpr Inne JOPS realizujące zadania pomocy społecznej Organizacje publicznej struktury polityki społecznej Organizacje poza rządowe Organizacje gospodarcze Źródło: Opracowanie własne. W związku ze zróżnicowaniem zadań w gminie i w powiecie inna jest specyfika relacji ops-ów i pcpr-ów z otoczeniem. W gminie najważniejszym partnerem publicznym dla ops-ów są pcpry i Powiatowy Urząd Pracy (pup), z którymi współpraca jest konieczna dla zapewniania wszystkim klientom pomocy społecznej (we wszystkich grupach docelowych 13 ) kompleksowego pakietu usług 12 Projekt ustawy o zasadach realizacji polityki społecznej art Przez grupę docelową rozumiana jest grupa, która spełnia określone kryteria i do której jest skierowana określona oferta. W pcpr-rze będą to m. in. osoby i rodziny niepełnosprawne, doświadczające przemocy, osoby starsze, uchodźcy. 16

17 pomocy i integracji społecznej. Dzięki współpracy z pup-em ops może ułatwić dostęp osobom bezrobotnym (klientom pomocy społecznej) do usług rynku pracy, w szczególności do szkoleń i doradztwa zawodowego. Inną rolę ma pcpr, którego zadaniem jest dostarczanie wybranych usług pomocy społecznej, dla określonych grup docelowych dla wszystkich mieszkańców powiatu, którzy jednocześnie są mieszkańcami poszczególnych gmin wchodzących w skład powiatu. Dlatego konieczna jest ich współpraca z ops-ami, aby dotrzeć do wszystkich osób potrzebujących wsparcia w postaci usług realizowanych przez powiat. W mops/mopr-ach w miastach na prawach powiatu, który wykonuje jednocześnie zadania gminy i powiatu w zakresie pomocy społecznej, nie pojawia się kwestia współpracy z pcpr-ami i głównym partnerem publicznym pozostaje pup. Diagram 7. Otoczenie lokalne dla pracownika socjalnego. Adresaci odbiorcy usług pomocy i integracji społecznej Klienci pomocy społecznej Społeczność lokalna Placówki służby zdrowia Rada dzielnicy/osiedla/s ołectwa Sąd rodzinny, Pracownik socjalny Policja, Straż Miejska Powiatowy Urząd Pracy Szkoły Przedszkola Żłobki Podmioty realizujące zadania pomocy społecznej Publiczne Niepubliczne Źródło: Model realizacji usług o określonym standardzie w miastach na prawach powiatu. 17

18 Do tej pory omawiane było otoczenie z punktu widzenia JOPS-u jako instytucji wyznaczonej do realizacji zadań pomocy społecznej, w szczególności zapewnienia usług pomocy społecznej o odpowiednim standardzie. Jednak w inny sposób jest postrzegane otoczenie i inne podmioty stają się ważne z perspektywy pracownika socjalnego realizującego najważniejszą usługę w pomocy społecznej: pracę socjalną. Szczegółowe informacje dotyczące specyfiki roli i miejsca poszczególnych rodzajów JOPSów można znaleźć w Modelach realizacji usług o określonym standardzie w gminie, powiecie i miastach na prawach powiatu. 18

19 Część II. Model realizacji usług o określonym standardzie wraz z wytycznymi do wdrażania modelu 3. Warunki organizacyjne prowadzenia profesjonalnej pracy socjalnej z uwzględnieniem struktury organizacyjnej, ze szczególnym uwzględnieniem oddzielenia procedury administracyjnej przyznawania świadczeń od pracy socjalnej oraz model współpracy koordynatorów pieczy zastępczej i pracowników zajmujących się przyznawaniem świadczeń materialnych w ramach systemu wspierania rodziny i pieczy zastępczej Wstęp W modelach JOPS odniesiono się do dwóch obszarów istotnych z punktu widzenia warunków, które należy stworzyć pracownikom socjalnym do prowadzenia profesjonalnej pracy socjalnej. Pierwszy z nich odnosi się do szeroko dyskutowanego w środowisku problemu oddzielenia pracy socjalnej od świadczeń pieniężnych. Pojawia się on zazwyczaj w kontekście nadmiernego obciążania pracowników socjalnych czynnościami administracyjnymi i biurokratycznymi i jest traktowany jako recepta na większe zaangażowanie się pracownika socjalnego w prowadzenie pracy socjalnej 14. Drugi dotyczy propozycji konkretnych rozwiązań organizacyjnych koniecznych do zapewnienia odpowiedniej jakości pracy socjalnej. Zaprezentowano dwa różne rozwiązania modelowe oddzielenia postępowania administracyjnego od pracy socjalnej, dla których przyjęto nazwy: rozwiązanie modelowe o zmniejszonej roli pracownika socjalnego dla rozwiązania zaproponowanego przez Zespół ds. modelu realizacji usług o określonym standardzie w gminie; oraz rozwiązanie modelowe o zwiększonej roli pracownika socjalnego dla rozwiązania zaproponowanego przez Zespół ds. realizacji usług o określonym standardzie w miastach na prawach powiatu. W obu rozwiązaniach inaczej rozdzielane są zadania pomiędzy pracownika prowadzącego postępowanie administracyjne i pracownika socjalnego prowadzącego pracę socjalną, inna jest również ścieżka klienta w postępowaniu administracyjnym. Oba rozwiązania mogą być jednak bez przeszkód stosowane w gminach czy miastach na prawach powiatu, bez względu na ich wielkość. Ponadto wykorzystano rozwiązanie modelowe o zmniejszonej roli pracownika socjalnego w rozwiązaniu modelowym współpracy koordynatorów pieczy zastępczej i pracowników zajmujących się przyznawaniem świadczeń materialnych (zob. Model realizacji usług o określonym standardzie w powiecie). 14 KRB, s

20 Zaproponowano modelowe rozwiązania organizacyjne warunków pracy pracowników socjalnych. Skupiono się przede wszystkim na: doskonaleniu zawodowym pracowników socjalnych, sposobach oceny pracownika socjalnego i monitorowaniu obciążenia pracą pracowników socjalnych. Mogą być one również wykorzystane w realizacji zadań powiatu, w szczególności do zapewnienia odpowiednich warunków organizacyjnych koordynatorom pieczy zastępczej. 3.1 Porównanie rozwiązań modelowych oddzielenia procedury administracyjnej przyznawania świadczeń od pracy socjalnej oraz modelu współpracy koordynatorów pieczy zastępczej i pracowników zajmujących się przyznawaniem świadczeń materialnych w ramach systemu wspierania rodziny i pieczy zastępczej Analiza rozwiązań modelowych o zmniejszonej roli pracownika socjalnego oraz o zwiększonej roli pracownika socjalnego pokazuje, że do problemu oddzielenia procedury postępowania administracyjnego od pracy socjalnej można podejść w różny sposób i przedstawione rozwiązania prezentują dwa warianty z wielu możliwych. To, co jest wspólne w obu rozwiązaniach, to założenie, że pracownik ds. świadczeń całkowicie samodzielnie prowadzi postępowanie, podejmuje i odpowiada za decyzje podjęte w ramach prowadzonego postępowania wykorzystując w niektórych ściśle określonych sytuacjach informacje od pracownika socjalnego, uzyskane przez niego na podstawie przeprowadzonej diagnozy sytuacji życiowej. Informacje te stanowią dowody w postępowaniu administracyjnym i można je traktować jako opinię biegłego. Różnice natomiast dotyczą sytuacji, w których taka informacja jest wymagana i czego ta informacja dotyczy. W tabeli poniżej pokazano te sytuacje. 20

21 Tabela 3. Główne różnice w rozwiązaniach modelowych o zmniejszonej roli pracownika socjalnego oraz o zwiększonej roli pracownika socjalnego. Rodzaj zadania Badanie stanu zaspokojenia niezbędnych potrzeb umożliwiających życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Ustalanie czy do przezwyciężenia trudnej sytuacji można wykorzystać własne uprawnienia, zasoby i możliwości (art. 3.1 ups) patrz zasada indywidualizacji i uznaniowości. Ustalanie zakresu i sposobu kontroli współpracy klienta w rozwiązywaniu swoich problemów z pracownikiem ds. świadczeń. Kontrolowanie wywiązywania się z podjętych zobowiązań 15. Kierowanie klienta do pracownika socjalnego składającego wniosek o świadczenia pomocy społecznej. Rozwiązanie modelowe o większej roli pracownika socjalnego Badanie przeprowadza pracownik ds. świadczeń samodzielnie przy wykorzystaniu w niektórych sytuacjach informacji od pracownika socjalnego. Badanie przeprowadza pracownik ds. świadczeń samodzielnie w odniesieniu do uprawnień i zasobów materialnych a pozostałe zasoby i możliwości ustala na podstawie informacji pracownika socjalnego. Ustala pracownik ds. świadczeń zawsze na podstawie informacji od pracownika socjalnego. Prowadzi pracownik ds. świadczeń samodzielnie. Pracownik ds. świadczeń kieruje każdego klienta do pracownika socjalnego. Różnice i podobieństwa Rozwiązanie modelowe o mniejszej roli pracownika socjalnego Badanie przeprowadza pracownik ds. świadczeń wykorzystując informacje od pracownika socjalnego w szczególności o zdolności osoby do samodzielnego zaspokojenia własnych potrzeb. Badanie przeprowadza pracownik ds. świadczeń samodzielnie w odniesieniu do uprawnień i zasobów a możliwości ustala na podstawie informacji od pracownika socjalnego. Ustala pracownik ds. świadczeń samodzielnie w sytuacji gdy pracownik socjalny stwierdzi możliwość samodzielnego rozwiązania problemu przez klienta a w przypadku prowadzenia pracy socjalnej na podstawie informacji od pracownika socjalnego. Prowadzi pracownik ds. świadczeń samodzielnie. Pracownik ds. świadczeń kieruje klienta tylko w pewnych sytuacjach, gdy stwierdza, że istnieją niewykorzystane uprawnienia i zasoby a możliwości nie zostały ustalone przez pracownika socjalnego. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Modeli realizacji usług o określonym standardzie w gminie i miastach na prawach powiatu. Z punktu widzenia klienta, najważniejszą różnicą pomiędzy tymi modelami jest to, że w rozwiązaniu modelowym o mniejszej roli pracownika socjalnego nie we wszystkich sytuacjach 15 Nie należy mylić kontroli realizacji podjętych zobowiązań z monitorowaniem współpracy klienta przez pracownika socjalnego w ramach wykonywanej pracy socjalnej. 21

22 klient będzie kierowany do pracownika socjalnego. Zatem w określonych sytuacjach klient będzie mógł załatwić swoją sprawę u jednego pracownika w uproszczonej procedurze, w porównaniu ze stanem obecnym. Jednak w obu modelach zakłada się sytuacje obligatoryjnego kierowania do pracownika socjalnego jako warunku uzyskania świadczenia. Diagram 4. Możliwe modele oddzielenia postępowania administracyjnego od pracy socjalnej. Wydzielenie pewnych czynności administracyjnych pracownika socjalnego Rozwiązania modelowe oddzielenia postępowania administracyjnego od pracy socjalnej Klient samodzielnie decyduje o skorzystaniu z pracy socjalnej Klient zawsze kierowany do pracownika socjalnego w celu ustalenia uprawnień i zasobów niematerialnych i możliwości rozwiązania trudnej sytuacji Źródło: Opracowanie własne. Kierowanie klienta do pracownika socjalnego tylko w sytuacji stwierdzenia niewykorzystanych uprawnień i możliwości w celu ustalenia jego możliwości rozwiązania trudnej sytuacji Inne rozwiązania pośrednie Możliwe są również inne rozwiązania modelowe (nie podlegające wdrożeniu w ramach pilotażu projektu 1.18, zadania 2), w tym takie, które nie oddzielają postępowania administracyjnego od pracy socjalnej, a jedynie wyłączają niektóre czynności typu administracyjnego, na ogół wykonywane przez pracownika socjalnego, i przekazują je do pracownikowi ds. świadczeń, pozostawiając postępowanie administracyjne pracownikowi socjalnemu, który może wykonywać również pracę socjalną 16. Możliwe jest również podejście traktujące klienta w sposób bardziej podmiotowy, w którym decyzję o tym, czy ma on możliwości (jest w stanie) samodzielnie podjąć działania, aby rozwiązać swoją trudną sytuację poprzez wykorzystanie własnych uprawnień i zasobów, czy też potrzebuje w tym zakresie wsparcia pracownika socjalnego, podejmuje sam klient. W tym wypadku zgłoszenie do pracownika socjalnego nie byłoby warunkiem otrzymania pomocy, jednak pozostałby warunek podjęcia działań i wykorzystywania swoich uprawnień, zasobów i możliwości. Pomiędzy tymi dwoma skrajnymi rozwiązaniami można tworzyć wiele różnych pośrednich, a rozwiązania modelowe zaproponowane przez Zespół ds. realizacji usług o określonym standardzie w miastach na prawach powiatu i Zespół ds. realizacji usług o określonym standardzie w gminie są ich przykładami. Inne rozwiązania przyjęto w rozwiązaniach modelowych współpracy koordynatora pieczy zastępczej i pracownika ds. świadczeń (zob. Model realizacji usług o określonym standardzie w powiecie),wynikające wprost z ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej. W ustawie wyraźnie oddzielono pracę koordynatora pieczy zastępczej od przyznawania świadczeń materialnych. Do 31 grudnia 2011 roku, tzn. do momentu wejścia w życie ustawy, obie te czynności wykonuje jeden pracownik pracownik socjalny. Wyznaczenie dwóch pracowników nie oznacza jednak, że 16 Przykładem takiego podejścia są rozwiązania organizacyjne w GOPS-ie w Lubawie. Zob. Modele realizacji usług w gminie. 22

23 koordynator pieczy zastępczej nie powinien mieć, w określonych sytuacjach, wpływu na rodzaj, formę i wysokość świadczenia. Aby zidentyfikować te sytuacje, dokonano analizy obowiązywania w systemie pieczy zastępczej zasad indywidualizacji i uznaniowości, aktywizacji i nie marnotrawienia świadczeń. Zasady te, inaczej niż w pomocy społecznej, nie są zasadami ogólnymi lecz są ściśle związane z rodzajami świadczeń dlatego wpływ koordynatora na postępowanie administracyjne będzie różny w zależności od rodzaju świadczenia. To oddzielenie postępowania administracyjnego od działań profesjonalisty wyznacza możliwości budowania innych rozwiązań modelowych w pomocy społecznej. Wymagałoby to jednak naruszenia podstawowego założenia, na którym opiera się system pomocy społecznej, że zasady indywidualizacji i uznaniowości, aktywizacji i nie marnotrawienia świadczeń mają charakter ogólny i dotyczą wszystkich świadczeń pomocy społecznej Rekomendacje do wdrażania Pełne wdrożenie opisanych wyżej rozwiązań dotyczących rozdzielenia od pracy socjalnej postępowania administracyjnego w sprawie świadczeń pomocy społecznej, w ramach pilotażu projektu 1.18, zadanie 2, nie jest możliwe bez zmiany obowiązujących przepisów. Wynika to przede wszystkim z konieczności wprowadzenia nowego narzędzia, dotyczącego badania sytuacji klienta w zakresie ustalania uprawnień do świadczeń pomocy społecznej. Ponadto w proponowanych rozwiązaniach modelowych przyjmuje się, że badanie sytuacji klienta będzie przeprowadzane w siedzibie JOPS, z dopuszczeniem w uzasadnionych przypadkach sytuacji przeprowadzania go w miejscu zamieszkania klienta.. Dlatego aby ominąć te przeszkody, konieczne jest wdrażanie oddzielenia postępowania administracyjnego od pracy socjalnej w ograniczonym zakresie przy założeniu, że badanie sytuacji klienta będzie przeprowadzane przez pracownika ds. świadczeń, posiadającego kwalifikacje pracownika socjalnego przy użyciu rodzinnego wywiadu środowiskowego przeprowadzanego w miejscu zamieszkania klienta. Pozostałe elementy obu rozwiązań są możliwe do wprowadzenia w obecnym stanie prawnym. Wdrożenie elementu modeli JOPS, dotyczących rozwiązań organizacyjnych oddzielenia postępowania administracyjnego w sprawie świadczeń od pracy socjalnej, będzie miało na celu sprawdzenie założeń na jakich oparte są rozwiązania modelowe o zmniejszonej roli pracownika socjalnego i o zwiększonej roli pracownika socjalnego oraz na wypracowaniu zaleceń do tworzenia nowych narzędzi niezbędnych do upowszechnienia tych rozwiązań. Należy podkreślić, że przyjęcie takiego rozwiązania, konieczne ze względu na obowiązujący stan prawny, nie pozwala na testowanie proponowanych rozwiązań modelowych w pełnym zakresie. W szczególności pracownik ds. świadczeń nie będzie mógł wykonywać swojego zadania w uproszczonej procedurze, tak jak to jest proponowane w rozwiązaniach modelowych - badanie sytuacji klienta nie będzie się odbywać w siedzibie JOPS, z wykorzystaniem narzędzia ograniczonego tylko do informacji niezbędnych do przeprowadzenia postępowania administracyjnego w sprawie świadczeń pomocy społecznej co nie pozwoli do końca ocenić czy jest to rozwiązanie korzystniejsze z punktu widzenia klienta oraz z punktu widzenia optymalizacji wykorzystania czasu pracy pracowników socjalnych przyznających świadczenia i pracowników socjalnych prowadzących pracę socjalną. W trakcie wdrażania pewne czynności będą musiały być powielane przez obu pracowników ponieważ rodzinny wywiad środowiskowy pozostanie nadal wspólnym narzędziem. Aby zminimalizować tą niedogodność proponuje się aby w ramach pilotażu rodzinny wywiad środowiskowy był 23