Informacje ekologiczne w przedsiębiorstwie i ich znaczenie w zwiększaniu jego konkurencyjności

Transkrypt

1 Arleta Szadziewska * Informacje ekologiczne w przedsiębiorstwie i ich znaczenie w zwiększaniu jego konkurencyjności Wstęp Funkcjonujące na rynku przedsiębiorstwa poprzez swoją działalność wpływają na wzrost zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego. Jednakże coraz częściej muszą one liczyć się z wymaganiami jakie stawia przed nimi otoczenie. Zwiększanie uregulowań prawnych mających na celu ochronę środowiska przyrodniczego jak również wzrost świadomości społecznej oraz realizacja przez państwo polityki trwałego i zrównoważonego rozwoju to czynniki mające bezpośredni wpływ na uwzględnianie aspektów środowiskowych w strategiach gospodarowania podmiotów. Dlatego też coraz częściej firmy są rozliczane za skutki dokonywanych działań środowiskowo szkodliwych zgodnie z koncepcją społecznej odpowiedzialności. Zakłada ona taki sposób prowadzenia działalności przez jednostki gospodarcze, aby osiąganiu celów ekonomicznych towarzyszyło przestrzeganie zasad ochrony środowiska oraz troska o zaspokojenie potrzeb społecznych. Powoduje to włączenie do oceny funkcjonowania przedsiębiorstw między innymi ich zachowań względem środowiska przyrodniczego i nakłada konieczność podejmowania działań mających na celu jego ochronę. Dlatego też wśród czynników osiągania przewagi konkurencyjnej przez działające na rynku podmioty coraz częściej wymienia się dbałość o środowisko przyrodnicze. Niemniej włączenie zagadnień ekologicznych do celów zarówno długo jak i krótkookresowych realizowanych przez firmy związane jest z otrzymywaniem danych o odpowiedniej jakości i użyteczności z tego zakresu. Stąd celem artykułu jest wskazanie źródeł pozyskiwania informacji ekologicznych w przedsiębiorstwie oraz znaczenia tego typu danych w ocenie jego działalności. 1. Źródła informacji ekologicznych w przedsiębiorstwie Informację można zdefiniować jako pewnego rodzaju wiadomość, przekazaną w formie komunikatu lub pozyskaną na drodze dochodzenia, analiz i wytycznych lub też jako fakty, idee i modele, które są przedstawiane w odpowiedniej formie, odtwarzającej rzeczywistość [Hrebicek J., 2005, s. 51]. Stanowi ona jeden z istotnych czynników umożliwiających podejmowanie w jednostce racjonalnych decyzji, jeżeli jest aktualna, wiarygodna, kompletna, istotna a przede wszystkim użyteczna dla odbiorców danych. Ponadto dostęp do informacji o odpowiedniej jakości zmniejsza ryzyko i niepewność funkcjonowania firmy, umożliwiając szybkie reagowanie na pojawiające się szanse i zagrożenia. Ważne są nie tylko dane na temat potrzeb konsumentów, działań konkurencji, optymalizacji kosztów, innowacji produktowych czy możliwości zastosowania * Dr, Katedra Rachunkowości, Wydział Zarządzania, UG, arletasz@gnu.univ.gda.pl

2 610 Arleta Szadziewska nowych technologii, ale również informacje ekologiczne [Szadziewska A., 2009, s. 467]. Do nich zalicza się dane, które identyfikują problemy powstające na styku środowisko przyrodnicze a człowiek i społeczeństwo oraz wszelkie formy jego aktywności [Czaja S., Becla A., 2007, s. 288], tj. informacje dotyczące ochrony, użytkowania i kształtowania środowiska przyrodniczego. Wzrost znaczenia tego typu danych w działalności podmiotów wynika: ze zwiększenia ich obowiązków sprawozdawczych narzuconych przez uregulowania prawne z zakresu ochrony środowiska, ze zmniejszenia zasobów nieodnawialnych, których cena na rynku rośnie, powodując wzrost kosztów działalności, z rosnącej świadomości ekologicznej społeczeństwa, co ma wpływ na rozliczanie jednostek za skutki ich negatywnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze oraz zmianę preferencji klientów. Biorąc powyższe pod uwagę istotny jest w przedsiębiorstwach dostęp do pełnej informacji o ich wpływie na środowisko przyrodnicze, co związane jest z pomiarem, ewidencją oraz prezentowaniem tego typu danych. Należy zaznaczyć, że coraz częściej jednostki prowadzące działalność na dużą skalę oraz wywierające znaczny wpływ na środowisko przyrodnicze zaczynają gromadzić informacje ekologiczne w swoich systemach informacyjnych. Natomiast podmioty małe i średnie zazwyczaj uważają, że ich działalność nie wpływa negatywnie w istotny sposób na środowisko przyrodnicze, w szczególności zaś nie zanieczyszcza powietrza, wody, gleby oraz krajobrazu. Dlatego też często w tych jednostkach brak jest dokładnych danych na ten temat. Świadczą o tym również badania przeprowadzone przeze mnie w roku Ankietowane przedsiębiorstwa bowiem uznały, iż wpływają na środowisko przyrodnicze w niewielkim stopniu bądź w ogóle, co przedstawia rysunek 1. Monitorowanie wpływu przedsiębiorstw na środowisko wynika przede wszystkim z nałożonych przez regulacje prawne obowiązków odnośnie ochrony środowiska. Do najważniejszych aktów prawnych z tego zakresu należy zaliczyć: 1. Ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska wraz z późniejszymi zmianami. 2. Ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach wraz z późniejszymi zmianami. 3. Ustawę z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne wraz z późniejszymi zmianami. 4. Ustawę z dnia 7 czerwca 2001 roku o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków wraz z późniejszymi zmianami. 5. Ustawę z dnia 29 lipca 2005 roku o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym wraz z późniejszymi zmianami. 1 Badania zostały przeprowadzone w ramach projektu pt. Koszty ochrony środowiska w systemach rachunku kosztów przedsiębiorstw przemysłowych w Polsce finansowanego ze środków BW. Wstępne omówienie wyników zostało oddane do publikacji w Zeszytach Naukowych Wydziału Zarządzania 2009.

3 38,10% 42,86% 52,38% 47,62% 47,62% 45,45% 45,45% 54,55% 54,55% 71,43% 71,43% 66,67% 65,91% 63,64% 63,64% 63,64% 63,64% 68,18% 70,45% 68,18% 75,00% 68,18% 79,55% 84,09% Informacje ekologiczne w przedsiębiorstwie i ich znaczenie w Ustawę z dnia 29 czerwca 1995 roku o statystyce publicznej wraz z późniejszymi zmianami. 7. Ustawę z dnia 11 maja 2001 roku o opakowaniach i odpadach opakowaniowych wraz z późniejszymi zmianami. 8. Ustawę z dnia 11 maja 2001 roku o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej wraz z późniejszymi zmianami. Rysunek 1. Udział procentowy przedsiębiorstw, które uznały niewielki wpływ swojej działalności bądź jego brak na poszczególne elementy środowiska przyrodniczego 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Przedsiębiorstwa duże Przedsiębiorstwa średnie Przedsiębiorstwa małe nadmierne zapotrzebowanie na energię powstawanie odpadów zanieczyszczenie wody powstawanie hałasu nadmierne zapotrzebowanie na surowce naturalne zanieczyszczenie powietrza (emisja zanieczyszczeń gazowych i pyłowych) zanieczyszczenie gleby niszczenie krajobrazu Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań. Uwaga: Przedsiębiorstwa mogły zaznaczyć więcej niż jeden rodzaj wpływu na środowisko przyrodnicze. Wymienione akty prawne nakładają na przedsiębiorców składanie odpowiednim organom rządowym i samorządowym sprawozdań na temat ich wpływu na środowisko przyrodnicze oraz o podejmowanych działaniach ochronnych w tym zakresie. Ponadto powodują konieczność: 1) dokonywania pomiarów dotyczących emisji pyłów i gazów wprowadzanych do powietrza, ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi, 2) prowadzenia ewidencji zawierającej informacje o [Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska wraz z późniejszymi zmianami, Dz.U. Nr 25 z 2008 r., poz. 25, art. 287]:

4 612 Arleta Szadziewska ilości i rodzajach gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza oraz dane, na podstawie których określono te ilości, ilości i jakości pobranej wody powierzchniowej i podziemnej, ilości, stanie i składzie ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi, wielkości, sposobie i rodzaju zagospodarowania terenu, z którego odprowadzane są ścieki, o których jest mowa w art. 3 pkt. 38 lit. c Ustawy Prawo ochrony środowiska, 3) prowadzenia ewidencji odpadów zawierającej karty ewidencji odpadu, karty przekazania odpadu, zbiorcze zestawienie danych o rodzajach i ilości odpadów; z wyjątkiem odpadów komunalnych (nie dotyczy podmiotów o których mowa w art. 7 ustawy z dnia 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Dz. U nr 132, poz. 622, z wyjątkiem rodzaju i ilości odpadów wyszczególnionych w załączniku. do rozporządzenia MŚ z r. w sprawie. rodzajów odpadów lub ich ilości, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów, oraz kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów, Dz. U nr 15 poz (kart ewidencji odpadów nie prowadzą przedsiębiorstwa wytwarzające rocznie do 100 kg odpadów niebezpiecznych i do 5 ton innych niż niebezpieczne, nie będących odpadami komunalnymi). Dlatego też funkcjonujące na rynku podmioty dokonują przede wszystkim pomiarów ilościowych niezbędnych do wywiązywania się z obowiązujących przepisów prawnych w ramach ochrony środowiska. Dane ekologiczne zbierane są przez różne komórki przedsiębiorstw. W tych jednostkach, które wprowadziły Systemy Zarządzania Środowiskowego według normy ISO gromadzeniem informacji ekologicznych w ujęciu ilościowym i wartościowym oraz wypełnianiem sprawozdawczości środowiskowej dla odpowiednich organów zajmują się specjalnie wyodrębnione komórki. Natomiast w pozostałych podmiotach zadania te realizowane są bądź przez działy księgowości bądź komórki bezpieczeństwa i higieny pracy. Biorąc jednak pod uwagę wzrost znaczenia oceny działalności przedsiębiorstw za skutki dokonywanych oddziaływań na środowisko przyrodnicze istotnego znaczenia nabiera dostarczanie informacji ekologicznych w ujęciu finansowym. Podstawowe źródło pozyskiwania tego typu danych stanowi prowadzona w podmiotach rachunkowość. Trzeba jednak zaznaczyć, że w praktyce gospodarczej pomiar wartościowy zjawisk i procesów związanych ze środowiskiem przyrodniczym napotyka na szereg trudności związanych z ich wyceną i ewidencją w istniejących systemach rachunkowości firm. Najczęściej też ogranicza się do ustalania takich wielkości jak (por. rysunek 2): koszty zużycia energii (85,53% badanych firm), opłaty i podatki ekologiczne, koszty zbywalnych praw emisji, opłaty kompensacyjne, opłaty produktowe i depozytowe (75% ankietowanych jednostek),

5 2,27% 2,27% 14,29% 19,05% 11,36% 9,09% 18,18% 9,09% 9,09% 18,18% 6,58% 9,21% 19,74% 21,05% 33,33% 34,09% 29,55% 27,27% 42,86% 42,86% 47,62% 45,45% 36,36% 35,53% 35,53% 54,55% 65,91% 75,00% 75,00% 71,05% 85,71% 95,24% 80,95% 86,36% 90,91% 85,53% Informacje ekologiczne w przedsiębiorstwie i ich znaczenie w koszty pozbywania się, składowania i utylizacji odpadów i śmieci (71,05% badanych podmiotów), nakłady na inwestycje ekologiczne (35,53% ankietowanych przedsiębiorstw), kary ekologiczne związane z koniecznością usuwania szkód spowodowanych w środowisku przez działalność firmy (35,53% badanych firm). Rysunek 2. Informacje ekologiczne dostarczane przez funkcjonujący w badanych jednostkach rachunek kosztów 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% przesiębiorstwa duże przedsiębiorstwa średnie przedsiębiorstwa małe Ogółem wielkośc kosztów funkcjonowania urządzeń ochronnych wielkośc opłat i podatków ekologicznych, kosztów zbywalnych praw emisji, opłat kompensacyjnych, opłat produktowych i depozytowych, wielkośc kar ekologicznych związanych z koniecznością usuwania szkód spowodowanych w środowisku przez działalność firmy wielkośc kosztów pozbywania się, składowania i utylizacji odpadów i śmieci wielkośc nakładów na inwestycje ekologiczne wielkośc kosztów zużycia energii wielkośc kosztów programów ekologicznych, zarządzania i kontroli wielkośc kosztów projektowania ekologicznego produktu podział ogólnych kosztów środowiskowych na produkty i procesy Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań. Uwaga: Przedsiębiorstwa mogły zaznaczyć więcej niż jeden rodzaj informacji ekologicznych dostarczanych przez rachunek kosztów. Brak jest natomiast danych przydatnych do proekologicznego zarządzania jednostką takich jak: informacje na temat wielkości kosztów projektowania ekologicznego produktów, podziału ogólnych kosztów środowiskowych na produkty lub procesy oraz wielkości kosztów programów ekologicznych, zarządzania i kontroli (por. rysunek 2). Dostarczanie tego typu danych przez funkcjonujące w przedsiębiorstwach systemy rachunkowości umożliwiłoby między innymi: uzyskanie czystszego obrazu kosztów jednostkowych wytwarzanych produktów, rozwój procesów i produktów przyjaznych dla środowiska, lepszą kontrolę wykorzystania zasobów oraz obciążeń dla środowiska.

6 614 Arleta Szadziewska Powodem dla którego wykorzystywane w podmiotach systemy rachunkowości nie dostarczają dokładnych informacji na temat użytkowania i korzystania ze środowiska przyrodniczego, a w szczególności na temat powstających kosztów środowiskowych jest brak szczegółowych rozwiązań ewidencyjnych z tego zakresu. Dlatego też większość firm nie tylko nie zna skutków swojej działalności, ale jest przekonana o niewielkim jej negatywnym wpływie na środowisko przyrodnicze. Biorąc pod uwagę stosunek przedsiębiorstw do realizacji koncepcji społecznej odpowiedzialności 2 dane ekologiczne związane z prowadzoną przez nie działalnością mogą pojawiać się w [patrz szerzej: Szadziewska A., 2007, s ]: sprawozdawczości obowiązującej według uregulowań prawnych z zakresu ochrony środowiska, rocznym sprawozdaniu finansowym jednostki, raportach środowiskowych. Rodzaje sprawozdań oraz zakres ujawnianych w nich informacji ekologicznych prezentuje tabela 1. Tabela1. Rodzaje sprawozdań i zakres ujawnianych w nich informacji ekologicznych Rodzaj Zakres ujawnianych informacji sprawozdania 1. Sprawozdania informujące o korzystaniu ze środowiska, dotyczące ocen oddziaływania na jego jakość oraz określające zasady jego ochrony Zbiorcze zestawienie informacje o ilości i rodzajach gazów i pyłów wprowadzanych informacji o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości do powietrza, informacje o ilości i jakości pobranej wody podziemnej, wody powierzchniowej śródlądowej i morskich wód we- należnych opłat wnętrznych, (wraz z obowiązującymi wykazami) wprowadzanych do wód lub do ziemi, informacje o ilości, stanie, składzie i rodzajach ścieków informacje o odpadach umieszczonych na składowisku Sprawozdania o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym Sprawozdania statystyczne takie jak: formularz OS-1 odpadów, Informacje na temat wprowadzania sprzętu na terytorium kraju oraz postępowania ze zużytym sprzętem, tj. dane na temat jego zbierania, przetwarzania, odzysku, w tym recyklingu oraz unieszkodliwiania. informacje o emisji zanieczyszczeń powietrza oraz o stanie urządzeń oczyszczających, 2 Termin społeczna odpowiedzialność oznacza że przedsiębiorstwo jest świadome przestrzegać zarówno zasady moralne, jak i zobowiązuje się do rozliczania się z prowadzonej działalności przed społeczeństwem i pracownikami. Firma ma zatem nie tylko obowiązek prowadzenia działalności zgodnie z prawem, ale również z normami moralnymi społeczeństwa, w tym do ponoszenia odpowiedzialności za działania szkodzące środowisku przyrodniczemu, [Kryk B., 2004, s. 4].

7 Informacje ekologiczne w przedsiębiorstwie i ich znaczenie w formularz OS-3 formularz OS-4 formularz OS-5 formularz M-06 załącznik do sprawozdań F-03, SP i SG-01 oraz kwestionariusz OŚ-29/k Sprawozdania dotyczące opakowań: OPAK 1 OPAK 2 OPAK 3 OŚ -OP 1 2. Roczne sprawozdanie finansowe jednostki Roczne sprawozdanie finansowe jednostki dane o gospodarowaniu wodą, ściekach i ładunkach zanieczyszczeń, informacje o poborze wody do nawodnień w rolnictwie i leśnictwie oraz o napełnianiu stawów rybnych, dane o oczyszczalni ścieków miejskich i wiejskich, informacje o wodociągach i kanalizacji, dane dotyczące nakładów i efektów rzeczowych inwestycji ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz o bieżących kosztach poniesionych na ochronę środowiska, informacje o masie wytworzonych opakowań, dane o masie przywiezionych z zagranicy opakowań, dane o masie wywiezionych za granicę opakowań, informacje o wysokości należnej opłaty produktowej, Ustawa o rachunkowości nie określa obowiązku ujmowania w księgach danych dotyczących oddziaływania podmiotu na środowisko przyrodnicze. Niemniej w rocznym sprawozdaniu finansowym, w części dodatkowych informacji i objaśnień, jednostka ma obowiązek ujawnić m.in. poniesione w ostatnim roku i planowane na następny rok nakłady na ochronę środowiska jeśli jest to istotne z punktu widzenia jej sytuacji finansowej i osiąganych wyników. 3. Raporty środowiskowe raporty ekologiczne Raporty środowiskowe zawierają między innymi informacje związane z wdrażaniem na temat: systemów zarzą- realizowanej przez firmę polityki środowiskowej, dzania środowiskowego przestrzegania przez podmiot przepisów dotyczących ISO 14001oraz ochrony środowiska, EMAS wpływu jednostki na poszczególne elementy środowiska przyrodniczego, wielkości powstających zobowiązań środowiskowych,, planowanych działań przedsiębiorstwa mających na celu redukcję lub eliminację jego negatywnego wpływu na środowisko, możliwości powstania awarii powodujących degradację środowiska przyrodniczego. Źródło: Opracowanie na podstawie obowiązujących przepisów w zakresie ochrony środowiska i statystyki publicznej oraz [Borys T., Rogala P., 2002, s ]. Przedstawione w tabeli 1 rodzaje sprawozdań i zakres ujawnianych w nich informacji wskazują na wzrost nałożonych na przedsiębiorstwa obowiązków sprawozdawczych wynikających z przestrzegania zasad ochrony środowiska. Dlatego też najczęściej funkcjonujące firmy podejmują przede wszystkim te działania o charakterze proekologicznym, które umożliwiają im respektowanie

8 616 Arleta Szadziewska obowiązujących przepisów prawa z tego zakresu. Trzeba jednak dodać, że cześć podmiotów zagadnienia związane z ochroną środowiska traktuje jako jeden z czynników osiągania przewagi konkurencyjnej, włączając je do swojej strategii rozwoju realizowanej zarówno w długim jak i w krótkim okresie. 2. Znaczenie informacji ekologicznych w zwiększaniu konkurencyjności przedsiębiorstwa Realizacja przez państwo zasad zrównoważonego i trwałego rozwoju powoduje, że ocena działalności przedsiębiorstw obok efektywności ekonomicznej obejmuje efektywność ekologiczną i społeczną. Oznacza to, że pomiar efektywności gospodarowania podmiotów obejmuje nie tylko relację osiąganych rezultatów do ponoszonych nakładów, ale również negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze oraz społeczną akceptację ich działań. Dlatego też zwiększanie konkurencyjności firm związane jest z uwzględnianiem w ich strategiach aspektów środowiskowych działalności. Pominięcie bowiem tego typu uwarunkowań może stanowić przyczynę powstawania barier utrzymania się i dalszego rozwoju organizacji na coraz bardziej konkurencyjnym rynku (por. rysunek 3). Zwiększający się wpływ ograniczeń środowiskowych na funkcjonowanie przedsiębiorstw powoduje konieczność uwzględniania ochrony środowiska w ich zarządzaniu. Oznacza to ujęcie zagadnień ekologicznych zarówno w celach krótko i długookresowych firm, których realizacja ma przynieść wymierne korzyści w postaci [patrz szerzej: Rumianowska I., 2005, s , Zubalewicz A., 2005, s ]: zwiększenia racjonalności wykorzystania zasobów naturalnych, co pociąga za sobą obniżkę kosztów własnych, wdrożenia nowych technologii zmniejszających presję na środowisko przyrodnicze oraz wysokość płaconych opłat wynikających z korzystania ze środowiska, przestrzegania rosnących obowiązków nałożonych na podmioty przez przepisy prawa w zakresie ochrony środowiska, zwiększenia popytu na produkowane produkty, co związane jest ze wzrostem świadomości konsumentów, którzy preferują dobra o charakterze ekologicznym, poprawy image przedsiębiorstw w oczach inwestorów, co stanowi jeden z czynników utrzymania się i rozwoju na rynku, zmniejszenia ryzyka prowadzonej działalności poprzez ograniczenie lub eliminację zagrożeń wynikających z katastrof ekologicznych. Trzeba jednak pamiętać, że uwzględnianie zagadnień środowiskowych w zarządzaniu podmiotami gospodarczymi wiąże się z ponoszeniem dodatkowych kosztów, co wynika z podejmowania w nich działań mających na celu prewencję, redukcję oraz naprawę zaistniałych szkód w środowisku przyrodniczym. Dlatego też przedsiębiorstwa często ograniczają swoje działania na rzecz ochrony środowiska do wymuszonego przepisami prawa niezbędnego minimum. Świadczą o tym również badania przeprowadzone przeze mnie w 2008

9 Informacje ekologiczne w przedsiębiorstwie i ich znaczenie w roku. Rysunek 3. Ograniczenia środowiskowe i ich wpływ na funkcjonowanie firm w gospodarce rynkowej PRZEDSIĘBIORSTWA Bariera 1. rzadkość zasobów naturalnych 2. obniżająca się jakość zasobów świa- spo- wzrost domości łecznej asymilacyjna pojemność środowiska przyrodniczego Wpływ wzrost cen zasobów oraz wprowadzanie nowych technologii powodujące wzrost kosztów działalności firm degradacja środowiska powodująca wzrost zobowiązań finansowych z tytułu podatków i kar ekologicznych, ograniczenie do dostępności zasobów naturalnych brak akceptacji społeczeństwa na działania środowiskowo szkodliwe firm powodujące zaostrzenie regulacji prawnych dotyczących korzystania ze środowiska oraz zmianę preferencji klientów Źródło: Opracowanie własne na podstawie: [Czaja S., Becla A., 2007, s ], [Rumianowska I., 2005, s ]. Bowiem za główną barierę hamującą skuteczną realizację ochrony środowiska ankietowane jednostki uznały wysokie koszty podejmowania działań proekologicznych (86,84% badanych firm). Niemniej wśród części badanych przedsiębiorstw zauważyć można wzrost świadomości o wymiernych korzyściach płynących z respektowania zasad ochrony środowiska. Firmy te widzą bowiem w podejmowaniu działalności proekologicznej szansę swojego dalszego rozwoju. Sytuacja ta ma miejsce również w badanych jednostkach, które wśród bardzo ważnych i ważnych przyczyn podejmowania działań o charakterze proekologicznym, oprócz norm prawnych oraz bodźców ekologicznych w postaci opłat i podatków, coraz częściej wyróżniają(por. rysunek 4): zwiększenie racjonalności wykorzystania posiadanych zasobów (52,63% ankietowanych firm), chęć poprawy stanu środowiska przyrodniczego (60,53% badanych jednostek),

10 7,89% 21,05% 17,11% 18,42% 34,21% 27,63% 26,32% 36,84% 27,63% 27,63% 27,63% 52,63% 46,05% 47,37% 44,74% 44,74% 48,68% 64,47% 60,53% 82,89% 618 Arleta Szadziewska rosnącą świadomość ekologiczną społeczeństwa (47,37% ankietowanych podmiotów), chęć poprawy image firmy w oczach inwestorów poprzez zastosowanie rozwiązań proekologicznych (44,74% badanych przedsiębiorstw). Rysunek 4. Przyczyny podejmowania działań proekologicznych w ankietowanych przedsiębiorstwach 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% przyczyny bardzo ważne i ważne przyczyny mało ważne i nieważne normy prawne dostępność do proekologicznych technologii zwiększenie racjonalności wykorzystania posiadanych zasobów bodźce ekologiczne zwiększenie bezpieczeństwa pracy możliwość finansowania rozwiązań o charakterze proekologicznym z funduszy ekologicznych rosnąca świadomość ekologiczna społeczeństwa polityka władz lokalnych chęć poprawy image firmy w oczach inwestorów chęć poprawy stanu środowiska przyrodniczego Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań. Uwaga: Przedsiębiorstwa mogły wskazać więcej niż jedną przyczynę. Uwzględnianie w działalności przedsiębiorstw w coraz szerszym zakresie kwestii środowiskowych powoduje konieczność otrzymywania informacji ekologicznych o charakterze finansowym dla potrzeb zarządzania. Jednakże istniejące w podmiotach systemy rachunkowości najczęściej dostarczają danych do podejmowania decyzji dotyczących zarządzania odpadami, kontroli kosztów ochrony środowiska oraz ograniczania ryzyka powstawania kar ekologicznych 3. Natomiast występuje dużo mniejsze wykorzystanie informacji z rachunkowości w takich obszarach decyzyjnych jak: projektowanie produktów i procesów przyjaznych dla środowiska, ocena projektów inwestycyjnych oraz przydziela- 3 Przeprowadzone przeze mnie badania w 2008 roku wykazały, że dane dostarczane przez funkcjonujące w badanych jednostkach systemy rachunkowości są brane pod uwagę przede wszystkim w decyzjach dotyczących zarządzania odpadami (50,00% ankietowanych firm), kontroli kosztów ochrony środowiska (47,37% badanych podmiotów) oraz ograniczania ryzyka powstawania kar ekologicznych (42,11% ankietowanych przedsiębiorstw).

11 Informacje ekologiczne w przedsiębiorstwie i ich znaczenie w nie kosztów środowiskowych do produktów i procesów, co ma wpływ na efektywność podejmowanych przez jednostki działań ochronnych. Zakończenie Pomimo tego, że włączenie zagadnień ekologicznych do zarządzania podmiotami związane jest z ponoszeniem dodatkowych koszów, a tym samym zmniejszeniem zysku w krótkim okresie, to w perspektywie długookresowej ma swoje odzwierciedlenie w realizacji celów strategicznych. Funkcjonujące bowiem na rynku firmy chcąc utrzymać się i zwiększać swoją konkurencyjność nie mogą pozwolić sobie na działania powodujące degradację środowiska przyrodniczego i związaną z tym utratę swojej reputacji. Oznacza to, że rozwój przedsiębiorstw zależy od stopnia akceptacji ich produktów i działalności przez otoczenie. Stąd uwzględnianie ochrony środowiska w działaniach organizacji, tj. bycie przyjaznym dla środowiska jest jednym z czynników przyczyniających się do wzrostu ich pozycji konkurencyjnej na rynku [patrz szerzej: Kryk B.,2005, s ]. 4. Dlatego też w działalności jednostek istotnego znaczenia nabiera możliwość pozyskiwania informacji zarówno ilościowych jak i wartościowych na temat ich wpływu na środowisko przyrodnicze oraz o wynikach prowadzonych działań w sferze ochrony tego środowiska. Dostęp bowiem do danych o odpowiedniej jakości i użyteczności z tego zakresu stanowi podstawę podejmowania racjonalnych (z punktu widzenia ekologicznego) decyzji przez zarządzających oraz umożliwia ocenę i kontrolę wpływu przedsiębiorstw na środowisko przyrodnicze. Szczególną rolę w pozyskiwaniu informacji finansowych dotyczących ekologicznych aspektów działalności gospodarczej ma do spełnienia prowadzona w podmiotach rachunkowość. Dostarczając danych o kosztach i zobowiązaniach środowiskowych oraz o zasobach majątkowych służących środowisku może stanowić narzędzie wspomagające w jednostkach proekologiczne zarządzanie. Niemniej konieczne jest dokonanie modyfikacji w istniejących systemach rachunkowości firm, co umożliwiłoby pozyskiwanie tego typu informacji. Literatura 1. Hrebicek J. (2005), Globalne systemy informacji środowiskowej, w: M. Kramer, J. Brauweiler, Z. Nowak (red.), Międzynarodowe zarządzanie środowiskiem, T. II, Instrumenty i systemy zarządzania, C.H. Beck. 2. Borys T., Rogala P. (2002)(red.), Jak opracować raport środowiskowy, Fundacja Karkonoska, Jelenia Góra. 3. Czaja S., Becla A. (2007), Ekologiczne podstawy procesów gospodarowania, Wydawnictwo AE im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław. 4 Patrz szerzej: B. Kryk, Koncepcja społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa za środowisko przyrodnicze, Teoretyczne aspekty gospodarowania, Wydawnictwo: Katedra Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005, s

12 620 Arleta Szadziewska 4. Kryk B. (2004), Globalizacja a społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa za działania środowiskowo szkodliwe, w: Unifikacja gospodarek europejskich: szanse i zagrożenia, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania UW, Warszawa 2004, s. 4, tryb dostępu: 5. Kryk B. (2005), Koncepcja społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa za środowisko przyrodnicze, Teoretyczne aspekty gospodarowania, Wydawnictwo: Katedra Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin. 6. Rumianowska I. (2005), Konkurencyjność rynkowa przedsiębiorstwa a środowiskowe uwarunkowania jego działalności, w: T. Pindóra (red.), Proces wdrażania rozwoju zrównoważonego w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko. 7. Szadziewska A. (2007), Informacje ekologiczne i ich ujęcie w sprawozdawczości przedsiębiorstwa, w: Sprawozdawczość i rewizja finansowa w kształtowaniu wiarygodności informacji ekonomicznej, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków. 8. Szadziewska A. (2009), Odzwierciedlenie aspektów ochrony środowiska w rachunkowości przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe nr 542, Rachunkowość w zarządzaniu jednostkami gospodarczymi, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska wraz z późniejszymi zmianami, Dz. U. Nr 25 z 2008 r., poz. 25, art Zubalewicz A. (2005), Zadania rachunkowości w dziedzinie pomiaru rozwoju zrównoważonego, Ekonomia i Środowisko nr 1. Streszczenie Przestrzeganie zasad ochrony środowiska stanowi jeden z czynników osiągania przewagi konkurencyjnej przez funkcjonujące na rynku podmioty. Dlatego też istotnego znaczenia w działalności podmiotów nabiera możliwość pozyskiwania informacji zarówno ilościowych jak i wartościowych na temat ich wpływu na środowisko przyrodnicze. Dostęp bowiem do danych ekologicznych o odpowiedniej jakości i użyteczności stanowi podstawę podejmowania racjonalnych z punktu widzenia ekologicznego decyzji przez zarządzających. Stąd celem artykułu jest wskazanie źródeł pozyskiwania informacji ekologicznych w przedsiębiorstwie oraz znaczenia tego typu danych w ocenie jego działalności. Environmental Information and its Significance in Improving Competitiveness (Summary) Environmental protection is one of the factors, which a company should consider in order to get a competitive advantage. Therefore, the possibility of gaining both physical and monetary information on company s influence on the environment is becoming of crucial importance. Access to useful quality ecological data enables the company to make rational pro-ecological decisions. Hence, the paper aims to point out sources of obtaining ecological information, and its important in assessing company s activities.