Bardzo duże obciążenia treningowe,

Transkrypt

1 mgr JOANNA TIFFERT, mgr PAWEŁ NIEWIADOMY, mgr TOMASZ NOWACKI, dr KRYSTYNA KWAŚNA Wykorzystania metody Functional Movement Screen do oceny funkcjonalnej kolarzy górskich amatorskiej grupy Gomola Trans Airco Bardzo duże obciążenia treningowe, którym poddawani są sportowcy w dzisiejszych czasach, sprawiają, że niezbędna jest systematyczna kompleksowa kontrola. Dotyczy to nie tylko kontroli stosowanych metod i oddziaływań treningowych nakierowanych na osiąganie jak najlepszych wyników sportowych, ale także kontroli nastawionej na aspekt zdrowotny w procesie treningowym. Jest to istotne ze względu na nieustannie narastającą urazowość w sporcie na wszystkich szczeblach zaawansowania sportowego. Istnieje wiele metod analizy tych wszystkich czynników. Jedną z możliwości jest wykorzystanie metody Functional Movement Screen (FMS). To koncepcja siedmiu prostych testów ruchowych, które stanowią podstawę oceny funkcjonalnej sportowca. W Polsce od kilku lat można zaobserwować fascynację społeczeństwa wszelkimi odłamami kolarstwa górskiego. Dyscyplina ta jest coraz bardziej popularnym i docenianym sposobem spędzania wolnego czasu. Zmaganie się z własnymi słabościami, ciągłe pokonywanie zmiennej natury i przeciwności pogody tak w skrócie wygląda trening kolarstwa górskiego. Mimo iż uznawane jest za jedną z najcięższych dyscyplin sportowych, zyskuje coraz więcej zwolenników. Długie treningi wymagają bowiem bardzo dobrej kondycji fizycznej, samozaparcia i wytrzymałości. Wiele czasu trzeba poświęcić na kształtowanie cech motorycznych, szybkości i siły, na porządku dziennym są także częste mikrourazy i kontuzje. Sport ten zapewnia jednak wiele korzyści. Dzień spędzony na rowerze to aktywny wypoczynek poprawiający wydolność fizyczną i funkcjonowanie układu oddechowego. W trakcie jazdy na rowerze wzrasta liczba uderzeń serca na minutę, przez co krew krąży szybciej, a organizm otrzymuje więcej tlenu. Szybszy obieg krwi w organizmie zmniejsza także ryzyko zakrzepów. Kolarstwo wspaniale wzmacnia kończyny dolne, daje lepsze poczucie równowagi, koordynacji ruchów, poprawia refleks. Bardzo ważne, choć często się o tym zapomina, są również kończyny górne, ich siła i koordynacja. Kończyny górne amor- 12 Praktyczna fizjoterapia & rehabilitacja

2 tyzują nierówności terenu, odpowiedzialne są za kontrolę trakcji i prędkości (hamowanie, zmiana przełożeń), dzięki nim można uzupełnić brakujące w czasie wysiłku płyny. Znajdują się w ciągłym pogotowiu, reagując natychmiast na zmieniający się teren i pojawiające się trudności. Wreszcie, kolarstwo to solidna dawka adrenaliny, a na trudnych technicznie szlakach test na odporność i wytrzymałość. Grupa kolarska Gomola Trans Airco to kolarze amatorzy, choć wielu z nich traktuje ten sport bardzo profesjonalnie. Dbają o systematyczne, dostosowane do własnych możliwości treningi, korzystają z pomocy indywidualnych trenerów układających im plany treningowe, opierające się na wynikach badań wydolnościowych, pamiętają o prawidłowej suplementacji oraz odnowie biologicznej, by utrzymać organizm w jak najlepszej formie. W listopadzie 2012 r. cała grupa kolarska została poddana ocenie funkcjonalnej za pomocą testu FMS metody, która została stworzona i nazwana tak przez amerykańskiego fizjoterapeutę Graya Cooka. Jest to proste narzędzie do oceny poziomu fundamentalnych wzorców ruchowych mówiących o podstawowych funkcjach motorycznych sportowca. Test ten umożliwia zarówno działania korekcyjne, jak i treningowe. Obejmuje 7 testów ruchowych wraz z 3 testami wykluczającymi: Głęboki przysiad (deep squat). 1 Cel: Obustronna ocena mobilności i stabilności w obrębie stawów biodrowych kolanowych i skokowych, a dzięki tyczce możliwa jest ocena mobilności obręczy barkowej. Znaczenie: Umiejętność wykonania prawidłowej próby wymaga pełnego zgięcia podeszwowego obu stóp, pełnego zgięcia stawów kolanowych i biodrowych, wyprostu w piersiowym odcinku kręgosłupa, zgięcia i odwiedzenia w stawach barkowych. Przeniesienie nogi nad poprzeczką (hurdle step). 2 Cel: Ocena funkcjonalna mobilności i stabilności całego łańcucha kinematycznego kończyny dolnej i tułowia. Znaczenie: Prawidłowe wykonanie wymaga stabilności i mobilności zarówno nogi podporowej, jak i mobilności kończyny przenoszonej nad płotkiem. Istotny jest pełny zakres wyprostu w stawie biodrowym, kolanowym oraz zgięcia grzbietowego stopy. Przysiad w wykroku (in-line lunge). 3 Cel: Funkcjonalna ocena mobilności i stabilności całego łańcucha kinematycznego kończyny dolnej (stawów biodrowych, kolanowych i skokowych) podczas asymetrycznej próby. Znaczenie: Prawidłowe wykonanie testu wymaga stabilności i mobilności nogi wykrocznej i zakrocznej w warunkach zamkniętego łańcucha kinematycznego najważniejsza stabilność i ruchomość stawu skokowego. Ocena mobilności obręczy barkowej (shoulder mobility). 4 Cel: Funkcjonalna ocena mobilności i stabilności obręczy barkowej podczas łącznych ruchów sięgania (rotacji wewnętrznej z przywiedzeniem i rotacji zewnętrznej z odwiedzeniem). Znaczenie: Test wymaga pełnej mobilności podczas ruchów złożonych w obrębie kompleksu ramienno-łopatkowego. Zmianom długości mięśni towarzyszy nieprawidłowe ustawienie segmentów ciała (kość ramienna łopatka), co ogranicza zakres ruchu ramienia. Test podrażnienia w okolicy podbarkowej (impingement syndrome). Aktywne uniesienie wyprostowanej 5 nogi (active straight leg raise). Cel: Funkcjonalna ocena zakresu ruchu mięśni grupy kulszowo-goleniowej przy ustabilizowanej miednicy. Znaczenie: Poprawne wykonanie testu wymaga prawidłowego zakresu mięśni grupy kulszowo-goleniowej zakres funkcjonalny. Testowane są w ten sposób m.in. gibkość mięśni zginających staw biodrowy (po stronie mającej kontakt z podłożem), aktywna stabilność mięśni tułowia. Test palce podłoga ocena ekscentrycznego zakresu pracy tylnej taśmy mięśniowej. Pompka w podporze przodem 6 (trunk stability push up). Cel: Ocena stabilności tułowia w płaszczyźnie strzałkowej podczas symetrycznej pracy ramion. Znaczenie: Prawidłowe wykonanie testu wymaga odpowiedniej siły mięśniowej ramion, stabilności tułowia w płaszczyźnie strzałkowej. Słaby wynik testu świadczy o słabej stabilizacji mięśni tułowia (kompleks miedniczno-lędźwiowy). Aktywny przeprost lędźwiowego odcinka kręgosłupa jest to dodatkowy element tego testu, w którym sprawdza się dolegliwości bólowe lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Jeśli w takcie tej próby badany zgłasza ból w teście głównym, otrzymuje się wynik 0. Stabilność rotacyjna tułowia (rotational stability). 7 Cel: Wielopłaszczyznowa ocena stabilności tułowia w połączeniu z niezależnymi ruchami kończyn górnych i dolnych. Znaczenie: Prawidłowe wykonanie testu wymaga stabilności tułowia w płaszczyźnie strzałkowej i poprzecznej podczas asymetrycznego ruchu kończyn górnych i dolnych. Słaby wynik świadczy o niewystarczającej pracy mięśni stabilizujących tułów (głównie kompleks miedniczno-lędźwiowy). Wyprost z pozycji klęku podpartego (tzw. skłon japoński). Dodatkowym badaniem jest wykonanie ruchu globalnego wyprostu z pozycji klęku podpartego (tzw. skłonu japońskiego). Badany opiera się pośladkami o pięty z równoczesnym utrzymaniem dłoni na podłożu. Ocenia się prawidłowe ustawienie kręgosłupa i występowanie bólu podczas ruchu. Głównymi zaletami testu są tylko 7 prostych ćwiczeń oceniających funkcjonalną jakość ruchu, sposób oceny motorycznej, prosta skala oceny jakości ruchu (0 3 pkt): 3 pkt idealne wykonanie, 2 pkt zadanie wykonane, ale ruch skompensowany, 1 pkt niewykonanie prawidłowo ruchu, 0 pkt ból podczas wykonywanego ruchu. maj

3 Każda osoba badana w pierwszej kolejności poddana została rozgrzewce trwającej ok. 10 minut na rowerze stacjonarnym. Następnie kolarze zostali ocenieni w każdej z 7 prób wchodzących w skład testu FMS. Dodatkowo po wykonaniu wszystkich prób, w uzasadnionych przypadkach, zostali poddani wnikliwej analizie fizjoterapeutycznej ocenie zakresu ruchów w stawach biodrowych (zgięcie, wyprost, rotacja wewnętrzna i zewnętrzna), próbie wykonania przysiadu obunóż i jednonóż. Dokonano oceny wysklepienia stóp oraz ogólnej sylwetki w celu wykrycia ewentualnych skrzywień kręgosłupa. Na podstawie danych wynikających zarówno z oceny FMS, jak i badań uzupełniających został opracowany trening funkcjonalny, który odbywał się raz w tygodniu przez 4 miesiące. Zgromadzone informacje pozwalają stwierdzić, że test FMS jest istotnym narzędziem w ocenie sportowców. Komplet testów oraz rzetelna obserwacja ruchów wykonywanych przez badaną osobę daje zbiór informacji mogących zmniejszać ryzyko bądź przeciwdziałać gromadzeniu się mikrourazów, które prowadzą do czasowej eliminacji zawodnika z życia sportowego, a w najgorszym wypadku dyskwalifikują w ogóle. To baza informacji o słabych ogniwach organizmu. Stosowanie metody FMS pozwala wprowadzić aspekt zdrowotny w proces treningowy, a poprzez to zmniejszyć ryzyko urazu, jak również poprawić ekonomię ruchu oraz jego efektywność. Zdj. 1. Rozgrzewka ogólnokondycyjna na rowerku stacjonarnym Zdj. 2. Próba wykonania głębokiego przysiadu w płaszczyźnie strzałkowej Zdj. 3. Próba wykonania głębokiego przysiadu w płaszczyźnie czołowej prawidłowo Zdj. 3 A. Próba wykonania głębokiego przysiadu w płaszczyźnie czołowej z kompensacją w obrębie tułowia Zdj. 4. Próba przeniesienia nogi nad płotkiem pozycja pośrednia. Wykonane na platformie przygotowanej na bazie wzorca do badań FMS Zdj. 5. Próba przeniesienia nogi nad płotkiem pozycja końcowa. Wykonane na platformie przygotowanej na bazie wzorca do badań FMS 14 Praktyczna fizjoterapia & rehabilitacja

4 Zdj. 6. Próba wykonania przysiadu w wykroku widok z boku i tyłu Zdj. 7. Próba wykonania przysiadu w wykroku widok z boku i przodu Zdj. 8. Ocena mobilności obręczy barkowej Zdj. 8 A. Ocena mobilności obręczy barkowej odstające łopatki. Brak aktywności mięśnia zębatego przedniego stabilizatora łopatki maj

5 Zdj. 9. Test wykluczający (tzw. test podrażnienia okolicy podbarkowej) Zdj. 10. Test palce podłoga Zdj. 11. Próba wykonania aktywnego uniesienia wyprostowanej kończyny dolnej wykonane na platformie przygotowanej na bazie wzorca do badań FMS Zdj. 11 A. Próba wykonania aktywnego uniesienia wyprostowanej kończyny dolnej przykurcz grupy kulszowo-goleniowej 16 Praktyczna fizjoterapia & rehabilitacja

6 Zdj. 12. Próba wykonania aktywnego podporu przodem Zdj. 13. Test wykluczający aktywny przeprost odcinka lędźwiowego kręgosłupa Zdj. 14. Próba oceny stabilności rotacyjnej tułowia faza I. Wykonane na platformie przygotowanej na bazie wzorca do badań FMS Zdj. 15. Próba oceny stabilności rotacyjnej tułowia faza II. Wykonane na platformie przygotowanej na bazie wzorca do badań FMS Zdj. 16. Test wykluczający (tzw. skłon japoński). Wykonane na platformie przygotowanej na bazie wzorca do badań FMS Zdj. 17. Badanie ruchomości stawu biodrowego zgięcie, rotacja wewnętrzna i zewnętrzna Zdj. 18. Ocena trójkątów talii, ustawienia kolców biodrowych tylnych górnych oraz ocena skrzywień kręgosłupa Zdj. 19. Ocena symetrii, osi kończyny dolnej w przysiadzie obunóż i jednonóż maj

7 Zdj. 20. Aktywny przysiad na niestabilnym podłożu Zdj. 21. Aktywny przysiad na niestabilnym podłożu w wersji utrudnionej Zdj. 22. Aktywny przysiad na piłce rehabilitacyjnej (wersja dla najbardziej zaawansowanych) Zdj. 23. Utrzymanie skorygowanej pozycji stojącej na niestabilnym podłożu z aktywną kontrolą mięśnia poprzecznego brzucha Zdj. 24. Utrzymanie pozycji półprzysiadu w kształtowaniu wytrzymałości siłowej Zdj. 25. Utrzymanie pozycji półprzysiadu w kształtowaniu wytrzymałości siłowej z aktywną pracą kończyn górnych 18 Praktyczna fizjoterapia & rehabilitacja

8 Zdj. 26. Kształtowanie właściwej pozycji oraz ustawienia segmentów ciała w torowaniu pozycji przysiadu za pomocą systemu TRX faza I. Różny stopień zaawansowania ze względu na ustawienie tułowia Zdj. 27. Utrzymanie funkcjonalnego wykroku z elastycznym oporem zewnętrznym z wykorzystaniem systemu RIP TRX Zdj. 28. Siłowa aktywizacja mięśni obręczy barkowej w funkcji ruchowej z wykorzystaniem systemu RIP TRX Zdj. 29. Siłowa aktywizacja mięśni obręczy barkowej z kontrolą pracy mięśnia zębatego przedniego Zdj. 30. Siłowa aktywizacja mięśni grupy pośladkowej w funkcji wyprostu w stawie biodrowym z wolnym obciążeniem maj

9 Zdj. 31. Siłowa aktywizacja mięśni grupy pośladkowej w funkcji wyprostu w stawie biodrowym z wolnym obciążeniem Zdj. 32. Wzmacnianie stabilności w obrębie kompleksu ramienno- -łopatkowego w globalnej funkcji ruchowej Zdj. 33. Globalna aktywizacja systemu stabilności ciała na bazie modyfikacji tzw. jaskółki na niestabilnym podłożu Zdj. 34. Kształtowanie wytrzymałości siłowej w funkcjonalnym wykroku na niestabilnym podłożu Zdj. 35. Ekscentryczne torowanie tylnej taśmy mięśniowej w martwym ciągu z wolnym obciążeniem 20 Praktyczna fizjoterapia & rehabilitacja

10 Zdj. 36. Stabilizacyjna aktywizacja spiralnych taśm mięśniowych w obrębie tułowia z wolnym obciążeniem pozycja wyjściowa Zdj. 37. Stabilizacyjna aktywizacja spiralnych taśm mięśniowych w obrębie tułowia z wolnym obciążeniem Zdj. 38. Stabilizacyjna aktywizacja spiralnych taśm mięśniowych w obrębie tułowia z wolnym obciążeniem mgr JOANNA TIFFERT pracownik Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, wykładowca w Zakładzie Balneoklimatologii i Odnowy Biologicznej, terapeuta w Centrum Synergia Zdj. 39. Siedem prób ruchowych wykonanych w koncepcji testu FMS ( mgr PAWEŁ NIEWIADOMY pracownik Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, wykładowca w Zakładzie Balneoklimatologii i Odnowy Biologicznej mgr TOMASZ NOWACKI pracownik Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, wykładowca w Zakładzie Balneoklimatologii i Odnowy Biologicznej Zdj. 40. System oceny funkcji ruchowej koncepcja FMS ( BIBLIOGRAFIA: Cook G. Athletic body in balance. Human Kinetics, Champaign Cook G., Burton L., Kiesel K. Movement. Functional movement systems: screening, assessment and corrective strategies. On Target Publications, Santa Cruz, California Clark M.A. Integrated neuromuscular stabilization training. National Academy of Sports Medicine Haynes W. Core stability and the unstable platform device. Journal of Bodywork and Movement Therapies 2004; 8, s dr KRYSTYNA KWAŚNA pracownik Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, kierownik Zakładu Balneoklimatologii i Odnowy Biologicznej Centrum Synergia gabinet, który oferuje indywidualną fizjoterapię wg najwyższych standardów. Prowadzi go wyspecjalizowana i doświadczona kadra terapeutów, która stale podnosi swoje kwalifikacje na kursach i szkoleniach, a także uczestnicząc w licznych konferencjach i kongresach. Centrum Synergia to również placówka naukowo-szkoleniowa. Na co dzień współpracuje ze Śląskim Uniwersytetem Medycznym, Akademią Wychowania Fizycznego w Katowicach oraz Wyższą Szkołą Bankową w Poznaniu. Terapeuci Centrum Synergia prowadzą wykłady i seminaria z zakresu profilaktyki zdrowia dla firm, fundacji, podczas festiwali i imprez masowych propagujących zdrowy styl życia oraz aktywność sportową dla każdego. maj