WYKORZYSTANIE PRÓCHNICY LEŚNEJ DO REWITALIZACJI GLEBY W ROCZNYM CYKLU PRODUKCJI SADZONEK BRZOZY BRODAWKOWATEJ

Transkrypt

1 INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Wykorzystnie próchnicy leśnej... Nr 2/2011, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddził w Krkowie, s Komisj Technicznej Infrstruktury Wsi Andrzej Klimek, Stnisłw Rolbiecki, Romn Rolbiecki, Jcek Długosz, Mciej Kuss WYKORZYSTANIE PRÓCHNICY LEŚNEJ DO REWITALIZACJI GLEBY W ROCZNYM CYKLU PRODUKCJI SADZONEK BRZOZY BRODAWKOWATEJ THE USE OF FOREST HUMUS FOR REVITALIZATION OF SOIL IN THE ONE-YEAR PRODUCTION CYCLE FOR WHITE BIRCH SEEDLINGS Streszczenie W prcy bdno wpływ nwożeni kompostem przygotownym z próchnicy leśnej orz ściółkowni świeżą ektopróchnicą n włściwości gleb, wzrost jednorocznych sdzonek brzozy brodwkowtej orz n ktywność biologiczną gleb w szkółce leśnej. Aktywność tę ocenino metodą bioindykcyjną wskźnikmi były roztocze (Acri), szczególnie sprofgiczne mechowce (Oribtid). N bdnej kwterze szkółki leśnej pokryw glebow mił odczyn kwśny, ściółkownie świeżą ektopróchnicą leśną dodtkowo obniżyło tę wrtość. Anliz przyswjlnych form fosforu i potsu ukzł niewielkie zróżnicownie pomiędzy poletkmi nwożonymi minerlnie nwżonymi kompostem i ściółkownymi. Nwożenie kompostem zwiększyło istotnie wysokość orz świeżą msę części ndziemnych jednorocznych sdzonek brzozy. Nie odnotowno ntomist wpływu ściółkowni przeprowdzonego we wrześniu n te prmetry roślin. W sezonie wiosennym zgęszczenie roztoczy było niskie, po przeprowdzeniu ściółkowni liczebność roztoczy szczególnie sprofgicznych mechowców wyrźnie wzrosł. N stnowiskch ściółkownych odnotowno występownie gtunków Oribtid, w ich zgrupownich dominowł Tectocepheus veltus. Słow kluczowe: szkółk leśn, sosn zwyczjn, ektopróchnic, reintrodukcj funy glebowej, Acri, Oribtid 301

2 Andrzej Klimek, Stnisłw Rolbiecki, Romn Rolbiecki, Jcek Długosz, Mciej Kuss Summry The effect of fertiliztion with the compost from forest humus nd mulching with the fresh ectohumus on the soil properties, the growth of one-yer old white birch seedlings s well s on the biologicl ctivity of soils in the forest nursery ws investigted in the work. The biologicl ctivity ws estimted with the use of bioindictory method mites (Acri), especilly sprophge oribtid mites (Oribtid) were used s biologicl indices. The pedosphere of studied re in the forest nursery hd cid rection (ph), nd the mulching with the fresh forest ectohumus decresed dditionlly this vlue. On the bsis of nlysis of vilble P nd K, it ws found tht there ws smll differentition between plots fertilized with minerl fertiliztion nd those fertilized with the compost nd mulched with the fresh ectohumus. Fertiliztion with the compost significntly incresed the height nd the fresh mss of the bove-ground prts of one-yer old white birch seedlings. Influence of mulching conducted in September on these prmeters ws not detected. In the spring seson, before the mulching mesure, the density of mites ws low. After the mulching mesure, the number of mites especilly sprophge oribtid mites ws distinctly incresed. On the mulched plots there were tx of Oribtid, nd Tectocepheus veltus ws dominnt in their gtherings. Key words: forest nursery, white birch, ectohumus, reintroduction of soil fun, Acri, Oribtid WPROWADZENIE W trdycyjnej produkcji szkółkrskiej, polegjącej n hodowli sdzonek w systemie polowym, konieczne jest stosownie płodozminu i stłe utrzymywnie powierzchni ugorownej [DGLP 2008]. Pondto w celu otrzymni dobrej jkości sdzonek, tkże zpobiegni procesom zmęczeni gleby, nleży włściwie gospodrowć mterią orgniczną przez systemtyczne nwożenie orgniczne. Wymienione zbiegi, nleżące do njczęściej stosownych w trdycyjnych szkółkch leśnych, nie zwsze jednk powodują ztrzymnie procesów degrdcyjnych gleb. Dltego ciągle poszukuje się w sytucji ogrniczonych możliwości stosowni środków chemicznych w leśnictwie lterntywnych, biologicznych metod ochrony produkcji szkółkrskiej. Jk widomo, w glebch szkółek leśnych stn edfonu może być zkłócony, co w konsekwencji obniż jkość produkownych sdzonek. Nszym zdniem dobrym zbiegiem rewitlizującym glebę szkółki może być wprowdzenie do niej próchnicy leśnej. Wzbogcnie gleb leśną ściółką wpływ n dochodzący niekiedy nwet do 80% wzrost mikoryzcji sdzonek [Szołtyk i Hilszczńsk 2003]. Ściółk leśn stnowi też wrstwę ochronną dl gleby przed zminmi tempertury i wilgotności, le przede wszystkim tworzy środowisko życi mikroorgnizmów i funy glebowej [Leski i in. 2009; Syer 2006]. W szkółkch leśnych ściółkownie możn stosowć n dw sposoby: jko wr- 302

3 Wykorzystnie próchnicy leśnej... stwę rozłożoną n powierzchni podłoż lub przez równomierne zmiesznie jej z powierzchniową wrstwą gleby [Leski i in. 2009]. W osttnich ltch w związku z prowdzonymi n dużą sklę inwestycjmi drogowymi, usytuownymi często n terench leśnych, w wielu regionch nszego krju pojwił się szns wykorzystni próchnicy leśnej do zbiegów ściółkowni orz nwożeni orgnicznego, którą możn pozyskć z drzewostnów plnownych do wycięci. Celem niniejszych bdń było określenie wpływu nwożeni orgnicznego (kompost przygotowny z próchnicy leśnej) i ściółkowni świeżą ektopróchnicą n wzrost jednorocznych sdzonek brzozy brodwkowtej (Betul pendul Roth) orz n ktywność biologiczną gleb. Do bdń wybrno uprwę szkółkrską brzozy, poniewż wcześniej odnotowno w porównniu z sosną (Pinus sylvestris L.), pozytywny wpływ tego gtunku n ktywność biologiczną gleb [Klimek i in. 2009; Klimek 2010]. Njczęściej stosownymi wskźnikmi ktywności biologicznej gleby są: ktywność enzymtyczn, oddechow, bioms drobnoustrojów, skłd i liczebność drobnoustrojów [Brzezińsk 2006; Olszowsk i in. 2005]. W niniejszych bdnich podjęto próbę oceny tej ktywności z pomocą brdzo licznych i różnorodnych gtunkowo w glebch leśnych roztoczy (Acri), szczególnie sprofgiczne mechowce (Oribtid). OPIS DOŚWIADCZENIA I METODY BADAŃ Doświdczenie przeprowdzono w roku 2009 w szkółce leśnej Bielwy (Ndleśnictwo Dobrzejewice, RDLP Toruń), n kwterze IIIb. Pokrywę glebową bdnej powierzchni stnowił gleb bielicowo-rdzw, której poziom powierzchniowy mił uzirnienie pisku słbo glinistego. Przeprowdzone przed złożeniem doświdczeni (jesienią 2008) przez Prcownię Siedliskową Biur Urządzni Lsu i Geodezji Leśnej (BULiGL) w Gdyni bdni gleby wykzły, że posidł on odczyn kwśny (ph w 1M KCl 4,7) i zwierł 45 g/kg węgl orgnicznego (C-org) i 2,9 g/kg i zotu ogólnego (N-og) (stosunek C/N wynosił 15,9), zwrtość łtwo rozpuszczlnych skłdników pokrmowych (w mg 100 g -1 gleby) wynosił odpowiednio: P 2 O 5 wg Egner-Riehm 4,4; K 2 O wg Egner-Riehm 4,8 orz MgO wg Schchtschbel 8,4. Bdni przeprowdzono n powierzchni z brzozą brodwkowtą, której siew wykonno wiosną 2009 r. Nsion brzozy wysino w systemie psowo 5-rzędowym, w którym 1 ps o łącznej szerokości 1,6 m obejmowł 5 rzędów brzozy. Cł powierzchni doświdczeni był nwdnin deszczownią stłą. Deszczownie wykonywno z pomocą zrszczy NAAN Wodę do nwodnień czerpno ze Strugi Lubickiej (Wilczej Strugi). Nwdninie prowdzono zgodnie z wytycznymi nwdnini szkółek leśnych n powierzchnich 303

4 Andrzej Klimek, Stnisłw Rolbiecki, Romn Rolbiecki, Jcek Długosz, Mciej Kuss otwrtych oprcownymi przez Pierzglskiego i in. [2002]. Sumryczn dwk nwodnieniow w okresie od 21 kwietni do 16 mj wyniosł 81 mm. W tym czsie w szkółce zmierzono deszczomierzem Hellmnn zledwie 18 mm opdu nturlnego deszczu. Doświdczenie zostło złożone metodą losownych podbloków w ukłdzie zleżnym (split-plot), w czterech powtórzenich. Czynnikiem pierwszego rzędu (I) było nwożenie przeprowdzone przed wysiewem nsion (wiosną 2009 r.) w dwóch wrintch (M nwożenie minerlne; K nwożenie orgniczne kompostem z próchnicy leśnej). Czynnikiem drugiego rzędu (II) było ściółkownie przeprowdzone we wrześniu 2009 r. w dwóch wrintch: S ściółkownie świeżą ektopróchnicą leśną, C bez ściółkowni). Pojedyncze poletko doświdczeni miło wymiry 1,6 m (szerokość 1 ps) n 5 m (długość). Łącznie doświdczenie obejmowło 16 poletek (2 wrinty I czynnik x 2 wrinty II czynnik x 4 powtórzeni). N wybrnych poletkch doświdczlnych zostło zstosowne nwożenie kompostem przygotownym z próchnicy pozysknej z powierzchni zrębowej po dojrzłym drzewostnie w typie siedliskowym boru świeżego z terenów budownej utostrdy A1 w pobliżu Toruni. Gleb leśn zostł pozyskn mechnicznie jesienią 2007 r. Duż ilość mteriłu orz zbiernie go z pomocą spychcz uniemożliwiło precyzyjne oddzielenie próchnicy ndkłdowej (ektopróchnicy) od wrstwy minerlnej gleby, któr zwierł endopróchnicę. Znjdujące się w mterile glebowym korzenie roślin i drobne głęzie poddno rozdrobnieniu z wykorzystniem rozdrbnicz pozostłości zrębowych. Nstępnie gleb t był skłdown i kompostown n pryzmch w pobliżu szkółki (fot. 1). Wiosną 2009 r. tk przygotowny kompost równomiernie rozprowdzono w dwce 1000 m 3 h -1 n powierzchni wylosownych bloków i zmieszno z wrstwą gleby do głębokości 10 cm z pomocą gregtu uprwowego. Substrt był brdzo silnie kwśny chrkteryzowł się odczynem (ph KCl ) 3,8. Zwrtość C-org wynosił 4,7%, N-og 0,2%, proporcj C:N był wysok (23:1). Nwożenie minerlne w szkółce zstosowno w nstępujących dwkch: 30kg N h -1 (sletr monow 34%) i 55 kg h -1 K 2 O (sól potsow 60%). Ściółkownie zostło przeprowdzone n wybrnych poletkch w obrębie dnego bloku (z nwożeniem orgnicznym lub bez niego) świeżą próchnicą ndkłdową pozyskną spod okpu dojrzłego drzewostnu z siedlisk boru świeżego w dniu jej plikcji w szkółce. W substrcie tym występowł liczn, żyw mezofun glebow. Zstosowno dwkę 100 m 3 h -1, rozkłdjąc ektopróchnicę w mirę równą wrstwą w poszczególnych międzyrzędzich stosownego ps siewek brzozy, nstępnie zmieszno ją z wrstwą gleby do głębokości ok. 1-2 cm (fot. 2). 304

5 Wykorzystnie próchnicy leśnej... Fotogrfi 1. Skłdowny n pryzmie kompost użyty w doświdczeniu Photo 1. Compost pile with compost pplied in the experiment Fot. 2. Stnowisko brzozy ściółkowne i nwożone kompostem z ektopróchnicy (SK) jesienią 2009 r. Photo 2. Stnd of white birch mulched nd fertilized with compost from ectohumus (KS) in utumn

6 Andrzej Klimek, Stnisłw Rolbiecki, Romn Rolbiecki, Jcek Długosz, Mciej Kuss Tempertur powietrz w okresie wegetcji (IV-IX) 2009 wyniosł 15,2 C, o 0,9 C pond normę (tb. 1). Wyższe od wrtości normlnych były tkże tempertury poszczególnych miesięcy okresu wegetcji z wyjątkiem mj i czerwc. Sum opdów tmosferycznych dl okresu od 1 kwietni do 30 wrześni 2009 wyniosł 320,9 mm (stnowiło to 94% normy). Wyższe od normy opdy znotowno jedynie w mju (79,8 mm tj. 166% normy) i lipcu (115,1 mm 145%) (rys. 1). Prktycznie bezopdowy był kwiecień, w którym znotowno zledwie 0,5 mm deszczu (2% normy). Brdziej szczegółowe informcje o przebiegu pogody w sezonie 2009 r. zwrto we wcześniejszej prcy [Rolbiecki i in. 2010]. Tbel 1. Wrunki meteorologiczne w szkółce Bielwy w sezonie wegetcyjnym 2009 Tble 1. Meteorologicl conditions t Bielwy nursery in the vegettion seson 2009 Wyszczególnienie Okres Mrzec Pździernik Kwiecień Wrzesień Tempertur powietrz, T śr. ( C) 12,6 15,2 Opdy tmosferyczne, P (mm) 412,4 320,9 Liczb dni z opdem Objśnieni: * - n podstwie dnych dl Toruni zwrtych w Biuletynch Pństwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej, IMGW [Rolbiecki in. 2010] Rysunek 1. Opdy tmosferyczne w poszczególnych miesiącch półrocz letniego Figure 1. Rinfll during prticulr months of the summer hlf-yer 306

7 Wykorzystnie próchnicy leśnej... Anlizy glebowe. Próbki gleby do nlizy pobrno ze wszystkich poletek w mju 2009 roku. Próbki po doprowdzeniu do stnu powietrznie suchego przesino przez sito o średnicy 2 mm. Dlsze bdni wykonno we frkcjch poniżej 2 mm. Bdni obejmowły nlizę zwrtości C-org i N-og utonliztorem firmy Elementr, ph w H 2 O i 1M KCl, zwrtość przyswjlnych form fosforu i potsu. Wzrost roślin. Wzrost jednorocznych roślin brzozy oznczno w pździerniku 2009 r., określjąc wysokość sdzonek (cm), średnicę w szyi korzeniowej (mm) orz świeżą msę części ndziemnych (g). Otrzymne wyniki oprcowno sttystycznie, wykorzystując test Fisher-Snedecor w celu stwierdzeni istotności dziłni czynników doświdczeni orz test Tukey dl porównni otrzymnych różnic. Bdni krologiczne. Próbki gleby do bdń krologicznych pobierno w 2009 r. dwukrotnie wiosną w czerwcu orz jesienią w końcu pździernik. Z kżdego wrintu doświdczeni w dwóch kolejnych terminch pobrno po 10 próbek gleby, co dło ogółem 80 próbek. Wycinki gleby pobierno z 17 cm 2 i do 3 cm głębokości. Roztocze wypłszno w prtch Tullgren przez 7 dni, konserwowno w 70% lkoholu etylowym i preprowno. Do gtunku lub rodzju oznczono mechowce (Oribtid), łącznie ze stdimi młodocinymi, ntomist pozostłe roztocze sklsyfikowno do rzędów. Ogółem oznczono 306 roztoczy, w tym 175 mechowców. Średnie zgęszczenie (N) roztoczy podno w przeliczeniu n 1 m 2 gleby, różnorodność gtunkową mechowców wyrżono z pomocą liczby gtunków (S), średniej liczby gtunków w próbce (s) orz wskźnik różnorodności gtunkowej Shnnon (H). Przed nlizą sttystyczną dne liczbowe poddno logrytmowniu ln(x+1) [Berthet i Gerrd 1965]. Obliczeni sttystyczne wykonno z pomocą progrmu Sttistic stosując test Tukey. WYNIKI I DYSKUSJA Wrunki glebowe. Anliz pobrnych próbek potwierdził kwśny odczyn (ph w 1M KCl 4,34-5,56) występującej n bdnej kwterze pokrywy glebowej, stwierdzony w bdnich przeprowdzonych wcześniej przez BULiGL w Gdyni w roku 2008, orz wykzł wyrźne obniżenie się jego wrtości n poletkch ściółkownych. Anliz przyswjlnych form fosforu i potsu ukzł również niewielkie zróżnicownie pomiędzy poletkmi nwożonymi minerlnie poletkmi nwżonymi kompostem i ściółkownymi. Wyższe zwrtości fosforu stwierdzono n poletkch nwożonych minerlnie 8,5 mg P 2 O g -1 gleby. Poletk nwożone kompostem i ściółkowne zwierły 7,3 mg P 2 O g -1 gleby. Wrtości te były wyższe od oznczonych rok wcześniej n tej kwterze przez BULiGL. Podobną zleżność stwierdzono 307

8 Andrzej Klimek, Stnisłw Rolbiecki, Romn Rolbiecki, Jcek Długosz, Mciej Kuss w zwrtości potsu przyswjlnego. Anliz C-org i N-og wykzł niewielki około 10-15% spdek zwrtości tych skłdników w porównniu z wynikmi uzysknymi przez BULiGL. Wzrost roślin. Nwożenie kompostem zwiększyło istotnie wysokość sdzonek brzozy (tb. 2). Rośliny uprwine n poletkch z nwożeniem orgnicznym były o 17 cm (68%) wyższe od rosnących n stnowiskch ze stndrdowym nwożeniem minerlnym stosownym w szkółce (rys. 2). W bdnich wcześniejszych przeprowdzonych w ltch w szkółce Biłe Błot (Ndleśnictwo Bydgoszcz) jednoroczne sdzonki brzozy nwożone kompostem wytworzonym n bzie higienizownych osdów ściekowych (80%) z dodtkiem torfu wysokiego (20%) miły, średnio dl 2 lt i czterech powtórzeń, zncznie większą wysokość, któr niezleżnie od nwdnini wynosił 73,2 cm [Rolbiecki i in. 2005]. Wskźnik ten we wzminkownych bdnich był jeszcze wyższy przy nwdniniu kroplowym bądź mini zrszniu, mieszcząc się odpowiednio w zkresie 75,9-85,2 cm i 84,6-85,2 cm. Z kolei w wrunkch kontrolnych bez nwożeni orgnicznego prmetr ten pod koniec pierwszego sezonu wegetcyjnego (średnio w ltch ) wynosił 55,4 cm przy nwdniniu kroplowym, 61,7 cm w mikrozrszniu i 62,9 cm przy trdycyjnym deszczowniu [Rolbiecki i in. 2006]. Tbel 2. Wyniki nlizy wrincji doświdczeni z sdzonkmi brzozy brodwkowtej w szkółce Bielwy w 2009r. Tble 2. Results of nlysis of vrince for experiment on white birch seedlings t Bielwy nursery in 2009 Wyszczególnienie Czynnik Interkcj I II II/I I/II Wysokość sdzonki (cm) 5,918* r.n. r.n. r.n. Średnic szyjki korzeniowej sdzonki (mm) r.n.** r.n. r.n. r.n. Śwież ms części ndziemnych (g) 1,889* r.n. r.n. r.n. Objśnieni: * NIR 0,05 ;** r.n. różnic nieistotn Nie stwierdzono sttystycznie udowodnionego wpływu ściółkowni n wysokość jednorocznych sdzonek brzozy (tb. 2, rys. 2). Nie stwierdzono też istotnego wpływu obu czynników n wielkość średnicy w szyjce korzeniowej. Nwożenie orgniczne zwiększyło istotnie świeżą msę części ndziemnych sdzonek brzozy. Rośliny uprwine n poletkch z nwożeniem orgnicznym były o 41% cięższe od rosnących n stnowiskch z nwożeniem minerlnym, stndrdowo stosownym w szkółce. 308

9 Wykorzystnie próchnicy leśnej... [cm] ,18 M 42,21 b K Wysokość roślin ,43 C 32,96 S [mm] ,39 5,43 Średnicszyi korzeniowej ,26 4, M K 0 C S [g] ,94 M Śwież ms części ndziemnej 9 8, b K 7,13 7,19 C S Rysunek 2. Wysokość, średnic szyi korzeniowej i śwież ms części ndziemnej sdzonek zleżnie od nwożeni i ściółkowni;, b te sme litery oznczją brk różnic istotnych sttystycznie (p<0,05) Figure 2. Height, dimeter of seedling collr-root nd the fresh mss of bove-ground prts of seedlings s dependent on fertiliztion nd mulching;, b the sme letter in cse of lck of significnt differences (p<0,05) Nie stwierdzono istotnego wpływu ściółkowni n świeżą msę części ndziemnych sdzonek brzozy. Brk wpływu ściółkowni n bdne prmetry wzrostu brzozy wynikł przede wszystkim z tego, że zbieg ten wykonno do- 309

10 Andrzej Klimek, Stnisłw Rolbiecki, Romn Rolbiecki, Jcek Długosz, Mciej Kuss piero we wrześniu. Ściółkownie przeprowdzono w późniejszym czsie, by rosnące w rzędch rośliny brzozy mogły tworzyć rodzj nturlnej osłony dl świeżej mterii orgnicznej, zpobiegjąc jej niepożądnemu przemieszczniu przez witr orz poprzez częściowe zcienienie międzyrzędzi spowlnijąc przesychnie ściółki. W poprzednich serich doświdczeń z brzozą, przeprowdzonych w szkółce Biłe Błot, ściółkownie przeprowdzno zncznie wcześniej przed wysiewem nsion [Rolbiecki i in. 2005]. W doświdczeniu przeprowdzonym w otwrtej szkółce leśnej nleżącej do Ogrodu Botnicznego Uniwersytetu Wileńskiego [Leski i in. 2009], zstosownie ściółki sosnowej i dębowej istotnie oddziływło n wzrost sdzonek sosny wysokość, msę igieł i msę sdzonek. N wysokość sdzonek pozytywnie wpływł tylko ściółk sosnow, zś such ms sdzonek wzrosł o 36% po zstosowniu ściółki sosnowej orz o 32% ze ściółką dębową. Syer [2006] n podstwie wyników uzysknych przez innych utorów podje, że ściółkownie może stwrzć brdziej lub mniej korzystne wrunki wzrostu dl sdzonek różnych gtunków. Przykłd tkiego niekorzystnego oddziływni zbyt grubej wrstwy ściółki n rozwój sdzonek podją Ibnez i Schupp [2001]. Występownie roztoczy glebowych. W sezonie wiosennym, przed przeprowdzeniem zbiegu ściółkowni, zgęszczenie roztoczy n wszystkich stnowiskch było niskie 0,24-0,78 tys. osobn. m -2 (tb. 3). W tym okresie njliczniejszymi roztoczmi były Actinedid (50-100% wszystkich roztoczy), spordycznie występowły drpieżne Mesostigmt, sprofgiczne Oribtid orz Trsonemid. Jesienią n powierzchnich ściółkownych w zgrupownich roztoczy udził mechowców wzrósł do 75-76%, ich liczebność wynosił od 4,45 do 5,84 tys. osobn. m -2. Tk wysok przewg liczebn Oribtid nd innymi rzędmi roztoczy jest chrkterystyczn dl gleb leśnych [Klimek 2000]. N bdnym terenie stwierdzono występownie 20 gtunków mechowców. N powierzchni MC mechowce nie występowły, n nwożonej orgnicznie KC występowł 1 lub 2 gtunki tych roztoczy, n stnowiskch ściółkownych odnotowno występownie tksonów. Stosunkowo wysokie wskźniki różnorodności gtunkowej s i H dl zgrupowń mechowców stwierdzono jedynie po przeprowdzeniu zbiegu ściółkowni. W tych wrintch doświdczeni wyrźnie dominowł Tectocepheus veltus (D=26-30%), n drugim miejscu w hierrchii domincji mechowców były Oribtul tibilis lub Furcoribul furcillt. Tectocepheus veltus to gtunek kosmopolityczny i eurytopowy, szybko kolonizuje nowe tereny, jest związny z różnymi typmi lsów, licznie występuje w borch sosnowych [Klimek 2000, Mrun i Scheu 2000, Weigmnn 2006]. Pospolitym gtunkiem borów sosnowych i kwśnych gleb leśnych jest też Oribtul tibilis [Weigmnn 2006]. 310

11 Wykorzystnie próchnicy leśnej... Tbel. 3. Zgęszczenie roztoczy (N w tys. osobn. m -2 ) orz liczb gtunków (S), średni liczb gtunków (s) i wskźnik różnorodności gtunkowej Shnnon (H) dl zgrupowń mechowców w bdnych wrintch doświdczeni wiosną (w) i jesienią (j) Tble 3. Abundnce (N in 1000 individuls m -2 ) of mites, number of Oribtid species (S), verge number of species (s) nd Shnnon (H) in studied vrints in spring (w) nd in utumn (j) Wrint doświdczeni Wskźnik tkson roztoczy MC KC SM SK w j w j w j w j N Cmisi spinifer (C.L. Koch) , Crbodes forsslundi Sellnick ,18-0,18 Crbodes minusculus Berlese ,06 Crbodes subrcticus Trägårdh ,12-0,18 Eupelops torulosus (C.L. Koch) ,12 Furcoribul furcillt (Nordenskiöld) ,06-0,84 b - 0,72 b Hemileius initilis (Berlese) , Metbelb pulverulent C.L. Koch ,06-0,06 Microtriti minim (Berlese) ,06-0,06 Nothrus silvestris Nicolet , Oppiell nov (Oudemns) ,12-0,18-0,36 Oribtul tibilis (Nicolet) ,02-0,24 b Perglumn nervos (Berlese) ,42-0,42 Phthircrus longulus (C.L.Koch) ,06-0,18 Qudroppi qudricrint (Michel) , Rhysotriti duplict (Grndjen) ,54-0,42 Scutovertex sculptus Michel - - 0, Suctobelb spp ,30-0,18 Tectocepheus veltus (Michel) ,75-1,14 Trhypochthonius tectorum (Berlese) ,12 N Oribtid (rzem) - - 0,06 0,18-5,84 b - 4,45 c S Oribtid s Oribtid - - 0,10 0,30-4,30 b - 3,80 b H Oribtid ,64-2,17-2,34 N Actinedid 0,78 c 0,96 c 0,42 0,78 c 0,12 b 1,63 c 0,66 0,96 c Mesostigmt ,60 0,12 0,36 0,06 0,36 Trsonemid ,06 N Acri (rzem) 0,78 0,96 0,48 1,57 0,24 7,83 b 0,72 5,84 c Objśnieni:,b te sme litery oznczją brk różnic istotnych sttystycznie (p<0,05) PODSUMOWANIE N bdnej kwterze szkółki leśnej pokryw glebow mił odczyn kwśny, ściółkownie świeżą ektopróchnicą leśną dodtkowo obniżyło tę wrtość. Anliz przyswjlnych form fosforu i potsu ukzł niewielkie zróżnicownie pomiędzy poletkmi nwożonymi minerlnie nwżonymi kompostem i ściółkownymi. Nwożenie kompostem przygotownym z próchnicy leśnej zwiększyło istotnie wysokość orz świeżą msę części ndziemnych jednorocznych sdzo- 311

12 Andrzej Klimek, Stnisłw Rolbiecki, Romn Rolbiecki, Jcek Długosz, Mciej Kuss nek brzozy. Nie odnotowno ntomist wpływu ściółkowni przeprowdzonego we wrześniu n te prmetry roślin. W sezonie wiosennym zgęszczenie roztoczy było niskie. Po przeprowdzeniu ściółkowni liczebność roztoczy szczególnie sprofgicznych mechowców wyrźnie wzrosł. N stnowiskch ściółkownych stwierdzono występownie gtunków Oribtid, w ich zgrupownich dominowł Tectocepheus veltus. Autorzy dziękują prcownikom Ndleśnictw Dobrzejewice z umożliwienie przeprowdzeni bdń i cenną pomoc w trkcie relizcji doświdczeni. Prc nukow finnsown ze środków n nukę w ltch jko projekt bdwczy. BIBLIOGRAFIA Berthet P., Gerrd G. A sttisticl study of microdistribution of Oribtei (Acri) I. The distribution pttern. Oikos 16, 1965, s Brzezińsk M. Aktywność biologiczn orz procesy jej towrzyszące w glebch orgnicznych nwdninych oczyszczonymi ściekmi miejskimi (bdni polowe i modelowe). Act Agrophysic 131, PAN, Rozprwy i Monogrfie 2006 (2), Lublin, 2006, 164 ss. Dyrekcj Generln Lsów Pństwowych. Progrm. Kierunki rozwoju szkółkrstw w Lsch Pństwowych n lt Złącznik do zrządzeni nr 27 Dyrektor Generlnego Lsów Pństwowych, Wrszw, 2008, 11 ss. Ibnez I., Schupp E.W. Effcts of litter, soil surfce condition nd microhbitt on Cercocrpus ledifolius Nutt. seedling emergence nd estblishment. Journl of Arid Environment 52, 2002, s Klimek A. Możliwość wykorzystni ektopróchnicy do rewitlizcji gleb szkółek leśnych. Zrządznie Ochroną Przyrody w Lsch, Wydwnictwo WSZŚ w Tucholi, Tom IV, 2010, s Klimek A. Wpływ znieczyszczeń emitownych przez wybrne zkłdy przemysłowe n roztocze (Acri) glebowe młodników sosnowych, ze szczególnym uwzględnieniem mechowców (Oribtid). Wyd. Uczln. ATR w Bydgoszczy, Rozprwy 99, 2000, 93 ss. Klimek A., Rolbiecki S., Rolbiecki R., Mlczyk P. Impct of chosen bre root nursery prctices on white birch seedling qulity nd soil mites (Acri). Polish J. of Environ. Stud., Vol. 18, No. 6, 2009, s Leski T., Rudwsk M., Aučin A., Skridil A., Riepšs E., Pietrs M. Wpływ ściółki sosnowej i dębowej n wzrost sdzonek sosny i zbiorowisk grzybów mikoryzowych w wrunkch szkółki leśnej. Sylwn, 153 (10), 2009, s Mrun M., Scheu S. The structure of oribtid mite communities (Acri, Oribtid): ptterns, mechnisms nd implictions for future reserch. Ecogrphy 23, 2000, s Olszowsk G., Zwoliński J., Mtuszczyk I., Syrek D., Zwolińsk B., Pwlk U., Kwpis Z., Dudzińsk M. Wykorzystnie bdń ktywności biologicznej do wyznczeni wskźnik żyzności gleb w drzewostnch sosnowych n siedliskch boru świeżego i boru miesznego świeżego. Leśne Prce Bdwcze 3, 2005, s Pierzglski E., Tyszk J., Boczoń A., Wiśniewski S., Jeznch J., Żkowicz S. Wytyczne nwdnini szkółek leśnych n powierzchnich otwrtych. Dyrekcj Generln Lsów Pństwowych, Wrszw, 2002, 1-63 ss. 312

13 Wykorzystnie próchnicy leśnej... Rolbiecki S., Klimek A., Rolbiecki R., Kuss M., Fórmnik A., Rytersk H. Wstępne bdni nd oddziływniem wybrnych zbiegów rewitlizcyjnych n wzrost dwuletnich siewek sosny zwyczjnej orz występownie roztoczy (Acri) glebowych w szkółce leśnej Bielwy w Ndleśnictwie Dobrzejewice. Infrstruktur i Ekologi Terenów Wiejskich 13, 2010, s Rolbiecki S., Rolbiecki R., Klimek A. Porównnie wpływu deszczowni i mikronwodnień n produkcję jednorocznych sdzonek brzozy brodwkowtej w wrunkch zoomeliorcji. Infrstruktur i Ekologi Terenów Wiejskich 2/2, 2006, s Rolbiecki S., Rolbiecki R., Klimek A. Wpływ mikronwodnień i nwożeni orgnicznego n produkcję jednorocznych sdzonek brzozy brodwkowtej (Betul verrucos Ehrh) z udziłem zbiegu zoomeliorcji. Zesz. Probl. Post. Nuk Rol., 506, 2005, s Syer E.J. Using experimentl mnipultion to ssess the roles of lef litter in the functioning of forest ecosystems. Biol. Rev., 81, 2006, s Szołtyk G., Hilszczńsk D. Rewitlizcj gleb w szkółkch leśnych. Centrum Informcyjne Lsów Pństwowych, DGLP, Wrszw, 2003, 44 ss. Weigmnn G. Hornmilben (Oribtid). Die Tierwelt Deutschlnds. Teil 76. Goecke & Evers, Keltern, 2006, 520 ss. Dr hb. inż. Andrzej Klimek, prof. UTP Zkłd Ksztłtowni Krjobrzu, Ktedr Zoologii UTP w Bydgoszczy ul. Ks. Kordeckiego 20, Bydgoszcz Tel , E-mil: klimek@utp.edu.pl Dr hb. inż. Stnisłw Rolbiecki, prof. UTP Ktedr Meliorcji i Agrometeorologii UTP w Bydgoszczy ul. Bernrdyńsk 6, Bydgoszcz Tel , E-mil: rolbs@utp.edu.pl Dr inż. Romn Rolbiecki Ktedr Meliorcji i Agrometeorologii UTP w Bydgoszczy ul. Bernrdyńsk 6, Bydgoszcz Tel , E-mil: rolbr@utp.edu.pl Prof. dr hb. inż. Jcek Długosz Ktedr Gleboznwstw i Ochrony Gleb Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy ul. Bernrdyńsk 6, Bydgoszcz Tel , E-mil: jcekd@utp.edu.pl Dr inż. Mciej Kuss Wydził Hodowli Lsu, Regionln Dyrekcj Lsów Pństwowych w Toruniu ul. Mickiewicz Toruń, E-mil: mciej.kuss@torun.lsy.gov.pl Recenzent: Prof. dr hb. Jerzy Gruszczyński 313