Zobacz, w jakich sytuacjach nie możesz odliczać VAT

Transkrypt

1 Zobacz, w jakich sytuacjach nie możesz odliczać VAT

2 Redaktor: Rafał Kuciński Wydawca: Renata Grochowska-Siudaj Koordynator produkcji: Mariusz Jezierski Skład i łamanie: Raster studio, Norbert Bogajczyk Sulejówek, ul. Konopnickiej 46 ISBN: Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. ul. Łotewska 9a, Warszawa tel.: , faks: serwispodatkowyvat@wip.pl NIP: Numer KRS: Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy, Sąd Gospodarczy XIII Wydział Gospodarczy Rejestrowy. Wysokość kapitału zakładowego: zł Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. Warszawa 2016 Zobacz, w jakich sytuacjach nie możesz odliczać VAT wraz z przysługującymi Czytelnikom innymi elementami dostępnymi w subskrypcji (e-letter, strona WWW i inne) chronione są prawem autorskim. Przedruk materiałów opublikowanych w tej publikacji oraz w innych dostępnych elementach subskrypcji bez zgody wydawcy jest zabroniony. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło. Publikacja Zobacz, w jakich sytuacjach nie możesz odliczać VAT została przygotowana z zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy i doświadczenia autorów oraz konsultantów. Zaproponowane w tej publikacji oraz w innych dostępnych elementach subskrypcji wskazówki, porady i interpretacje nie mają charakteru porady prawnej. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z powyższym redakcja nie może ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w publikacji Zobacz, w jakich sytuacjach nie możesz odliczać VAT lub w innych dostępnych elementach subskrypcji wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przypadków. Biuro Obsługi Klienta: tel.: cok@wip.pl

3 ZOBACZ, W JAKICH SYTUACJACH NIE MOŻESZ ODLICZAĆ VAT Jako czynny podatnik VAT możesz odliczać podatek naliczony. Jednak czasami prawo to może ulec ograniczeniu czy nawet wyłączeniu. Poznaj sytuacje, w których próba odliczenia VAT może skończyć się katastrofą. Będąc podatnikiem VAT czynnym, masz prawo do odliczenia podatku naliczonego od nabywanych towarów i usług w zakresie, w jakim zakupy mają związek z wykonywanymi przez Ciebie czynnościami opodatkowanymi. Nie musi to być związek bezpośredni. Ustawa przewiduje jednak kilka istotnych ograniczeń w odliczaniu VAT. Obiad z noclegiem nie pozwala na odliczenie VAT Musisz pamiętać, że w myśl art. 88 ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT nie masz prawa do odliczenia VAT od nabywanych usług noclegowych i gastronomicznych (z wyjątkiem nabycia gotowych posiłków przeznaczonych dla pasażerów przez podatników świadczących usługi przewozu osób). Niezwykle ważne jest jednak to, że ustawodawca nie zdefiniował w ustawie o VAT usług noclegowych i gastronomicznych. Powinieneś w tej sytuacji posiłkować się klasyfikacją statystyczną, wykładnią językową tych pojęć, jak również przepisami unijnymi. 3 PRZYKŁAD Odliczanie VAT od artykułów spożywczych Firma Alfa udostępnia współpracownikom i kontrahentom w trakcie spotkań, szkoleń i negocjacji związanych z działalnością spółki kawę, herbatę, soki, słodycze i owoce. Czy może od nich odliczyć VAT? Może to zrobić, gdyż ponieważ chodzi tu o nieprzetworzone artykuły spożywcze. Jest to zakup towaru, a nie usługi. Nawet jeśli chodziłoby o nabywanie nie kawy czy ciastek (a więc towaru), ale gotowych usług cateringowych, to firma również zachowuje prawo do odliczenia, gdyż VAT od cateringu rozliczamy na zasadach ogólnych. Faktura od nieuprawnionego nie pozwala na odliczenie Twoja firma nie odliczy VAT także w sytuacji, gdy sprzedaż co prawda miała miejsce, ale została udokumentowana fakturą wystawiona przez podmiot nieistniejący. Przepis ten wydaje się być niezgodny z prawem unijnym, gdyż regulacje te nie wprowadzają ograniczeń do odliczenia VAT w tym zakresie, jeśli dana czynność została faktycznie wykonana. W odniesieniu do tej kwestii najważniejsza jest odpowiedź na pytanie, czy podatnik jest pozbawiony prawa do odliczenia nawet wtedy, gdy nie wiedział, że sprzedawca jest firmą nieistniejącą?

4 W tym przypadku z jednej strony funkcjonuje kilka wyroków Trybunału Sprawiedliwości UE o dobrej wierze i usprawiedliwionej nieświadomości, natomiast z drugiej podnosi się, że TSUE zwracał uwagę na prawo sądu krajowego do oceny danej sprawy. Według pierwszego ze stanowisk kwestionowanie uprawnienia do odliczenia powinno być poprzedzone stosownym postępowaniem dowodowym ukierunkowanym na ustalenie, czy podatnik odliczający VAT z faktur, w których jako wystawcę wskazano podmiot nieistniejący, wiedział lub powinien był wiedzieć, że nabywając towar, uczestniczył w transakcji wykorzystanej do popełnienia oszustwa i czy sam dążył do popełnienia oszustwa. Według poglądu przeciwnego jeżeli dowiedziono, że wystawca faktury nie istnieje, to sama świadomości naruszenia zasad odliczenia podatku naliczonego przez nabywcę jest oczywista. Niezależnie jednak od tych kontrowersji, w takiej sytuacji powinieneś prewencyjnie skorzystać możliwości sprawdzenia przez fiskusa, czy podatnik/sprzedawca jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny lub zwolniony. PRZYKŁAD Zakup usługi od nieistniejącej firmy Spółka Korona kupiła po okazyjnej cenie towar od podmiotu, który jak się okazało w ogóle nie istnieje (zmyślony NIP, dane adresowe itp.), o czym kupujący nie miał pojęcia. Fiskus zakwestionował odliczenie VAT z faktury od dostawcy. W toku postępowania podatkowego firma broni się w ten sposób, że została oszukana, i choć kierowała się dobrą wiarą, to nie była w stanie dokładnie sprawdzić każdego kontrahenta. W związku z tym nie może ponosić konsekwencji przestępczych działań innego podmiotu. W tej sytuacji optymalnym działaniem byłaby kontrola kontrahenta przed transakcją. UWAGA Jeśli chcesz uniknąć kosztownych skutków zakupu towaru lub usługi od nieistniejącego podmiotu, powinieneś: unikać umów ustnych, lepiej mieć udokumentowane stosunki gospodarcze, dokładniej przyjrzeć się nowo poznanemu kontrahentowi, zachować podejrzliwość wobec towarów i usług oferowanych w zbyt niskich cenach, mieć podwyższoną czujność i staranność w obliczu dokonywania obrotu towarami czy usługami zwiększonego ryzyka, np. usługi niematerialne. Sprzedaż nieopodatkowana nie pozwala na odliczenie Musisz pamiętać, że nie można odliczać podatku w sytuacji, gdy transakcja udokumentowana fakturą nie podlega opodatkowaniu albo jest zwolniona od VAT. Chodzi tu o czynności zwolnione przedmiotowo oraz czynności, które pozostają poza zakresem ustawy o VAT (np. 4

5 sprzedaż bonów pieniężnych uprawniających do zakupów w wybranych punktach sprzedaży). Dlatego też kupując takie specyficzne usługi, musisz zwracać szczególną uwagę na sposób ich dokumentowania. W wyniku transakcji zwolnionych z VAT albo pozostających poza zakresem przedmiotowym tej ustawy VAT, nie powstaje u sprzedawcy obowiązek podatkowy (mimo że na podstawie art. 108 ustawy o VAT sprzedawca musi odprowadzić wykazany w fakturze VAT). Skutkuje to brakiem prawa do odliczenia po stronie nabywcy. UWAGA Pamiętaj, że: wystawianie faktury z wykazaną kwotą VAT przez sprzedawcę (nawet zarejestrowanego jako podatnik VAT czynny), faktyczne wykonanie danego świadczenia oraz istnienie związku ze sprzedażą opodatkowaną nie daje podstaw do odliczenia podatku wykazanego na takiej fakturze, jeżeli dana czynność nie podlega VAT lub jest z niego zwolniona. Zakaz odliczenia VAT z pustej faktury w całości i części Musisz pamiętać, że zakaz odliczenia VAT dotyczy również sytuacji, gdy wystawione dokumenty źródłowe (dokumenty celne, faktury, faktury korygujące): stwierdzają czynności, które nie zostały dokonane w części dotyczącej tej pozycji, podają kwoty niezgodne z rzeczywistością w części dotyczącej tych pozycji, do których podane zostały kwoty niezgodne z rzeczywistością, potwierdzają czynności, do których odnoszą się art. 58 i 83 Kodeksu cywilnego w części dotyczącej tych czynności. Puste faktury Pierwsze ograniczenie z ww. katalogu obejmuje tzw. puste dokumenty. Otrzymanie faktur mających w zamiarze stron potwierdzić fikcyjne transakcje nie uprawnia oczywiście do odliczenia VAT. Brak dostawy towarów lub świadczenia usług nie stanowi podstawy do wystawienia faktury, a tym samym nie może uprawniać nabywcy wskazanego w oryginale faktury do odliczenia VAT. Wystawienie takiej faktury i odliczenie z niej VAT jest przestępstwem karnym skarbowym zagrożonym karą pozbawienia wolności do lat 5 i karą grzywny. PRZYKŁAD Faktura częściowo fikcyjna Firma Delta kupiła towar wraz z transportem, który został wliczony do faktury za dostawę (osobna pozycja na fakturze). W rzeczywistości jednak towar okazyjnie odebrał 5

6 zaprzyjaźniony przedsiębiorca. W takiej sytuacji faktura jest tylko częściowo pusta. Czy można odliczyć VAT w tej części? W orzecznictwie przeważa pogląd, że jeśli faktura zawiera kilka pozycji, a tylko część pozycji dokumentuje czynności fikcyjne czy podaje kwoty niezgodne z rzeczywistością to podatnik (adresat faktury) zachowuje prawo do odliczenia z pozycji wykazanych rzetelnie. Jeśli zaś faktura zawiera jedną pozycję, ale nabyto np. 20 litrów paliwa (a na fakturze jest 200 litrów), to organ może podważyć fakturę w całości. Wynika to m.in. z faktu, że fiskus nie może dokonywać szacowania podatku naliczonego czy uznać fakturę za prawidłową np. w 30%. W orzecznictwie cały czas aktualność zachowuje też pogląd, że wyłączenie prawa do odliczenia dotyczy nie tylko czynności całkowicie fikcyjnych, ale i takich, gdzie zdarzenie gospodarcze wprawdzie zaistniało, ale miało miejsce bądź to w innych rozmiarach czy między innymi podmiotami, niż wykazane na fakturze. Kwoty niezgodne z rzeczywistością Z kolei zakaz dotyczący odliczania kwot niezgodnych z rzeczywistością ma na celu ujmowanie w rejestrach zakupu i deklaracjach VAT jedynie tych faktur, które podają kwoty VAT zgodnie ze stanem faktycznym (zgodnie z rzeczywistym stanem i kwotą VAT). W przeciwnym wypadku sprzedawcy celowo zawyżaliby kwoty wykazywane na fakturach wyłącznie w celu umożliwienia nabywcom odzyskania VAT, który faktycznie w transakcji nie wystąpił. Czynności pozorne Ostatnie z ww. przypadków odnoszą się do czynności, do których stosuje się art. 58 i 83 Kodeksu cywilnego. Przepisy te regulują kwestię sprzeczności czynności z ustawą oraz pozorności. UWAGA Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna. Także nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą tylko dla pozoru. Musisz mieć także na uwadze, że jeżeli oświadczenie takie złożyłeś dla ukrycia innej czynności prawnej, to ważność oświadczenia fiskus będzie oceniał według właściwości tej czynności. Z taką sytuacją spotkasz się wówczas, gdy jedna ze stron transakcji, za zgodą drugiej strony, składa jej błędne (fałszywe) oświadczenie woli. Kwestia pozorności oświadczeń woli i warunków, jakie powinny być spełnione, aby możliwe było uznanie oświadczenia woli za złożone drugiej stronie dla pozoru, była przedmiotem analizy Sądu Najwyższego. W wyroku z 10 czerwca 2013 r. (sygn. akt II PK 299/12) SN stwierdził, że oświadczenie woli jest złożone dla pozoru, jeżeli jest symulowane. Symulacja ta musi 6

7 się składać z dwóch elementów. Po pierwsze strony, które dokonują symulowanej czynności prawnej, próbują wywołać wobec osób trzecich przeświadczenie (niezgodne z rzeczywistością), że ich zamiarem jest wywołanie skutków prawnych, objętych treścią ich oświadczeń woli. Po drugie musi między stronami istnieć tajne, niedostępne osobom trzecim porozumienie, że te oświadczenia woli nie mają wywołać zwykłych skutków prawnych (akt konfidencji); jest to porozumienie co do tego, że zamiar wyrażony w treści symulowanych oświadczeń woli nie istnieje lub że zamiar ten jest inny niż ujawniony w symulowanych oświadczeniach. Niezgodność rzeczywistego zamiaru stron z treścią czynności prawnej musi odnosić się do jej skuteczności prawnej, woli powołania do życia określonego stosunku prawnego. Podobnie jak w przypadku faktury fikcyjnej, tak i w tej sytuacji jeżeli faktura obejmuje czynności, które zostały faktycznie wykonane, kwoty zostały podane w prawidłowej wysokości, a na tej samej fakturze zostały podane kwoty niezgodne z rzeczywistością możliwość odliczenia VAT dotyczy jedynie pierwszych z tych czynności. To stanowisko znajduje uzasadnienie również w wyrokach sądowych (zob. wyrok WSA w Szczecinie w sprawie o sygn. akt I SA/Sz 714/08). PRZYKŁAD Czynności pozorne a zakaz odliczenia VAT Podatnik Jan Kowalski zawarł z kontrahentem umowę kupna-sprzedaży tylko po to, aby ukryć inną czynność prawną darowiznę. Celem transakcji było uniknięcie wysokiego podatku od darowizny między osobami obcymi. Podobnie będzie w sytuacji, gdy przedsiębiorca chcąc zmniejszyć wysokość dochodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym, zawiera fikcyjne (symulowane, pozorne) umowy, które mają na celu obniżenie dochodu, choć w rzeczywistości faktycznie nie prowadzi do rozdysponowania swoim majątkiem. Na pozorność takich działań wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 12 maja 2011 r., sygn. akt II UK 20/11). Problem z prawną analizą takich czynności jest złożony, ponieważ zahacza o niedostrzegalną granicę między optymalizacją a nadużyciem prawa do odliczenia VAT. Warto pamiętać, że fiskus ma pewne możliwości przeciwdziałania pozorności. Przepisy proceduralne wskazują, że jeżeli pod pozorem dokonania czynności prawnej dokonano innej czynności prawnej, skutki podatkowe wywodzi się z tej ukrytej czynności prawnej. Ponadto jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania wynikają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe organ podatkowy występuje do sądu powszechnego o ustalenie istnienia lub nieistnienia tego stosunku prawnego lub prawa. 7

8 PRZYKŁAD O pozorności czynności może rozstrzygnąć sąd Firma Gama dokonała w krótkim odstępie czasu kilku nieuzasadnionych ekonomicznie umów sprzedaży nieruchomości ze swoim stałym i tym samym kontrahentem. Fiskus uznał, że ceny były znacznie zawyżane, a należność rozkładana na wieloletnie raty. Zwrócił się więc do sądu o ustalenie rzeczywistej czynności prawnej. Sąd uznał, że umowa była zawarta dla pozoru tylko po to, aby uzyskać zwrot VAT. Do odliczenia VAT przy samofakturowaniu konieczna akceptacja faktury Ustawa o VAT daje Ci możliwość tzw. self-billingu czyli mówiąc po polsku samofakturowania. Zgodnie z art. 106d ust. 1 ustawy o VAT samofakturowanie polega na wystawianiu przez nabywcę faktur w imieniu i na rzecz sprzedawcy będącego podatnikiem. W takim przypadku jesteś również uprawniony do wystawiania duplikatów faktur i faktur korygujących. Pamiętaj jednak, że przedmiotem samofakturowania mogą być jedynie dokumenty potwierdzające następujące czynności: sprzedaż na Twoją rzecz, otrzymanie przez sprzedawcę całości lub części zapłaty przed dokonaniem czynności (chodzi tutaj o przedpłatę, zaliczkę) z wyjątkiem przypadku, gdy zapłata dotyczy WDT lub czynności, dla których obowiązek podatkowy powstaje zgodnie z art. 19a ust. 5 pkt 4 (dostawa mediów, usługi najmu itd.), dostawy towarów lub świadczenie usług na terytorium państwa spoza UE. Prawo do zaewidencjonowania nabycia towaru lub usługi oraz odliczenia podatku z tego tytułu przysługuje Ci identycznie jak w przypadku, gdy fakturę wystawia osobiście sprzedawca. Z tą jednak różnicą, że faktury wystawione przez Ciebie, których sprzedawca nie zaakceptował, nie dają Ci prawa do odliczenia VAT. Pamiętaj więc, że stosując self-billing, masz obowiązek przedstawiania sprzedawcy faktury w celu jej akceptacji. Ustawodawca wymaga wyłącznie, by umowa o samofakturowaniu zawierała określenie sposobu zatwierdzania poszczególnych faktur przez podatnika, w imieniu i na rzecz którego nabywca będzie wystawiał faktury. Jednakże przepisy nie wskazują konkretnych środków służących akceptacji faktur. Dlatego też masz pełną swobodę w tym zakresie (akceptacja może polegać np. na złożeniu podpisu przez sprzedawcę na fakturze wystawionej przez nabywcę, ale niekoniecznie) w formie podpisu. Brak takiej akceptacji skutkuje tym, że wystawionego dokumentu nie możesz uznać za fakturę VAT. Powoduje brak możliwości odliczenia podatku przez Ciebie (nabywcę). 8

9 Odliczenie tylko dla podatników zarejestrowanych Nie możesz odliczać podatku naliczonego także w sytuacji, gdy Twoja firma nie jest zarejestrowana, jako podatnik VAT czynny. Wyjątkiem jest sytuacja wskazana w art. 86 ust. 2 pkt ustawy o VAT. Chodzi tu o podatnika nabywającego okazjonalnie nowe środki transportu. Niestety przepisy nie mówią wprost, czy ograniczenie to dotyczy braku statusu podatnika w dacie zakupu, czy też może w dacie złożenia deklaracji podatkowej, zawierającej kwotę VAT podlegającą odliczeniu. UWAGA Organy podatkowe pozwalają na odliczenie podatku naliczonego od zakupów dokonanych przed rejestracją, pod warunkiem że w okresie, kiedy składana jest deklaracja VAT, podatnik jest już zarejestrowany na potrzeby rozliczania tego podatku. Przyjmuje się, że status podmiotu jako podatnika VAT jest kategorią obiektywną i nie jest on zależny od faktu dokonania rejestracji, który jest czynnością techniczną. Potwierdzają to również sądy. Tytułem przykładu wskazać można wyrok NSA z 20 lipca 2012 r. (sygn. akt I FSK 355/12), w którym sąd wskazał, iż ( ) Skoro brak możliwości wykonania przez spółkę prawa do odliczenia podatku naliczonego wiąże się z okolicznością, że w dniu wystawienia faktury dotyczącej rzeczonego nabycia spółka ta nie była jeszcze zarejestrowana, ani zidentyfikowana do celów VAT oraz że z tego względu faktura została wystawiona na wspólników podczas, gdy jak stwierdził sąd krajowy istnieje tożsamość osób zobowiązanych do zapłaty podatku naliczonego oraz osób tworzących spółkę ów brak możliwości należy uważać za wynik czysto formalnego obowiązku. Spełnienia tego rodzaju obowiązku nie można zaś wymagać, ponieważ (w sytuacji takiej jak w danym stanie faktycznym) wymóg ten skutkowałby praktycznym uniemożliwieniem wykonania prawa do odliczenia, a zatem podważeniem neutralności VAT. Z orzecznictwa TSUE wynika bowiem po pierwsze, że jakkolwiek podatnicy są zobowiązani do zgłoszenia rozpoczęcia, zmian i zakończenia działalności na podstawie art. 213 dyrektywy 2006/112, to państwa członkowskie nie są w żadnym wypadku upoważnione do tego, aby w razie braku zgłoszenia pozbawiać podatnika możliwości wykonywania tego prawa. Podstawa prawna: Art. 86 i art. 88 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 710 ze zm.). Rafał Kuciński prawnik, specjalista z zakresu VAT 9

10 Najszybszy sposób na bezbłędne rozliczenia VAT Najnowsze zmiany w VAT Praktyczne skutki wprowadzanych zmian Gotowe rozwiązania rzeczywistych problemów Zamów na na lub lub pod nr. tel

11 Więcej ebooków o tematyce finansowo-księgowej: 2VA0011 ISBN: