Uzależnienie od substancji psychoaktywnych (SPA)

Transkrypt

1 Anna Dietrich-Muszalska Uzależnienie od substancji psychoaktywnych (SPA) (cz. I z wyłączeniem zagadnień związanych z uzależnieniem od alkoholu) Klinika Zaburzeń Afektywnych i Psychotycznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik Katedry i Kliniki Prof. dr hab. med. Jolanta Rabe-Jabłońska

2 Problemy związane z używaniem/uzależnieniem od SPA Alkohol W Polsce dominują uzależnienia od alkoholu Inne SPA lecznictwo stacjonarne: I miejsce - uzależnienia mieszane (od kilku substancji psychoaktywnych) II - opiaty ok. 20% III - leki uspakajające i nasenne ok. 11% IV - stymulanty (amfetamina) ok. 8% V - kanabinole 3% VI - wziewne ok. 2% VII - kokaina 0,6% badania epidemiologiczne: w Polsce młodzież najczęściej używa kanabinoli (marihuana), amfetaminy, ecstasy, dopalaczy ang. Legal highs Rośnie użycie metamfetaminy, kokainy, haszyszu

3 Podstawowe pojęcia dotyczące problematyki uzależnień Substancja psychoaktywna - każda substancja przyjmowana w celu uzyskania określonego efektu psychicznego Inne określenia stosowane poza aktualną klasyfikacją psychiatryczną ICD 10 dotyczące substancji: narkotyk, środek odurzający dotyczące sposobów używania substancji: eksperymentalne, okazjonalne, systematyczne, z cechami uzależnienia

4 Używanie SPA / Uzależnienie od SPA - definicje Szkodliwe używanie Szkodliwe dla danej osoby używanie określonej substancji psychoaktywnej przez co najmniej miesiąc lub wielokrotne używanie w czasie dłuższym, zdarzające się w sytuacji grożącej niebezpieczeństwem lub mimo świadomości takiego ryzyka Uzależnienie Zespół uzależnienia jest to stan psychiczny i fizyczny spowodowany używaniem substancji psychoaktywnych, na który składają się zespoły zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych

5 Objawy zespołu uzależnienia silna potrzeba lub przymus używania substancji psychoaktywnej: utrata samokontroli w używaniu substancji psychoaktywnych (niemożność przerwania przyjmowania, utrata kontroli dawek) przyjmowanie substancji w celu uniknięcia objawów abstynencyjnych wystąpienie zespołu abstynencyjnego po przerwaniu przyjmowania substancji wzrost tolerancji postępujące zaniedbanie innych zainteresowań lub przyjemności na rzecz zdobywania i przyjmowania substancji uzależniającej zażywanie substancji mimo wyraźnych szkód (somatycznych, psychicznych, społecznych), o których wiadomo przyjmującemu, że mają związek z przyjmowaniem substancji muszą występować co najmniej trzy z powyższych objawów nieprzerwanie przez pewien czas w ciągu ostatniego roku

6 Opiatowy zespół abstynencyjny objawy : wodnisty wyciek z nosa, bóle stawowo-mięśniowe, bóle spastyczne w obrębie jamy brzusznej, narastające pobudzenie psychoruchowe, nudności/wymioty, biegunka, zaburzenia snu, stan majaczeniowy objawy pojawiają się stopniowo, nasilenie w 2-3 dobie (48-72 h) po odstawieniu substancji czas trwania: np. heroina 7-8 dni, metadon: dni postępowanie: klonidyna (agonista gł. rec.adrenerg.α 2. ) zmniejsza natężenie zespołu abstynencyjnego (osłabia nadmierną aktywność neuronów noradrenergicznych szczególnie locus coeruleus) 1,2-1,5 μg/kg/d, w 3-5 dawkach podzielonych, z zachowaniem 8-10 godzinnej przerwy nocnej benzodiazepiny gł. diazepam leki p-wymiotne, p-biegunkowe, p-bólowe metadon - nie jest zarejestrowany do leczenia objawów abstynencyjnych, ale stosowany - ustala się dawkę zapobiegającą objawom abstynencyjnym np. początkowo 5-10 mg, i po 1-2 dniach stopniowo obniża dawkę przeważnie o 5 mg/d

7 Opiatowy zespół abstynencyjny, leczenie Klonidyna (agonista rec.adrenerg.α 2. ) zmniejsza natężenie zespołu abstynencyjnego (osłabia nadmierną aktywność neuronów noradrenergicznych) Przeciwwskazania do leczenia klonidyną objawów zespołu abstynencyjnego: tętno poniżej 60/min cisnienie krwi poniżej 90/60 mmhg zaburzenia przewodnictwa w mięśniu sercowym

8 Klasyfikacja ICD-10 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych (SPA) Podział wg rodzaju substancji - kody od F10 do F alkohol 11 - opiaty 12 - kanabinole (marihauana, haszysz) 13 - leki i substancje o działaniu uspakajającym i nasennym 14 - kokaina 15 - inne (niż kokaina) substancje pobudzające (amfetamina) 16 - substancje halucynogenne (LSD, ecstasy, psylocybina i in.) 17 - lotne rozpuszczalniki 18 - tytoń 19 - substancje inne niż ww. wymienione lub kilka SPA

9 Rodzaje psychoaktywnych substancji uzależniających alkohol opiaty (morfina, heroina, tzw. kompot = polska heroina, makiwara, mleczko makowe, heroina do palenia = Brown Sugar, fentanyl, dolantyna i inne opiaty stosowane w medycynie do leczenia m. in. bólu) kanabinole (przetwory konopi indyjskich) (marihauana, haszysz) leki i substancje o działaniu uspakajającym i nasennym (m. in. pochodne benzodwuazepiny np. relanium, oksazepam, nitrazepam)

10 Rodzaje psychoaktywnych substancji uzależniających kokaina (m. in. takie preparaty jak crack ); inne (niż kokaina) substancje pobudzające (m. in. amfetamina); substancje halucynogenne (LSD, ecstasy, psylocybina i inne); lotne rozpuszczalniki (zawierające toluen, ksylen, octan etylu, octan butylu i inne zawarte w powszechnie dostępnych rozpuszczalnikach do farb i lakierów, różnego rodzaju klejach, zmywaczach do skór i inne); tytoń; substancje in. niż ww. wymienione lub kilka substancji steroidy androgenno-anaboliczne przeważnie testosteron i nandrolon

11 Klasyfikacja ICD-10 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych Zaburzenia te obejmują: F1x.0 - ostra intoksykacja, F1x.1 - używanie szkodliwe, F1x.2 - zespół uzależnienia, F1x.3 - zespół abstynencyjny (niepowikłany lub z drgawkami) F1x.4 - zespół abstynencyjny z majaczeniem (bez drgawek/z drgawkami) F1x.5 - zaburzenia psychotyczne F1x.6 - zespół amnestyczny F1x.7 - zab. psychotyczne rezydualne lub późne (np. flashbacks) przykłady: F 19.2 uzależnienie od kilku substancji psychaktywnych F 11.3 opiatowy zespół abstynencyjny F 15.5 zaburzenia psychotyczne w przebiegu używania amfetaminy F 12.1 używanie szkodliwe kanabinoli

12 Podstawowe pojęcia dotyczące problematyki uzależnień Zespół abstynencyjny W przebiegu uzależnienia odstawienie każdej substancji psychoaktywnej powoduje wystąpienie zespołu abstynencyjnego charakterystycznego dla danej substancji Tolerancja krzyżowa Określa powstanie tolerancji w stosunku do pokrewnej substancji np. heroina ma tolerancję krzyżową w stosunku do morfiny, alkohol - do leków z grupy barbituranów i benzodiazepin Podwójna diagnoza (podwójne rozpoznanie) Termin odnoszący się do współwystępowania u tej samej osoby zaburzenia spowodowanego używaniem substancji psychoaktywnych i innego zaburzenia psychicznego Zespół braku motywacji (amotywacyjny) Obejmuje apatię, utratę skuteczności działania, zmniejszenie zdolności do realizacji złożonych lub długoterminowych planów, trudności w wykonywaniu codziennych czynności rutynowych

13 Zaburzenia psychotyczne związane z używaniem SPA objawy psychotyczne występują w trakcie przyjmowania SPA lub wkrótce po odstawieniu: omamy (zwykle słuchowe), nieprawidłowe utożsamianie osób, nastawienie ksobne, urojenia paranoidalne (prześladowcze), zaburzenia psychomotoryczne (pobudzenie, osłupienie), zaburzenia afektu, zwykle bez zaburzeń świadomości kryteria diagnostyczne: początek w okresie przyjmowania substancji lub do 2 tygodni od zakończenia przyjmowania objawy trwają > 48 godzin, czas trwania zaburzenia = 6 miesięcy diagnoza (psychozy ostre i przewlekłe): podobne do schizofrenii, głównie urojeniowe, głównie omamowe, głównie wielopostaciowe, głównie z objawami depresyjnymi, głównie z objawami maniakalnym, mieszane inne -rezydualne i późno ujawniające się zaburzenia psychotyczne np. powracanie przebytych doznań psychotycznych (flashbacks)

14 Problemy związane z współwystępowaniem zaburzeń psychotycznych i uzależnieniem od substancji psychoaktywnych modyfikacja obrazu klinicznego (trudności diagnostyczne) większe nasilenie objawów psychopatologicznych gorsza odpowiedź na psychofarmakoterapię - obniżenie skuteczności działania leków psychotropowych więcej poważnych objawów niepożądanych ( późna dyskineza) częstsze nawroty, gorsze remisje, przewlekły przebieg gorsze funkcjonowanie społeczne gorsza współpraca w leczeniu: samowolne odstawianie leków psychotropowych, nawroty w używaniu SPA

15 Wykrywanie obecności SPA Testy na obecność SPA w moczu dostępne w aptekach i drogeriach (THC, AMP, COC, ECS, BZD, OPI) oznaczenie jakościowe Nie wykrywają wielu SPA (dopalacze, leki typu Acodin) Ograniczony czas wykrywania substancji: THC do 2 tygodni kokaina do 2 dni amfetamina, ecstasy, opiaty ok. 3 dni benzodiazepiny w zależności od przyjmowanego preparatu od kilkudziesięciu godzin do 2-3 dnii Testy na obecność SPA we krwi specjalistyczne laboratoria, oznaczenie ilościowe Oznaczanie zawartości SPA we włosach

16 Zasady leczenia Zasady leczenia osób uzależnionych od narkotyków są określone w Ustawie o Przeciwdziałaniu Narkomanii (u osób pełnoletnich dobrowolnie). U osób między r.ż. potrzebna jest (zgodnie z Ustawą Psychiatryczną) zgoda pacjenta i opiekuna prawnego. Uzależnienie od substancji psychoaktywnych etapy leczenia: A. ambulatoryjne (motywowanie do leczenia) D. szpitalne (detoksykacja) R. w ośrodku rehabilitacyjno-readaptacyjnym W zależności od nasilenia uzależnienia, rodzaju substancji uzależniającej i obrazu klinicznego (np. wystąpienia psychozy), osoby uzależnione mogą być objęte leczeniem w systemie A- ambulatorium D- detoksykacja, R- rehabilitacja i readaptacja, lub z uwzględnieniem tylko niektórych ww. etapów A, ADA, ADR, ARA (w zależności od diagnozy lekarskiej i problemowej tj. indywidualnej oceny problemów pacjenta)

17 Leczenie uzależnienia od SPA Bezpieczne odstawienie środka uzależniającego Leczenie uzależnienia farmakologiczne (leczenie objawów abstynencyjnych np. w uzależnieniu od opiatów klonidyną) i psychoterapeutyczne Psychoterapia motywująca do leczenia z elementami psychoedukacji Leczenie zaburzeń psychicznych i somatycznych towarzyszących uzależnieniu Detoksykacja: proces wyprowadzania pacjenta ze skutków działania substancji psychoaktywnej w sposób minimalizujący objawy zespołu abstynencyjnego

18 Strategie pomocy osobom uzależnionym Oddziaływania leczniczo-rehabilitacyjne, nastawione na utrzymanie abstynencji od substancji psychoaktywnych ( drug-free ) leczenie w ośrodkach stacjonarnych całodobowych i dziennych (wspólnota terapeutyczna) leczenie ambulatoryjne, terapia postrehabilitacyjna Oddziaływania rehabilitacyjne w specjalistycznych programach farmakoterapii, nastawionych na abstynencję od substancji nielegalnych (leczenie metadonem - programy ograniczania szkód) Oddziaływania rehabilitacyjne w ramach polityki redukcji szkód: poradnictwo, wczesna interwencja edukacja głównie w zakresie szkód związanych z technikami przyjmowania narkotyków edukacja w zakresie szerzenia się zakażeń towarzyszących narkomanii

19 Konsekwencje medyczne i społeczne używania/ uzależnienia od SPA Używanie SPA drogą iniekcji wiąże się z częstym występowaniem: zakażeń wirusem HIV (osoby uzależnione od SPA przeważają wśród wszystkich zarejestrowanych nosicieli wirusa HIV wirusowym zapaleniem wątroby typu B i C innymi infekcjami np. bakteryjne zapalenie wsierdzia, posocznica, ropne zakażenia skóry tbc, choroby weneryczne inne choroby somatyczne wyniszczenie organizmu W przebiegu używania SPA występują zaburzenia psychiczne: psychozy, zaburzenia depresyjne (ryzyko próby samobójczej), uszkodzenie o.u.n., zaburzenia lękowe, agresja Konsekwencje społeczne: absencja w pracy, przerwanie nauki, niski poziom wykształcenia, bezrobocie, patologia rodzinna, przestępczość, wypadki komunikacyjne i inne

20 Uzależnienia behawioralne Pracoholizm jest jednym z najgroźniejszych uzależnień, ponieważ cieszy się powszechnym szacunkiem. Praca daje poczucie wartości, władzy, kontroli... złudne oczywiście jeśli praca jest dla Ciebie bardzo ważna, jesteś nastawiony na rywalizację i zdeterminowany, by wygrać, zawsze chcesz mieć rację, boisz się porażki, jesteś krytyczny wobec siebie, gdy popełniasz błędy, łatwo się nudzisz, jesteś impulsywny, niecierpliwy, miewasz okresowe napady ogromnego zmęczenia, zabierasz do domu pracę, pracujesz wieczorami i w weekendy, czujesz się winny i niespokojny, gdy nie masz niczego do zrobienia,, myślisz, że jesteś kimś wyjątkowym, innym, jesteś odpowiedzialny w pracy ale nie w życiu osobistym... to może jest to właśnie Twój problem... Uzależnienie od hazardu pierwsza wygrana czyni grę ekscytującą, rodzi chęć zwiększenia wygranej i spróbowania szczęścia po raz kolejny. Może to dotyczyć zarówno gry w kasynie, na automatach czy toto lotka. By gra ekscytowała, satysfakcjonowała musi rosnąć stawka... im większa stawka tym większa może być przegrana... a później przychodzi chęć odegrania się, która pozbawia gracza obiektywizmu i sprawia, że jego zachowanie staje się nieracjonalne... gracz zaczyna tracić kontrolę nad potrzebą grania i z czasem ponosi coraz więcej konsekwencji takich jak: zadłużenie, problemy w pracy, życiu prywatnym... Źródło:

21 Uzależnienia behawioralne Seksoholizm seks to niezwykle ważna, czasami wstydliwa, wielokrotnie problematyczna sfera naszego życia. Ma pogłębiać więź między dwojgiem ludzi, towarzyszyć budowaniu bliskości i intymności... utożsamiany z czysto fizycznym przeżyciem, rozładowaniem napięcia, może sprawić, iż stanie się przymusem. kiedy seks staje się podstawową, a z czasem jedyną formą rozładowania napięcia, relaksu kiedy przestaje mieć znaczenie z kim go uprawiasz, kiedy wciąż o nim myślisz, gdy nie bierzesz pod uwagę jakie będą konsekwencje... warto zwrócić się o pomoc... Uzależnienie od komputera, internetu, telefonu komórkowego to z pewnością znaki naszych czasów. Ułatwiają życie, umożliwiają niemalże bezgraniczny dostęp do informacji, znoszą bariery odległości, pozwalają komunikować się z każdym i zawsze...ale mogą też paradoksalnie zamknąć ten wielki świat, Twój świat... w czterech ścianach... a zatem... jeśli trudno Ci wyobrazić sobie wieczór bez surfowania jeśli podstawową formą komunikowania się z innymi staje się czat czy sms, jeśli nie potrafisz ruszyć się bez telefonu i nie wyłączasz go nigdy, jeśli, bycie w sieci pozwala Ci zapomnieć o problemach, odciąć się od rzeczywistości, którą staje się wirtualny - komputerowy świat gier, jeśli miejscem zawierania znajomości staje się Twój pokój, klawiatura i monitor, jeśli nie wiesz co ze sobą zrobić, gdy nie masz dostępu do internetu czy komputera... to może warto zatrzymać się i zadać sobie kilka pytań... Uzależnienie od zakupów kuszą reklamy, promocje, kolorowe gazetki, zarabiamy więcej i kupujemy więcej czy jest w tym coś dziwnego czy niewłaściwego nie, dopóki chodzisz na zakupy, gdy czegoś potrzebujesz i kupujesz to, co może być przydatne. Zdarza się jednak tak, i to coraz częściej, że na zakupy idziesz po to, by poprawić sobie nastrój jeśli masz tego świadomość i robisz to czasami warto po prostu być ostrożnym... jeśli kupowanie staje się podstawową forma spędzania wolnego czasu z najbliższymi, jeśli staje się przyjemnością samą w sobie, uspakaja i wycisza, jeśli Twoje otoczenie wypełnia się przedmiotami bezużytecznymi a w szafie masz wiele ubrań, których nigdy nie miałeś na sobie, jeśli kupowanie sprawia Ci radość a później przeżywasz poczucie winy i jesteś na siebie wściekły... to jest to czas, by coś zmienić...

22 Instytucje oferujące pomoc w leczeniu uzależnień Szpitale psychiatryczne państwowe i prywatne Centralny Szpital Kliniczny detox, tylko młodzież Szpital im. Babińskiego (oddziały detoksykacyjne, podwójnej diagnozy, ośrodek terapii krótkoterminowej) WOL-MED. detox, terapia Stowarzyszenia, np.: MONAR (ambulatoria, ośrodki readaptacyjne) KARAN (ambulatoria, ośrodki readaptacyjne) Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii (ambulatoria, ośrodki readaptacyjne) ARKA (hostele, ośrodki readaptacyjne) Warunkiem skutecznego leczenia jest motywacja pacjenta!