Wykład dla studentów I roku studiów zaocznych w ramach przedmiotu biomedycznych podstaw rozwoju i wychowania

Transkrypt

1 Dr n. med. Anna Kowalewska Wykład dla studentów I roku studiów zaocznych w ramach przedmiotu biomedycznych podstaw rozwoju i wychowania Szanowni Państwo Wykład ten jest tylko wprowadzeniem do obszernego tematu jakim jest problem narkomanii, jego przyczyny, konsekwencje sposoby zapobiegania. Wiedza na ten temat ma charakter interdyscyplinarny, dlatego zdobywać ją będziecie w trakcie studiów w ramach innych przedmiotów, wykładów monograficznych. Osoby zainteresowane już teraz zagadnieniami w ramach tego tematu odsyłam do literatury przedmiotu biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania, oraz dołączonej do wykładu. Proponuję zajrzeć również do stron internetowych prowadzonych przez instytucje, osoby na co dzień zajmujące się tą problematyką. Celem tego wykładu jest:: 1. Zapoznać Państwa z podstawowymi terminami dotyczącymi substancji psychoaktywnych, 2. Uświadomić zdrowotne i społeczne zagrożenia związane z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych 3. Uświadomić przyczyny używania i sposoby zapobiegania przyjmowaniu substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież TROCHĘ DANYCH EPIDEMIOLOGICZNYCH 41% - studentów kształcących się w systemie dziennym i wieczorowym miało kontakt z narkotykami 22% - sięgało po narkotyki w ciągu ostatniego roku 12% - sięgało po narkotyki w ciągu ostatniego miesiąca Oznacza to, że 379 tysięcy używało narkotyków, z czego około 200 tysięcy jest zagrożonych uzależnieniem, a ponad 105 tysięcy wykazuje cechy uzależnienia Wśród ankietowanych studentów: 80% - uważa, że szkoła będzie kreować skuteczną politykę antynarkotykową 80% - władze uczelni powinny mieć prawo skreślenia z listy studentów, kogoś kto na terenie uczelni sprzedawał lub rozdawał narkotyki 73% - uważa, że konsekwencje dyscyplinarne powinny ponosić osoby je używające 79% - akceptuje zorganizowanie na terenie uczelni punktów, w których udzielano by informacji i pomocy osobom z problemami uzależnienia. Badania przeprowadzone w czerwcu 2004 r. na zlecenie minister Barbary Labudy przez Sopocką Pracownię Badań Społecznych, a sfinansowane przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii ze środków budżetowych Ministra Zdrowia oraz pochodzących z funduszy europejskich (Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii).

2 PODSTAWOWE POJĘCIA 1, 2 Substancje psychoaktywne (środki odurzające) pochodzenia roślinnego lub syntetycznego, których przyjmowanie prowadzi do uzależnienia (narkomanii); popularna nazwa środków odurzających (psychoaktywnych) to narkotyki. W medycynie stosowane są jako środki przeciwbólowe, uspokajające i nasenne; produkcja, handel i stosowanie ich pozostaje pod ścisłym nadzorem Nadużywanie substancji psychoaktywnych 3 termin, którego używanie nie jest zalecane przez Światową Organizację Zdrowia; wg. Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IV) jest to szkodliwy model stosowania substancji prowadzący do istotnego klinicznie upośledzenia lub uszkodzenia organizmu Musicie mieć Państwo świadomość, że używanie substancji psychoaktywnych stanowi nie tylko problem ze względu na możliwość uzależnienia. Indywidualne i społeczne szkody zdrowotne, społeczne ekonomiczne spowodowane używaniem substancji psychoaktywnej są głównie powodowane przez liczniejszą grupę osób jeszcze nie uzależnionych. Uzależnienie jest to psychiczny a niekiedy fizyczny stan wynikający z interakcji między żywym organizmem a lekiem (substancją psychoaktywną) Zależność fizyczna to wynik adaptacji ośrodkowego układu nerwowego do danej substancji aktywnej. Nagłe odstawienie wywołuje wystąpienie zespołu abstynencyjnego.. Zespół abstynencyjny grupa objawów o zmiennym nasileniu i przebiegu. Objawy zależą od typu substancji psychoaktywnej oraz dawki stosowanej bezpośrednio przed zaniechaniem i ograniczeniem przyjmowania środka. Tolerancja polega na tym, że w celu uzyskania tych samych efektów konieczne jest zwiększenie przyjmowanej dawki. Tolerancja osobnicza Zwiększenie tempa metabolizmu narkotyku w wyniku jego regularnego przyjmowania. Tolerancja funkcjonalna Zmniejszone efekty działania narkotyku w wyniku regularnego przyjmowania. Większość procesów fizjologicznych w organizmie podlega regulacji dzięki sprzężeniom zwrotnym. Zależność psychiczna to potrzeba pragnienie przyjmowania danej substancji. Pragnienie może mieć charakter przymusu i często jest najsilniejszym czynnikiem prowadzącym do powtórnego przyjmowania substancji psychoaktywnych Uzależnienie fizyczne trwa w zależności od substancji do kilku dni. Znacznie trudniej osobom uzależnionym przychodzi radzenie sobie z uzależnieniem psychiczny. 1 Chmielewska K., Baran Furga H.: Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane przyjmowaniem substancji psychoaktywnych, CPR Powrót z U Maisto S A., Galizio M., Connors G J.: Uzależnienia zażywanie i nadużywanie KARAN "tekst autorstwa dr med. Bohdana T. Woronowicza zamieszczony na stronie Centrum AKMED -

3 Zespół uzależnienia Stan psychiczny i fizyczny spowodowany używaniem substancji psychoaktywnych (składa się na niego zespół zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych), kiedy zachowania związane z używaniem substancji uzyskują wyraźna przewagę nad innymi, które były charakterystyczne dla danej osoby. Najważniejsze cechy i objawy zespołu uzależnienia Silna potrzeba lub przymus używania substancji psychoaktywnej. 2. Utrata samokontroli w używaniu substancji psychoaktywnej. 3. Przyjmowanie substancji w celu uniknięcia objawów abstynencyjnych. 4. Wystąpienie zespołu abstynencyjnego po przerwaniu przyjmowania substancji. 5. Charakterystyczny indywidualny sposób używania substancji. 6. Postępujące zaniedbywanie innych zainteresowań lub przyjemność na rzecz zdobywania i przyjmowania substancji. 7. Zażywanie środka mimo wyraźnych szkód, o których wiadomo, że mają związek z przyjmowaniem środka. 8. Wzrost tolerancji. Stwierdzenie, co najmniej trzech objawów, które występują nieprzerwanie przez okres jednego miesiąca w ciągu ostatniego roku rozpoznajemy zespół uzależnienia. Stwierdzenie co najmniej trzech objawów, które występują nieprzerwanie przez okres jednego miesiąca w ciągu ostatniego roku rozpoznajemy zespół uzależnienia Międzynarodowa klasyfikacja chorób wyróżnia zaburzenia psychiczne oraz zachowania spowodowane przyjmowaniem: alkoholu opioidów przetworów konopi indyjskich leków i substancji o działaniu uspokajającym i nasennym kokainy innych niż kokaina substancji pobudzających substancji halucynogennych tytoniu lotnych rozpuszczalników kilku różnych substancji psychoaktywnych lub substancji innych niż wyżej wymienione. Narkotyki ze względu na ich działanie na ośrodkowy układ nerwowy można podzielić na trzy grupy: 5 substancje działające opóżniająco na układ nerwowy np. kodeina, morfina, opium, barbiturany, leki uspakajające i hipnotyczne substancje pobudzające ośrodkowy układ nerwowy np. amfetamina, kokaina, ecstasy, crack, substancje wywołujące zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym np. haszysz, konopie indyjskie, LSD, psylocybina, meskalina. 4 Chmielewska K., Baran Furga H.: Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane przyjmowaniem substancji psychoaktywnych, CPR Powrót z U Latka A., Gąsiorowski W.: Narkotyki podstawowe rodzaje i opis. Stowarzyszenie KARAN 1997

4 ZDROWOTNE I SPOŁECZNE ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z UŻYWANIEM SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH 6 1. Szkody zdrowotne związane z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych. Uzależnienia Zaburzenia psychiczne ( psychozy stany depresyjne i lękowe) Uszkodzenia narządów wewnętrznych (wątroby, nerek, układu krwiotwórczego i innych) Śmiertelne przedawkowania i zatrucia Infekcje wirusowe i bakteryjne 2. Zachowania podejmowane w związku z używaniem substancji psychoaktywnych. 3. Zagrożenia dla rozwoju (nieprawidłowy sposób zaspokajania potrzeb rozwojowych, kłopoty ze zdobywaniem wykształcenia, kłopoty z prawem) 4. Szkody doznawane przez dzieci i rodziny osób uzależnionych, lub nadużywających substancji psychoaktywnych. PRZYCZYNY UŻYWANIA I SPOSOBY ZAPOBIEGANIA PRZYJMOWANIU SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH PRZEZ DZIECI I MŁODZIEŻ Objawy, które mogą świadczyć o używaniu przez dziecko narkotyków nagłe zmiany nastroju i aktywności, izolowanie i zamykanie się w sobie, spędzanie czasu w samotności, nagłą zmianę przyjaciół, szczególnie na starszych, spadek zainteresowania szkołą, swoim dotychczasowym hobby, sportem, izolowanie się od rodziców i rodziny, niewytłumaczone spóźnienia, późne powroty, kłamstwa, wynoszenie wartościowych przedmiotów z domu, nieuzasadnione posiadanie rzeczy, takich jak np.: bibułki, fajki, igły, strzykawki, tabletki, biały proszek, małe foliowe torebeczki, tuby kleju, smary, używanie tajemniczych określeń podczas rozmów np.: buzować, być na haju, diler, dragi, amfa, spid, dragi, prochy, trawa... może to znaczyć, że dziecko ma kontakt ze środowiskiem narkotycznym. Nie ma jednego czynnika, który decyduje o rozpoczęciu i uzależnieniu się od substancji psychoaktywnej. Inne czynniki mają wpływ na podjęci pierwszych prób użycia substancji psychoaktywnej inne decydują o rozwoju uzależnienia. Podczas uzależnienia od substancji psychoaktywnych dochodzi do nakładania się wielu czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych. Czynniki ryzyka związane z używaniem substancji psychoaktywnych można podzielić na dwa obszary. Pierwszy związany jest z czynnikami, które w okresie adolescencji poprzedzają inicjację czy eksperymentowanie z niektórymi narkotykami. Drugi koncentruje się na czynnikach powiązanych z wyższym ryzykiem lub większym nasileniem problemowego używania substancji psychoaktywnych, a także wysokim prawdopodobieństwem uzależnienia się od nich. 7 6 Ostarzewski K.: Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych. Wydawnictwo Naukowe Scholar Warszawa Ostarzewski K.: Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych. Wydawnictwo Naukowe Scholar Warszawa 2003

5 Czynniki zwiększające ryzyko inicjacji i eksperymentowania z substancjami psychoaktywnymi Najbliższe otoczenie społeczne młodych ludzi oraz preferowany styl życia przebywanie w towarzystwie rówieśników używających substancji psychoaktywnych spotkanie się z ofertami używania i doświadczenie presji uzycia intencja dotycząca używania danej substancji wczesne użycie danej substancji Czynniki związane z poznawczą sferą funkcjonowania spostrzeganie u rówieśników lub innych ważnych osób( rodziców, autorytetów, idoli młodzieżowych) postaw i zachowań aprobujących używanie substancji psychoaktywnych pozytywne oczekiwania co do bezpośrednich skutków działania danej substancji psychoaktywnej na organizm człowieka i jego funkcjonowanie psychospołeczne Właściwości osobnicze podatność na wpływy rówieśnicze niskie poczucie własnej wartości Przyczyny problemowego używania substancji psychoaktywnych 1. Czynniki makrospołeczne ekonomiczne warunki życia stopień przestępczości bezrobocie poziom szkolnictwa uregulowanie prawne 2. Uwarunkowania genetyczne ( zwiększają osobniczą podatność na działanie substancji psychoaktywnych) 3. Czynniki rodzinne trudna sytuacja rodzinna konflikty i nieporozumienia błędy wychowawcze rodziców niespójne praktyki wychowawcze niekorzystny klimat emocjonalny rodziny nadużywanie substancji psychoaktywnych w rodzinie zachowania dewiacyjne rodziców 4. Deficyty rozwojowe nadpobudliwość we wczesnym dzieciństwie przejawianie zachowań agresywnych niska odporność na stres deficyty poznawcze odrzucenie przez rówieśników 5. Stosunek do szkoły i nauki niska motywacja do uczenia niepowodzenia w nauce metody wychowawcze szkoły atmosfera w szkole nieprzystosowanie do wymagań szkolnych 6. Cechy charakteru buntowniczość impulsywność poszukiwanie stymulacji

6 skłonność do zachowań ryzykownych 7. Wczesne rozpoczynanie eksperymentowania z substancjami psychoaktywnymi Działania profilaktyczne Cele działań profilaktycznych 8 1. Rozpowszechnienie prawdziwych i rzetelnych informacji na temat substancji uzależniających 2. kształtowanie świadomych wzorców konsumpcyjnych 3. kształtowanie umiejętności intrapersonalnych, a w szczególności: samoświadomości, samooceny, samodyscypliny 4. kształtowanie umiejętności interpersonalnych, a w szczególności: umiejętności empatycznych, współpracy, komunikowania się oraz rozwiązywania konfliktów. 5. rozwijania umiejętności podejmowania decyzji oraz rozwiązywania problemów, obejmujących między innymi zdolność do wybierania pozytywnych a nie negatywnych stylów życia 6. rozwijanie związków z grupą społeczną i poczucia odpowiedzialności za grupę, do której jednostka należy (rodzina, lokalna społeczność, ogół społeczeństwa) 7. rozwijanie dojrzałej odpowiedzialności jako właściwego wzorca ról do naśladowania przez innych ( obejmujący między innymi: styl życia, postawy wobec używania substancji psychoaktywnych) 8. rozwijanie środowiska rodzinnego, społecznego i środowiska pracy, które podnosiłyby jakość życia wszystkich jego członków 9. kształtowanie reguł prawnych i publicznych w taki sposób, aby były zgodne z ludzkimi potrzebami i wspierały pozytywne style życia. 10. umożliwienie wczesnego rozpoznawania, diagnozowania zagrożeń oraz rozwijania strategii przeciwdziałania, bazujących na znajomości przyczyn szkodliwych uwarunkowań STRONY WARTE POLECENIA E.T Duffy (1983) za Gaś B. Z.: Profilaktyka uzależnień WSZi P 1993