Spór o cel Problematyka celu i celowościowego wyjaśniania
|
|
- Andrzej Kaźmierczak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Zadania współczesnej metafizyki Spór o cel Problematyka celu i celowościowego wyjaśniania Redakcja Naukowa Andrzej Maryniarczyk SDB Katarzyna Stępień Paweł Gondek Lublin Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
2 Recenzent Prof. dr hob. Edmund Morawiec CSsR Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa Opracowanie redakcyjne Grażyna Bury Opracowanie bibliograficzne Agata Szymaniak Korekta językowa Arkadiusz Gudaniec Reet Otsason Na okładce Bardzo bogate godzinki Księcia de Berry, ok. 1415, fragm. Tłumaczenie streszczeń Agnieszka Lekka-Kowalik Korekta techniczna Anna Czajczyk Okładka, skład i łamanie Marcin Pieczyrak Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu ISBN POLSKIE TOWARZYSTWO TOMASZA Z AKWINU Katedra Metafizyki KUL Al. Racławickie 14, Lublin, tel./fax (081) tomasak@kul.lublin.pl Druk i oprawa Zakład Graficzny Colonel s.j. ul. Dąbrowskiego 16, Kraków
3 SPIS TREŚCI W prowadzenie: Rozpoznać cel i odkryć rozum ną przyczynę św ia ta... 7 Słowo K siędza R ektora n a otwarcie sym pozjum Część I CELOWOŚĆ W DZIEJACH FILOZOFII Mieczysław A. Krąpiec OP - Problematyka celu w wyjaśnianiu filozoficznym H onorata Ja k u sz k o -Ź rd d fa i skutki odrzucenia przyczyny celowej w filozofii now ożytnej Piotr Jaroszyński - N a u ka i jej cele w kontekście h isto rii Berthold W ald Wynalezienie ja : Ja n Duns S zk o t-r en é Descartes -J o h n Locke 73 Część II CEL W WYJAŚNIANIU RZECZYWISTOŚCI CEL W FILOZOFICZNYM WYJAŚNIANIU Zbigniew Pańpuch - Wprowadzenie do d y sk u sji Paw eł Gondek - K ontekst odkrycia przyczyny celow ej P eter F o tta - Specyfika przyczynow ania celowego Arkadiusz Gudaniec - Miłość jako form a przyczynowania celowego
4 6 SPIS TREŚCI Zofia J. Zdybicka U S JK - Problem ostatecznego celu życia człowieka i sposób jego realizacji CEL W DZIAŁANIU INDYWIDUALNYM I SPOŁECZNYM Kazim ierz Krajew ski - W prowadzenie do d y sk u sji Tadeusz Biesaga SDB - Cel czy nakaz racją działania moralnego? B arb ara Chyrowicz SSpS - Cel i granice eksperym entu m edycznego Paweł Skrzydlewski - Dobro wspólne z perspektywy antropologicznego indyw i dualizm u i kolektyw izm u K atarzyna Stępień - Cel praw a i działania p ra w n ego CEL W SZTUCE I TECHNICE Im elda Chłodna - W prowadzenie do d y sk u sji H enryk Kiereś - Cel w sztuce i w twórczym d zia ła n iu Agnieszka Lekka-Kowalik - Racjonalność instrum entalna, racjonalność praktyczna i ostateczny cel technonauki Grzegorz Hołub SDB - Problem heteronomicznych celów hodowanych organów Piotr Francuz - Problem celu mediów: komercja, propaganda czy dobro osoby? CEL W ŚWIECIE PRZYRODY I NAUKACH PRZYRODNICZYCH Wojciech Daszkiewicz - W prowadzenie do d y sk u sji Piotr Lenartowicz S J - Celowość dynam iki biologicznej a bezkierunkowość w ewolucjonizmie d a rw in o w skim Józef Turek - Wybór praw i w arunków początkowych we współczesnych teoriach kosmologicznych a cełowość w szechśw ia ta Zenon E. R o sk a l- W yjaśnienia cełowościowe (tełeołogiczne) w fiz y c e Józef M. Dołęga - Czy św iat przyrody m a swój autonomiczny cel? Część III POWSZECHNOŚĆ CELU J a n Sochoń - Czy kultura bez celu? H enryk K iereś - Postmodernizm: człowiek bez c e łu Enrique M artínez - Powszechna obecność cełu a w yjaśnianie tełeołogiczne Andrzej M aryniarczyk SDB -D oskonaląca byty funkcja dobra-cełu
5
6 T A D E U SZ B IE SA G A S D B Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie CEL CZY NAKAZ RACJĄ DZIAŁANIA MORALNEGO? TELEOLOGIZM ETYCZNY ARYSTOTELESA I ŚW. TOMASZA Postaw iony w tytule problem prowokuje do konfrontacji etyki celu-dobra A rystotelesa czy św. Tomasza z etyką kategorycznych nakazów I. K anta. Wyjaśnienie działania, a w tym m oralnego postępowania człowieka w metafizyce realistycznej św. Tomasza oraz w metafizyce idealistyczno-naturalistycznej K anta je st radykalnie różne. W pierwszej, wszelkie wyjaśnianie wpisane je st w rozstrzygnięcie kwestii istnienia, w którym istnienie bytu przygodnego m a swoją podstawę w istnieniu Bytu Absolutnego. W tym ujęciu wszelki dynamizm działania można ująć w znany tomistyczny schemat: exitus - reditus. Wszystko w istnieniu wywodzi się od Boga i w działaniu do Niego zmierza. Cały kosmos, wszystkie stworzenia są w drodze do Boga, skąd pochodzą i w którym jedynie mogą znaleźć oraz zapewnić sobie ostateczne spełnienie1. Każdy byt przygodny 1 Zob. B. Bujo, Die Begründung des Sittlichen. Zur Frage des Eudämonismus bei Thomas von Aquin, Paderborn 1984, s. 95, 183.
7 186 TADEUSZ BIESAGASDB w swej podstawowej inklinacji zachowania istnienia (conservatio sui esse), realizując w pisane w naturę dążenie do rozwoju, do doskonałości, do spełnienia, realizuje swój byt i uczestniczy przez to w Bycie Absolutnym. Nic dziwnego, że w tej perspektywie pojęcie bytu i pojęcie dobra są zamienne: bonum et ens conventuntur2. Amabilność by tu je s t realnym motywem wyjaśniającym działanie. Wszystko zmierza do tego, co je st pożądane (bonum est quod om nia appetunt), odpowiednie, w spółm ierne, właściwe jego naturze (convenies), co doskonali jego naturę (perficiens), co m a tę doskonałość w sobie {perfectum)2, W ten sposób św. Tomasz, wychodząc od podmiotowej, subiektywnej strony dobra, doszedł do obiektywnego uzasadnienia, dlaczego dobro jest dla nas pożądalne, amabilne. D esiderium naturale niejako samo prowadzi byty nieśw iadome do celu. W przypadku człowieka dzieje się to w sposób świadomy i wolny. Człowiek poznaje celowość tendencji własnej n a tury osobowej, rozpoznaje cele pośrednie oraz cel ostateczny i swoje czyny świadomie wpisuje w jego realizację. Dobro-cel, racja wszelkiego działania nie je st konstruow ana przez człowieka, ale zastana wraz z realnym zaistnieniem, wraz z posiadaniem natury bytu osobowego. Omne agens agit propter finem czy też omne agens agit propter bonum. Każdy, w tym również człowiek, działa dla celu, który jest dobrem dlatego, że mając doskonałość w sobie, doskonali naturę człowieka, odpowiada tej naturze i je st przez nią pożądany oraz kochany4. Etyka teleologiczna Arystotelesa jest głównie etyką agatologiczno-aretologiczną. W ymaga rozpoznania dobra-celu i nabycia odpowiednich spraw ności, czyli cnót, które ułatw iają osiągnięcie dobra. Nakazy spełniają w niej rolę wtórną. Naprowadzają n a dobro, ale to ono i spraw ności m oralne, czyli cnoty, 2 Zob. A. Maryniarczyk, Dobro bytu, w: Wierność rzeczywistości, red. Z. J. Zdybicka [i in.], Lublin 2001, s Zob. S. Thomae Aquinatis, Summa theologiae, cura et studio P. Caramello, vol. 1, Torino 1963,1, q. 5, a. 1 i a. 3, ad 2. 4 Zob. Maryniarczyk, art. cyt., s. 140 nn.
8 CEL CZY NAKAZ RACJA DZIAŁANIA MORALNEGO? 187 m ają decydującą rolę w jego realizacji. N akazy czy obowiązki odgrywają rolę pośrednią, mogą pomagać w nabyw aniu cnót. Przy osiągnięciu względnej integracji osobowościowej, po nabyciu jakiegoś stopnia cnót, stają się mniej natarczywe, mniej widoczne, gdyż samo dobro pobudza do jego realizacji, a dzięki cnotom je st bardziej miłowane i łatwiej realizowane. Dobro dla człowieka cnotliwego jest zarówno pociągające, łatwe do realizacji, jak też uszczęśliwiaj ą c e 5. Inaczej w etyce Kanta, która nie jest teorią dobra, ale teorią obrony własnej autonomii przed napierającymi na nią wszelkimi impulsami i motywami. Najważniejsze dla niej jest nie to, co czynię, ale jak to czynię, by nie utracić autonomii czystego podmiotu. Stąd pierwszeństwo będą mieć samonakazy, im peratywy ciągle potwierdzające autonomiczny podmiot. AUTONOMIZM ETYCZNY I. KANTA K ant uwikłany w spór nowożytnego racjonalizmu z empiryzmem, nie tyle go przezwyciężył, co pogłębił dychotomię: empiryzm -aprioryzm. Uczynił to przez radykalne oddzielenie sfery empirycznej od apriorycznej oraz umieszczenie metafizyki i etyki w tej ostatniej. Radykalnie oddzielił od siebie dwa światy: m undus intelligibilis i m undus sensibilis, św iat noumenów i św iat fenomenów, św iat czystego podmiotu, czystej wolności {homo noumenon) i świat cielesności człowieka (homo phaenomenon). Filozofię, a w tym etykę, potraktow ał jako naukę aprioryczną, dostarczającą zasad kategorycznych, w odróżnieniu od n a uk empirycznych, które dostarczają jedynie wiedzy hipotetycznej. Główną ideą aprioryczną, wokół której K ant zbudował swoją m etafizykę moralności, je s t przyjęta przez niego idea 5 Zob. T. Biesaga, Spór o normę moralności, Kraków 1998, s. 271 nn.
9 188 TADEUSZ BIESAGA SDB wolności, idea autonomii czystego podmiotu, czystego rozumu praktycznego, czystej woli. Wolności woli nie da się - jego zdaniem - udowodnić, ale należy ją z góry przyjąć jako właściwość woli wszystkich istot rozumnych, jako daną apriorycznie ideę wolności, którą się kierujem y w działaniu6. Autonomia woli je st właściwością woli - pisze K ant - dzięki której, ona sama sobie jest prawem [podkr.-t. B.] (niezależnie od właściwości przedmiotów woli) 7. Uniwersalność tego praw a wyprowadził K ant z ogólnego pojęcia istoty rozum nej w ten sposób, by obejmowało nie tylko je den podmiot, ale wszystkie podmioty rozumne8. W yraża to pierwsza formuła im peratywu, zwanego formułą autonomii woli czy powszechności prawa. Brzmi ona: [...] postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby stała się powszechnym praw em 9. W ten sposób transcendentalnie ustanowione prawo, imperatywy, obowiązki m ają realizować ideę autonomii. Wszystko, co nie wynika z idei czystego podmiotu chcącego działać autonomicznie, jest traktow ane jako czynnik heteronomiczny, obcy i wrogi autonom ii. Przyczynow anie przez wolność będzie radykalnie przeciwstawione przyczynowaniu przez naturę. Nic dziwnego, że wszelkie motywy, nie tylko przyjemność, korzyść, ale szczęście, wartości, obiektywne dobro natury osoby ludzkiej będą traktow ane jako motywy zniew alające wolę. Form alne imperatywy, maksymy, obowiązki nie motywują się dobrem, ale m ają być dobre tylko na tej podstawie, że są stanowione przez autonomiczny podmiot, który sam siebie nimi wiąże i je st im wierny. Zapewnienie sobie autonomii polega na bezwzględnym posłuszeństwie podjętym przez siebie obowiązkom, przeciw staw iającym się wszelkim skłonnościom Zob. I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, tłum, M. Wartenberg, Warszawa 19843, s Tamże, s Zob. tamże, s Tamże, s. 50.
10 CEL CZY NAKAZ RACJA DZIAŁANIA MORALNEGO? 189 i motywom zewnętrznym. Postępowanie z obowiązku - pisze K ant - m a całkowicie wykluczać wpływ skłonności, a wraz z nią wszelki przedm iot woli, jedyną więc rzeczą, która mogłaby wolę skłaniać jest: obiektywnie - prawo, a subiektywnie - czyste poszanow anie tego praktycznego praw a, to znaczy m a ksyma, że winienem być m u posłuszny naw et z uszczerbkiem dla w szystkich moich skłonności 10. Kompromis ze skłonnościami, z tym, co przyjemne czy szczęściodajne - jest złem moralnym. Teza K anta o radykalnym złu natury ludzkiej wzmacnia odrzucenie natury u podstaw moralności. Znawcy filozofii K anta twierdzą, że przekonanie o radykalnym zepsuciu natury ludzkiej nie tyle jest przez niego uzasadnione filozoficznie, co raczej przejęte z augustyńsko-luterańskiej in terp retacji grzechu pierworodnego11. Do takiej tezy skłania K anta nie tyle naturalistyczne ujęcie natury, czyli zepchnięcie jej do świata determinizmów przyrodniczych, co przeświadczenie, że natu ra przez grzech pierw orodny nie tylko uległa osłabieniu w dążeniu do dobra, ale całkowitemu zepsuciu. Nie tyle m a trudności w dążeniu do dobra, ile zmierza do zła. KONSEKW ENCJE AUTONOMIZMU ETYCZNEGO N a pytanie, dlaczego coś je st powinne moralnie, otrzymujemy więc przeciwstawne odpowiedzi na terenie teleologizmu czy eudajmonizmu Arystotelesa i św. Tomasza oraz deontonomizmu czy etycznego autonomizmu K anta. W pierwszej teorii pada stwierdzenie, że dlatego coś je st powinne, bo jest dobre i szczęściodajne, a w drugiej odwrotnie dlatego jest powinne, bo nakazane. 10 Tamże, s Zob. R. J. Sullivan, The Kantian Critique of Aristotle s Moral Philosophy, The Review of Metaphysics 28 ( ), s. 42.
11 190 TADEUSZ BIESAGA SDB Już Wilhelm Ockham w obronie autonomii i autorytetu Boga twierdził, że coś je st powinne moralnie, gdyż je st ustanowione nakazem absolutnego autorytetu. Nakaz ów nie potrzebuje żadnych racji. Cokolwiek ów autorytet nakaże, to je st dobre. Jeśli Bóg nakaże nienawidzić Boga, nienawiść Boga je st dobra. K ant za taki autorytet uznał czysty podmiot ludzki. Samonakaz podmiotu m a być dobry tylko dlatego, że je st jego nakazem. Podmiot nie m usi szukać dla niego usprawiedliwienia, bo identyfikuje się z nim jako w yrazem swojej autonomii. Możemy zapytać, czy podmiot, który nie podaje racji uzasadniających jego akt autonomii, je st w lepszej sytuacji od podmiotu, który takie racje rozpoznał i je podaje? Wydaje się, że zwolnienie podmiotu z podania racji swoich aktów wolności je st zwolnieniem go z rozumności, z racjonalności, a tym sam ym z właściwie pojętej autonomii. Kantowski»czysty rozum praktyczny«- pisze o tej propozycji T. Styczeń - wolno nam nazwać tylko wolą, a jego»bezwarunkowy imperatyw«jedynie irracjonalnym nakazem [p o d k r.-t. S.] 12. Z samego faktu, że ktoś wydał nakaz, nie wynika, że je st to nakaz racjonalny. Nie je st ważne przy tym, czy nakaz je st narzucony z zewnątrz, czy z wewnątrz człowieka. Jeśli je st nakazem bez racji, czyli nakazem ślepym, nie tylko nie może służyć autonomii człowieka, ale wprost przeciwnie, je st jej zaprzeczeniem. Tak więc A rystotelesa program realizacji dobra i K anta program potw ierdzania niezależności, autonom ii czystego podmiotu, to różne teorie, to różne programy. W pierwszym argum entuje się z pozycji całościowego ujęcia człowieka jako istoty psychofizycznej. W drugim z pozycji dualistycznego rozbicia człowieka na homo noumenon i homo phaenomenon. Są to dwie rzeczywistości rządzące się całkowicie różnymi prawam i. Homo noumenon, jako istota wolna, kieruje się ustanowionym przez siebie praw em. Homo phaenom enon, jako isto ta zmysłowa 12T. Styczeń, Etyka niezależna?, Lublin 1980, s. 43.
12 CEL CZY NAKAZ RACJĄ DZIAŁANIA MORALNEGO? 191 i empiryczna, funkcjonuje w świecie zdeterminowanym przez konieczne praw a przyrody13. Między praw am i człowieka jako istoty rozumnej i wolnej a jego praw am i jako istoty zmysłowej, cielesnej zachodzi nieprzezwyciężalny konflikt. Etyka K anta jest w pisana w ów konflikt i dlatego im peratywy ciągle m uszą zwalczać to, co pochodzi z im pulsów ciała. Można twierdzić, że w antropologii czy etyce arystotelesowsko-tomistycznej nie m a takiego rozbicia czy takiego konfliktu, w którym zmysły, rozum, uczucia, wola toczą bezwzględną w alkę ze sobą. Intelekt nie je st przeciwstawiony poznaniu zmysłowemu, rozum praktyczny woli, a wola uczuciom. W ujęciu zmysłów, rozum u, woli i uczuć, obok dostrzeżenia ich specyfiki, podkreślana jest łączność, współpraca, harm onia. Wzmacniają ją nabyte spraw ności, ratio recta i recta voluntas - dobrzy współpracownicy w rozpoznaniu i realizacji dobra. W antropologii K anta wszystkie władze w człowieku są jakby przeciw staw ione sobie. Czysty rozum, czysta wola przeciwstawiona je st zmysłom, uczuciom, tem u, co cielesne. Nie widać żadnych możliwości zm niejszenia owego rozdarcia, owego konfliktu czy wręcz walki. Etyka formalnych imperatywów skierowanych przeciwko w szystkim n atu raln y m inklinacjom, pożądaniom czy uczuciom, odrzuca możliwość jakiejkolw iek in tegracji cielesności i duchowości człowieka. Dla K anta ideałem jest człowiek silny, kurczowo trzymający się obowiązków, na którego napierają nieustannie różne n a miętności. A rystoteles zna w ew nętrzne konflikty w człowieku, ale sądzi, że może on osiągnąć względną integrację sfery pożądliwej i moralnej. Realizacja dobra m a służyć zdobyciu wewnętrznej integracji sfery sensytywnej, racjonalnej i emocjonalnej w człowieku. Dobre postępowanie, wraz z nabywaniem sprawności moralnych, służy owej integracji. Stąd dla Arystotelesa nie jest 13 Zob. A. Bobko, Myślenie wobec zła. Polityczny i religijny wym iar myślenia w filozofii Kanta i Tischnera, Kraków 2007, s. 153.
13 192 TADEUSZ BIESAGA SDB ideałem K anta człowiek rozdarty konfliktami, ale człowiek dzielny, czyli ten, który osiągnął względną integrację sfery pożądań i obowiązków, który tendencje swojej natury włączył dzięki sprawnościom w skuteczną realizację dobra. Rozum praktyczny ubogacony roztropnością, łatwiej rozpoznaje praw dziw e dobro, wola ubogacona m ęstw em, ła twiej to dobro realizuje. Dzięki tem u wewnętrznem u udoskonaleniu się i zdobytej przez to harm onii, dobro je st łatwiej osiągalne i jeszcze bardziej, i skuteczniej oddziałuje swoją amabilnością i pożądliwością. Jest przez to bardziej pociągające i uszczęśliwiające. Dobro nie je st realizowane - jak chciał K ant - przez nacisk obowiązków, ale przez swoją atrakcyjność, przez wyzwalanie miłości i radości w zintegrow anym podmiocie moralnym. U człowieka cnotliwego, czyny dobre są równocześnie uszczęśliwiające. Dobro własne człowieka cnotliwego nie jest w konflikcie z dobrem wspólnym. Dobro wspólne m a bowiem te same cechy, co dobro własne - udoskonala, wewnętrznie uszczęśliwia zintegi owanego człowieka, daje m u moc poświęcania się dla innych. Zdaniem A rystotelesa, takiej w ew nętrznej harm onii w człowieku pełnym pożądań, emocji i obowiązków, nie zdobywa się od razu. Nie m a jej jeszcze neofita. Może być osiągnięta z czasem, krok po kroku, kiedy przez dobre czyny nabywamy spraw ności moralnych, cnót, czyli przyoblekamy się jakby w drugą naturę, naturę względnie zintegrowanego człowieka, która sprawia, że dobro jest coraz łatwiejsze i coraz więcej możemy go czynić. Szczęściodajność dobra jest dodatkowym motorem napędzającym jego dalszą realizację. Nic dziwnego, że w tego typu etyce praw dziw y święty, to radosny święty, czyli szczęśliwy z nieustannego czynienia dobra. Rozdarty człowiek w propozycji K anta, to człowiek ciągle walczący ze sobą, ze swoimi pragnieniam i, uczuciam i, przyjem nościam i czy radościam i. Im bardziej z powodu tych nieprzyjemności nie chce mu się żyć, a żyje tylko z obowiązku, tym b ardziej realizuje ideał istoty autonomicznej. K ant nie znajduje żadnego pocieszenia dla nieszczęśnika. N a ziemi nic się nie da
14 CEL CZY NAKAZ RACJĄ DZIAŁANIA MORALNEGO? 193 zrobić, być może w wieczności Bóg połączy m oralność ze szczęściem. M oralność w tej perspektyw ie je s t czymś beznadziejnym. Pozostajemy zawsze tym samym rozdartym na dwoje stworzeniem. Wykonujemy niejako syzyfową pracę ciągłego przeciwstawiania się wszystkiemu, co cielesne, emocjonalne, przyjem ne, co niesie radość i szczęście. Taka etyka jest, według M. Schelera, zdradą miłości i radości w postępowaniu moralnym. Jest o p r e s yj n a wobec sfery serca, wobec przeżyć miłości i przeżyć wartości. Z pozycji etyki klasycznej je st opresyjna również wobec całej sfery pożądawczej w człowieku. Nie potrafi włączyć cielesności w realizację dobra. Można domniemywać, że jej następstw em w naszej k ulturze je s t m entalność technicznego podporządkow ania ciała autonom icznem u podmiotowi. T aktyka zdobyw ania absolutnej niezależności okazuje się szczególnie niszcząca dla całej n a tury cielesnej. Autonomizm przekształca się w technokratyzm względem ciała ludzkiego. Arystoteles i św. Tomasz przez analizę teleologii cielesności, płciowości, kobiecości, męskości, ojcostwa, m acierzyństw a, rodzicielstwa, formowali normy m oralne chroniące owe dziedziny życia ludzkiego. Wspólnoty naturalne, ja k rodzina, wspólnota etniczna, narodowa, przedstawione były jako miejsce realizacji i szczęścia człowieka. K ant przekreślił normatywność natury cielesnej, skupił się na autonomii czystego podmiotu. Tak jakby sam a nienależność dla niezależności mogła stanowić najwyższe dobro i szczęście człowieka, a nie realizacja jego osobowej natury. Zdobycie autonomii dla autonomii, bez uszczęśliwiającej realizacji siebie we wspólnocie m ałżeńskiej, rodzicielskiej, społecznej - ja k pokazują współcześni psychoanalitycy - może być przyczyną atomizmu społecznego i współczesnych neuroz. Nie jesteśm y bowiem czystą autonom ią, ale bytem pełnym potrzeb, który do szczęścia potrzebuje wszystkiego, co go otacza, szczególnie więzi z ludźmi i z Bogiem. Teoria zasad zdobywania autonomii nie jest ani integralną teorią człowieka, ani etyką obejmującą pełne dobro natury osoby ludzkiej.
15 194 TADEUSZ BIESAGA SDB Można przypuszczać, że odrzucenie przez K anta normatywności cielesnej natury człowieka, czyli aksjologiczna nihilizacja cielesności człowieka, otw iera perspektyw ę technicznego panow ania nad tą rzeczywistością. Rozum, którego celem je s t zdobycie absolutnej niezależności od tendencji zawartych w naszej naturze cielesnej, łatwo może stać się rozumem technicznym, może sięgnąć po techniczne środki sterow ania ciałem człowieka. Przejście od neom anicheizm u metodologicznego do neomanicheizmu technokratycznego je st bardzo płynne. Argum ent autonomii, wolności człowieka, je st bowiem używany w wielu nurtach bioetycznych, liberalnych, w celu propagowania antykoncepcji, sterylizacji, aborcji, technizacji życia czy to przez techniki in vitro, przez klonowanie człowieka, hybrydy zwierzęco-ludzkie i próby m anipulacji genomem ludzkim. Technokratyzm względem ciała ludzkiego w yrasta więc z postkartezjańskiej i postkantowskiej antropologii dualistycznej, w której,ja autonomiczne, używając siły i przemocy, wyzwala się ze swojej cielesnej powłoki. THE REASON OF MORAL ACTION: PURPOSE OR IMPERATIVE Summary The article aims at confronting Kant s ethics of imperatives with Aristotle s and St Thomas ethics of good-aim. First, it is argued that ethical autonomism is not a theory about realizing good, but a theory about realizing independence and autonomy of a pure subject. This is Kant s idea of the autonomy of pure subject which led him to a radical position of opposing everything what is heteronomous, so to the rejection any subjective motives of acting such as pleasure, happiness, profit, as well as any objective reasons of moral acting such as good or happiness of human person. Secondly, it is shown that ethical autonomism accepts and supports the dualistic conception of man,
16 CEL CZY NAKAZ RACJA DZIAŁANIA MORALNEGO? 195 and its imperatives of pure subject turn against corporeity, so against realizing the full psychophysical nature of human being. One may think that this type of dualistic anthropology and oppressive ethics is at the base of contemporary technocratism in which an autonomous subject equipped with technical reason, steers and manipulates its body. Instead of integrating corporeity into moral acting, we are dealing with technological aggression against it, executed by means of contemporary biotechnology. It mostly concerns the beginning of life and the sexual sphere of human being. Such acts as human cloning, making animal-human hybrids, controlling sexuality by contraception and sterilization, interlarding human body with prosthesis in so called aesthetic surgery are only some examples of totalitarianism with respect to human body.
CEL CZY NAKAZ RACJĄ DZIAŁANIA MORALNEGO? Postawiony w tytule problem prowokuje do konfrontacji etyki celu-dobra
Tadeusz Biesaga SDB CEL CZY NAKAZ RACJĄ DZIAŁANIA MORALNEGO? 1. Teleologizm etyczny Arystotelesa i Św. Tomasza Postawiony w tytule problem prowokuje do konfrontacji etyki celu-dobra Arystotelesa, czy Św.
Etyka problem dobra i zła
Etyka problem dobra i zła Plan wykładu Definicje i podstawowe odróżnienia Problem dobrego życia w klasycznej etyce Arystotelesowskiej Chrześcijańska interpretacja etyki Arystotelesowskiej Etyka - problem
IMPERATYW KATEGORYCZNY
IMPERATYW KATEGORYCZNY (łac. imperativum debitum nakazana powinność, obowiązujący nakaz, obowiązek) podstawowa, ogólna, uniwersalna, formalna zasada w etyce I. Kanta, która kategorycznie, czyli bezwarunkowo,
IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA
IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA PROJEKT ETYKI KANTA W POSZUKIWANIU OBIEKTYWNYCH PODSTAW ETYKI Wobec krytyki Huma Immanuel Kant stara się znaleść jakąś obiektywną podstawę dla etyki, czyli wykazać, że
ZAGADNIENIA NA KOLOKWIA
ZAGADNIENIA NA KOLOKWIA RACJONALIZM XVII WIEKU [COPLESTON] A. KARTEZJUSZ: 1. metoda matematyczna i) cel metody ii) 4 reguły iii) na czym polega matematyczność metody 2. wątpienie metodyczne i) cel wątpienia
Biesaga T., Imperatyw,, w: Powszechna Encyklopedia Filozofii, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, t. 4, Lublin 2003, s IMPERATYW (łac.
IMPERATYW (łac. imperativum nakaz) podstawowa, ogólna, uniwersalna, formalna zasada w etyce I. Kanta, która kategorycznie czyli bezwarunkowo, skłania rozumną wolę człowieka do działania moralnego. Wyraża
Wykład 4: Etyka w Akademii Krakowskiej Dr Magdalena Płotka
Wykład 4: Etyka w Akademii Krakowskiej Dr Magdalena Płotka E-mail: magdalenaplotka@gmail.com Dwa rodzaje etyki w Krakowie Burydanowska: Burydan podkreślał wagę ideału wychowawczego etyki Burydan oddzielał
Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki. Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Definicja etyki : Etykę stanowi ustalenie, które działania ludzkie chronią zgodne z prawdą dobro osób
Przewodnik. Do egzaminu z Filozofii Człowieka. Kierunek Filozofia semestr III. opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu)
Przewodnik Do egzaminu z Filozofii Człowieka Kierunek Filozofia semestr III opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu) Katedra Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Warszawa 2004 Treści
PROJEKT NAUKOWEJ ETYKI ETYKA OSIEMNASTEGO WIEKU
PROJEKT NAUKOWEJ ETYKI ETYKA OSIEMNASTEGO WIEKU ETYKA I METODA NAUKOWA Metoda naukowa uniwersalne narzędzie poznania prawdy. pozwala ustalić prawdę ponad wszelką wątpliwość powoduje bardzo dynamiczny rozwój
Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności
Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności Rozdział II Pojęcie każdej istoty rozumnej, która dzięki wszystkim maksymom swej woli musi się uważać za powszechnie prawodawczą, by z
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Wartości w wychowaniu
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Wartości w wychowaniu prof. Ewa Chmielecka Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 20 października 2009 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTETDZIECIECY.PL O czym
Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II
Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II Wojciech Kosek Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka, Bielsko-Biała, 10. kwietnia 2014 r. Konferencja Personalistyczna koncepcja wychowania
Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych
Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych 2011-10-01 Plan wykładu 1 Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych 2 Podział dyscyplin filozoficznych Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych:
RADOŚĆ W MYŚLI ŚW. TOMASZA Z AKWINU NAUKOWE TOWARZYSTWO TOMISTYCZNE 5 GRUDNIA 2018 DR HAB. MAGDALENA PŁOTKA
RADOŚĆ W MYŚLI ŚW. TOMASZA Z AKWINU NAUKOWE TOWARZYSTWO TOMISTYCZNE 5 GRUDNIA 2018 DR HAB. MAGDALENA PŁOTKA TOMASZ A RADOŚĆ Radość - pełnia i kres uczuć, w której dokonuje się spełnienie wszystkich pragnień
I Z A B E L L A A N D R Z E J U K
I Z A B E L L A A N D R Z E J U K bo bez przyjaciół nikt nie mógłby pragnąć żyć, chociażby posiadał wszystkie inne dobra; wszak i ci, którzy mają bogactwa, stanowisko i władzę, zdają się najbardziej potrzebować
Hugo Grotius ( ) Franciszek Suarez ( ) Samuel Pufendorf ( )
Hugo Grotius (1583-1645) Franciszek Suarez (1548-1617) Samuel Pufendorf (1632-1694) Tomistyczna koncepcja prawa jako rozumnego urządzenia świata (Hugo Grotius) Woluntarystyczna wizja prawa, którego źródłem
FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY
EGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 2013/2014 FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY ROZWIĄZANIA ZADAŃ I SCHEMAT PUNKTOWANIA MAJ 2014 2 Egzamin maturalny z filozofii Część I (20 punktów) Zadanie 1. (0 3) Obszar standardów
ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ
ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2011 Recenzował prof. dr hab. TADEUSZ BUKSIŃSKI Opracowanie redakcyjne
Człowiek rzecz czy osoba
U r s z u l a W o l s k a Człowiek rzecz czy osoba? filozoficzne ujęcie człowieka jako osoby terapią dla zagubionych w płynnej ponowoczesności WYDAWNICTWO von borowiecky Radzymin 2017 3 Człowiek rzecz
1. Dyscypliny filozoficzne. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016
1. Dyscypliny filozoficzne Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Pochodzenie nazwy filozofia Wyraz filozofia pochodzi od dwóch greckich słów:
PROBLEMATYKA WOLI JAKO INTELEKTUALNEJ WŁADZY DĄŻENIOWEJ W TEKSTACH ŚW. TOMASZA Z AKWINU
PROBLEMATYKA WOLI JAKO INTELEKTUALNEJ WŁADZY DĄŻENIOWEJ W TEKSTACH ŚW. TOMASZA Z AKWINU Appetitus intellectivus Określenie woli jako pożądania intelektualnego wskazuje na ścisłą zależność woli od intelektu.
Argument teleologiczny
tekst Argument teleologiczny i piąta droga św. Tomasza z Akwinu Argument z celowości 1. W świecie obserwujemy celowe działanie rzeczy, które nie są obdarzone poznaniem (np. działanie zgodnie z prawami
Filozofia, Germanistyka, Wykład I - Wprowadzenie.
2010-10-01 Plan wykładu 1 Czym jest filozofia Klasyczna definicja filozofii Inne próby zdefiniowania filozofii 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady 3 Metafizyka Ontologia Epistemologia
SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE - FILOZOFIA JAKO TYP POZNANIA. 1. Człowiek poznający Poznanie naukowe... 16
SPIS TREŚCI P r z e d m o w a... 5 P r z e d m o w a do d r u g i e g o w y d a n i a... 7 P r z e d m o w a do t r z e c i e g o w y d a n i a... 9 P r z e d m o w a do c z w a r t e g o w y d a n i a...
Panorama etyki tomistycznej
Panorama współczesnej etyki tomistycznej w Polsce Artur Andrzejuk Ramy organizacyjne organizacyjne 1946 - Wydział Filozoficzny KUL J. Keller, W. Bednarski, K. Wojtyła, T. Styczeń, A. Szostek. J. Gałkowski,
AUTONOMIA JAKO ZASADA ETYCZNOŚCI
FUNDACJA NA RZECZ NAUKI POLSKIEJ EWA NOWAK-JUCHACZ AUTONOMIA JAKO ZASADA ETYCZNOŚCI KANT, FICHTE, HEGEL WROCŁAW 2002 SPIS TREŚCI Przedmowa. WOLNOŚĆ I FILOZOFIA 7 Część I. KANT 13 Rozdział I. WOLA I JEJ
DOBRO JAKO RATIO COGNITIONIS PRACTICAE I PODSTAWA WYRÓŻNIANIA. Arystoteles wyróżnił trzy odmienne dziedziny ludzkiej racjonalnej aktywności.
Tadeusz Biesaga SDB DOBRO JAKO RATIO COGNITIONIS PRACTICAE I PODSTAWA WYRÓŻNIANIA DZIEDZINY PRAXIS 1. Trzy dziedziny ludzkiej aktywności. Arystoteles wyróżnił trzy odmienne dziedziny ludzkiej racjonalnej
GWSP GIGI. Filozofia z aksjologią. dr Mieczysław Juda
GWSP Filozofia z aksjologią dr Mieczysław Juda GIGI Filozofia z aksjologią [5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke a i sceptycyzm Hume a Filozofia z aksjologią [5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke a i sceptycyzm
KIERUNEK: FILOZOFIA. Plan studiów drugiego stopnia Rok akademicki 2017/2018. Zbo zaliczenie bez oceny Z zaliczenie z oceną E egzamin
KIERUNEK: FILOZOFIA Plan studiów drugiego stopnia Rok akademicki Zbo zaliczenie bez oceny Z zaliczenie z oceną E egzamin ROK I (cykl kształcenia 2017-2019) Semestr zimowy letni Wykłady ogólnouniwersyteckie
OPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI
OPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI T O M 8 T E X T U S E T S T U D I A 1987 SUBSYSTENCJA I OSOBA WEDŁUG ŚW. TOMASZA Z AKWINU REDAKTOR TOMU: MIECZYSŁAW GOGACZ A K A D E M I A T E O L O G I I K A T O L I C K
Przewodnik. Do wykładów i egzaminu z Filozofii Człowieka. Kierunek Filozofia semestr III. opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu)
Przewodnik Do wykładów i egzaminu z Filozofii Człowieka Kierunek Filozofia semestr III opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu) Katedra Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Warszawa
ETYKA OBOWIĄZKU I. KANTA A ETYKA SZCZĘŚCIA ARYSTOTELESA. 1. Człowiek zintegrowany a człowiek wewnętrznie rozdarty
Tadeusz Biesaga SDB ETYKA OBOWIĄZKU I. KANTA A ETYKA SZCZĘŚCIA ARYSTOTELESA 1. Człowiek zintegrowany a człowiek wewnętrznie rozdarty Etyka Kanta zbudowana jest na stałym, niezmiennym konflikcie prawa moralnego
TEMAT PRACY SOKRATEJSKA IDEA NIEWIEDZY JAKO ŹRÓDŁA ZŁA MORALNEGO A ETYKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU ANALIZA PORÓWNAWCZA ETYKA SOKRATESA ETYKA ŚW.
TEMAT PRACY SOKRATEJSKA IDEA NIEWIEDZY JAKO ŹRÓDŁA ZŁA MORALNEGO A ETYKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU ANALIZA PORÓWNAWCZA ETYKA SOKRATESA ETYKA ŚW. TOMASZA 399 0 1274 2012 PLAN PRACY I. Etyka Sokratesa II. System
KLUCZ PUNKTOWANIA ODPOWIEDZI
Egzamin maturalny maj 2009 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY KLUCZ PUNKTOWANIA ODPOWIEDZI Zasady oceniania: za rozwiązanie wszystkich zadań można uzyskać maksymalnie 50 punktów (w tym za rozwiązanie zadań
Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk
Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk 10 października 2009 Plan wykładu Czym jest filozofia 1 Czym jest filozofia 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady Znaczenie
Przewodnik. do egzaminów doktorskich z filozofii w Instytucie Chemii Fizycznej
Przewodnik do egzaminów doktorskich z filozofii w Instytucie Chemii Fizycznej Instytut Filozofii Wydział Filozofii Chrześcijańskiej Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego WARSZAWA 2005 ZAKRES EGZAMINU
SPIS TREŚCI. Część pierwsza KRYTYKA ESTETYCZNEJ WŁADZY SĄDZENIA
SPIS TREŚCI Przedmowa tłumacza................. XI KRYTYKA WŁADZY SĄDZENIA Przedmowa do pierwszego wydania............ 3 Wstęp...................... 11 I. O podziale filozofii............... 11 II. O suwerennej
Osoba podstawą i zadaniem pedagogiki. Izabella Andrzejuk
Osoba podstawą i zadaniem pedagogiki Izabella Andrzejuk Plan wystąpienia 1. Człowiek jako osoba 1. Relacje osobowe 2. Istota wychowania 1. Znaczenie relacji osobowych w wychowaniu 3. Pedagogika, filozofia
Artur Andrzejuk ISTOTA EDUKACJI KATOLICKIEJ
Artur Andrzejuk ISTOTA EDUKACJI KATOLICKIEJ Edukacja Kształcenie Wychowywanie SKUTEK SKUTEK Trafianie na prawdę i dobro Trwanie przy prawdzie i dobru Odnosi się do poznawania Odnosi się do postępowania
UJĘCIE SYSTEMATYCZNE ARGUMENTY PRZECIWKO ISTNIENIU BOGA
UJĘCIE SYSTEMATYCZNE ARGUMENTY PRZECIWKO ISTNIENIU BOGA ARGUMENTY PRZECIW ISTNIENIU BOGA ARGUMENTY ATEISTYCZNE 1 1. Argument z istnienia zła. (Argument ten jest jedynym, który ateiści przedstawiają jako
Karta (sylabus) modułu/przedmiotu Pedagogika... (Nazwa kierunku studiów)
Przedmiot: Antropologia kulturowa Karta (sylabus) modułu/przedmiotu Pedagogika... (Nazwa kierunku studiów) studia pierwszego stopnia Przedmiot w języku angielskim: Cultural anthropology Kod przedmiotu:
COŚ TY ATENOM ZROBIŁ SOKRATESIE. Paweł Bortkiewicz
COŚ TY ATENOM ZROBIŁ SOKRATESIE Paweł Bortkiewicz bortpa@amu.edu.pl Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie, Że ci ze złota statuę lud niesie, Otruwszy pierwej... REWOLUCJA SOKRATEJSKA uwydatnienie sprzeczności
A Marek Piechowiak FILOZOFIA PRAW CZŁOWIEKA. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony
A 345459 Marek Piechowiak V FILOZOFIA PRAW CZŁOWIEKA Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony Lublin 1999 Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego SPIS TREŚCI WSTĘP 1. Wstępna
Filozoficzna interpretacja doświadczenia mistycznego w ujęciu Mieczysława Gogacza. Izabella Andrzejuk
Filozoficzna interpretacja doświadczenia mistycznego w ujęciu Mieczysława Gogacza. Izabella Andrzejuk Doświadczenie mistyczne w filozofii i teologii Wydaje się, iż ujęcie doświadczenia mistycznego zarazem
Andrzej L. Zachariasz. ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii
Andrzej L. Zachariasz ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2004 Opiniowali Prof. zw. dr hab. KAROL BAL Prof. dr hab.
Artur Andrzejuk OSOBOWY WYMIAR EDUKACJI
Artur Andrzejuk OSOBOWY WYMIAR EDUKACJI Edukacja Kształcenie Wychowywanie SKUTEK SKUTEK Trafianie na prawdę i dobro Trwanie przy prawdzie i dobru Odnosi się do poznawania Odnosi się do postępowania Osobowy
EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA
Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY Klucz punktowania odpowiedzi MAJ 2010 2 Zadanie 1. (0 2) problemów i tez z zakresu ontologii, epistemologii,
Wiesław M. Macek. Teologia nauki. według. księdza Michała Hellera. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Wiesław M. Macek Teologia nauki według księdza Michała Hellera Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa 2010 Na początku było Słowo (J 1, 1). Książka ta przedstawia podstawy współczesnej
Argument teleologiczny
tekst Argument teleologiczny i piąta droga św. Tomasza z Akwinu Tekst piątej drogi (z celowości): Piąta Droga wywodzi się z faktu kierowania rzeczami. Stwierdzamy bowiem, że pewne rzeczy, które są pozbawione
Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant
Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant 2011-10-01 Plan wykładu 1 Immanuel Kant - uwagi biograficzne 2 3 4 5 6 7 Immanuel Kant (1724-1804) Rysunek: Immanuel Kant - niemiecki filozof, całe życie
Koncepcja religii w tomizmie konsekwentnym. Mieczysław Gogacz
Koncepcja religii w tomizmie konsekwentnym Mieczysław Gogacz Teoria relacji osobowych - punkt wyjścia osoba jako byt posiada doskonalsze osobowe istnienie u bytów osobowych z racji ich doskonałości inaczej
Karta Opisu Przedmiotu
Politechnika Opolska Wydział Elektrotechniki, Automatyki i Informatyki Kierunek studiów Profil kształcenia Poziom studiów Specjalność Forma studiów Semestr studiów Karta Opisu Przedmiotu ELEKTROTECHNIKA
Wstęp. Cele kształcenia
Paweł Kołodziński Etyka Wstęp Przedmiot etyka jest nieobowiązkowy. Można go wybrać zarówno zamiast religii, jak i równolegle z religią (patrz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia
Karta (sylabus) modułu/przedmiotu Pedagogika... (Nazwa kierunku studiów)
Karta (sylabus) modułu/przedmiotu Pedagogika... (Nazwa kierunku studiów) studia pierwszego stopnia Rok: I Przedmiot: Filozofia Philosophy Semestr: I Rodzaje zajęć i liczba godzin: Studia stacjonarne Studia
GENERATOR MYŚLI HUMANISTYCZNEJ
Autorka: Małgorzata Kacprzykowska ETYKA W GIMNAZJUM Temat (1): Czym jest etyka? Cele lekcji: - zapoznanie z przesłankami etycznego opisu rzeczywistości, - pobudzenie do refleksji etycznej. Normy wymagań
Immanuel Kant ( )
Immanuel Kant (1724-1804) Studiował logikę, metafizykę i nauki przyrodnicze (fizykę) na uniwersytecie w Królewcu, stolicy Prus Zakonnych (lenna polskiego w latach 1466-1525), Prus Książęcych (lenna polskiego
Czy i jak możliwe jest rozstrzygnięcie sporu etycznego o IVF? Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN
Czy i jak możliwe jest rozstrzygnięcie sporu etycznego o IVF? Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN z.szawarski@uw.edu.pl 26.VI.2013 Dwa rodzaje sporów Spór teoretyczny Nauka Filozofia
RACJONALIZM. w szerokim znaczeniu czyli
RACJONALIZM w szerokim znaczeniu czyli ANTYIRRACJONALIZM Racjonalista potocznie uporządkowany logiczny ważący różne racje rozsądny krytyczny znający i wykorzystujący wyniki różnych nauk mało uczuciowy
Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk
Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece
Problem nierozerwalności zagadnienia polityki i etyki w starożytnej Grecji. przyjaźń i polityka 2
Izabella Andrzejuk Rozumienie philia w starożytnym świecie greckim Odnosi się do osób indywidualnych, ale dotyczy także spraw społecznych (dziedzina moralności i polityki) Problem nierozerwalności zagadnienia
Czym jest zło? Materiały do lekcji z podstawowych zagadnieo z etyki
Czym jest zło? Materiały do lekcji z podstawowych zagadnieo z etyki Rodzaje zła według Leibniza: Zło moralne grzech Czyn nieetyczny Zło Zło fizyczne cierpienie ból Zło metafizyczne niedoskonałośd Wybrakowanie
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna. 2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia średniowieczna a starożytna 2 3 Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej Ogólna charakterystyka filozofii
OPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI
OPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI T O M 4 T E X T U S E T S T U D I A 1 9 82 AWICENNA I ŚREDNIOWIECZNA FILOZOFIA ARABSKA (Wydanie drugie - 1983) REDAKCJA TOMU: MIECZYSŁAW GOGACZ A K A D E M I A T E O L O
Etyka kompromisu. Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego -PZH z.szawarski@uw.edu.
Etyka kompromisu Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego -PZH z.szawarski@uw.edu.pl 20.IX.2013 Struktura problemu Ład społeczny Konflikt Kompromis Ład
Nazwa. Wstęp do filozofii. Typ przedmiotu. Jednostka prowadząca Jednostka dla której przedmiot jest oferowany
Nazwa Kierunek Poz. kształcenia Jednostka prowadząca Jednostka dla której przedmiot jest oferowany Typ Opis Wstęp do filozofii kognitywistyka studia st. stacjonarne Wydział Filozofii i Socjologii, nstytut
BIOETYKA Wykład 11 Historia, otwarte pytania i problemy. Krzysztof Turlejski. Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
BIOETYKA Wykład 11 Historia, otwarte pytania i problemy. Krzysztof Turlejski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Ważne rozróżnienie: opis i ocena Rozróżnienie między zdaniami opisowymi i oceniającymi.
Baruch Spinoza ( )
Baruch Spinoza (1632-1677) Dla jednych: najszlachetniejszy i najbardziej godny miłości z wielkich filozofów (B. Russell). Dla innych: Największy heretyk XVII wieku. Obrońca diabła. Duchowy sabotaŝysta.
FENOMENOLOGIA POLSKA Roman Ingarden ij jego uczniowie. Artur Andrzejuk
FENOMENOLOGIA POLSKA Roman Ingarden ij jego uczniowie i Artur Andrzejuk Plan wykładu Roman Ingarden Fenomenologia Edmunda Husserla Tzw. druga fenomenologia Ingardena Uczniowie Ingardena Fenomenologia dzisiaj
David Hume ( )
David Hume (1711-1776) Chciał być Newtonem nauk o człowieku. Uważał, że wszystkie nauki (oprócz matematyki i logiki), również filozofia, powinny kierować się metodą eksperymentalną, opartą na doświadczeniu.
Ku wolności jako odpowiedzialności
Marcin Kilanowski Ku wolności jako odpowiedzialności Dewey, Rorty, Habermas o nowej jakości w demokracji Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Toruń 2013 Spis treści Od Autora 11 Wstęp 13
Wola PEF Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 1
WOLA (gr. [boúlesis], [proáiresis]; łac. voluntas) władza rozumnego pożądania, której celem jest osiągnięcie dobra. Na zagadnienie w. można patrzeć z dwóch punktów widzenia: a) ogólnego wówczas przez w.
Johann Gottlieb Fichte
Johann Gottlieb Fichte 1762-1814 Fichte i kant Kant odniósł tylko częściowy sukces szukając transcendentalnej jedności naszego poznania, ponieważ był pod zbytnim wpływem empiryzmu. Treść nie jest nam po
Filozofia bytu w tekstach Tomasza z Akwinu
Artur Andrzejuk Filozofia bytu w tekstach Tomasza z Akwinu Wydawnictwo von borowiecky Warszawa 2018 PROJEKT OKŁADKI, OPRACOWANIE GRAFICZNE, SKŁAD I ŁAMANIE Maciej Głowacki REDAKCJA JĘZYKOWA Elżbieta Pachciarek
Filozofia szkół Hellenistycznych. Tomasz Stępień
Filozofia szkół Hellenistycznych Tomasz Stępień Szkoły okresu hellenistycznego Epikureizm (Epikur) Stoicyzm (Zenon z Kition) Sceptycyzm (Pirron i Akademia) Eklektyzm (Późna Akademia - Cyceron) Szkoła Epikurejska
ESTETYKA FILOZOFICZNA
3 GÜNTHER PÖLTNER ESTETYKA FILOZOFICZNA Tłumaczenie Juliusz Zychowicz Wydawnictwo WAM Kraków 2011 5 SPIS TREŚCI Przedmowa 9 1 Problem określenia przedmiotu estetyki filozoficznej 11 1.1 Potoczne określenie
Antropologiczne uzasadnienie acedii w myśli Tomasza z Akwinu i wybranych tomistów
Antropologiczne uzasadnienie acedii w myśli Tomasza z Akwinu i wybranych tomistów dr Anna Kazimierczak-Kucharska Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Każdy z nas jest zagrożony acedią
Tomasz Dreinert Zagadnienie "rzeczy samej w sobie" w transcendentalizmie Immanuela Kanta. Pisma Humanistyczne 3,
Tomasz Dreinert Zagadnienie "rzeczy samej w sobie" w transcendentalizmie Immanuela Kanta Pisma Humanistyczne 3, 137-143 2001 Tomasz D reinert ZAGADNIENIE RZECZY SAMEJ W SOBIE W TRANSCENDENTALIZMIE IMMANUELA
Chcę poznać Boga i duszę. Filozofowie o Absolucie
Chcę poznać Boga i duszę Filozofowie o Absolucie W jaki sposób można poznać Boga? Jak poznać Kogoś, Kto pozostaje niewidzialny i niepoznawalny? Szukając argumentów na istnienie Boga Świat (np. Teoria Wielkiego
DEKALOG gdzie szukać informacji? YouCat KKK
gdzie szukać informacji? YouCat 348 351 KKK 2052 2082 Jacek Salij Dekalog o. Adam Szustak, Konferencje o Dekalogu Valerio Bocci Dziesięć przykazań wyjaśniane dzieciom Wiesława Lewandowska Pan Bóg nie robi
Dlaczego matematyka jest wszędzie?
Festiwal Nauki. Wydział MiNI PW. 27 września 2014 Dlaczego matematyka jest wszędzie? Dlaczego świat jest matematyczny? Autor: Paweł Stacewicz (PW) Czy matematyka jest WSZĘDZIE? w życiu praktycznym nie
DIETRICH VON HILDEBRAND CZYM JEST FILOZOFIA? Tłumaczenie. Paweł Mazanka Janusz Sidorek. Wydawnictwo WAM
DIETRICH VON HILDEBRAND CZYM JEST FILOZOFIA? Tłumaczenie Paweł Mazanka Janusz Sidorek Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści OD TŁUMACZY 9 Kim był Dietrich von Hildebrand? 9 Nawrócenie 12 Stosunek do
FILOZOFOWIE UMYSŁU. Angielskie oświecenie
FILOZOFOWIE UMYSŁU Angielskie oświecenie JOHN LOCKE (1632-1704) NOWY ARYSTOTELES Locke w 1690 roku wydaje swoje podstawowe dzieło filozoficzne: En essay concerning the human understanding (Rozważania dotyczące
według Bonawentury i Tomasza z Akwinu Podporządkowanie rozumienia czy wnikanie w głębię?
według Bonawentury i Tomasza z Akwinu Podporządkowanie rozumienia czy wnikanie w głębię? Wchodzi do jego celi św. Bonawentura, który w naukach i pobożności zawsze był jego towarzyszem, i widzi Tomasza
Przewodnik. do egzaminów doktorskich z filozofii
Przewodnik do egzaminów doktorskich z filozofii Instytut Filozofii Wydział Filozofii Chrześcijańskiej Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego WARSZAWA 2010 ZAKRES EGZAMINU 1. Elementy metafilozofii
Dr hab. Maciej Witek Instytut Filozofii, Uniwersytet Szczeciński.
Dr hab. Maciej Witek Instytut Filozofii, Uniwersytet Szczeciński http://mwitek.univ.szczecin.pl pok. 174, gmach Wydziału Humanistycznego US przy ul. Krakowskiej etyka moralność etyka moralność reguły,
Filozofia człowieka. Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje
Filozofia człowieka Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje Spotkanie źródłem poznania i nauk POZNAWANIE 2 Jedność doświadczenia filozoficznego Filozofia nauką o zasadach ( principia) Do wiedzy o
Rodzaje argumentów za istnieniem Boga
Rodzaje argumentów za istnieniem Boga Podział argumentów argument ontologiczny - w tym argumencie twierdzi się, że z samego pojęcia bytu doskonałego możemy wywnioskować to, że Bóg musi istnieć. argumenty
Przedmiot, źródła i drogi poznania
Wieloznaczność pojęcia poznanie Czynność (uświadomiona) Rezultat czynności Pozostałe czynności, mające na celu uzyskanie informacji 1.Relacja poznawcza. Przedmiot Podmiot Akty poznawcze 1.1 Przedmiot poznania:
LEGENDA. Kolory pomarańczowy lub czarny oznaczają tematy i wiedzę obowiązkowe.
LEGENDA Kolory pomarańczowy lub czarny oznaczają tematy i wiedzę obowiązkowe. Kolor niebieski oznacza tematy dodatkowe (będzie można otrzymać za nie dodatkowe punkty, które będą mogły pozytywnie wpłynąć
Jan Paweł II o miłości
S. prof. Zofia Zdybicka KUL, Lublin Jan Paweł II o miłości W centrum zainteresowania Ks. Karola Wojtyły, a następnie Jana Pawła II, był człowiek i jego najważniejsze działanie ludzka miłość, zwłaszcza
116. Czy są Duchy, które wiecznie pozostaną na niższych stopniach rozwoju?
Rozwój Duchów Bóg stworzył wszystkie Duchy prostymi i nie posiadającymi wiedzy. Każdemu z nich wyznaczył misję, by mógł się uczyć i krok po kroku osiągać doskonałość poprzez poznawanie prawdy i zbliżanie
Mieczysław Gogacz. Przedmowa
1 Mieczysław Gogacz Przedmowa Książka jest prezentacją krótkich opracowań poglądów i przytoczonych tekstów św. Tomasza z Akwinu. Poglądy są ułożone w zespoły nauk filozoficznych, wyjaśniających, kim jest
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku SYLABUS W CYKLU KSZTAŁCENIA 2014/2016. Filozofia i bioetyka
Jednostka Organizacyjna: Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku SYLABUS W CYKLU KSZTAŁCENIA 2014/2016 Katedra Nauk Społecznych Kierunek: Fizjoterapia Rodzaj studiów i profil (I stopień/ii stopień,
Dorota Zapisek "Wola i intelekt w lozo i Tomasza z Akwinu", Mateusz Penczek, Kraków 2012 : [recenzja] Rocznik Tomistyczny 4,
"Wola i intelekt w lozo i Tomasza z Akwinu", Mateusz Penczek, Kraków 2012 : [recenzja] Rocznik Tomistyczny 4, 335-338 2015 Recenzja Mateusz Penczek, Wola i intelekt w filozofii Tomasza z Akwinu, Wydawnictwo
Nauka & Wiara. DSW Wrocław 27 kwietnia 2013
Nauka & Wiara DSW Wrocław 27 kwietnia 2013 Nauka & Wiara c, TM, All rights (lefts) reserved, etc... DSW Wrocław 27 kwietnia 2013 Bohaterowie dramatu Bohaterowie dramatu Wiara Nauka Bohaterowie dramatu
SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA
SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Przedmiot: etyka Klasy: VI Rok szkolny: 2015/2016 Szkoła: Szkoła Podstawowa im. Batalionów AK Gustaw i Harnaś w Warszawie ul. Cyrklowa 1 Nauczyciel prowadzący: mgr Piotr
PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE SEMINARIUM OPCJONALNE: ETYKA, BIOETYKA, ETYKA MEDYCZNA
PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE Studia stacjonarne WF AIK NAZWA PRZEDMIOTU: SEMINARIUM OPCJONALNE: ETYKA, BIOETYKA, ETYKA MEDYCZNA NAZWA PRZEDMIOTU PO ANGIELSKU: ELECTIVE SEMINAR: ETHICS, BIOETHICS, MEDICAL
Zagadnienia na zaliczenie z Etyki: 1.Czyny są: - etycznie dobre, etycznie złe lub etycznie obojętne. 2. Definicja Etyki.
Zagadnienia na zaliczenie z Etyki: 1.Czyny są: - etycznie dobre, etycznie złe lub etycznie obojętne 2. Definicja Etyki. Etyka - jest filozoficzną dziedziną wiedzy. Jest to refleksja nad moralnością człowieka.
EGZAMIN MATURALNY 2011 FILOZOFIA
Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2011 FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY MAJ 2011 2 Egzamin maturalny z filozofii poziom podstawowy Zadanie 1. (0 3) Obszar standardów A. Zenon z Kition