Rośliny okrytonasienne. kwiaty, nasiona, owoce.

Transkrypt

1 Rośliny okrytonasienne kwiaty, nasiona, owoce.

2 KWIATY

3 Kwiat roślin okrytonasiennych Budowa kwiatu: A - płatek korony, B - pręcik, B1 - główka pręcika, B2 - nitka pręcika, C - słupek, C1 - znamię słupka, C2 szyjka słupka, C3 - zalążnia, D - zalążek, E - dno kwiatowe, F - działka kielicha, G - szypułka kwiatowa

4 Słupkowie Zespół owocolistków w kwiatach roślin okrytozalążkowych, tworzący jeden lub więcej słupków. W słupkowiu wolnoowockowym każdy owocolistek tworzy odrębny słupek, w słupkowiu zrosłoowockowym zrośnięte owocolistki tworzą jedną zalążnię słupka. Pręcik Organ męski kwiatu, służący do produkcji ziaren pyłku, w których tworzą się plemniki. Pręcik zbudowany jest z nitki i główki, w której występują zazwyczaj dwa pylniki, złożone z dwóch woreczków pyłkowych. Liczba pręcików jest różna u różnych roślin, mogą być one wolne lub zrośnięte, ułożone w jednym lub wielu okółkach (najczęściej dwóch).

5 Pyłek lilii królewskiej

6 Pyłek trzykrotki składa się z k. wegetatywnej (która wytworzy łagiewkę pyłkową) i k. generatywnej (która w łagiewce podzieli się na dwie komórki plemnikowe) - jądro generatywne jest wydłużone, wegetatywne mniejsze i nieregularne.

7 Ziarna pyłku wiesiołka dwuletniego - są podczas wypylenia połączone w większe grupy za pomocą nitkowatych struktur powstających w dojrzewającym pylniku.

8 Kiełkujące ziarno pyłku. Łagiewka pyłkowa jest rosnącą komórką wegetatywną.

9 Ziarna pyłku słonecznika

10 Ziarna pyłku

11 Pylniki jasnoty białej

12 Pyłek na powierzchni pylników

13 Powierzchnia pylników

14 Okwiat To część kwiatu złożona zwykle z kielicha i korony. Okwiat służy ochronie pręcików i słupków, a także jako powabnia u roślin owadopylnych dzięki zapachowi i kolorom, dla zapylających je owadów, ptaków czy ssaków. U jednoliściennych występuje okwiat pojedynczy, który składa się z dwóch okółków jednakowych listków okwiatu - barwnych jak u tulipana lub zielonych jak u kosmatki. Niektóre rośliny zatraciły okwiat tylko częściowo lub całkowicie np. wierzba, trawy.

15 pszczoła w pracy

16

17 Zalążnia To rozszerzona dolna część słupka powstałego z jednego (zalążnia jednokomorowa) lub kilku (zalążnia wielokomorowa) zrośniętych owocolistków. W komorze zalążni na brzegach lub na wewnętrznych powierzchniach owocolistków znajdują się zalążki położone brzeżnie,ściennie, kątowo lub osiowo. W zależności od położenia względem dna kwiatowego rozróżnia się zalążnie dolną lub górną.

18 Prątniczki Przekształcone, płonne pręciki, nie produkujące płodnego pyłku. Prątniczki występują m.in. w kwiatach kakaowca i trędownika. U niektórych roślin (np. u pełnika, jaskra) na prątniczkach tworzą się nektaria, w kwiatach pełnych prątniczki wykształcają się jako dodatkowe płatki (np. u piwonii), u tawuły pełnią rolę powabni dla owadów.

19 Nektaria, miodniki. Organy gruczołowe produkujące bogate w cukier wydzieliny, przywabiające owady. Nektaria występują u roślin miododajnych, najczęściej w obrębie kwiatów (nektaria kwiatowe) oraz niekiedy na ogonkach liściowych (np.: u akcji i śliwy), przylistkach lub w kątach nerwów liściach (nektaria pozakwiatowe).

20 Szypułka To nieulistniona część pędu na której wyrasta kwiat a następnie owoc okrytozalążkowych. Szypułka może być różnej długości u różnych gatunków, istnieją też kwiaty bezszypułkowe. Przez szypułkę są one zaopatrywane w wodę z solami mineralnymi i substancje organiczne.

21 ZADANIE dla ucznia: Nazwij elementy budowy kwiatu zaznaczone na rysunku: a 4

22 Odpowiedzi: 1 płatki korony 8 2 działki kielicha 3 okwiat a 7 4 dno kwiatowe 5 zalążnia 5a zalążek 6 szyjka słupka 7 nitka pręcika 8 główka pręcika

23 Kwiatostan To skupienie kwiatów na pędzie. Kwiatostany dzieli się na kilka typów ze względu na sposób rozgałęziania pędów i osadzenie kwiatów.

24

25 ZADANIE dla ucznia Uporządkuj kolumny przypisując nazwę do typu kwiatostanu.

26 A B C D E F G H I 1 grono 5 kłos 2 koszyczek 6 kolba 3 baldachogrono 7 główka 4 wiecha 8 kłos złożony 9 baldach złożony

27 Odpowiedzi: A 5 B 6 C 1 D 4 E 7 F 2 G 8 H 3 I 9

28 Kwiaty wiatropylne mają: - okwiat zredukowany lub są bezokwiatowe, drobne. - kwiaty pręcikowe są u nich zwykle zebrane w zwisających, kołyszących się kotkach (baziach) - wytwarzają bardzo duże ilości drobnego, suchego pyłku. - znamiona kwiatów słupkowych są zwykle duże, przystosowane do zatrzymywania ziaren pyłku, np. u topoli, leszczyny, orzecha, dębu.

29 Kwiat roślin owadopylnych (A) i wiatropylnych (B)

30 ZADANIE dla ucznia: Które odpowiedzi dotyczą kwiatów wiatropylnych? 1 pyłek wytwarzany jest w ogromnej ilości 2 zredukowany okwiat 3 pręciki na długich i wiotkich nitkach 4 słupek sztywny, wystający poza okwiat 5 okwiat zwykle barwny 6 ziarna pyłku są duże i wytwarzane w mniejszych ilościach 7 duża liczna pręcików 8 znamiona słupków o dużej, zwykle podzielonej powierzchni

31 Odpowiedzi: 1, 2, 3, 8

32 NASIONA

33 Nasiona Budowa nasienia rośliny jednoliściennej a) łupina nasienna, b) bielmo, c) liścień, d) zarodek.

34 Porównanie nasion roślin jednoliściennych i dwuliściennych.

35 Nasiono powstałe z zalążka w wyniku podwójnego zapłodnienia składa się z zarodka i tkanki zapasowej: bielma (endosperm) i obielma (perysperm), oraz łupiny nasiennej. Jest to twór przetrwalnikowy. W tkance odżywczej mogą gromadzić się węglowodany: skrobia, tłuszcze i białka. Ze względu na rodzaj gromadzonych substancji wyróżnia się nasiona: skrobiowe (pszenica, ryż), oleiste (len, mak, słonecznik, rzepak) białkowe (groch, fasola, soja).

36 Dojrzałe nasiona dzielimy na: bielmowe tkankę odżywczą stanowi silnie rozbudowane bielmo wtórne, a u nagozalążkowych bielmo pierwotne; zarodek jest niewielki, np. nasiona maku, tytoniu, lnu, zbóż, trawy, gryki, bezbielmowe bielmo zostaje zużyte podczas rozwoju nasienia, a substancje zapasowe gromadzone są bezpośrednio w silnie rozwiniętych liścieniach, np. motylkowate, kasztanowiec, orzech włoski, fasola, groch, ogórek, dynia, słonecznik, obielmowe tkankę odżywczą stanowi obielmo (perysperm) powstające z ośrodka zalążka, np. goździkowate, pieprzowate.

37 ZADANIE dla ucznia: Który z rysunków przedstawia nasiona: 1 bielmowe, 2 obielmowe, 3 bezbielmowe?

38 Odpowiedz: bielmowe obielmowe bezbielmowe

39 Przekrój poprzeczny przez łupinę nasienną wyki - dwie powierzchniowe warstwy (oznaczone jako 1 i 2) są utworzone ze zdrewniałych komórek wzmacniających (sklerenchymatycznych).

40 Sposoby rozsiewania nasion Autochoria (samosiewność) - proces samoczynnego rozsiewania diaspor przez roślinę. Autochory, np. niecierpek, wykształcają mechanizmy służące do uwalniania i rozrzucania diaspor. 1) Blastochoria - to sposób rozsiewania nasion polegający na wzroście pędu nasiennego na długość i pozostawianiu nasion w pewnej odległości od rośliny macierzystej. 2) Ballochoria - to sposób rozsiewania nasion (diaspor) za pomocą mechanizmów eksplozyjnych.

41 Sposoby rozsiewania się nasion i owoców Z UDZIAŁEM CZYNNIKÓW ZEWNĘTRZNYCH - wiatr (orchidea, mniszek, klon, jesion, świerk) SAMORZUTNE - woda (kokos, lilia wodna, grzybień biały) -zwierzęta (cis, łopian, rzepak) - człowiek wyrzucanie ( niecierpek, motylkowate, bodziszek) wysypywanie (mak)

42 Allochoria, alochoria (obcosiewność) - u roślin nasiennych rozsiewanie nasion przy pomocy czynników zewnętrznych. Tu należą: 1 - Hydrochoria (wodosiewność) 2 - Anemochoria (wiatrosiewność) 3 - Barochoria (swobodne spadanie nasiona) 4 Zoochoria (ornitochoria, antropochoria) Rośliny wykształcają często specjalne struktury umożliwiające im obcosiewność.

43 Elementy morfologiczne siewki: 1. system korzeniowy 2. szyjka korzeniowa - znajduje się na pograniczu łodyżki i korzenia, u różnych gatunków siewek może być różnie zabarwiona i w mniejszym lub większym stopniu zgrubiała. Jest to bardzo wrażliwa część rośliny. 3. część podliścieniowa (hipokotyl) 4. liścienie - najbardziej charakterystyczna cecha. Ich liczba może być cechą rozpoznawczą tylko u iglastych (2-13 liścieni), podczas gdy wszystkie rośliny liściaste mają zawsze po dwa liścienie. 5. część nadliścieniowa (epikotyl) - u iglastych nie wykształca się. Pierwsze liście (igły) wyrastają tuż nad liścieniami. U liściastych jest zazwyczaj wyraźnie wykształcony. 6. pierwsze liście (młodociane)

44 Sposoby kiełkowania 1 - Kiełkowanie epigeiczne tu część podliścieniowa zarodka (hipokotyl) wydłuża się i powoduje wynoszenie się liścieni ponad ziemię. W tym wypadku liścienie pełnią funkcję organów fotosyntezujących, np: wszystkie iglaste i większość liściastych, fasola, rzodkiewka. Trzydniowe kiełki słonecznika 2 - Kiełkowanie hipogeiczne tu liścienie pozostają w glebie, a część nadliścieniowa (epikotyl) wydłuża się. Substancje odżywcze pobierane są z liścieni do momentu wytworzenia liści, np: dąb, leszczyna, groch.

45 ZADANIE dla ucznia: A Jaki typ kiełkowania został przedstawiony na schemacie A i schemacie B? B

46 Odpowiedz: A A kiełkowanie hipogeiczne (podziemne) B B kiełkowanie epigeniczne (nadziemne)

47 Buk pospolity - siewka

48 Dąb bezszypułkowy - siewka

49 ZADANIE dla ucznia: Obok zamieszczono Wykres przedstawiający zależność między wilgotnością nasion kilku gatunków roślin a natężeniem procesu oddychania. Sformułuj dwa wnioski wynikające z analizy wykresu.

50 Odpowiedz: Ze wzrostem wilgotności nasion wzrasta w nich natężenie oddychania komórkowego. Nasiona żyta reagują na wzrost ich wilgotności najwolniejszym wzrostem natężenia oddychania.

51 OWOCE

52 ZALĄŻEK nasienie 1 - Komórka jajowa (1n) Proces powstawania owocu + plemnik (1n) = zygota (2n) zarodek (2n) 2 - Wtórne jadro woreczka zalążkowego (2n) + plemnik (1n) = k.bielmowa (3n) bielmo (3n) 3 - Osłonki zalążka (2n) = łupina nasienna (2n) 4 - Ośrodek zalążka (2n) = obielmo (2n) ZALĄŻNIA owocnia OWOC = OWOCNIA + NASIONA

53 Części składowe owocu Owocnia (perykarp) - powstaje z zalążni słupka, jest zbudowana z: egzokarpu - warstwa zewnętrzna, tkanka okrywająca owocu. mezokarpu -środkowa warstwa, może być soczysta (zbudowana z miękiszu), jak u pestkowca albo sucha i twarda jak w strąkach. Zależnie od rodzaju mezokarpu rozróżniamy owoce soczyste i suche. endokarpu - wewnętrzna warstwa owocni, tworząca ściany komory nasiennej. Może być błoniasta i cienka jak w strąkach grochu, grubsza i skórzasta jak w jabłku lub zdrewniała w pestce śliwy.

54

55 Owoce - rodzaje I podział ze względu na liczbę zalążni: A owoce pojedyncze (kwiat pojedynczy, jeden słupek) B owoc zbiorowy (kwiat pojedynczy, słupkowie) C owocostan (kwiatostan) II podział ze względu na postać owocni: A suche (skórzasta lub zdrewniała owocnia) 1A pękające (strąk, łuszczyna, mieszek) 2A niepękające (ziarniak, orzech, orzeszek) B mięsiste (soczysta owocnia)

56 Charakterystyka owoców suchych Mieszek utworzony z 1 owocolistka (pierwotny typ owocu) Torebka utworzony z wielu zrośniętych owocolistków (często podzielony na komory nasienne), owocnia jest skórzasta, zdrewniała Strąk utworzony z 1 owocolistka, owoc wielonasienny, owocnia skórzasta i cienka Orzech utworzona z kilku owocolistków, owocnia zdrewniała

57 Owoce suche pękające (przykłady)

58 mieszek tojadu 2 strąk grochu 3 kapusta rzepak (łuszczyna) 4 tasznik pospolity (łuszczynka) 5 mak (torebka)

59 Owoce suche niepękające (przykłady)

60 słonecznik (niełupka) 2 pszenica (ziarniak) 3 jaskier ostry, kasztan, dąb (orzech), 4 kłębki na pędzie buraka (orzeszek) 5 klon (skrzydlak) 6 kminek (rozłupki)

61 Charakterystyka owoców mięsistych Pestkowiec utworzony z 1 owocolistka, zewnętrzna część owocni tworzy skórkę, środkowa mięsista, wewnętrzna zdrewniała. Jagoda utworzony z kilku owocolistków, owoc wielonasienny Owoc rzekomy w tworzeniu tego typu owocu, oprócz zalążni, bierze udział inna część kwiatu, np.: jabłko tu soczysta część powstaje z dna kwiatowego

62 Owoc zbiorowy powstaje z wielu zalążni jednego wielosłupkowego kwiatu, ważną role w ich powstawaniu odgrywa też dno kwiatowe, które łączy drobne owoce w jedna całość. Należą tu wielopestkowce (malina, jeżyna) i wieloorzeszkowce (truskawka, poziomka)

63 Owoce mięsiste (przykłady)

64 2 1 1 morela, śliwa (pestkowiec) 2 malina (wielopestkowiec) 3 porzeczka (jagoda) 3 4 truskawka (jagoda pozorna) 4

65 Owocostany to zbiory owoców, które powstają z przekształcenia całych kwiatostanów. W ich tworzeniu biorą udział: zalążnie, dno kwiatowe, liście przykwiatowe.

66 Owocostan orzeszkowy morwy owocostan jagodowy ananasa Owocostan pestkowcowy figowca pospolitego

67 ZADANIE dla ucznia: Uporządkuj kolumny: 1 kasztan A ziarniak 2 tytoń B jagoda 3 ryż C orzech 4 bób D pestkowiec 5 ananas E pestkowiec złożony 6 morela F strąk 7 pomidor 8 jeżyna G torebka 9 poziomka H owocostan 10 słonecznik I niełupka J wieloorzeszkowiec

68 Odpowiedz: 1 C 2 G 3 A 4 F 5 H 6 D 7 B 8 E 9 J 10 I

69 Źródła: 1. Biologia repetytorium, WSiP 2. Biologia 1 podręcznik zakres rozszerzony, Operon 3. Vademecum maturalne - BIOLOGIA, Operon 4. Biologia, Solomon, Berg, Martin, Vilee 5. Testy maturalne, Operon 6. Biologia podręcznik zakres rozszerzony, WSiP 7. pl.wikipedia.org/wiki/kwiatostan 8. portalwiedzy.onet.pl 9. INTERNET - zdjęcia