Recenzja pracy doktorskiej mgr Leszka Kołtuna. pt. Przygotowanie i użycie Grup Interwencyjnych Służby Więziennej, ss. 216.

Transkrypt

1 Recenzja pracy doktorskiej mgr Leszka Kołtuna pt. Przygotowanie i użycie Grup Interwencyjnych Służby Więziennej, ss Recenzent: Prof. dr hab. JAN MACIEJEWSKI Miejsce pracy: Uniwersytet Wrocławski Data wykonania recenzji: Oświadczenie: Recenzent oświadcza, że nie posiada żadnych interesów w odniesieniu do recenzowanej pracy doktorskiej, a problematyka naukowa projektu mieści się w głównym nurcie jego zainteresowań badawczych. Przyjęta do recenzji praca doktorska Pana magistra Leszka Kołtuna pt. Przygotowanie i użycie Grup Interwencyjnych Służby Więziennej napisana została pod kierunkiem Pana płk. prof. dr. hab. Stanisława Kowalkowskiego z Akademii Sztuki Wojennej na Wydziale Zarządzania i Dowodzenia. Wstępny ogląd dysertacji wskazuje, że podjęta 1

2 problematyka spełnia warunki badawcze przypisane pracom naukowym w dyscyplinie nauk o bezpieczeństwie. Ocena struktury pracy doktorskiej Struktura pracy doktorskiej zachowuje klasyczną formę prac naukowych realizowanych w Akademii Sztuki Wojennej. W dysertacji określono założenia badawcze (rozdział 1), scharakteryzowano krytycznie podejścia teoretyczne (rozdziały 2 do 3), przedstawiono wyniki badań własnych autora (rozdział 4); rozdziały te poprzedzono wstępem. Rozprawę Autor zamyka krótkim zakończeniem, bibliografią oraz wykazem rysunków, tabel i wykresów. Nie budzi mojej wątpliwości to, że mamy do czynienia z pracą badawczą, skoncentrowaną na faktach będących w obszarze zainteresowań Doktoranta i opartą na naukowej analizie wybranej sfery rzeczywistości Służby Więziennej. W ścisłym tego słowa znaczeniu jest to praca empiryczna, gdyż bada bezpośrednio funkcjonariuszy SW i środowisko zawodowe, jego specyfikę oraz warunki służby w obliczu zagrożeń zdrowia i życia. Ma charakter problemowy, gdyż wyznacza nowe obszary badawcze i kierunki przyszłych badań naukowych związanych z przygotowaniem i użyciem Grup Interwencyjnych Służby Więziennej. Jest swoistą pracą pionierską, w której podejmuje się eksplorację problemów trudnych, poufnych i skrywanych przed społeczeństwem. Cel badawczy, jaki postawił sobie mgr Leszek Kołtun, został z uwagi na złożoną problematykę przez Niego podzielony na cel główny i cele szczegółowe. Ponieważ brakuje publikacji naukowych w zakresie przedmiotowego tematu, w mojej opinii praca doktorska wniosła pewne nowatorskie rozwiązania, co pozwoliło na osiągnięcie celów założonych przez Doktoranta. Dokonał diagnozy stanu faktycznego, a ponadto zaproponował kierunki zmian w zakresie przygotowania i użycia Grup 2

3 Interwencyjnych Służby Więziennej, tak aby zapewnić optymalne wykorzystanie ich potencjału oraz bezpieczeństwo osób osadzonych, personelu więziennego, a także osób postronnych (s. 11). Z kolei problemy badawcze, również podzielone na główny i szczegółowe, w głównej mierze wiążą się z analizą odpowiedzi respondentów na pytania zawarte w ankiecie oraz wywiadzie eksperckim. W badaniach posłużono się nielicznymi opracowaniami naukowymi dotyczącymi Grup Interwencyjnych Służby Więziennej oraz publikacjami na temat grup o podobnej specyfice funkcjonujących w innych formacjach militarnych i paramilitarnych. Wykorzystane zostały także spostrzeżenia autora pozyskane w wyniku jego uczestnictwa w procesie powoływania Grup Interwencyjnych Służby Więziennej. Mając na celu realizację założonych celów, zastosowane zostały odpowiednie teoretyczne i empiryczne metody badawcze. W zakresie metod teoretycznych były to: analiza, w tym analiza treści dokumentów normatywnych, synteza, porównanie, uogólnienie i wnioskowanie. W celu uporządkowania danych oraz wykonania niezbędnych obliczeń autor wykorzystał program STATISTICA. Spośród dostępnych metod empirycznych zastosowano obserwację oraz metodę sondażu diagnostycznego i wykorzystano techniki badawcze, takie jak ankieta i wywiad. Zastosowano tutaj również metodę porównawczą w analizie uzyskanych wyników badań. Wstępna konceptualizacja założeń teoretycznych zapoczątkowana została problematyką Służby Więziennej jako formacji podległej bezpośrednio Ministrowi Sprawiedliwości, a także jej zadaniom wynikającym z aktów normatywnych. Następnie przedstawiono proces powstania GISW, a także determinanty przygotowania i użycia Grup 3

4 Interwencyjnych Służby Więziennej w podziale na uwarunkowania prawne, finansowe, psychospołeczne i merytoryczne. Autor poruszył także problematykę z zakresu: szkoleń, organizacji i wyposażenia, naboru osób do tej grupy dyspozycyjnej, kierowania nią oraz celów i sposobów jej użycia. W kolejnym rozdziale teoretycznym Doktorant przedstawia stan faktyczny przygotowania oraz opisuje realne wykorzystanie GISW. Zaznaczyć należy, iż pan magister Leszek Kołtun w każdym z rozdziałów bardzo rzetelnie i dogłębnie analizuje podnoszone kwestie, co należy przypisać skrupulatnej pracy naukowej oraz mentorskiej opiece Promotora, który umiejętnie poprowadził merytoryczny nadzór nad doktoratem. Rozdział empiryczny, który powstał w wyniku zastosowanej metodologii nauk i procedur badawczych, nosi tytuł Kierunki zmian przygotowania i użycia Grup Interwencyjnych Służby Więziennej (s. 100). Rozdział ten stanowi przykład pogłębionej problematyzacji zagadnień związanych z określeniem wycinkowej intensywności zainteresowania takimi hasłami, jak: bezpieczeństwo, przygotowanie, wykorzystanie (także ich kombinacji oraz haseł zbieżnych). Wyniki badań dostarczają danych związanych z problematyką bezpieczeństwa osób biorących udział w zdarzeniach krytycznych wymagających udziału GISW w kontekście ich uprzedniego przygotowania. Została ona przedstawiona w podziale na kwestie o charakterze: prawnym, finansowym, psychospołecznym, merytorycznym (s. 102, 124). Autor odniósł się również do naboru, wyposażenia, organizacji i metod użycia GISW. Zaproponował zmiany, które w przyszłości mogą bezpośrednio przyczynić się do wzrostu wiedzy o Służbie Więziennej, budowania doświadczenia i kształtowania postaw skutkujących w przyszłości wykonywaniem zadań związanych z 4

5 nadzorowaniem, zarządzaniem i bezpośrednim dowodzeniem GISW, w sposób umożliwiający uzyskiwanie możliwe najlepszych efektów w obszarze bezpieczeństwa (s. 130). W pracy za pomocą różnego rodzaju metod badawczych (wnikliwą obserwację, analizę, odwoływanie się do myśli teoretycznej) zredefiniowano rzeczywistość przygotowania i podejmowanych działań przez GISW. Eksploracja problematyki ukazuje złożoność wpływu uregulowań prawnych, kwestii finansowych, cech psychospołecznych i merytorycznych, a także rozwiązań dotyczących szkoleń, naboru, organizacji i wyposażenia na aktualny stan przygotowania i użycia GISW (s. 52). Świadomość równorzędności wskazanych zmian i potrzeb oraz ich zaspokajania, a także ich ujarzmianie staje się wyzwaniem dla kierownictwa Służby Więziennej. Stwierdzam, iż Doktorantowi udało się zweryfikować pozytywnie twierdzenia zawarte w hipotezach, w początkowej częsci prezentowanych w dysertacji, odnoszących się do twierdzenia, że obecny stan przygotowania i użycia Grup Interwencyjnych Służby Więziennej cechuje wiele niedomagań (s. 138). Wstępnie w rozprawie Autor twierdził, iż przygotowanie i użycie GISW należy oceniać pozytywnie mimo niedociągnięć w powyżej przywołanych zakresach. Przeprowadzone badania potwierdziły tę opinię, a wręcz wykazały, że zaproponowane zmiany, jakie zostały opisane w przedmiotowej pracy, w znacznym stopniu przyczynią się do wyeliminowania zagrożeń zdrowia i życia osób biorących bezpośrednio w interwencji zarówno osadzonych, jak i samych funkcjonariuszy, a także osób postronnych. 5

6 Doktorant przyznaje, że nie wypracowano nowych schematów działań Grup Interwencyjnych Służby Więziennej adekwatnych do zmieniającej się rzeczywistości społecznej pojawienia się na masową skalę zjawiska terroryzmu czy też zwiększającej się w jednostkach penitencjarnych liczby skazanych, tak zwanych niebezpiecznych. Zgadzam się z poglądem Autora rozprawy, że najprawdopodobniej w przypadku zaniechania wprowadzenia zmian może spełnić się najczarniejszy scenariusz: do GISW przyjmowane będą osoby słabo lub niedostatecznie wyszkolone, o małej odporności psychicznej, a co za tym idzie braku umiejętności działania w sytuacjach stresowych. Ponadto brak zmian w zasadach ich wykorzystania będzie prowadzić do zagrożenia bezpieczeństwa uczestników zdarzeń. Należy podkreślić i tym samym docenić, że Doktorant rzetelnie prześledził wątek Grup Interwencyjnych Służby Więziennej w strukturach samej służby oraz w odniesieniu do innych, podobnych formacji militarnych i paramilitarnych (s. 87). Następnie przeanalizował dogłębnie informacje odnoszące się do sylwetki psychofizycznej funkcjonariuszy GISW. Respondenci w swoich opiniach wskazywali konieczne dla służby kierunki zmian, z którymi Autor pracy doktorskiej w większości przypadków się zgadzał. Dotyczyły one wielu obszarów z zakresu przygotowania i użycia GISW. W recenzowanej pracy wskazano te bezwzględnie potrzebne dla poprawy stanu faktycznego służby. Autor za podstawowe uznał zmiany w zakresie prawnym. Istniejące przepisy są przestarzałe i wymagają modyfikacji (przebudowy) lub uzupełnienia. Zbyt mała rola przypisywana jest procesowi szkolenia. Nie bez znaczenia są też kwestie związane z organizacją funkcjonowania GISW oraz ich wyposażenia (s. 63). W recenzowanej pracy ukazano istotne braki w uzbrojeniu, które z uwagi na charakter podejmowanych interwencji mogą 6

7 przyczynić się bezpośrednio do zagrożenia życia i zdrowia samych funkcjonariuszy (s. 64). Problemem jest także zagmatwana struktura organizacyjna, spowalniająca proces decyzyjny. Następnie Doktorant dowodzi, iż brak wyodrębnionych środków finansowych na realizację celów związanych z GISW powoduje liczne nieporozumienia i ogranicza możliwość wydatkowania ich zgodnie z realnymi potrzebami. Należy zaznaczyć, że mgr Leszek Kołtun na podstawie własnego doświadczenia (s. 131) proponuje nowe kierunki i techniki użycia Grup Interwencyjnych Służby Więziennej. W dalszej analizie wyników badań własnych Doktorant podkreślił, że znaczna część osób decyzyjnych nie widzi potrzeby wprowadzania jakichkolwiek zmian, co wynika ze zbyt małego zainteresowania tym obszarem działalności Służby Więziennej. Warto jednak podkreślić, że według badań przeprowadzonych na potrzeby recenzowanej dysertacji przeciętny funkcjonariusz GISW ma odmienne zdanie. Mgr Leszek Kołtun zasadnie sugeruje rozbudzenie zainteresowania GISW-ami, przez wprowadzenie elementów wiedzy na ich temat w ogólnych programach szkoleniowych dla kandydatów na funkcjonariuszy SW nie tylko w szkoleniach skierowanych do potencjalnych kandydatów do GISW (s. 130). Takie działania być może doprowadzą do pogłębienia świadomości istnienia wyspecjalizowanych jednostek reagowania w sytuacjach nadzwyczajnych wśród osób postronnych i pozwolą nadać im właściwą rangę, równą randze, jaką mają podobne do nich jednostki w innych formacjach militarnych i paramilitarnych. Nadmieniam, iż od pierwszych już stron recenzowanej dysertacji Doktorant kładzie silny nacisk na bezstronność, jednakże bez odrzucania ocen skrajnych, kierując się przesłanką, iż tylko takie podejście pozwoli 7

8 na wiarygodny osąd stanu przygotowania oraz wykorzystania GISW i na tej podstawie wskazania kierunków zmian. Doceniam to, że mgr. Leszkowi Kołtunowi udało się przedstawić w sposób wyczerpujący aktualnie występujące niedomagania stanu przygotowania i sposobów użycia GISW, w odniesieniu do których zaproponował zmiany, uwzględniając przy tym wszystkie ograniczenia, jakie występują obecnie. Działania korygujące zostały opisane w sposób czytelny z podziałem na: - prawne; - organizacyjne i dotyczące wyposażenia; - szkoleniowe; - dotyczące zasad i trybu naboru; - finansów; - przygotowania psychospołecznego i merytorycznego; - reguł i zasad kierowania i użycia (s ). Każde z tych zagadnień wymaga pogłębionych i systematycznych badań na większą skalę, ale Doktorant dokonał analizy i narracji socjologicznej w stopniu wyczerpującym, proszę więc w trakcie publicznej obrony doktorskiej o stosowne uzupełnienie. Jednocześnie należy podkreślić, iż każdy z powyższych problemów wyodrębnia się jako autonomiczna sfera, stając się polem badawczym dla zespołu interdyscyplinarnego. Przechodząc do uwag krytycznych, stwierdzam, iż Doktorant powinien większą wagę przyłożyć do strony estetycznej pracy. Należało zwrócić uwagę na ujednolicenie czcionki występującej w opisach wykresów oraz ich legendach. W pracy wystąpiły wiersze, w których nie ma spacji między poszczególnymi wyrazami, są napisane jednym ciągiem lub ich podział jest mało widoczny. 8

9 Aby dowartościować trud naukowy Doktoranta, stawiam następujące pytania na publiczną obronę: 1. W jaki sposób przywoływany w recenzowanej rozprawie Tactical Prison Rescue wpisuje się w problematykę przygotowania i użycia Grup Interwencyjnych Służby Więziennej? 2. W jaki sposób wąska dyspozycyjność funkcjonariuszy GISW przekłada się na specyfikę szkolenia w Służbie Więziennej? 3. Jak elementy wzoru społecznego funkcjonariusza SW wpływają na jego karierę zawodową? Na podstawie pogłębionej lektury przedłożonej dysertacji doktorskiej pragnę z całym przekonaniem podkreślić, że poczynione przeze mnie krytyczne uwagi nie ujmują niczego z poniesionego przez Doktoranta całościowego wysiłku badawczego. Stąd też przedstawiłem krytyczną, ale pozytywną recenzję. Proponuję także opublikowanie doktoratu po stosownych uzupełnieniach (szczególnie pozycji z socjologii, także z zagranicy) i niezbędnych korektach stylistycznych. Podsumowując swoją recenzję, wskazuję, iż zrealizowany projekt doktorski spełnia warunki określone w Ustawie z dnia 14 marca 2003 r., o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. z 2003 r., nr 65, poz. 595 z późn. zm.), co kwalifikuje mgr Leszka Kołtuna do uzyskania stopnia naukowego doktora w dziedzinie nauk społecznych w dyscyplinie nauki bezpieczeństwie. Stawiam wniosek o dopuszczenie Doktoranta do dalszych etapów przewodu doktorskiego. 9