1) OZNACZENIE LEPKOŚCI KLEIKÓW SKROBIOWYCH ORAZ ROZTWORU DEKSTRYN ZA. Wstęp

Transkrypt

1 Wstęp 1) OZNACZENIE LEPKOŚCI KLEIKÓW SKROBIOWYCH ORAZ ROZTWORU DEKSTRYN ZA POMOCĄ WISKOZYMETRU HÖPPLERA We współczesnym przemyśle spożywczym stosuje się bardzo wiele czynników umożliwiających sterowanie zagęszczaniem bądź żelowaniem produktu. Substancje takie to najczęściej biopolimery o różnej masie cząsteczkowej, rozpuszczalne w wodzie lub tworzące w niej zawiesinę. Związki takie zwiększają lepkość roztworów lub tworzą żele, często również wykazując właściwości emulgujące i stabilizujące. Stosuje się je w celu zapobiegnięcia retrogradacji, stabilizacji emulsji, lepszego związania wody oraz ukształtowania odpowiedniej tekstury produktu. W zależności od pochodzenia można je podzielić na: I. Naturalne: a. Wydzieliny roślin, np. guma arabska, tragakant, karaja, tara. b. Składnik roślin wyższych w postaci ekstraktu, np. pektyna lub wyizolowanego składnika, np. skrobia, mączka chleba świętojańskiego, c. Składniki wodorostów, np.agar, alginiany, karagen, d. Produkty pochodzenia zwierzęcego, np. żelatyna, e. Substancje wytwarzane przez drobnoustroje, jak np. dekstran, ksantan, kurdlan. II. Surowce roślinne modyfikowane metodami chemicznymi i fizycznymi, jak np. celulozy, pektyna aminowana, skrobie modyfikowane. III. Syntetyczne otrzymywane w wyniku syntezy chemicznej, jak np. poli- N- winylopirolidon (PVP). Wszystkie te związki mogą pełnić jedną lub kilka istotnych ról w kształtowaniu właściwości produktu spożywczego: I. Zagęszczają - zwiększenie lepkości produktu. II. Żelują - zmiana struktury z ciekłej w stałą. III. Stabilizują - umożliwiają utrzymanie stałej struktury przez dłuższy czas. Spośród najbardziej powszechnych zastosowań hydrokoloidów można wymienić: I. 1.Zwiększenie lepkości i nadanie tekstury. II. 2.Wywołanie uczucia pełności w ustach. III. 3.Wywoływanie uczucia sytości. IV. 4.Zapobieganie retrogradacji skrobi. V. 5.Zapobieganie krystalizacji. VI. 6.Przedłużenie utrzymywania gazów w napojach. VII. 7.Wiązanie wody. Lepkość jest jedną z najważniejszych cech płynów (cieczy i gazów). Zgodnie z definicją jest to właściwość płynów i plastycznych ciał stałych charakteryzująca ich opór wewnętrzny przeciw płynięciu. Pomiary lepkości wykonuje się przy użyciu różnego rodzaju wiskozymetrów. Jednym z nich jest wiskozymetr Höpplera z opadającą kulką, który służy do dokładnych pomiarów lepkości gazów i cieczy przeźroczystych o charakterze newtonowskim. Przy zachowaniu poprawnej temperatury próbki, lepkościomierz z opadającą kulką jest 1

2 najdokładniejszym z wiskozymetrów. Najczęściej stosowany jest on do pomiarów w przemyśle: - chemicznym, - farmaceutycznym, - spożywczym, - petrochemicznym. Schemat ideowy wiskozymetru przedstawiono na Rysunku nr Rurka pomiarowa 2. Opadająca kulka 3. Płaszcz termostatujący 4. Wylot wody z termostatu (króciec odprowadzający) 5. Statyw 6. Poziomica 7. Nacięcie pomiarowe 8. Nacięcie pomiarowe 9. Nacięcie pomiarowe Rysunek 1. Wiskozymetr Höpplera Analizę reologiczną wykonać dla handlowej dekstryny żółtej oraz kleiku skrobi ziemniaczanej. Pomiar reologiczny w wiskozymetrze Hoepplera wykonać w 3 powtórzeniach. Jako wynik analizy podać wartości cząstkowe, średnią oraz odchylenie standardowe. Wykonanie analizy Przygotowanie roztworu dekstryny żółtej Czystą zlewkę o pojemności 250 ml wraz z termometrem szklanym zważyć i zapisać wynik. Do zlewki odważyć 40±0,01 g dekstryny w przeliczeniu na suchą substancję (zawartość wody w dekstrynie wynosi 11%). Do dekstryny wlać 50 ml wody destylowanej i dokładnie wymieszać. Następnie zlewkę umieścić w łaźni wodnej i ogrzewać, tak by roztwór dekstryny osiągnął temperaturę 67 o C i utrzymywać ją w granicach ±1 o C przez dalsze 5 minut. Po zakończeniu ogrzewania roztwór ochłodzić do 20 ±1 o C. Zlewkę osuszyć dokładnie z zewnątrz i uzupełnić wodą destylowaną do 100±1 g. Po dokładnym wymieszaniu roztwór przelać do suchego rozdzielacza i pozostawić na 1 godzinę. Po tym czasie przelać do suchego cylindra miarowego i zmierzyć jego gęstość metodą aerometryczną. 2

3 Przygotowanie kleiku skrobiowego otrzymanego ze skrobi ziemniaczanej W wytarowanej wraz z mieszadłem zlewce odważyć 5±0,01 g skrobi w przeliczeniu na suchą substancję, uzupełnić wodą do 250 g. Następnie zlewkę umieścić na płycie grzejnej/palniku gazowym. Zainstalować mieszadło mechaniczne. Obroty mieszadła dobrać tak, by skrobia nie opadała na dno naczynia. Całość należy ogrzewać minimum 15 min, by doprowadzić do powstania kleiku skrobiowego. Po wytworzeniu kleiku zawartość zlewki uzupełnić wodą do pierwotnej masy, otrzymując w ten sposób kleik skrobiowy o stężeniu 2%(w/w). Następnie kleik przelać do suchego cylindra miarowego i zmierzyć jego gęstość aerometrycznie. Wykonanie oznaczenia Sklarowanym roztworem napełnić rurkę lepkościomierza Hoepplera (Rysunek1) połączonego z termostatem nastawionym na temperaturę 20±2 o C. Włożyć kulkę pomiarową i po kilku minutach zmierzyć sekundomierzem czas jej opadania pomiędzy markami pomiarowymi 7 i 9. Kulka powinna być tak dobrana, aby czas jej spadania mieścił się w granicach s. Wykonać trzy pomiary czasu spadania kulki, z których obliczyć czas średni i przyjąć do obliczenia lepkości. Lepkość dekstryn żółtych obliczyć w milipaskalosekundach (mpa s) wg. wzoru: w którym: = t - czas spadania kulki [s] d k - gęstość użytej kulki [g/cm 3 ] d r - gęstość badanego roztworu dekstryny [g/cm 3 ] k stała użytej kulki [mpa cm 3 /g] do odczytania z Tabeli 1. Za wynik przyjąć średnią arytmetyczną wyników dwóch równoległych oznaczeń nieróżniących się więcej niż o 5 mpa s. Wynik podawać z dokładnością do 1 mpa s. Tabela 1. Wielkości charakteryzujące kulki do wiskozymetru Höplera. Kulka Średnica kulki [mm] Masa kulki [g] Gęstość kulki [g/cm 3 ] Stała kulki [(mpa cm 3 )/g] Szklana 1 15,805± ,9634 2,401 0, Szklana 2 15,634± ,8023 2,400 0, Metalowa 1 15,560± ,0667 8,150 0, Metalowa 2 15,000± ,3708 8,130 1, Metalowa mała 13,540± ,0299 7,730 11, Metalowa najmniejsza 10,000± ,0405 7,720 40, W przypadku dekstryny można wykonać także pomiar stopnia zgęstnienia. W tym celu roztwór dekstryny przygotowany do poprzedniego ćwiczenia pozostawić do dojrzewania przez 24 godz. w zamkniętej kolbie stożkowej w temperaturze 20±0,2 o C w łaźni wodnej lub 3

4 termostacie. Po upływie tego czasu zmierzyć lepkość dekstryny jak w poprzednim ćwiczeniu. Stopień zgęstnienia dekstryny obliczyć z następującego wzoru: = w którym: TF stopień zgęstnienia, η 0 lepkość początkowa [mpa s], η 24 lepkość po upływie 24 godz. [mpa s]. Wstęp 2) OZNACZENIE KWASOWOŚCI DEKSTRYN WEDŁUG PN-71/A Kwasowość dekstryn jest jednym z kluczowych parametrów rzutujących na możliwości ich zastosowania zarówno w przemyśle spożywczym jak i poza nim. Dyskwalifikująca jest szczególnie zbyt wysoka kwasowość, będąca rezultatem błędów w trakcie procesu produkcyjnego niedokładnego usunięcia kwasów mineralnych służących do hydrolizy skrobi. W przypadku dekstryn białych kwasowość można określać przy pomocy konwencjonalnego miareczkowania alkacymetrycznego z użyciem fenoloftaleiny. Dla tej dekstryny zmiana barwy jest wyraźna i pozwala na wizualne określenie punktu końcowego. Analiza kwasowości dekstryn żółtych, ze względu na ich barwę musi jednak być prowadzona potencjometrycznie. W metodach potencjometrycznych do celów analitycznych wykorzystuje się pomiar SEM (siły elektromotorycznej) ogniwa zbudowanego z elektrody porównawczej oraz wskaźnikowej zanurzonych w badanym roztworze. Wartość SEM ogniwa zależy od potencjałów elektrod, a potencjały te są zależne od stężenia jonów (oksoniowych) w badanym roztworze. W ramach ćwiczenia wykonać analizę komercyjnych dekstryny białej oraz żółtej. Otrzymane wartości porównać z danymi producenta. Wykonanie oznaczenia dla dekstryn białych Do kolby stożkowej o pojemności 250 ml odważyć na wadze technicznej 25±0.01 g badanej dekstryny i dodać 100 ml wody destylowanej wolnej od dwutlenku węgla. Następnie dodać 10 kropli roztworu fenoloftaleiny, wymieszać i szybko miareczkować 0,1 mol/l roztworem wodorotlenku sodowego przy ciągłym energicznym mieszaniu. Miareczkowanie jest zakończone, gdy powstałe wyraźnie różowe zabarwienie roztworu utrzyma się przez 1 min. Wykonanie oznaczenia dla dekstryn żółtych i żółtopodobnych Do zlewki o pojemności 150 ml odważyć na wadze technicznej 10±0.01 g badanej dekstryny i dodać 100 ml wody destylowanej wolnej od dwutlenku węgla. Po dokładnym wymieszaniu i rozpuszczeniu próbki miareczkować potencjometrycznie 0,1 mol/l roztworem wodorotlenku sodowego przy ciągłym mieszaniu. Miareczkowanie jest zakończone, gdy pehametr wykaże 4

5 wartość ph=8,3. Kwasowość badanych dekstryny obliczyć w stopniach kwasowości (czyli w mililitrach 1 mol/l roztworu NaOH na 100 g produktu). Za wynik przyjąć średnią arytmetyczną wyników dwóch równoległych oznaczeń nieróżniących się więcej niż o 0,1 ml. Wynik podawać z dokładnością do 0,1 ml. Wstęp 3) OZNACZANIE ROZPUSZCZALNOŚCI DEKSTRYN BIAŁYCH WEDŁUG PN-71/A Dekstryny, bez względu na rodzaj są produktami rozkładu skrobi na oligosacharydy. Skrobia natywna jest nierozpuszczalna w zimnej wodzie. Produkty jej rozpadu mają jednak mniejsze masy cząsteczkowe. Im większy stopień depolimeryzacji dekstryny, tym większa zmiana podstawowych właściwości użytkowych. Podstawowe z nich to lepkość i rozpuszczalność. W związku z zastosowaniem dekstryn ich produkcja prowadzona jest tak, aby końcowy stopień depolimeryzacji umożliwił otrzymanie produktu o pożądanej lepkości przy jak największej rozpuszczalności. Analizę rozpuszczalności dekstryn przeprowadzić na wybranej dekstrynie białej. Otrzymane wyniki porównać z danymi producenta. Wykonanie analizy Do wytarowanej kolby stożkowej o pojemności 200 ml z pręcikiem szklanym odważyć z dokładnością do 0.01 g taką ilość dekstryny, aby zawartość suchej masy wynosiła 10g (wilgotność dekstryny wynosi 11%). Dodać 30 ml wody destylowanej o temperaturze o C i stale mieszać. Następnie dodać dalsze 50 ml wody destylowanej, po czym uzupełnić zawartość kolby wodą destylowaną do 100±0.01g. Zamknąć kolbę korkiem, wstrząsać przez około 20 s, a następnie wstawić do termostatu lub łaźni wodnej o temperaturze 25±0.02 o C na okres 30 min. W tym czasie wstrząsać kolbę kilkakrotnie. Następnie całość przesączyć przez sączek karbowany, odrzucając pierwsze 10 ml przesączu. Z dalszej ilości przesączu pobrać pipetą kilka kropel, nałożyć na pryzmaty refraktometru, oświetlić odpowiednio i odczytać współczynnik załamania światła w temperaturze 20 o C. Z tabeli 2 odczytać rozpuszczalność dekstryny na podstawie oznaczonego współczynnika załamania światła. Tabela 2. Zależność współczynnika załamania światła od rozpuszczalności dekstryny białej Rozpuszczalność Rozpuszczalność Rozpuszczalność n N [%] [%] [%] n

6 ) OZNACZANIE ROZPUSZCZALNOŚCI DEKSTRYN ŻÓŁTYCH METODĄ WIRÓWKOWĄ WEDŁUG NORMY PN-71/A Zasada oznaczania polega na rozpuszczeniu dekstryny w wodzie, odwirowaniu roztworu i odczytaniu z podziałki probówki zawartości części nierozpuszczalnych. Do zlewki pojemności 200 ml odważyć z dokładnością do 0.01 g taką ilość dekstryny, aby zawartość suchej masy wynosiła 5 g (wilgotność dekstryny wynosi 11%). Dodać 5 ml alkoholu metylowego i dokładnie wymieszać. Po otrzymaniu jednolitej zawiesiny dodać 50 ml wody destylowanej o temperaturze o C, ciągle energicznie mieszając. Następnie zawartość przenieść ilościowo do kolby miarowej o pojemności 100 ml i uzupełnić do kreski wodą destylowaną. Wstawić kolbę na 10 min. do termostatu o temperaturze 25±0.2 o C, następnie dokładnie wymieszać, pobrać pipetą 10 ml roztworu i umieścić w probówce z podziałką. Probówkę wstawić do wirówki i odwirować przez 5 min. przy 3000 rpm, po czym odczytać procent rozpuszczalności wprost z podziałki umieszczonej na probówce. Za wynik przyjąć średnią arytmetyczną wyników z dwóch równoległych oznaczeń nieróżniących się od siebie więcej niż 0.2%. Wynik podawać z dokładnością do 0.01%. 6

7 5) OZNACZANIE ZAWARTOŚCI CUKRÓW REDUKUJĄCYCH WEDŁUG PN-71/A W trakcie depolimeryzacji skrobi z niewielkiej ilości długich łańcuchów (amylozy) lub rozgałęzionych cząsteczek amylopektyny powstają krótsze fragmenty dekstryny (Rysunek 2). W skrajnym przypadku możemy skrobię zdepolimeryzować do jej monomeru, czyli glukozy. Każda ingerencja prowadząco do zmniejszenia długości łańcuchów powoduje jednak zwiększenie ilości końców redukujących, czyli takich, które posiadają wolna grupę aldehydową. Dzięki temu, wykorzystując znane reakcje wykrywania cukrów redukujących, można śledzić postęp hydrolizy. Rysunek 2. Dekstrynizacja skrobi Ilościową miarą postępu hydrolizy jest równoważnik glukozowy (DE), czyli ilość wiązań glikozydowych, które uległy hydrolizie (oznaczonych na drodze określenia zmian redukcyjności) do całkowitej ilości wiązań glikozydowych obecnych w 100g materiału (skrobi) wyjściowego. W praktyce wielkość te określa się na podstawie zawartości (masy) cukrów redukujących przeliczonych na glukozę w stosunku do ilości (masy) materiału wyjściowego: =. ą ę % Zasada oznaczenia zawartości grup redukujących polega na jodometrycznym oznaczeniu nadmiaru miedzi, która nie przereagowała z cukrami w reakcji redoks. Niezredukowaną ilość miedzi ustala się na podstawie równoważnej ilości jodu wydzielonego z jodku potasowego, który należy odmiareczkować tiosiarczanem sodowym. Reakcje chemiczne przebiegające umożliwiające przeprowadzenie analizy obejmują: 1. Utlenianie wolnych grup karbonylowych cukrów redukujących do odpowiednich grup karboksylowych przy pomocy jonów miedzi (II). Jony te redukują się w trakcie reakcji do jonów Cu (I). 7

8 utlenianie +1 C O H Cu 2+ O OH - C OH + 2 Cu + + H 2 O redukcja Rysunek 3. Utlenianie grup redukujących sacharydów 2. Nadmiar miedzi (II) ulega reakcji z jonami jodkowymi utleniając je do wolnego jodu: 3. Wolny jod w reakcji redoks redukuje się do jonów jodkowych a tiosiarczan sodu utlenia do czterotionianu + + 2Cu 2+ 2I - I 2 2Cu I 2 2S 2 O 3 2-2I - S 4 O 6 2- Rysunek 4. Dodatkowe reakcje redoks przebiegające podczas analizy cukrów redukujących Na podstawie tych reakcji stwierdzić można, że masa cukrów redukujących (wolnych grup - CHO) w próbce jest związana z ilością jonów miedzi na odpowiednim stopniu utlenienia (Rysunek 3):.. = = = W rzeczywistości stosunek molowy reagentów w tej reakcji odbiega od stechiometrycznego i wynosi nie 1:2 ale 1:5,58. Sytuacje tę należy uwzględnić przy obliczeniach! Ponieważ jednak w trakcie analizy stosuje się nadmiar Cu 2+ w rzeczywistości ilość tych cukrów można obliczyć znając ilość moli Cu(I). Możemy ją obliczyć znając ilość miedzi dodanej jako odczynniki Fehlinga oraz określając nieprzereagowaną ilość Cu 2+ : = + = Ze stechiometrii reakcji (Rysunek 3) wynika, że: = Z reakcji przedstawionych na Rysunku 4 wynika, że: = 8

9 Co umożliwia proste określenie ilości miedzi (II): = = Gdzie indeks 0 oznacza dane dla próby zerowej. Dodatkowo, ponieważ stężenie tiosiarczanu w próbie zerowej i właściwej jest takie samo, równanie ulega uproszczeniu: = Obliczenie ilości przereagowanej miedzi(ii) daje informacje o ilości cukrów redukujących. Z danych doświadczalnych wynika jednak, że reakcja redoks z Rysunku nr 3 przebiega w sposób niestechiometryczny. Empiryczne dane wskazują, że 1mmol Cu 2+ jest w stanie utlenić jedynie 0,148mmol glukozy. Czyli, reakcja nie przebiega w stosunku stechiometrycznym 1:2 a 1:5,58. Niestechiometryczność reakcji należy wziąć pod uwagę wykonując ostateczne obliczenia liczby moli cukrów redukujących W ramach ćwiczeń określić DE wybranego, komercyjnego syropu skrobiowego. Otrzymane wyniki porównać z danymi producenta. Wykonanie analizy W zlewce o pojemności 50 cm 3 odważyć na wadze analitycznej około 2,5g ± 0,01mg badanego produktu (syrop skrobiowy) i rozpuścić w wodzie destylowanej. Roztwór syropu skrobiowego przenieść następnie ilościowo do kolby miarowej o pojemności 250 cm 3. Kolbę uzupełnić wodą destylowaną do kreski i wymieszać. Do kolby stożkowej o pojemności 300 cm 3 odmierzyć 10 cm 3 roztworu Fehlinga I, 10 cm 3 roztworu Fehlinga II, dodać pipetą 10 cm 3 roztworu badanego produktu i 20 cm 3 wody destylowanej. Po wymieszaniu zawartość kolby ogrzewać, tak, aby ciecz zawrzała po upływie 3 minut od momentu rozpoczęcia ogrzewania i gotować przez 2 minuty, sprawdzając czas na stoperze. Roztwór ochłodzić w bieżącej wodzie do temperatury około 20 o C, dodać 3g jodku potasowego, 10 cm 3 kwasu siarkowego i miareczkować 0,05 mol/l roztworem tiosiarczanu sodowego. Gdy ciecz osiągnie barwę jasnożółtą, dodać 5 cm 3 roztworu skrobi rozpuszczalnej i miareczkować do zaniku powstałej niebieskiej barwy. Równolegle wykonać próbę zerową, biorąc zamiast 10 cm 3 badanego roztworu taką samą ilość wody destylowanej. Z różnicy między ilością tiosiarczanu zużytego w próbie zerowej i we właściwym oznaczaniu określić ilość substancji redukujących, wyrażonych, jako glukoza. Za wynik przyjąć średnią arytmetyczną z dwóch równoległych oznaczeń nieróżniących się więcej niż o 0,2 cm 3 roztworu tiosiarczanu sodowego. Wynik należy podawać z dokładnością do 0,1 %. 9

10 WYCIĄG Z KART CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNYCH UŻYWANYCH W TRAKCIE ĆWICZEŃ Roztwór jodu w KI OZNAKOWANIE ZGODNE Z DYREKTYWAMI UE Produkt nie wymaga oznakowania zgodnie z dyrektywami UE lub odpowiadającymi im przepisami krajowymi. WSKAZANIA RYZYKA DLA LUDZI I ŚRODOWISKA Substancja lub mieszanina nie stwarza zagrożenia zgodnie z dyrektywami 67/548/EWG lub 1999/45/WE PIERWSZA POMOC W przypadku wdychania Jeżeli osoba poszkodowana oddycha, przenieść na świeże powietrze. Jeśli poszkodowany nie oddycha, zastosować sztuczne oddychanie W przypadku kontaktu ze skórą Zmyć mydłem i dużą ilością wody. W przypadku połknięcia Nieprzytomnej osobie nigdy nie podawać nic doustnie. Wypłukać usta wodą. Roztwór NaOH i HCl OZNAKOWANIE ZGODNE Z DYREKTYWAMI UE Znaki ostrzegawcze: C Produkt żrący Klasyfikacja: R35 Powoduje poważne oparzenia. WSKAZANIA RYZYKA DLA LUDZI I ŚRODOWISKA Działa szkodliwie po połknięciu. Działa drażniąco na oczy i skórę. PIERWSZA POMOC W przypadku kontaktu ze skórą Zmyć dużą ilością wody. Zasięgnąć porady medycznej. W przypadku kontaktu z oczami Przemywać dokładnie dużą ilością wody przynajmniej przez 15 minut i skonsultować się z lekarzem. Można przepłukać oczy roztworem kwasu bornego. W przypadku połknięcia Wypłukać usta wodą. Zasięgnąć porady medycznej. Roztwór tiosiarczanu sodu OZNAKOWANIE ZGODNE Z DYREKTYWAMI UE Produkt nie wymaga oznakowania zgodnie z dyrektywami UE lub odpowiadającymi im przepisami krajowymi. WSKAZANIA RYZYKA DLA LUDZI I ŚRODOWISKA Substancja lub mieszanina nie stwarza zagrożenia zgodnie z dyrektywami 67/548/EWG lub 1999/45/WE PIERWSZA POMOC W przypadku wdychania W razie narażenia droga oddechowa zapewnić dostęp świeżego powietrza. W razie trudności w oddychaniu wezwać lekarza. W przypadku kontaktu ze skórą W przypadku zanieczyszczenia natychmiast umyć skórę mydłem i dużymi ilościami wody. W przypadku zanieczyszczenia oczu Płukać dużymi ilościami wody przez co najmniej 15 minut. Zapewnić właściwe przepłukanie rozwierając powieki palcami. Wezwać lekarza. W przypadku połknięcia W razie połknięcia wyplukać usta wodą, o ile poszkodowany jest przytomny. Wezwać lekarza. 10

11 Siarczan (VI) miedzi (II) OZNAKOWANIE ZGODNE Z DYREKTYWAMI UE Znaki ostrzegawcze: Xn - Produkt szkodliwy N - Produkt niebezpieczny dla środowiska Klasyfikacja: R22 - Działa szkodliwie po połknięciu. R36/38 - Działa drażniąco na oczy i skórę. R50/53 - Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne; może powodować długo utrzymujące się niekorzystne zmiany w środowisku wodnym. WSKAZANIA RYZYKA DLA LUDZI I ŚRODOWISKA Działa szkodliwie po połknięciu. Działa drażniąco na oczy i skórę. Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne; może powodować długo utrzymujące się niekorzystne zmiany w środowisku wodnym. PIERWSZA POMOC W przypadku kontaktu ze skórą Zmyć mydłem i dużą ilością wody. Zasięgnąć porady medycznej. W przypadku kontaktu z oczami Przemywać dokładnie dużą ilością wody przynajmniej przez 15 minut i skonsultować się z lekarzem. W przypadku połknięcia Nieprzytomnej osobie nigdy nie podawać nic doustnie. Wypłukać usta wodą. Zasięgnąć porady medycznej. Winian sodowo-potasowy OZNAKOWANIE ZGODNE Z DYREKTYWAMI UE Produkt nie wymaga oznakowania zgodnie z dyrektywami UE lub odpowiadającymi im przepisami krajowymi. WSKAZANIA RYZYKA DLA LUDZI I ŚRODOWISKA Ta substancja nie została sklasyfikowana jako niebezpieczna zgodnie z dyrektywą 67/548/EWG. PIERWSZA POMOC W przypadku wdychania Jeżeli osoba poszkodowana oddycha, przenieść na świeże powietrze. Jeśli poszkodowany nie oddycha, zastosować sztuczne oddychanie W przypadku kontaktu ze skórą Zmyć mydłem i dużą ilością wody. W przypadku kontaktu z oczami Zapobiegawczo przemyć oczy wodą. W przypadku połknięcia Nieprzytomnej osobie nigdy nie podawać nic doustnie. Wypłukać usta wodą. 11