Działania minimalizujące oddziaływanie inwestycji drogowych na płazy przegląd metod i praktyczne doświadczenia

Transkrypt

1 Działania minimalizujące oddziaływanie inwestycji drogowych na płazy przegląd metod i praktyczne doświadczenia Mariusz Rybacki Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN, Poznań rybacki@man.poznan.pl

2 A. Podstawowe założenia teoretyczne

3 Dlaczego płazy są bardziej podatne na negatywne oddziaływanie inwestycji liniowych niż inne kręgowce lądowe? Wynika to z ich: -ekologii i biologii: mogą rozmnażać się tylko w wodzie i są często przywiązane do jednego miejsca rozrodu (gdy staw zostanie zasypany to wracają do niego) - budowy skóry (jest naga, łatwo wysychająca i przepuszczająca substancje toksyczne), - małej ruchliwości: poruszają się wolno i tylko niektóre gatunki pokonują w ciągu roku dystans kilku kilometrów.

4 Jakie działania są podstawą efektywnej ochrony płazów na inwestycjach liniowych? Są to głównie działania na etapie przedprojektowym 1.Inwentaryzacja miejsc rozrodu i populacji płazów 1a. Inwentaryzacja wszystkich miejsc rozrodu w pasie drogi, także tych potencjalnych, które zostaną zniszczone (nawet wielkości 2 m 2 ) (łatwe: dokładna mapa i lustracja terenu, od wiosny do jesieni). 1b. Inwentaryzacja wszystkich miejsc rozrodu w odległości do 1 km od pasa drogi (dość łatwe jak wyżej, ale większa skala). 1c. Inwentaryzacja gatunków występujących w zbiornikach rozrodczych (dość trudne, czasochłonne, wymaga doświadczenia, od połowy marca do końca czerwca) 1d. Określenie przybliżonej liczebności gatunków (trudne, wymaga dużego doświadczenia, od połowy marca do końca czerwca)

5 2. Wyznaczenie najważniejszych szlaków migracji przecinających drogę (bardzo trudne, jest wynikiem poprzednich działań) 2a. Wyznaczenie potencjalnych szlaków na podstawie analizy kartograficznej i ekologicznej: położenie potencjalnych siedlisk lądowych i zimowisk w stosunku do miejsc rozrodu. (dość trudne, wymaga wiedzy i doświadczenia) 2b. Wyznaczenie rzeczywistych szlaków migracji na podstawie obserwacji wędrujących płazów w terenie. To najważniejszy element skutecznej ochrony płazów na drogach!!! Najlepszą metodą jest ogradzanie pasa drogowego i odławianie płazów w pułapki łowne. (bardzo trudne ze względu na duże nakłady finansowe, nakład pracy oraz odpowiednie wyznaczenie miejsc do ogrodzenia, minimum w okresie wiosennym od początku marca do końca maja, dobrze również jesienią od początku września do końca października)

6 Obwodnica Grodzica przykład analizy potencjalnych szlaków migracji płazów w oparciu o rozmieszczenie zbiorników i siedlisk obwodnica

7 Wynikiem tych działań, jeszcze przed etapem projektowym, powinno być: 1. Określenie liczby i lokalizacji zastępczych zbiorników rozrodczych w ramach kompensacji. 2. Wyznaczenie lokalizacji (do 1 km od drogi) odpowiednich ekologicznie zbiorników, do których zostaną przeniesione płazy ze zbiorników zniszczonych w wyniku budowy (gdy zbiorniki zastępcze są jeszcze nie gotowe). 3. Określenie liczby i lokalizacji przejść dla płazów. 4. Określenie lokalizacji i długości szczelnego ogrodzenia, które uniemożliwi płazom wejście na drogę. Jego długości musi być dostosowana do szerokości szlaków migracji płazów.

8 B. Przykłady działań minimalizujących i kompensacyjnych

9 1. Przegląd i charakterystyka metod ochrony szlaków migracji płazów przecinających szosy (według Müncha 1992, zmienione) Koszty/skuteczność: BD i D- bardzo duże i duże, Ś średnie, M małe, 0 minimalne lub brak

10 Metoda ochrony Koszt początkowy (budowy) Koszt funkcjonowania Zaangażowanie ludzi w czasie funkcjonowania Skuteczność ochrony niewielka skuteczność i koszty, głównie znaczenie edukacyjne 1. Ustawianie znaków drogowych 2. Okresowe ograniczenie szybkości 30km/godz skuteczne, ale dość kosztowne (liczba i wielkość zbiorników, typ i długość ogrodzenia), skuteczność uwarunkowana jednoczesnym zastosowaniem 3 i 4 3. Budowa zastępczego zbiornika rozrodczego 4. Czasowe ogrodzenie szosy bez odławiania M/Ś M 0 Ś/D Ś/D M 0 D

11 Metoda ochrony Koszt początkowy (budowy) Koszt funkcjonowania Zaangażowanie ludzi w czasie funkcjonowania skuteczne, ale bardzo czasochłonne i kosztowne (5) konfliktogenne (6), często niemożliwe do realizacji (6) Skuteczność ochrony 5. Całoroczne odławianie przy siatce i przenoszenie Ś BD (robocizna) BD D 6. Nocne zamykanie szosy 0 M M Ś/D bardzo skuteczne, ale bardzo kosztowne (w zależności od typu tuneli i ogrodzenia) 7. System stałego ogrodzenia i tuneli D/BD M 0 D/BD

12 2. Tunele i przepusty

13 przykład złych rozwiązań, nie wprowadzonych do Polski jeden z pierwszych typów przejść dla płazów tunel jednokierunkowy (one-way) stosowany jeszcze 20 lat temu, obecnie wycofany Dexel 1989

14 kolejne nieskuteczne rozwiązanie: betonowy dren, którego dno jest często suche, co odstrasza płazy fot. L. Briggs

15 tunel ACO (Niemcy) dno betonowe fot. L. Krzysztofiak

16 fot. L. Briggs tunel Zieger (Niemcy) dno naturalne zapewnia odpowiedni mikroklimat i możliwości ukrycia się

17 3. Ogrodzenia naprowadzające tymczasowe funkcje ogrodzeń: - zatrzymanie płazów - wymuszenie ich migracji do najbliższego tunelu lub do pułapki łownej

18 Plaspack, 38 cm Beilharz, 42 cm Dr. Coers GmbH, 57 cm Draht-Krebs, 40 cm Zieger, 30 cm Frey i Niederstrasser 2000

19 ostatnio powszechnie używane w Polsce ze względu na niskie koszty i łatwość montażu ogrodzenia z: geotkaniny (plecionka) lepsza lub geowłókniny (miękka, watowana, zwykle biała) - gorsza

20 W Polsce używa się również powszechnie siatki plastikowej tzw. żabianki. Pomimo wielu wad znajduje ona zastosowanie w wielu przypadkach (głównie płazy duże, słabo wspinające się). Akcja ratowania ropuch w Pienińskim Parku Narodowym. fot. B. Kozik

21 4. Ogrodzenia naprowadzające stałe

22 ACO, plastik, 45 cm Mall, beton 48 cm Zieger, beton 48 cm 33 cm 34 cm ACO, polimerbeton 40 cm Zieger, beton 35 cm 12 cm 32 cm Frey i Niederstrasser 2000

23 ACO, polimerbeton 40 cm/12 cm duża możliwość zarastania Zieger, beton 48 cm/34 cm mała możliwość zarastania Frey i Niederstrasser 2000

24 Siatka INOX, Siatmar, Katowice (trwałość 10 lat) wysokość 50 cm nad i 10 cm pod gruntem, oczko 4,5 mm, nierdzewna, mocowana na metalowych słupkach fot. Siatmar

25 Płyty PVC Siatmar, Katowice perforowane, wysokość 60 cm, przewieszka 12 cm, mocowane na metalowych palikach fot. Siatmar

26 5. Zabezpieczenia dróg bocznych - pułapki kanałowe z kratą

27 Drogi boczne zabezpiecza się tzw. pułapkami kanałowymi w postaci małego tunelu (30 x 30 cm) przykrytego kratą o dużych otworach (odstępy poziome 6-7 cm). Płazy wpadają do pułapki, a następnie wędrują wzdłuż ogrodzenia głównego do tunelu pod drogą Frey i Niederstrasser 2000 fot. L. Briggs

28 6. System tuneli i ogrodzeń naprowadzających

29 System ACO (Niemcy)

30 fot. L. Krzysztofiak System ACO w Parku Krajobrazowym Dolina Słupii

31 System Zieger (Niemcy)

32 Park Narodowy Góry Stołowe pierwszy w Polsce (2002) profesjonalny system zabezpieczenia migracji płazów Zieger. W 2003 r. uratowano tu żab trawnych i ropuch szarych (Baldy 2003) fot. K. Baldy

33 7. Co wpływa na efektywność ogrodzeń i tuneli?

34 Zależność między materiałem ogrodzenia a jego efektywnością miarą efektywności jest szybkość wędrowania płazów dorosłych i młodych wzdłuż ogrodzenia: im więcej możliwości do wspinania się tym wolniej wędrują dorosłe dorosłe źle dobrze dobrze młode Plaspack dobrze młode dorosłe dobrze źle młode bardzo źle młode przeszły przez siatkę! Beilharz Zieger, Mall Frey i Niederstrasser 2000

35 Przejrzystość ogrodzenia (siatka) i możliwość wspinania się bardzo utrudniają i wydłużają wędrówkę płazów w pożądanym kierunku (wzdłuż) Frey i Niederstrasser 2000 fot. M. Sołtysiak

36 Zarastanie ogrodzenia utrudnia wędrówkę fot. Siatmar fot. L. Briggs źle fot. L. Briggs dobrze źle

37 Suchy dren nie spełniał funkcji tunelu, więc Niemcy zainstalowali wewnątrz zraszacze fot. L. Briggs

38 Ten dren jest suchy, a dodatkowo żeby się do niego dostać trzeba pokonać próg wysokości 12 cm

39 Zależność między techniką wykonania pułapki kanałowej a jej efektywnością z lewej: odstępy za małe dorosłe przechodzą, poprzeczki za szerokie przechodzą po nich młode z prawej (Zieger) odstępy większe, poprzeczki wąskie lepsza efektywność, przechodzą tylko niektóre Zieger, szerokość 42 cm odstęp 6 cm szerokość poprzeczki 0,8cm?, szerokość 36 cm odstęp 4 cm szerokośc poprzeczki 1,5 cm Frey i Niederstrasser 2000

40 8. Zbiorniki kompensacyjne zastępcze miejsca rozrodu płazów

41 W przypadku zniszczenia jednego zbiornika w trakcie budowy należy zbudować przynajmniej dwa nowe zbiorniki zastępcze, z reguły po przeciwnych stronach drogi (rys. 1 i 2). Budowa tych zbiorników powinna zostać zakończona przed rozpoczęciem prac drogowych. Zbiornik zastępczy należy zbudować również wtedy, gdy droga zagrodziła dojście do miejsce rozrodu po przeciwnej stronie (rys. 3 i 4). Nowe zbiorniki należy odizolować od szosy ogrodzeniem. Jeżeli w pobliżu znajduje się tunel to ogrodzenie należy zlokalizować w taki sposób, aby płazy bezpiecznie mogły dotrzeć do tunelu i na druga stronę drogi.

42 Cztery przykłady kompensacji dla płazów budowa zastępczych miejsc rozrodu

43 Przykład planowanych działań kompensacyjnych. Ze względu na niekorzystny układ działek prywatnych właścicieli w projekcie przedstawiono kilka wariantów lokalizacji 4 nowych stawów (np. 2a, 2b, 2c, 2d)

44 Literatura Baldy K. (red.) Instrukcja czynnej ochrony płazów. Park Narodowy Gór Stołowych, Kudowa Zdrój. Dexel R Investigations into the protection of migrant amphibians from the threats from road traffic in the Federal Republic of Germany. W: Langton T. (red.) Amphibians and roads. ACO Polymer ProductsLtd., Sfefford, pp Frey E., Niederstrasser J Baumaterialien für den Amphibienschutz an Strassen. Fachdienst Naturschutz, Artenschutz 3. Landesanstalt für Umweltschutz Baden-Würtemberg. Glandt D, Schneeweiss N., Geiger A, Kronshage A. (red.) Beiträge zum Technischen Amphibienschutz. Supplement der Zeitschrift für Feldherpetologie 2, Laurenti Verlag, Bielefeld. Rybacki M Metody ochrony szlaków migracji płazów. Przegląd Przyrodniczy 13(3):

45 dziękujemy!

46