Wpływ kapitału społecznego na gospodarkę na poziomach mikro, mezo i makro

Transkrypt

1 II rok SUM na kierunku Stosunki Międzynarodowe Instytut Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Wrocławskiego Praca napisana na zajęcia Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw prowadzone przez dr hab. Krzysztofa Szewiora w 2011 roku. Wpływ kapitału społecznego na gospodarkę na poziomach mikro, mezo i makro Michał Szczurek Koncepcja kapitału społecznego została rozwinięta w latach 80-tych i 90-tych XX wieku i jest nowa zarówno w socjologii jak i w ekonomii. Neoklasyczne modele wzrostu gospodarczego bazowały przede wszystkim na pracy, kapitale fizycznym oraz na technologii. W późniejszym okresie kolejne rozwinięcia tych modeli uwzględniły także role kapitału ludzkiego, jako istotnego czynnika wewnętrznego rozwoju gospodarek narodowych. Współcześnie to kapitał społeczny jest postrzegany jako jeden z najważniejszych czynników mających wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy 1. Rosnące zainteresowanie tym nowym rodzajem kapitału jest spowodowane faktem, iż wielu ekonomistów uświadomiło sobie znaczenie kapitału społecznego, jako czynnika wspomagającego współpracę pomiędzy agentami gospodarczymi 2. Definicja kapitału społecznego jako zagregowanej wartości zasobów potencjalnych oraz rzeczywistych wynikająca z partycypacji w trwałych sieciach mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych stosunków opierających się znajomości i wzajemnym uznaniu 3 zwraca uwagę, iż kapitał ten ma znaczenie nie tylko na poziomie jednostkowym, ale także na poziomie organizacji jak i całej gospodarki. Na poziomie mikroekonomicznym, przede wszystkim z punktu widzenia pojedynczego przedsiębiorstwa, ma on znaczenie jako tzw. wiążący kapitał społeczny. Jest on cechą relacji pomiędzy członkami przedsiębiorstwa i bazuje przede wszystkim za zaufaniu 1 F. Fukuyama, Social Capital and the Global Economy: A Redrawn Map of the World, Foreign Affairs, Vol. 74 No.5, New York 1993,str M. K. Smith, Social capital, 3 P. Bourdieu, The Forms of Capital, 1

2 przypisanym innym jednostkom na podstawie członkowstwa w danej organizacji 4. Wiążący kapitał społeczny przyczynia się do poprawy wewnętrznej współpracy dzięki pozytywnemu wpływowi na: (1) dzielenie się informacjami; (2) transfer wiedzy; (3) rozwiązywanie problemów poprzez ułatwienie łączenia komplementarnej wiedzy oraz (4) tzn. pośrednictwo informacyjne. Decyzje agentów ekonomicznych są w większości niewydajne z powodu niewystarczającej ilości informacji. Kapitał społeczny jako znajomości oraz zaufanie pomiędzy współpracownikami pozwala znacząco ograniczyć tą niewiedzę. Większość przedsiębiorstw w każdej branży prowadzi bazy danych dotyczących swojej działalności. Jednak nie da się ująć wszystkich informacji istotnych dla działalności gospodarczej w postaci materialnej 5. Kapitał społeczny pozwala gromadzić informacje oraz doświadczenie, które nie są zawarte w żadnych uchwytnych bazach danych poprzez nieformalne powiązania pomiędzy współpracownikami na zasadzie relacji twarzą w twarz 6. W konsekwencji pozwala to przedsiębiorstwu znacząco zredukować wewnętrzne i zewnętrzne koszty transakcyjne 7. Kapitał społeczny ułatwia także transfer wiedzy, technologii oraz dobrych praktyk. Dzieje się tak, gdy kapitał społeczny wchodzi w interakcje z kapitałem ludzkim, co w konsekwencji umożliwia transfer wyżej wymienionych dóbr niematerialnych 8. Pomimo tego, że przedsiębiorstwo może posiadać kapitał ludzki na wysoki poziomie, jego wyniki rynkowe mogą być niezadowalające, co może mieć miejsce, gdy wysoko wykwalifikowani pracownicy nie posiadają wystarczających zdolności społecznych. Efektywna wymiana wiedzy, technologii czy dobrych praktyk jest bardziej prawdopodobna w przedsiębiorstwach, które posiadają kapitał społeczny na wysokim poziomie. Konsolidacja wiedzy oraz technologii oraz dobrych praktyk już istniejących z nowymi ma znaczący wpływ na produktywność całego przedsiębiorstwa 9. Na poziomie mikro kapitał społeczny także wpływa pozytywnie na rozwiązywanie problemów poprzez łączenie komplementarnej wiedzy. Wysoki stopień specjalizacji we współczesnej gospodarce uzewnętrznia się przede wszystkim w specjalizacji kapitału ludzkiego. W grupach roboczych, które gromadzą specjalistów z wielu różnych dziedzin 4 P. Knorringa, I. van Staveren, Social capital for industrial development: operationalizing the concept, United Nation Industrial Development Organization, Vienna 2006, str A. Greve, C. Benassi, Exploring the Contributions of Human Capital and Social Capital to Productivity, SUNBELT XXVI, Vancouver 2006, str ibidem 7 H. Kaldaru, E. Parts, The Effects of macro-level social capital on sustainable economic development, Tartu University Press, Tartu 2005, str A. Greve, C. Benassi, op cit., str ibidem 2

3 istnieje ryzyko powstawania nieefektywności wynikającej z wzajemnego niezrozumienia 10. Jeżeli współpracownicy z różnych dziedzin posiadają wysokie zdolności społeczne, zrozumienie oraz zaufanie do siebie nawzajem przeszkody wynikające z wysokiej specjalizacji mogą zostać wyeliminowane 11. Poprzez zjawisko tzw. pośrednictwa informacyjnego kapitał społeczny wpływa na wydajność współpracy w przedsiębiorstwie. Pośrednictwo informacyjne oznacza wykorzystanie przez borekerów informacji tzn. otworów strukturalnych, które są słabszymi powiązaniami społecznymi w danej organizacji, 12. Brokerami informacji mogą być np. menedżerowie, których zadaniem jest usprawnienie współpracy pomiędzy różnymi działami za pomocą zarządzeniem przepływem informacji oraz innych zasobów 13. Brokerzy informacji z jednej strony mogą chronić swoich podwładnych przed przeładowaniem informacyjnym, z drugiej strony mogą korygować ich działania za pomocą doboru odpowiednich informacji. Na poziomie mezo kapitał społeczny ma bardzo duże znaczenie dla współpracy pomiędzy firmami oraz innymi agentami gospodarczymi. Zgodnie z kryterium geograficznym wyróżniamy kapitał społeczny gromadzony w klasterach przemysłowych, zaś wg kryterium instytucjonalizacji wyróżniamy kapitał społeczny w: (1) stowarzyszeniach biznesowych; (2) regionalnych systemach innowacji; (2) we współpracy z samorządami terytorialnymi oraz (4) innymi instytucjami wspierającymi biznes 14. Połączenia społeczne pomiędzy firmami a także pomiędzy firmami a innymi instytucjami wsparcia biznesu, umożliwiają obejście problemu braku ekonomii skali. Dzięki stowarzyszeniom biznesowym czy regionalnym systemom innowacji mniejsze przedsiębiorstwa mogą połączyć swoje zasoby by np. przeprowadzić badania rozwojowe lub lobbować na rzecz własnych interesów w sektorze publicznym 15. Wspólne przedsięwzięcia skutecznie dają mniejszym firmom możliwość uzyskania atrybutów właściwych dla dużych przedsiębiorstw. Instytucje takie jak centra transferu technologii czy regionalne systemy innowacji dają mniejszym firmom możliwość pozyskania wiedzy oraz technologii, która nie była by dla nich dostępna w normalnych warunkach rynkowych 16. Co więcej, klastery przemysłowe oraz 10 A. Greve, C. Benassi, op cit., str ibidem 12 R. S. Burt, The Social Capital of Structural Holes, in: New Directions in Economic Sociology, M. F. Gullen, R. Collins (red.), Russel Sage Foundation, New York 2001, str K. Grabarczyk, M. Karbowski, Analiza Sieci Społecznych W Twojej Firmie, Biznes Social Network Analysis & Training Point P. Knorringa, I. van Staveren, op. cit. str A. H. J. Helmsing, Externalities, Learning and Governance; New Perspectives on Local Economic Development, Development and change Vol., 32, No , str Thematic evaluation of the impacts of structural funds ( ) on research, 3

4 stowarzyszenia biznesowe umożliwiają skuteczne dzielenie się dobrymi praktykami i budowanie wspólnego zasobu wiedzy pośród partycypujących przedsiębiorców 17. Mezo kapitał społeczny ma także pozytywny wpływ na samą współpracę pomiędzy przedsiębiorcami. Oprócz budowania wzajemnego zaufania dzięki relacjom twarzą w twarz, stowarzyszenia biznesowe ustanawiają także normy współpracy dla partycypujących przedsiębiorców a także metody rozwiązywania konfliktów 18. Bardzo istotne znaczenie dla lokalnej gospodarki ma także współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami a samorządami terytorialnymi, które dysponują skutecznymi środkami wsparcia biznesu. Dzięki zapewnianiu infrastruktury, promocji gmin, szkoleniu lokalnych pracowników oraz wydzielaniu działek pod zabudowę przemysłową oraz usługową, wpływają pozytywnie na lokalny wzrost gospodarczy 19. Kapitał społeczny na poziomie makroekonomicznym jest o wiele mniej uchwytny niż na poziomie mikro i mezo, jednak ma ona także bardzo duże znaczenie dla gospodarki. Tzw. pomostowy kapitał społeczny wpływa na zdolność do zawiązywania relacji oraz powstawania sieci społecznych pomiędzy heterogenicznymi podmiotami charakteryzującymi się różnymi tożsamościami 20. Relacje pomostowe z jednej strony są bardziej luźne i słabe niż relacje opierające się na wiążącym kapitale społecznym, ale dzięki temu, że opierają się na zaufaniu zasłużonym a nie na przypisanym, umożliwiają one wyjście poza wąskie środowiska zaś relacje opierające się na kapitale pomostowym przynoszą większe zyski niż te opierajże się na kapitale wiążącym 21. Tzw. zaufanie generalne (agregat całego zaufania w gospodarce) pozwala agentom ekonomicznym do pewnego stopnia przewidywać zaufanie ich partnerów biznesowych, co znacząco ogranicza globalne koszty transakcyjne 22. Braki pomostowego kapitału społecznego mogą być równoważone poprzez instytucjonalne narzucenie podstawowych zasad rynkowych takich jak: prawo własności, egzekwowanie związanych umów, walka z korupcją, rzetelna administracja publiczna oraz wydajny system prawny 23. Przerost wiążącego kapitału społecznego opierającego się na pochodzeniu etnicznym, powiązaniach rodzinnych czy religii może być przyczyną nieefektywnej alokacji zasobów w gospodarce. Przykładem może być przeważająca technology development and innovation (RTDI) in Objective 2 regions, European Union, 17 J. Levitzky, Private Sector Organizations and Support for Small and Micro Enterprises', in: Small Enterprises and Changing Policies, A. H. J. Helmsing, T. Kolstee (red.), London Intermediate Technology Publication, London 1993, str ; J. Levitzky, Business Associations in Countries 18 J. Levitzky, op. cit.str M. Juchicka, Polityka inwestycyjna samorządu terytorialnego jako narzędzie kształtowania rozwoju regionu, 20 P. Knorringa, I. van Staveren, op. cit. str ibidem 22 ibidem 23 C. Grootaert, Social Capital: The Missing Link?, Social Capital Initiative, Working Paper no. 3, Social Development Department Publications, Washington 1998, str. 7 4

5 działalność firm rodzinnych, które ze względu na wzajemny brak zaufania współpracują ze sobą w ograniczonym zakresie, przez co samoograniczają rozwój swoich przedsiębiorstw (tzw. zblokowanie) 24. Warunki takie są idealnym podłożem dla powstawania nierówności oraz konfliktów społecznych 25. Zadaniem makroinstytucji powinno być przeciwdziałanie powstawania warunków mających zgubne skutki dla społeczeństwa i gospodarki. Jednak silne makroinstytucje nie są jedynie receptą na ograniczony zasób pomostowego kapitału społecznego. Tzw. obywatelski kapitał społeczny ma także wpływ na jakość demokratycznego zarządzania, efektywność oraz uczciwość administracji publicznej,. Co więcej, poprzez inicjatywy społeczne agenci gospodarczy są wstanie wywrzeć wpływ na politykę gospodarczą by uzyskać jeszcze lepsze warunki do rozwoju przedsiębiorczości 26. Przedstawione powyżej argumenty sugerują, że kapitał wiążący oraz pomostowy są komplementarne i mają wpływ na każdy poziom gospodarki. Co więcej, porządek nieformalny w postaci instytucji społecznych, przede wszystkim kapitału społecznego, jest komplementarny w stosunku do instytucji publicznych. Tzw. podejście synergetyczne zaprezentowane przez Woolcocka opiera się na trzech założeniach: (1) zarówno wpływ kapitału społecznego i makroinstytucji nie jest jednoznacznie korzystny lub niekorzystny dla rozwój społeczno-gospodarczego; (2) ani państwo, ani przedsiębiorstwa, ani też społeczeństwo indywidualnie nie posiadają wystarczających zasobów by samodzielnie realizować założenia zrównoważonego rozwoju; (3) państwo posiada uprzywilejowaną role w zwalczaniu społecznych nierówności oraz realizowaniu założeń zrównoważonego rozwoju 27. Dlatego też pozytywny wpływ kapitału społecznego nie powinien być brany za pewnik, zaś kapitał wiążący powinien być przekształcany w kapitał pomostowy, który czyni rozwój bladziej dynamicznym 28. Koncepcja kapitału społecznego w ekonomii odcisnęła się wyraźnie na każdym poziomie analizy. Współczesna teoria ekonomi coraz częściej dostrzega znaczenie powiązań społecznych pomiędzy agentami gospodarczymi, które w sposób trudno mierzalny przekładają się na wynik rynkowy przedsiębiorstw. Metodologia mierzenia kapitału społecznego na każdym poziomie analizy cały czas jest rozwijana, jednak już dzisiaj można stwierdzić istotność powiązań oraz sieci społecznych dla rozwoju społeczno-gospodarczego, zarówno pojedynczych przedsiębiorstw, grup przedsiębiorstw oraz całej gospodarki. 24 P. Knorringa, I. van Staveren, op. cit. str F. Fukuyama, Social Capital and Civil Society... op. cit. p H. Kaldaru, E. Parts, op. cit. str M. Woolcock, D. Narayan, Social Capital: Implications for Development Theory, Research, and Policy, World Bank Research Observer, Vol. 15, 2000, str P. Knorringa, I. van Staveren, op. cit. str. 21 5

6 6

7 Bibliografia Bourdieu P., The Forms of Capital, Styczeń 2011 Burt R. S., The Social Capital of Structural Holes, w.: New Directions in Economic Sociology, M. F. Gullen, R. Collins (red.), Russel Sage Foundation, New York 2001 Fukuyama F., Social Capital and the Global Economy: A Redrawn Map of the World, Foreign Affairs, Vol. 74 No.5, New York 1993 Grabarczyk K., Karbowski M., Analiza Sieci Społecznych W Twojej Firmie, Biznes Social Network Analysis & Training Point 2009 Greve A., Benassi C., Exploring the Contributions of Human Capital and Social Capital to Productivity, SUNBELT XXVI, Vancouver 2006 Grootaert C., Social Capital: The Missing Link?, Social Capital Initiative, Working Paper no. 3, Social Development Department Publications, Washington 1998 Helmsing A. H. J., Externalities, Learning and Governance; New Perspectives on Local Economic Development, Development and change Vol., 32, No Juchicka M., Polityka inwestycyjna samorządu terytorialnego jako narzędzie kształtowania rozwoju regionu, Fundacja BFKK, ego%20jako%20narzedzie%20ksztaltowania%20rozwoju%20regionu.pdf, Styczeń 2011 Kaldaru H., Parts E., The Effects of macro-level social capital on sustainable economic development, Tartu University Press, Tartu 2005 Knorringa P., van Staveren I., Social capital for industrial development: operationalizing the concept, United Nation Industrial Development Organization, Vienna 2006 Levitzky J., Private Sector Organizations and Support for Small and Micro Enterprises', w: Small Enterprises and Changing Policies, A. H. J. Helmsing, T. Kolstee (red), London Intermediate Technology Publication, London 1993, str ; J. Levitzky, Business Associations in Countries Smith M. K., Social capital, Thematic evaluation of the impacts of structural funds ( ) on research, technology development and innovation (RTDI) in Objective 2 regions, European Union, _en.pdf, Styczeń 2011 Woolcock M., Narayan D., Social Capital: Implications for Development Theory, Research, and Policy, World Bank Research Observer, Vol. 15,