Wybrane antropofity brzegów Bystrzycy na odcinku Krasków-Jarno³tów

Transkrypt

1 121 Wybrane-antropofity-brzegów-Bystrzycy 121 Wybrane antropofity brzegów Bystrzycy na odcinku Krasków-Jarno³tów Selected anthropophytes of the Bystrzyca riverside along Krasków-Jarno³tów section MICHA ŒLIWIÑSKI M. Œliwiñski, Zak³ad Bioró norodnoœci i Ochrony Szaty Roœlinnej, Instytut Biologii Roœlin Uniwersytetu Wroc³awskiego, ul. Kanonia 6/8, Wroc³aw; michal.sliwinski@o2.pl ABSTRACT: Valleys of large rivers, like Bystrzyca which is one of the largest Odra river tributaries, are prone to invasions of alien plant species. The Bystrzyca river valley in Krasków-Jarno³tów section is a part of a protected landscape area but it is relatively modified by human activity. Reinforcement of the river bed may have caused the appearance of invasive species, while the process of their penetration to protected areas is a serious threat to natural plant cover. The article contains basic data concerning synanthropisation and distribution of five invasive species (Impatiens parviflora, Reynoutria japonica, Reynoutria sachalinensis, Solidago canadensis, Solidago gigantea) found within the investigated area. KEY WORDS: Bystrzyca, anthropophytes, invasive species, Impatiens parviflora, Reynoutria japonica, Reynoutria sachalinensis, Solidago canadensis, Solidago gigantea Wstêp Jednym z aspektów dzia³alnoœci cz³owieka jest wymiana towarowa pomiêdzy, czêsto odleg³ymi, obszarami geograficznymi. Transportowi ró nego rodzaju dóbr czêsto towarzyszy przypadkowe zawlekanie diaspor roœlin. Gatunki przenoszone poza granice ich naturalnego zasiêgu zachowuj¹ siê w ró ny sposób jedne prze ywaj¹ zaledwie jeden sezon, nie mog¹c przetrwaæ okresów suszy lub zimy. S¹ gatunki, które utrzymuj¹ przez jakiœ czas pojedyncze stanowiska, a póÿniej gin¹, nie mog¹c skutecznie siê rozprzestrzeniæ. Inne, natomiast, wrêcz podbijaj¹ ŒLIWIÑSKI M Selected antropophytes of Bystrzyca riversides of the section Krasków- Jarno³tów. Acta Botanica Silesiaca 3:

2 122 Micha³-Œliwiñski 122 nowy obszar skutecznie konkuruj¹c i ostatecznie wygrywaj¹c z miejscowymi roœlinami, zreszt¹ zjawisko to dotyczy równie zwierz¹t. Po odkryciu Ameryki proces ten nabra³ du ego znaczenia w odniesieniu do niektórych gatunków mówi siê wrêcz o inwazji na nowych obszarach. Jej skutki s¹ obecnie na tyle powa ne, e w wielu krajach na walkê z niepo ¹danymi roœlinami przeznacza siê ogromne sumy. Podejmowane dzia³ania, maj¹ na celu jeœli nie zniszczenie najeÿdÿcy, to chocia próbê powstrzymania jego ekspansji. Inwazje obcych gatunków s¹ uwa ane za jeden z trzech g³ównych czynników, zagra aj¹cych bioró norodnoœci na skalê globaln¹, zaraz obok fragmentacji i degradacji naturalnych siedlisk. W Miêdzynarodowej Konwencji o Ró norodnoœci Biologicznej w Rio De Janeiro w 1992 roku zosta³ zawarty przepis, nawo³uj¹cy do zwalczania obcych gatunków inwazyjnych, zagra aj¹cych naturalnym siedliskom, zbiorowiskom lub gatunkom (Tokarska-Guzik 2005). Obecnie liczba gatunków obcych oceniana jest na 1017, co stanowi 26,8% flory ca³ego kraju (Tokarska-Guzik 2005). Spoœród nich oko³o 300 stanowi¹ gatunki przyby³e ju po XV wieku, z których ponad 20% to gatunki inwazyjne (Tokarska-Guzik 2003). Rejony Polski s¹ w ró nym stopniu opanowane przez obce gatunki. Najnowsze badania wskazuj¹ na to, e proces synantropizacji najs³abiej zaznacza siê w pó³nocno-wschodniej czêœci Polski, na Mazurach i SuwalszczyŸnie, a najmocniej w po³udniowej i po³udniowo-zachodniej czêœci kraju, g³ównie wzd³u dolin Odry i Wis³y (Tokarska-Guzik 2003). Dolny Œl¹sk zajmuje tutaj szczególne miejsce. Na tym obszarze notowano po raz pierwszy niektóre gatunki, jakie ujawni³y w póÿniejszym czasie silne zdolnoœci do rozprzestrzeniania miêdzy innymi rudbekiê nag¹ Rudbeckia laciniata, czy niecierpka gruczo³owatego Impatiens glandulifera. Oba gatunki, podobnie jak rdestowiec ostrokoñczysty Reynoutria japonica i rdestowiec sachaliñski Reynoutria sachalinensis, okreœlane s¹ mianem inwazyjnych i stanowi¹ powa ne zagro enie dla terenów nadrzecznych, a zw³aszcza zalewowych (Müller, Okuda 1998). Gatunki te wykorzystuj¹ wody p³yn¹ce w swoim rozprzestrzenianiu siê i zadomawianiu siê, co spowodowa³o, e sta³y siê dominuj¹cym elementem roœlinnoœci wzd³u rzek w wielu czêœciach œwiata (Tickner i in. 2001), w tym równie Polski. Doliny rzeczne, z racji charakterystycznych uk³adów roœlinnoœci i cennych zbiorowisk, od dawna s¹ przedmiotem badañ botaników. Dotycz¹ one dolin du ych rzek, zarówno na wyznaczonych odcinkach, np. Wis³y (Kucharczyk 2003) i Warty (Borysiak 1994), jak i na ca³ej d³ugoœci dolin, np. Bugu (Faliñski i in. 2000). Regionalnie, badania dotycz¹ zlewni œrednich rzek. W województwie dolnoœl¹skim badania dotycz¹ zarówno Odry (Dajdok, Proæków 2003), jak i mniejszych rzek i ich dop³ywów (Pender, Weretelnik 1993; K¹cki i in. 1998). Zbiorowiska roœlinne doliny Bystrzycy w granicach obecnego parku krajobrazowego zosta³y opisane przez Berdowskiego i Panka (1998).

3 123 Wybrane-antropofity-brzegów-Bystrzycy 123 Badania nad roœlinnoœci¹ inwazyjn¹ dolin rzecznych, w granicach województwa dolnoœl¹skiego, s¹ prowadzone m.in. przez naukowców z Zak³adu Bioró norodnoœci i Ochrony Szaty Roœlinnej, Uniwersytetu Wroc³awskiego. Dotycz¹ one przede wszystkim rozmieszczenia kenofitów nad brzegami Odry (Dajdok i in. 1998, 2003; Dajdok, K¹cki 2003) i w dolinach rzecznych po³udniowozachodniej Polski (Dajdok 2001). Ponadto, badania nad mniejszymi rzekami i strumieniami, s¹ przedmiotem licznych prac magisterskich (Skrzyñska 2003; Dworak 2007; Œliwiñski 2007). 1. Synantropizacja flory istota procesu i zagro enia Jeœli ekspansja gatunku ma charakter gwa³towny, masowy, niekiedy nawet powtarzalny, mówi siê o inwazji biologicznej (Faliñski 2000 za Eltonem 1967). Nie wszystkie gatunki obce rozprzestrzeniaj¹ siê w powy szy sposób termin inwazyjny powinien byæ u ywany ostro nie. Gatunki obce, czyli synantropijne, przyby³e w czasach nowo ytnych (od XV wieku), wed³ug klasyfikacji Kornasia z 1977 roku okreœla siê mianem neofitów b¹dÿ kenofitów. Proces synantropizacji jest czêœci¹ kierunkowych zmian, jakie zachodz¹ na kuli ziemskiej pod wp³ywem dzia³alnoœci cz³owieka. Objawia siê poprzez zastêpowanie rodzimych sk³adników flory i niekorzystnie wp³ywa na naturaln¹ szatê roœlinn¹ (Faliñski 1972). Obce gatunki pocz¹tkowo wnikaj¹ do uprzednio przekszta³conego zbiorowiska, aby osi¹gn¹æ ostatni etap wêdrówki, jakim jest trwa³e zadomowienie w naturalnym zbiorowisku roœlinnym (Kornaœ 1977). Gatunek, który dokona³ skutecznej inwazji, zaczyna zwiêkszaæ swój area³ i powoli wypiera rodzime gatunki. Dzia³alnoœæ cz³owieka, która u³atwia roœlinom synantropijnym wnikanie na nowe tereny, mo na podzieliæ na bezpoœredni¹ i poœredni¹. Jej znaczenie dok³adnie opisuje Faliñski (1972). Zagro enia powodowane wci¹ nasilaj¹cym siê procesem synantropizacji s¹ olbrzymie. Obserwuje siê utratê pierwotnych cech regionalnych, pojawianie siê zbiorowisk zastêpczych, wtórnych kompleksów roœlinnoœci i zmiany formacji leœnych na nieleœne. Roœlinnoœæ powoli traci pierwotne kombinacje gatunkowe, zasiêgi zbiorowisk antropogenicznych ci¹gle siê poszerzaj¹ i wci¹ obserwuje siê wkraczanie obcych gatunków do zbiorowisk naturalnych oraz ucieczkê gatunków rodzimych z siedlisk naturalnych na wtórne, synantropijne (Faliñski 1972). Zauwa alny jest ró ny stosunek neofitów do rodzimych elementów flory. Zwracaj¹ uwagê zw³aszcza: stosunek zastêpczy polegaj¹cy na wyeliminowaniu gatunku rodzimego przez gatunek neofityczny (np. wyparcie rodzimego Impatiens noli-tangere przez obcy Impatiens parviflora), redukcyjny polegaj¹cy na stopniowym wypieraniu ze œrodowiska gatunków rodzimych i przez to zmniejszania bioró norodnoœci na skutek rozprzestrzeniania siê gatunku neofita

4 124 Micha³-Œliwiñski 124 i edyfikacyjny traktowany jako zakoñczenie procesu redukcyjnego kiedy rola gatunków obcych w zbiorowisku jest tak du a, e obserwuje siê powstanie zbiorowiska ksenospontanicznego nowej, wtórnej kombinacji gatunków, w du ej mierze zale nej od neofitów (przyk³adem jest zbiorowisko zio³oroœli Impatienti-Solidaginetum, w którym dominuj¹ gatunki pó³nocnoamerykañskie i wschodnioazjatyckie Faliñski 1969). Pojawienie siê nowych gatunków tylko pozornie zwiêksza bioró norodnoœæ siedliska. Flora danego obszaru tylko na pocz¹tku procesu wzbogacana jest w nowe gatunki póÿniej gatunki rodzime mog¹ wycofywaæ siê ze zbiorowiska w wyniku konkurencji z lepiej przystosowanymi gatunkami obcymi, ale nie jest to regu³¹. Proces synantropizacji jest w Polsce wci¹ aktualny i stanowi du e zagro enie nie tylko dla szaty roœlinnej Dolnego Œl¹ska, ale równie ca³ego kraju. 2. Rozprzestrzenianie siê roœlin w dolinach rzecznych Istnieje wiele sposobów rozsiewania nasion przez roœliny i wszystkie s¹ powszechnie wykorzystywane przez roœliny synantropijne. Do najwa niejszych nale ¹ m.in. wiatrosiewnoœæ (anemochoria), rozsiewanie przez zwierzêta (zoochoria, w tym myrmekochoria przez mrówki) i rozprzestrzenianie siê przy pomocy wody, tzw. hydrochoria (Daubenmire 1973). Hydrochoria, jako czynnik pozwalaj¹cy na ³atwe i stosunkowo szybkie zdobycie nowych terenów, jest postrzegany jako jeden z najwa niejszych sposobów rozprzestrzeniania siê gatunków inwazyjnych. Wiele gatunków neofitów wykorzystuje doliny rzeczne do powiêkszania swojego zasiêgu, a same rzeki w transporcie diaspor. Mo na zauwa yæ tendencjê do wykorzystywania przez roœliny wszystkich czterech kierunków wyznaczonych przez bieg rzeki: w dó³ rzeki, w górê, oraz w poprzek doliny rzecznej od koryta do zewnêtrznej granicy doliny, jak i w przeciwn¹ stronê (Faliñski 2000). Siedliska nadrzeczne, na których zaobserwowano pojawienie siê i zadomowienie gatunków obcych, s¹ wyj¹tkowo podatne na inwazjê (Tickner i in. 2001) i mog¹ odgrywaæ rolê przyczó³ków, wykorzystywanych do póÿniejszego rozprzestrzeniania siê na s¹siaduj¹ce obszary. Migracjê i zadomawianie siê gatunków inwazyjnych wzd³u rzek zdecydowanie u³atwiaj¹ antropogeniczne przemiany œrodowiska ich dolin, zwi¹zane z usuwaniem lasów, urbanizacj¹, powstawaniem wa³ów przeciwpowodziowych, grobli, œluz i innych budowli hydrotechnicznych (Dajdok, K¹cki 2003). Statystycznie rzecz bior¹c, tylko niedu y procent ogó³u kenofitów w Polsce wykorzystuje rzeki, jako g³ówn¹ drogê rozprzestrzeniania siê. Wiele gatunków rozprzestrzenia siê na ró ne sposoby, jednak to wzd³u dolin rzecznych i linii komunikacyjnych, jak drogi czy tory kolejowe, obserwuje siê masowe wystêpowanie gatunków inwazyjnych. Sprzyja temu kierunkowy ruch, jaki

5 125 Wybrane-antropofity-brzegów-Bystrzycy 125 obserwuje siê w obu przypadkach, co powoduje bardzo szybkie kolonizowanie nowych obszarów (maksymalne tempo inwazji niecierpka gruczo³owatego Impatiens glandulifera w dolinach cieków okreœlono na 33 km na rok (Dajdok i in. 1998; Drescher, Prots 2003). Nale y te podkreœliæ rolê terenów zabudowanych, bêd¹cych wêz³ami komunikacyjnymi i punktami wymiany dóbr, co sprawia, e s¹ bardzo podatne na wnikanie gatunków obcych (Tokarska-Guzik 2005). 3. Teren badañ i metodyka Park Krajobrazowy Doliny Bystrzycy utworzono w 1998 roku w celu zachowania i podkreœlenia walorów przyrodniczych, historycznych i krajobrazowych doliny tej e rzeki. Powierzchnia parku wynosi 86,5 km 2 i obejmuje oko³o 30-kilometrowy fragment doliny rzeki Bystrzycy, który rozci¹ga siê od Kraskowa, le ¹cego przy po³udniowo-zachodniej granicy parku, do Jarno³towa przy pó³nocno-wschodniej jego granicy, stanowi¹cej jednoczeœnie zachodnie rubie e Wroc³awia. Bliskoœæ aglomeracji sprawia, e ów teren jest atrakcyjny zarówno pod wzglêdem gospodarczym, jak i turystycznym. Du ¹ powierzchniê parku zajmuj¹ lasy gr¹dowe Tilio-Carpinetum z du ym udzia³em dêbu szypu³kowego Quercus robur, grabu zwyczajnego Carpinus betulus, klonu zwyczajnego Acer platanoides i lipy drobnolistnej Tilia cordata. Czêsto wystêpuj¹cymi zbiorowiskami, stwierdzonymi w obszarze badañ, s¹ ³êgi wi¹zowo-jesionowe Ficario-Ulmetum campestris i jesionowo-olszowe Circaeo-Alnetum, charakteryzuj¹ce siê du ¹ liczb¹ geofitów wiosennych, jak np. œnie yczka przebiœnieg Galanthus nivalis, z³oæ ó³ta Gagea lutea, kokorycz pusta Corydalis cava czy ziarnop³on wiosenny Ficaria verna. Zbiorowiska ³¹kowe to przede wszystkim ³¹ki rajgrasowe Arrhenatheretum elatioris i rzadziej wystêpuj¹ce ³¹ki trzêœlicowe Molinietum medioeuropaeum. Dziêki obecnoœci licznych starorzeczy i niewielkich zbiorników wodnych, obszar parku obfituje w roœliny szuwarowe, jak pa³ki Typha sp. i turzyce Carex sp. i roœliny wodne, np. spirodela Spirodela polyrrhiza i gr¹ el ó³ty Nuphar luteum (R¹kowski i in. 2002). Celem przeprowadzonych badañ by³o poznanie rozmieszczenia wzd³u koryta rzeki Bystrzycy piêciu gatunków kenofitów. Skoncentrowano siê na inwazyjnych i ekspansywnych gatunkach roœlin, nale ¹cych do 14 najmniej po ¹danych w Polsce (Miko³uszko 2005). S¹ to: niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora, rdestowiec ostrokoñczysty Reynoutria japonica, rdestowiec sachaliñski Reynoutria sachalinensis (nie wyró niano mieszañca obu gatunków, jakim jest rdestowiec poœredni Reynoutria bohemica), naw³oæ póÿna Solidago gigantea i naw³oæ kanadyjska Solidago canadensis. Podjêto próbê

6 126 Micha³-Œliwiñski 126 ukazania zagro enia, jakie wi¹ e siê z wystêpowaniem tych roœlin nad rzek¹ Bystrzyc¹. Badania zosta³y wykonane na prze³omie lipca i sierpnia 2004 roku. Obiektem obserwacji by³ obszar w najbli szym s¹siedztwie koryta rzeki Bystrzycy, pas oko³o 100-metrowej szerokoœci, o œrodku umieszczonym w korycie rzeki, biegn¹cym do niego równolegle. Za stanowisko danego gatunku przyjêto p³at roœlinnoœci rozwijaj¹cej siê na jednym brzegu rzeki z udzia³em okazów tego gatunku, ograniczony powierzchni¹ bez jego udzia³u. Wyró niono trzy kategorie stanowisk: 1 p³at o powierzchni do 4 m 2 ; 2 p³at o powierzchni od 4 m 2 do 25 m 2 ; 3 szpaler pasma o uk³adzie liniowym, ci¹gn¹ce siê wzd³u brzegów rzeki (na d³ugoœci co najmniej 10 m). Cztery segmenty szpaleru, ukazane w legendzie, nie s¹ uk³adem obligatoryjnym. 4. Wyniki W obecnych granicach Parku Krajobrazowego Doliny Bystrzycy ju od pocz¹tku XX wieku rozpoczê³y siê prace umocnieniowe brzegów, które zaburzy³y ich naturalny charakter. Nie bez znaczenia by³a równie budowa Zbiornika Mietków w latach , co skutecznie zaburzy³o funkcjonowanie tak z³o onego ekosystemu, jakim jest dolina rzeki. Najbardziej zmienione warunki siedliskowe brzegów rzeki wystêpuj¹ na odcinkach Domanice-Milin (umocnienia betonowe), Krasków-Domanice i Milin-Sadowice (umocnienia faszynowokamienne i narzutowe), a najmniej przekszta³cone s¹ brzegi rzeki na odcinku Sadowice-Jarno³tów (sporadyczne umocnienia narzutowe). WyraŸna zmiana warunków siedliskowych umo liwia wkroczenie gatunków inwazyjnych (Starfinger 1998). Na podstawie obserwacji poszczególnych gatunków w terenie stwierdzono nastêpuj¹ce prawid³owoœci w ich wystêpowaniu: Niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora w dolinie rzeki Bystrzycy wystêpuje na terenach zalesionych oraz na zrêbach lasów na du ych powierzchniach, preferuje miejsca zacienione. Pojedyncze okazy odnotowano na skarpie koryta rzeki, ale wiêksze jego p³aty wystêpuj¹ w znacznym oddaleniu od rzeki. Gatunek jest silnie rozprzestrzeniony na badanym terenie, ale najwiêksze jego zagêszczenie odnotowano na odcinkach Krasków-Domanice (ryc. 1), Mietków-Milin (ryc. 2), Milin-Czerneñczyce (ryc. 3) i Kamionna-K¹ty Wroc³awskie (ryc. 4).

7 127 Wybrane-antropofity-brzegów-Bystrzycy 127 Rdestwiec ostrokoñczysty Reynoutria japonica tworzy wzd³u rzeki liczne, przewa nie niedu e powierzchniowo, choæ zwarte, kêpy. W niektórych miejscach pojawiaj¹ siê szpalery, osi¹gaj¹ce d³ugoœæ nawet do kilkudziesiêciu metrów. Gatunek ten wystêpuje zarówno na terenach leœnych, jak i otwartych, ale preferuje siedliska w niewielkiej odleg³oœci od rzeki rzadko pojawia siê dalej, ni 5 6 metrów od jej koryta. Rdestowiec czêsto ma stanowiska na tej samej d³ugoœci rzeki, po obu jej stronach. Najwiêksze zagêszczenie stanowisk Reynoutria japonica stwierdzono na odcinkach Krasków-Domanice (ryc. 1) i Milin-Czerneñczyce (ryc. 3). Liczne p³aty wystêpuj¹ równie miêdzy Kamionn¹ a K¹tami Wroc³awskim (ryc. 4). Stwierdzono cztery p³aty rdestowca sachaliñskiego Reynoutria sachalinensis nieopodal Sadowic (ryc. 5). Jego nieliczne stanowiska prawdopodobnie s¹ zwi¹zane z niedawnym zadomowieniem siê i po³o eniem p³atów w wiêkszej odleg³oœci od rzeki (ok. 20 metrów). Naw³oæ póÿna Solidago gigantea wystêpuje czêsto na terenach odkrytych na ³¹kach, polach i zrêbach lasów. Rzadko pojawia siê przy samej rzece najczêœciej przy œcie kach tu przy skarpie koryta. W takich przypadkach wystêpuje wspólnie z rdestowcem ostrokoñczystym, wype³niaj¹c powierzchnie miêdzy jego p³atami. Najwiêksze zagêszczenie S. gigantea obserwowano na odcinkach Kamionna-K¹ty Wroc³awskie (ryc. 4), Jurczyce-Ma³kowice (ryc. 5) i Ska³ka-Jarno³tów (ryc. 6). Naw³oæ kanadyjsk¹ Solidago canadensis stwierdzono w parku krajobrazowym w liczbie 9 p³atów, w miejscach silnie przekszta³conych przez cz³owieka (obrze a stawu, tereny zabudowane). Gatunek ten nie zasiedla miejsc w bli szej odleg³oœci koryta rzeki. Nieliczne p³aty znajduj¹ siê na odcinku Kamionna-K¹ty Wroc³awskie (ryc. 4) i nieopodal Jurczyc (ryc. 5) Najliczniejsze wystêpowanie w bezpoœredniej bliskoœci rzeki daje siê stwierdziæ w przypadku naw³oci póÿnej gatunek ten wystêpuje w 87 p³atach ró nej wielkoœci. Niecierpek drobnokwiatowy wystêpuje w 67 p³atach, 62 posiada rdestowiec ostrokoñczysty (miejscami tworz¹cy zwarte szpalery). Naw³oæ kanadyjska wystêpuje w 9 p³atach, a najmniej, bo tylko w 4 p³atach, wystêpuje rdestowiec sachaliñski. 5. Podsumowanie Najwiêksze zagro enie dla flory Parku stanowi¹ trzy spoœród badanych gatunków roœlin inwazyjnych. W po³udniowej czêœci Parku Krajobrazowego dominuje rdestowiec ostrokoñczysty Reynoutria japonica i niecierpek

8 128 Micha³-Œliwiñski 128 Ryc. 1. Rozmieszczenie stanowisk badanych gatunków na odcinku Krasków-Domanice: 1 Impatiens parviflora, 2 Reynoutria japonica, 3 Reynoutria sachalinensis, 4 Solidago canadensis, 5 Solidago gigantea, a p³at o powierzchni do 4 m 2, b p³at o powierzchni od 4 m 2 do 25 m 2, c ci¹g³e wystêpowanie osobników na d³ugoœci co najmniej 10 m, M zbiornik retencyjny Mietków Fig. 1. Distribution of studied species, Krasków-Domanice section: 1 Impatiens parviflora, 2 Reynoutria japonica, 3 Reynoutria sachalinensis, 4 Solidago canadensis, 5 Solidago gigantea, a patch area up to 4 m 2, b patch area between 4 m 2 and 25 m 2, c continuous occurring of the specimens on at least 10 m length, M Mietków storage reservoir

9 129 Wybrane-antropofity-brzegów-Bystrzycy 129 Ryc. 2. Rozmieszczenie stanowisk badanych gatunków na odcinku Mietków-Milin: 1 Impatiens parviflora, 2 Reynoutria japonica, 3 Reynoutria sachalinensis, 4 Solidago canadensis, 5 Solidago gigantea, a p³at o powierzchni do 4 m 2, b p³at o powierzchni od 4 m 2 do 25 m 2, c ci¹g³e wystêpowanie osobników na d³ugoœci co najmniej 10 m, M zbiornik retencyjny Mietków Fig. 2. Distribution of studied species, Mietków-Milin section: 1 Impatiens parviflora, 2 Reynoutria japonica, 3 Reynoutria sachalinensis, 4 Solidago canadensis, 5 Solidago gigantea, a patch area up to 4 m 2, b patch area between 4 m 2 and 25 m 2, c continuous occurring of the specimens on at least 10 m length, M Mietków storage reservoir

10 130 Micha³-Œliwiñski 130 Ryc. 3. Rozmieszczenie stanowisk badanych gatunków na odcinku Milin-Czerneñczyce: 1 Impatiens parviflora, 2 Reynoutria japonica, 3 Reynoutria sachalinensis, 4 Solidago canadensis, 5 Solidago gigantea, a p³at o powierzchni do 4 m 2, b p³at o powierzchni od 4 m 2 do 25 m 2, c ci¹g³e wystêpowanie osobników na d³ugoœci co najmniej 10 m Fig. 3. Distribution of studied species, Milin-Czerneñczyce section: 1 Impatiens parviflora, 2 Reynoutria japonica, 3 Reynoutria sachalinensis, 4 Solidago canadensis, 5 Solidago gigantea, a patch area up to 4 m 2, b patch area between 4 m 2 and 25 m 2, c continuous occurring of the specimens on at least 10 m length Ryc. 4. Rozmieszczenie stanowisk badanych gatunków na odcinku Kamionna-K¹ty Wroc³awskie: 1 Impatiens parviflora, 2 Reynoutria japonica, 3 Reynoutria sachalinensis, 4 Solidago canadensis, 5 Solidago gigantea, a p³at o powierzchni do 4 m 2, b p³at o powierzchni od 4 m 2 do 25 m 2, c ci¹g³e wystêpowanie osobników na d³ugoœci co najmniej 10 m Fig. 4. Distribution of studied species, Kamionna-K¹ty Wroc³awskie section: 1 Impatiens parviflora, 2 Reynoutria japonica, 3 Reynoutria sachalinensis, 4 Solidago canadensis, 5 Solidago gigantea, a patch area up to 4 m 2, b patch area between 4 m 2 and 25 m 2, c continuous occurring of the specimens on at least 10 m length

11 131 Wybrane-antropofity-brzegów-Bystrzycy 131

12 132 Micha³-Œliwiñski 132 Ryc. 5. Rozmieszczenie stanowisk badanych gatunków na odcinku Jurczyce-Ma³kowice: 1 Impatiens parviflora, 2 Reynoutria japonica, 3 Reynoutria sachalinensis, 4 Solidago canadensis, 5 Solidago gigantea, a p³at o powierzchni do 4 m 2, b p³at o powierzchni od 4 m 2 do 25 m 2, c ci¹g³e wystêpowanie osobników na d³ugoœci co najmniej 10 m Fig. 5. Distribution of studied species, Jurczyce-Ma³kowice section: 1 Impatiens parviflora, 2 Reynoutria japonica, 3 Reynoutria sachalinensis, 4 Solidago canadensis, 5 Solidago gigantea, a patch area up to 4 m 2, b patch area between 4 m 2 and 25 m 2, c continuous occurring of the specimens on at least 10 m length

13 133 Wybrane-antropofity-brzegów-Bystrzycy 133 Ryc. 6. Rozmieszczenie stanowisk badanych gatunków na odcinku Ska³ka-Jarno³tów: 1 Impatiens parviflora, 2 Reynoutria japonica, 3 Reynoutria sachalinensis, 4 Solidago canadensis, 5 Solidago gigantea, a p³at o powierzchni do 4 m 2, b p³at o powierzchni od 4 m 2 do 25 m 2, c ci¹g³e wystêpowanie osobników na d³ugoœci co najmniej 10 m Fig. 6. Distribution of studied species, Ska³ka-Jarno³tów section: 1 Impatiens parviflora, 2 Reynoutria japonica, 3 Reynoutria sachalinensis, 4 Solidago canadensis, 5 Solidago gigantea, a patch area up to 4 m 2, b patch area between 4 m 2 and 25 m 2, c continuous occurring of the specimens on at least 10 m length

14 134 Micha³-Œliwiñski 134 drobnokwiatowy Impatiens parviflora, a w czêœci œrodkowej i pó³nocnej naw³oæ póÿna Solidago gigantea. Jednak ze wzglêdu na to, e w³aœnie rdestowiec stanowi najwiêksze zagro enie dla terenów nadrzecznych, bêd¹c jednoczeœnie gatunkiem najtrudniejszym do zwalczania, z ca³¹ pewnoœci¹ mo na stwierdziæ, e na obecn¹ chwilê jest on najgroÿniejszym kenofitem na badanym terenie i w ci¹gu kilku lat mo e zupe³nie zdominowaæ brzegi Bystrzycy, podobnie jak ma to miejsce np. na niektórych odcinkach Nysy u yckiej ko³o Bogatyni. Wszelkie podjête dzia³ania w kierunku zwalczania gatunków inwazyjnych, na odcinku Krasków-Jarno³tów, powinny byæ w pierwszej kolejnoœci skierowane na usuniêcie populacji tej roœliny. Literatura BERDOWSKI W., PANEK E Szata roœlinna projektowanego Parku Krajobrazowego Dolina Bystrzycy w województwie wroc³awskim. Chroñmy Przyrodê Ojczyst¹ 54(1): BORYSIAK J Struktura aluwialnej roœlinnoœci l¹dowej œrodkowego i dolnego biegu Warty. Wyd. Nauk. UAM. Poznañ, ss DAJDOK Z Inwazyjne kenofity dolin rzecznych po³udniowo-zachodniej Polski. Mat. konf. Kom. Ochr. Przyr., PAN, Kraków. DAJDOK Z., ANIO -KWIATKOWSKA J., K CKI Z Impatiens glandulifera Royle in the Floodplain Vegetation of the Odra River Valley (West Poland). W: STARFINGER U., EDWARDS K., KOWARIK I., WILLIAMSON M. (red.), Plant Invasions: Ecological Mechanisms and Human Responses Backhuys Publishers, Leiden, The Netherlands, s DAJDOK Z., ANIO -KWIATKOWSKA J., K CKI Z Distributon of Impatiens glandulifera along the Odra River. Phytogeographical problems of synanthropic plants, Institute of Botany, Jagiellonian University, Kraków, s DAJDOK Z., K CKI Z Kenophytes of the Odra riversides. Phytogeographical problems of synanthropic plants, Institute of Botany, Jagiellonian University, Kraków, s DAUBENMIRE R.F Roœliny i œrodowisko. PWN, Warszawa, 522 ss. DRESCHER A., PROTS B Distribution patterns of Himalayan balsam (Impatiens glandulifera Royle) in Austria. W: ZAJ C A., ZAJ C. M., ZEMANEK B. (red.), Phytogeographical problems of synanthropic plants (Intern. conference at the Institute of Botany at the Jagiellonian University in Kraków, August 13 15, 2000), s DWORAK K Problemy inwazji gatunków z rodzaju rdestowiec (Reynoutria sp.) w dolinach rzecznych na przyk³adzie Bia³ej G³ucho³askiej. Zak³ad Bioró norodnoœci i Ochrony Szaty Roœlinnej, Instytut Biologii Roœlin, U.Wr. Mscr. pracy magisterskiej. ELTON Ch Ekologia inwazji zwierz¹t i roœlin. PWRiL, Warszawa, 189 ss.

15 135 Wybrane-antropofity-brzegów-Bystrzycy 135 FALIÑSKI J.B Neofity i neofityzm. Dyskusje fitosocjologiczne (5). Ekologia Polska seria B 15(4): FALIÑSKI J.B Synantropizacja szaty roœlinnej - próba okreœlenia istoty procesu i g³ównych kierunków badañ. Phytocoenosis 1(3): , Warszawa-Bia³owie a. FALIÑSKI J.B Rzeczne wêdrówki roœlin. Rzeki 9: , Wyd. Nauk. Œl¹sk, Katowice. FALIÑSKI J.B., ÆWIKLIÑSKI E., G OWACKI Z Atlas geobotaniczny Doliny Bugu. Phytocoenosis 12(1): 1 320, Warszawa-Bia³owie a. KORNAŒ J Analiza flor synantropijnych. Wiad. Bot. 21(2): KUCHARCZYK M Phytogeographical Roles of Lowland Rivers on the Example of the Middle Vistula. Maria Sk³odowska University Press, Lublin, 128 ss. MIKO USZKO W Triumfalny pochód obcych. National Geographic 3(66): MÜLLER N., OKUDA S Invasion of alien plants in floodplains a comparison of Europe and Japan. W: STARFINGER U., EDWARDS K., KOWARIK I., WILLIAMSON M. (red.), Plant Invasions: Ecological Mechanisms and Human Responses. Backhuys Publishers, Leiden, The Netherlands, s R KOWSKI G., SMOGORZEWSKA M., JANCZEWSKA A., WÓJCIK J., WALCZAK M., PISARSKI Z Parki Krajobrazowe w Polsce. Inst. Ochr. Œrod., Warszawa. SKRZYÑSKA A Rozprzestrzenianie inwazyjnych kenofitów rzecznych na przyk³adzie gatunków w dolinie Osob³ogi na Œl¹sku Opolskim. Zak³ad Systematyki i Fitosocjologii, Instytut Biologii Roœlin U.Wr. Mscr. pracy magisterskiej. STARFINGER U On success in plant invasions. W: STARFINGER U., EDWARDS K., KOWARIK I., WILLIAMSON M. (red.), Plant Invasions: Ecological Mechanisms and Human Responses. Backhuys Publishers, Leiden, The Netherlands, s ŒLIWIÑSKI M Wystêpowanie inwazyjnych gatunków roœlin na brzegach cieków okolic Bielawy w zale noœci od u ytkowania terenu. Zak³ad Bioró norodnoœci i Ochrony Szaty Roœlinnej, Instytut Biologii Roœlin U.Wr. Mscr. pracy magisterskiej, 97 ss. TICKNER D. P., ANGOLD P. G., GURNELL A. M., MOUNTFORD J. O., SPARKS T Hydrology as an influence an invasion: Experimental investigations into competition between the alien Impatiens glandulifera and the native Urtica dioica in the UK. W: BRUNDU G., BROCK J., CAMARDA I., CHILD L., WADE M. (red.), Plant invasions: Species Ecology and Ecosystem Management Backhuys Publishers, Leiden, The Netherlands, s TOKARSKA-GUZIK B The expansion of some alien plant species (neophytes in Poland). W: CHILD L.E., BROCK J.H., BRUNDEN G., PRACH K., PYŠEK P., WILIAMSON P.M. (red.), Plant Invasions: Ecological Threats and Management Solutions. Backhuys Publishers, Leiden, The Netherlands, s TOKARSKA-GUZIK B The Establishment and Spread of Alien Plant Species (Kenophytes) in the Flora of Poland. Wydawnictwo Uniwersytetu Œl¹skiego, Katowice.

16 136 Micha³-Œliwiñski 136 Summary The main purpose of this article is to bring closer the broadly understood process of changes of natural plant cover, concentrating on the problem of alien plant invasions in river valleys. The paper contains basic information about synanthropisation and underlines the role of river valleys as an important way of spreading of invasive plants. The main aim of the field work was to find the actual distribution of selected kenophytes of the Bystrzyca river within the borders of Bystrzyca Valley Landscape Park. The research carried out in July and August 2004 consisted in fixing localities of invasive plant species in the nearest vicinity of the Bystrzyca river bed, within a 100 meter wide zone with the centre placed in the river bed and running parallel to it. On the banks within Bystrzyca Valley Landscape Park localities of the following invasive plant species were found: Impatiens parviflora (62 sites), Reynoutria japonica (62), Reynoutria sachalinensis (4), Solidago gigantea (87) and Solidago canadensis (9). The article is attached with maps showing the distribution of the species mentioned above. The invasion of kenophytes was possible due to changes of habitat conditions caused by regulations of a long part of the Bystrzyca river. The most dangerous kenophyte on the studied area is Reynoutria japonica, which occurs abundantly in the southern part of the protected landscape park. Some activities, aiming the fight with invasive plants on this area, should be concentrated on the species mentioned above.