Jan Chodkiewicz Psychologiczne wyznaczniki stylów radzenia sobie ze stresem u osób uzależnionych od alkoholu

Transkrypt

1 Jan Chodkiewicz Pychologiczne wyznaczniki tylów radzenia obie ze treem u oób uzależnionych od alkoholu Acta Univeritati Lodzieni. Folia Pychologica 3,

2 ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA PSYCHOLOGICA 3, 2000 Ja n C h o d k i e w i c z Zakład Pychologii Zdrowia Intytut Pychologii UŁ PSYCHOLOGICZNE WYZNACZNIKI STYLÓW RADZENIA SOBIE ZE STRESE U OSÓB UZALEŻNIONYCH OD ALKOHOLU WPROWADZENIE W otatnim dzieięcioleciu oberwuje ię w pychologii wzrot zaintereowania problematyką treu i radzenia obie z nim (Wrześniewki 1996). Streowi przypiuje ię ważną rolę w powtawaniu wielu różnorodnych zaburzeń funkcjonowania pychologicznego jednotki. Szczególnie, jeśli ma on charakter przewlekły przyczynia ię do powtania nerwic, tanów depreyjnych oraz chorób pychoomatycznych (Everly, Roenfeld 1992; Santorki 1996). Aktualne koncepcje treu kładą główny nacik nie na jego przyczyny, lecz na pooby radzenia obie z nim. a to związek z ewolucją myślenia pychologicznego, polegającą na przejściu od przedmiotowego do podmiotowego ujmowania człowieka (Hezen-Niejodek 1991). Koncepcje treu bywają używane również w odnieieniu do powtawania uzależnienia od alkoholu (ellibruda 1997; Peele 1987; Rydzyńki 1996) oraz wyjaśniania nawrotów choroby (Lekowki 1995; oo 1992; Woydyłło 1993). Uważa ię, że ooby uzależnione przejawią deficyty w zakreie kontruktywnych poobów radzenia obie ze treem (akowka, Poprawa 1996). Na gruncie polkim przeprowadzono dotychcza niewiele komplekowych badań poświęconych treowi i radzeniu obie u oób uzależnionych od alkoholu (ellibruda, Pomerbach 1989). W małym topniu koncentrowano ię również na takich zmiennych pychologicznych jak: poczucie włanej wartości, poczucie włanej kuteczności, poziom optymizmu, poczucie atyfakcji życiowej. [77]

3 78 Jan Chodkiewicz Celem badań było prześledzenie zależności pomiędzy wymienionymi wyżej zmiennymi pychologicznymi, a preferowanymi przez ooby uzależnione tylami radzenia obie ze treem. Uzykane wyniki ą częścią zerzych badań i należy traktować je jako wtępne. ATERIAŁ I ETODA Pod koniec 1996 r. rozpoczęto badania dotyczące wyznaczników efektywności leczenia uzależnienia od alkoholu. Badania mają określić zmienne, które mają itotny wpływ na utrzymanie abtynencji przez pacjentów oraz ogólną poprawę ich funkcjonowania pychologicznego i połecznego. Są one prowadzone w iejkim Ośrodku Profilaktyki i Terapii Uzależnień w Łodzi, toującym różnorodne metody leczenia uzależnień. Pacjenci uczetniczą w terapii grupowej i indywidualnej, edukacjach oraz mitingach AA. ają również zapewnioną opiekę pychiatryczną. Terapia obejmuje także ich rodziny. Udział w niej jet całkowicie dobrowolny. Cały proce terapii w ośrodku trwa ok. 6 mieięcy. Badaniami objęto 58 mężczyzn1. Z badań wykluczono kobiety ze względu na niewielką ich liczbę. Wzycy badani pełniali kryterium uzależnienia od alkoholu wg ICD-10, potwierdzone badaniem pychiatrycznym. Więkzość z nich to mężczyźni w wieku lat, żonaci, z wykztałceniem średnim, pracujący na tałym etacie. W badaniach zatoowano: Wielowymiarowy Inwentarz Radzenia Sobie (COPE) Carvera, Scheiera, Weintrauba, Tet Orientacji Życiowej Scheiera i Carvera, Skalę Poczucia Włanej Wartości Roenberga, Skalę Poczucia Włanej Skuteczności Schwarzera, Jeruzalem, Skalę Satyfakcji z Życia Dienera i wpółpracowników2. WYNIKI BADAŃ W analizowanej grupie pacjentów twierdzić można dużą różnorodność toowanych poobów radzenia obie ze treem, choć żadna trategia nie była zdecydowanie preferowana. Średnie i odchylenia tandardowe wyników uzykanych w kwetionariuzu COPE przedtawione ą w tab. 1. Najczęściej toowanymi trategiami były: planowanie (zatanawianie ię jak obie radzić ze treem, jakie podjąć kroki), akceptacja (uznanie, że wydarzenie ię pojawiło i trzeba je zaakceptować) oraz koncentracja na emocjach (uświadomienie 1 Badania ą nadal prowadzone. 2 Skale zaadoptowane przez Z. Juczyńkiego.

4 Pychologiczne wyznaczniki tylów radzenia obie ze treem u oób uzależnionych 79 obie negatywnych emocji i towarzyząca temu tendencja do ich wyładowania). Najrzadziej toowane były: poczucie humoru, zaprzeczanie (brak wiary w itnienie treora, podejmowanie zachowań, które wkazują, że treor jet nierealny), zwrot ku religii (wzrot praktyk religijnych). Tabela 1 Średnie i odchylenia tandardowe wyników uzykanych w Wielowymiarowym Inwentarzu Radzenia Sobie (COPE) COPE Aktywne radzenie obie 10,84 1,95 Planowanie 11,31 2,51 Pozukiwanie wparcia intrumentalnego 9,72 2,65 Pozukiwanie wparcia emocjonalnego 8,81 2,81 Unikanie konkurencyjnych działań 10,66 2,07 Zwrot ku religii 7,50 3,22 Pozytywne przewartościowanie 10,05 1,79 Powtrzymanie ię od działania 10,34 1,77 Akceptacja 11,19 2,72 Koncentracja na emocjach 11,10 1,52 Zaprzeczanie 7,00 2,31 Odwracanie uwagi 8,67 2,10 Zaprzetanie działań 8,05 2,33 Używanie alkoholu i narkotyków 9,10 4,17 Poczucie humoru 6,02 2,34 Na podtawie otrzymanych wyników w Skalach: Poczucia Włanej Wartości, Poczucia Włanej Skuteczności, Satyfakcji z Życia oraz w Teście Orientacji Życiowej wyodrębniono dwie krajne grupy pacjentów: o wyokich ( > 0,5 odchylenia tandardowego) i nikich wynikach ( < 0,5 odchylenia tandardowego). Celem analizy było twierdzenie różnic w obrębie toowanych trategii radzenia dobie w obydwu grupach. Wartości średnie, oraz itotności tatytyczne dla analizowanych podgrup przedtawione ą w tab. 2 i 3. Analizowane grupy znacznie różnią ię toowanymi trategiami radzenia obie ze treem. Ooby z wyokim poczuciem włanej wartości preferują tyle polegające na: planowaniu, pozukiwaniu wparcia emocjonalnego (zukanie ympatii, zrozumienia, wpółczucia), unikaniu konkurencyjnych działań (rezygnacja z działań, które mogą przezkadzać w przezwyciężeniu treora), pozytywnym przewartościowaniu (dotrzeżenie w wydarzeniach wartości dla włanego rozwoju lub próby zauważenia pozytywnych apektów ytuacji) oraz aktywnym radzeniu obie (podejmowanie aktywnych działań, których celem jet uunięcie treora). Ooby z nikim poczuciem włanej wartości toują częściej używanie alkoholu i narkotyków oraz zaprzetanie działania.

5 T abela 2 Wielowymiarowy Inwentarz Radzenia Sobie (COPE): wyniki dla grup o wyokim i nikim poczuciu włanej wartości i włanej kuteczności COPE Aktywne radzenie obie 11,45 Planowanie 13,00 Pozukiwanie wparcia intrumentalnego 10,20 Pozukiwanie wparcia emocjonalnego 9,60 Unikanie konkurencyjnych działań 11,45 Zwrot ku religii 7,05 Pozytywne przewartościowanie 10,55 Powtrzymanie ię od działania 10,85 Akceptacja 11,55 Koncentracja na emocjach 11,40 Zaprzeczanie 6,35 Odwracanie uwagi 8,10 Zaprzetanie działania 7,00 Używanie alkoholu i narkotyków 7,10 Poczucie hum oru 6,25 p.u. poziom nieitotne Skala Poczucia Włanej W artości Skala Poczucia Włanej Skuteczności nikie (и = 21) wyokie (n = 16) nikie (n = 19) wyokie (и = 21) t p.u. t 10,07 2,10 9,42 11,70-3,15 1,53 2,09 0,05 2,24 1,48 9,64 2,92 8,85 13,58-6,77 1,48 2,92 0,001 2,31 0,99 8,64 1,51 9,07 10,08-0,93 2,76 3,07 2,86 2,67 7,28 2,64 8,85 9,41-0,42 2,58 2,46 2,87 3,34 9,78 2,56 9,78 12,66-3,75 2,16 1,62 2,19 1,72 7,07-0,12 6,64 6,08 0,50 3,13 3,38 3,13 2,52 8,92 2,41 8,78 10,50-2,73 1,38 2,23 0,02 1,92 1,24 9,71 1,66 10,50 10,58-0,10 1,42 2,26 2,24 2,06 10,64 0,86 11,00 11,33-0,30 2,52 3,31 3,06 2,57 11,35 0,09 11,00 11,83-1,51 1,78 1,00 1,24 1,52 7,78-1,88 8,00 5,58 2,86 2,18 2,19 2,51 1,78 8,57-0,72 9,28 8,00 1,35 2,40 1,39 1,98 2,76 9,14-2,37 9,64 5,91 5,48 1,97 2,95 0,03 2,06 1,37 11,64-3,38 11,92 7,00 3,09 3,64 3,39 4,14 3,97 5,64 0,93 6,28 5,41 0,89 2,26 1,55 3,04 1,88 p.u. 0,000 0,001 0,000

6 Wielowymiarowy Inwentarz Radzenia Sobie (COPE): wyniki dla grup o wyokim i nikim poziomie optymizmu i atyfakcji życiowej T abela 3 COPE Aktywne radzenie obie 10,48 Planowanie 10,90 Pozukiwanie wparcia intrumentalnego 9,75 Pozukiwanie wparcia emocjonalnego 8,84 Unikanie konkurencyjnych działań 10,63 Zwrot ku religii 7,69 Pozytywne przewartościowanie 10,09 Powtrzymanie ię od działania 10,27 Akceptacja 11,11 Koncentracja na emocjach 11,12 Zaprzeczanie 7,15 Odwracanie uwagi 8,42 Zaprzetanie działania 8,03 Używanie alkoholu i narkotyków 9,15 Poczucie hum oru 5,90 p.u. poziom nieitotne Tet Orientacji Życiowej Skala Satyfakcji z Życia nikie (и = 21) wyokie (n = 19) nikie (и = 21) wyokie (n = 15) t p.u. t 11,45-1,63 10,30 11,30-1,86 2,07 1,57 2,60 1,30 12,45-2,17 10,21 12,35-3,54 2,95 1,63 0,04 2,44 1,42 9,45 0,35 9,91 9,95-0,05 3,01 2,25 2,87 2,46 9,00-0,16 9,04 9,30-0,31 3,03 2,60 n.i 2,97 2,51 11,72-1,41 9,91 10,90-1,66 2,04 2,28 2,08 1,80 7,18 0,50 6,95 7,75-0,80 3,44 2,75 3,22 3,27 9,90 0,26 9,13 10,90-3,58 1,84 2,07 1,89 1,33 10,36-0,12 9,82 10,55-1,42 1,66 2,37 2,16 1,05 10,90 0,62 10,52 11,35-1,03 2,88 2,73 2,87 2,39 11,18-0,10 11,62 11,20 0,13 1,21 1,83 1,63 1,43 5,63 2,40 7,08 7,00 0,13 2,52 1,52 0,03 1,80 2,51 8,90-0,54 8,61 8,45 0,41 2,09 2,70 1,66 2,16 7,27 0,99 8,96 7,55 1,87 2,46 2,10 2,65 1,95 9,54-0,25 10,87 7,10 3,37 4,22 4,63 4,41 3,37 5,36 0,78 5,47 6,50-1,59 2,39 1,85 1,62 2,43 p.u. 0,001 0,001

7 82 Jan Chodkiewicz Również poczucie kuteczności znamiennie różnicuje obie analizowane grupy w zakreie toowanych tylów radzenia obie. Badani należący do grupy o wyokich wynikach toowali częściej niż ooby z nikimi wynikami: planowanie, unikanie konkurencyjnych działań, pozytywne przewartościowanie oraz aktywne radzenie obie. Nie toowali natomiat: zaprzetania działania, zaprzeczania (brak wiary w itnienie treora, podejmowanie zachowań, które wkazują, że treor jet nierealny), a także używania alkoholu i narkotyków. Na podtawie analizy wyników uzykanych w Skali Satyfakcji z Życia twierdzić można, że ooby z wyokimi wynikami w tej kali częściej toowali trategie polegające na: planowaniu oraz pozytywnym przewartościowaniu, rzadziej natomiat używanie alkoholu i narkotyków. Poziom optymizmu okazał ię mniej wyraźnie różnicować krajne grupy w zakreie toowanych trategii. Itotne tatytycznie różnice zaoberwowano jedynie w zakreie planowania, częściej toowanego w grupie z wyokimi wynikami oraz zaprzeczania, preferowanego przez grupę przeciwną. Dokonano również obliczenia wpółczynników korelacji pomiędzy COPE a pozotałymi zatoowanymi metodami. Itotne tatytycznie zależności przedtawone ą w tab. 4. Stwierdzono wiele itotnych tatytycznie zależności pomiędzy toowanymi trategiami radzenia obie a analizowanymi zmiennymi. Najbardziej ściłe zależności twierdzono pomiędzy trategią planowania, której toowanie koreluje pozytywnie na poziomie itotnym lub bardzo itotnym tatytycznie ze wzytkimi analizowanymi zmiennymi, to jet poczuciem włanej wartości, poczuciem włanej kuteczności, poziomem optymizmu oraz poczuciem atyfakcji życiowej. Takie tyle, jak: aktywne radzenie obie, pozukiwanie wparcia emocjonalnego oraz intrumentalnego (zukanie rady, informacji, które mogą być pomocne w podejmowaniu działań), unikanie konkurencyjnych działań i pozytywne przewartościowanie korelują pozytywnie z poczuciem włanej wartości. Na zczególną uwagę załuguje analiza toowania trategii polegającej na używaniu alkoholu i narkotyków jako poobu radzenia obie ze treorem. Stoowanie tej trategii koreluje na poziomie bardzo itotnym tatytycznie, lecz negatywnie z wynikami kal badających poczucie włanej wartości, włanej kuteczności oraz atyfakcji życiowej. Podobną zależność zaoberwowano w odnieieniu do trategii polegającej na zaprzetaniu działań.

8 Pychologiczne wyznaczniki tylów radzenia obie ze treem u oób uzależnionych 83 Tabela 4 Itotne tatytycznie wpółczynniki korelacji pomiędzy wynikami uzykanymi w COPE a wynikami uzykanymi w kalach: Poczucia Włanej Wartości, Włanej Skuteczności, Satyfakcji Życiowej oraz w Teście Orientacji Życiowej COPE Skala Poczucia Włanej Wartości Skala Poczucia Włanej Skuteczności Tet Orientacji Życiowej Skala Satyfakcji z Życia Aktywne radzenie obie 0,34й 0,44й 0.31й Planowanie 0,69й 0,66й 0,32й 0,46й Pozukiwanie wparcia intrumentalnego 0,31й Pozukiwanie wparcia emocjonalnego 0,34й Unikanie konkurencyjnych działań 0,38й 0,53й 0,34й Zwrot ku religii Pozytywne przewartościowanie 0,41й 0,34й 0,46й Powtrzymanie ię od działania Akceptacja Koncentracja na emocjach Zaprzeczanie -0,37й Odwracanie uwagi Zaprzetanie działania -0,58й -0,44й -0,31й Używanie alkoholu i narkotyków -0,40й -0,43й -0,44й Poczucie humoru p <. b p < 0,001. WNIOSKI Uzykane wyniki wkazują na różnice w zakreie toowanych tylów radzenia obie ze treem u oób uzależnionych, przy czym żadna trategia nie była zdecydowanie preferowana. Zmienne pychologiczne, takie jak: poczucie włanej wartości, włanej kuteczności, optymizm, oraz poczucie atyfakcji życiowej okazały ię ważnymi wyznacznikami tylów radzenia obie u oób uzależnionych. Ooby uzykujące wyokie wyniki w Skali Poczucia Włanej Wartości, Skali Poczucia Włanej Skuteczności, Teście Orientacji Życiowej oraz w Skali Satyfakcji z Życia preferowały generalnie aktywne pooby radzenia obie, ooby z nikimi wynikami trategie ucieczkowo-unikowe. Ważna wydaje ię zależność pomiędzy poczuciem włanej wartości a toowaniem trategii polegającej na pozukiwaniu wparcia

9 84 Jan Chodkiewicz emocjonalnego i intrumentalnego. Czynniki te uważane ą za najbardziej potrzebne w proceie zdrowienia (Bizoń i in 1989; Jakubik, Kowalik 1997; Woydyłło 1993). oże to być wkazówką do podejmowania określonych oddziaływań terapeutycznych. Dalza część badań zmierzać będzie do wyznaczenia oobowościowych determinant określających tyle radzenia obie ze treem u oób badanych, oraz do utalenia predyktorów efektywności leczenia odwykowego oób uzależnionych. BIBLIOGRAFIA Bizoń Z., Berntein E., Kraśko N., Otrowka I. (1989), Społeczny ytem podtrzymania u oób uzależnionych od alkoholu, [w:] Z. Bizoń, W. Szyzkowki (red.), Zagadnienia alkoholizmu i innych uzależnień, t. 2, PWN, Warzawa, Everly G., Roenfeld S. (1992), Stre. Przyczyny, terapia i autoterapia, PWN, Warzawa Hezen-Niejodek I. (1991), Radzenie obie z konfrontacją treową, Nowiny Pychologiczne, 12, Jakubik A., Kowalik B. (1997), Wparcie połeczne a utrzymanie abtynencji u mężczyzn uzależnionych od alkoholu, Alkoholizm i Narkomania, 1, 26, Lekowki W. (1995), Analiza wybranych czynników warunkujących nawroty picia pacjentów uzależnionych od alkoholu - donieienie wtępne, Alkoholizm i Narkomania, 4, akowka H., Poprawa R. (1996), Radzenie obie ze treem w proceie budowania zdrowia, [w:] G. Dolińka-Zygmunt (red.), Elementy pychologii zdrowia, Wydawnictwo Uniwerytetu Wrocławkiego, Wrocław, ellibruda J. (1997), Pycho-bio-połeczna koncepcja uzależnienia od alkoholu, Alkoholizm i Narkomania, 3, 28, ellibruda J Pomerbach K. (1988), Kontrola abtynencji a tranakcje pychopołeczne i radzenie obie ze treem u oób uzależnionych, IPZiT PTP, Warzawa oo R. H. (1992), Stre and Coping Theory and Evaluation Reearch, Evaluation Review, 16, 5, Peele S. (1987), Doświadczenie uzależnienia, Nowiny Pychologiczne, 3, Rydzyńki Z. (1996), Pychiatria, Wydawnictwo UŁ, Łódź SantorkiJ. (1996), Jak żyć, żeby nie zwariować, Wydawnictwo J. Santorki & Co., Warzawa Woydyłło E. (1993), Zgoda na iebie, IPiN, Warzawa Wrześniewki K. (1996), Pomiar radzenia obie ze treem - wybrane zagadnienia, Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i edycyna, 3, 34-46

10 Pychologiczne wyznaczniki tylów radzenia obie ze treem u oób uzależnionych 85 JAN CHODKIEWICZ PSYCHOLOGICAL DETERINANTS OF COPING WITH STRESS IN A GROUP OF ALCOHOL ADDICTED PERSONS The aim of the tudy i to identify the role of pychological variable uch a elf eteem, elf efficacy, life atifaction, optimim level, and coping with tre in treatment for alcohol dependency. The tudy examined a ample of 58 men have been treated for alcohol dependency. Key word: alcohol addiction, coping with tre. The wide variety of applied trategie of coping with tre wa oberved. en with high elf eteem, elf efficacy, life atifaction and optimim prefer active way of coping with tre and men with low elf eteem, elf efficacy, life atifaction and optimim-ecape way of coping with tre.