W celu zatrudnienia przez pracodawcę pracownika będącego obywatelem innego państwa muszą być spełnione warunki określone w przepisach prawa.

Transkrypt

1 Zatrudnienie cudzoziemca od A do Z. W celu zatrudnienia przez pracodawcę pracownika będącego obywatelem innego państwa muszą być spełnione warunki określone w przepisach prawa. Przedsiębiorca decydujący się na zatrudnienie obcokrajowca musi liczyć się ze związanymi z tym dodatkowymi formalnościami. Począwszy od pozwolenia na pracę, poprzez ustalenie kraju rezydencji podatkowej, a zakończywszy na ustaleniu miejsca objęcia ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnym. Inne przepisy dotyczą zatrudnienia obywateli państw Unii Europejskiej (dalej: UE), Europejskiego Obszaru Gospodarczego i innych państw korzystających ze swobody przepływu osób wewnątrz UE, a jeszcze inne obywateli pozostałych krajów. Kwestie związane z możliwością wykonywania pracy przez cudzoziemców na terytorium Polski reguluje ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r., Nr 69, poz. 415 ze zm.), dalej: ustawa o promocji zatrudnienia". Pierwszą kwestią wymagającą sprecyzowania jest zdefiniowanie, kto jest zgodnie z polskim prawem uważany za cudzoziemca. W ustawie o promocji zatrudnienia wskazano, że cudzoziemcem jest osoba nieposiadająca obywatelstwa polskiego. Zatem kryterium przesądzającym o podleganiu przepisom dotyczącym zatrudnienia cudzoziemców jest obywatelstwo zatrudnianego pracownika. 1 / 14

2 Osoba nieposiadająca obywatelstwa polskiego może wykonywać pracę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli spełnia przesłanki zawarte w ustawie o promocji zatrudnienia. Rozpatrując problematykę zatrudnienia cudzoziemców należy sprecyzować, co rozumiane jest pod pojęciem świadczenia pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W ustawie z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnianiu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz.U. z 2003 r. Nr 58, poz. 514 ze zm.) dalej: ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu", znajduje się definicja wykonywania pracy przez cudzoziemca. Zgodnie z nią wykonywanie pracy przez cudzoziemca oznacza zatrudnienie, wykonywanie innej pracy zarobkowej lub pełnienie funkcji w zarządach osób prawnych prowadzących działalność gospodarczą. Zgodnie z polskim prawem przez zatrudnienie należy rozumieć wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego oraz umowy o pracę nakładczą, natomiast przez pojęcie: inna praca zarobkowa" należy rozumieć wykonywanie pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło. Zezwolenie na pracę obcokrajowca w Polsce W przypadku obywateli UE, Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz innych państw, które podpisały Traktat Akcesyjny nie są wymagane zezwolenia na pracę, ponieważ zgodnie z tym traktatem stosowana jest zasada swobodnego przepływu osób wewnątrz UE. Zatem przedsiębiorca zatrudniający obywatela UE traktuje go na równi z obywatelem polskim w zakresie legalizacji jego pracy. 2 / 14

3 Obywatele takich państw, jak np. Białoruś, Rosja i Ukraina mogą być zwolnieni na podstawie zawartych umów międzynarodowych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, natomiast dla obywateli pozostałych krajów, aby mogli być zatrudnieni, pracodawca musi uzyskać zezwolenie na pracę. Z uwagi na powyższe, przedsiębiorca chcący zatrudnić cudzoziemca będącego obywatelem kraju nie objętego swobodą przepływu osób w UE, w pierwszej kolejności powinien określić czy wymagane jest uzyskanie dla niego zezwolenia na pracę, czy może przepisy przewidują inną formę legalizacji zatrudnienia. Kwestię tę precyzuje ustawa o promocji zatrudnienia. Jak wynika z ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, zatrudnienie cudzoziemca jest formą uzupełniającą w stosunku do zatrudnienia obywateli polskich. Przedsiębiorca w trakcie procedury uzyskania zezwolenia na pracę przez cudzoziemca będzie musiał wykazać, że nie udało mu się znaleźć na dane stanowisko obywatela Polski lub innego kraju UE i jedynym rozwiązaniem jest zatrudnienie obcokrajowca. W tym celu przedsiębiorca zgłasza do urzędu pracy zapotrzebowanie na pracownika. Jeżeli urząd pracy nie znajdzie osoby spełniającej określone w zgłoszeniu wymagania wśród lokalnych bezrobotnych, przedsiębiorca może wystąpić do wojewody o zgodę na zatrudnienie cudzoziemca. Z wnioskiem o zalegalizowanie możliwości podjęcia pracy przez cudzoziemca ma obowiązek wystąpić pracodawca. Tryb i warunki wydawania lub przedłużania przyrzeczenia bądź zezwolenia na pracę cudzoziemca określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 21 lipca 2006 r. w sprawie trybu i warunków wydawania zezwolenia na pracę cudzoziemca (Dz.U. nr 141, poz ze zm.). Wzory wniosków o wydanie zezwolenia na pracę określa Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2009 r. w sprawie wydawania zezwolenia na pracę cudzoziemca (Dz.U. Nr 16, poz. 84). Do tego wniosku należy dołączyć szereg dokumentów 3 / 14

4 wymienionych w tym rozporządzeniu. Warunkiem wydania zezwolenia na pracę jest wcześniejsze uzyskanie przez pracodawcę przyrzeczenia i uzyskanie przez cudzoziemca: - odpowiedniej wizy lub zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub - zaświadczenia o zarejestrowaniu pobytu obywatela UE lub - karty pobytu członka rodziny obywatela UE. Przyrzeczenie i zezwolenie na pracę cudzoziemca są wydawane przez właściwego wojewodę na wniosek pracodawcy: - na czas określony (możliwe jest złożenie wniosku o przedłużenie przyrzeczenia i zezwolenia na pracę), - dla określonego cudzoziemca i pracodawcy, - na określone stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy. W związku ze złożeniem wniosku o wydanie zezwolenia na pracę cudzoziemca lub jego przedłużenie, pracodawca musi wnieść opłatę, która zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 października 2007 r. w sprawie wysokości wpłaty dokonywanej w związku ze złożeniem wniosku o wydanie zezwolenia na pracę cudzoziemca (Dz. U. z 2007 r., Nr 195, poz. 1409) wynosi: - 50 zł - w przypadku, gdy pracodawca zamierza powierzyć wykonywanie pracy na okres nieprzekraczający 3 miesięcy, zł - w przypadku, gdy pracodawca zamierza powierzyć cudzoziemcowi wykonywanie pracy na okres dłuższy niż 3 miesiące, 4 / 14

5 - 200 zł - w przypadku, gdy pracodawca zamierza delegować do Polski cudzoziemca w celu realizacji usługi eksportowej. W przypadku złożenia wniosku o przedłużenie zezwolenia na pracę cudzoziemca, kwoty te ulegają zmniejszeniu o połowę. Rozpatrzenie wniosku o wydanie zezwolenia na pracę cudzoziemca spoza UE odbywa się na podstawie przepisów postępowania administracyjnego, a zatem wniosek ten powinien zostać rozpatrzony maksymalnie w ciągu miesiąca od dnia jego złożenia. Terminy biegną od złożenia wniosku wraz z całym wymaganym kompletem dokumentów, załączników i oświadczeń. Należy w tym miejscu również wspomnieć o Karcie Polaka, która jest dokument em potwierdzający przynależność do narodu polskiego. Jest przyznawana osobie nieposiadającej obywatelstwa polskiego, ale deklarującej przynależność do narodu polskiego i spełniającej określone warunki ustawą z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka ( Dz. U. z 2007 r. Nr 180, poz ). Ważnym aspektem posiadania Karty Polaka jest uprawnienie, iż osoba posiadająca ten dokument może podejmować na terenie Rzeczypospolitej Polskiej legalną pracę bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę. Otrzymanie Karty Polaka nie oznacza jednak prz yznania obywatelstwa polskiego, przyznania prawa do osiedlania się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej czy też prawa przekraczania bez wizy granic Rzeczypospolitej 5 / 14

6 Polskiej. Obowiązek rejestracyjny Po rozwiązaniu przez pracodawcę kwestii związanych z legalizacją zatrudnienia obcokrajowca, zaraz po podjęciu przez niego pracy należy dokonać zgłoszenia dla celów rejestracyjnych, czyli uzyskać Numer Identyfikacji Podatkowej, o ile taka osoba takiego numeru już nie posiada. Rejestracji takiej dokonuje się na standardowym formularzu NIP-3. Tego zgłoszenia z reguły dokonuje pracodawca zatrudniający obcokrajowca. Forma zatrudnienia Przedsiębiorca może zawrzeć z cudzoziemcem zarówno umowę wynikającą z kodeksu pracy, jak też umowę cywilnoprawną. W przypadku osób wykonujących pracę na podstawie zezwolenia na pracę, które wydawane są na czas określony, wiąże się to generalnie z czasowym zatrudnieniem. Pracodawca zawiera z obcokrajowcem umowę na czas udzielonego zezwolenia na pracę. Przed dopuszczeniem pracownika do pracy należy uzyskać zaświadczenie od lekarza medycyny pracy, że nie występują przeciwwskazania co do zatrudnienia na danym stanowisku, przeprowadzić 6 / 14

7 szkolenie bhp i przeciwpożarowe oraz załatwić szereg innych formalności wynikających z kodeksu pracy. Ustalenie obowiązku podatkowego Po przejściu procedury rejestracyjnej oraz dopełnieniu wszystkich formalności związanych z zatrudnieniem, cudzoziemiec może podjąć pracę. Z wynagrodzenia pracownika pracodawca jako płatnik ma obowiązek obliczyć, pobrać i odprowadzić podatek dochodowy od osób fizycznych. Zasady obliczania zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych cudzoziemca zatrudnionego na podstawie umowy o pracę są takie same, jak przy zatrudnianiu polskich pracowników zgodnie z ustawą z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r. Nr 14 poz.176 ze zm.). Zatem pracodawca oblicza zaliczki według progresywnej skali podatkowej stosując odpowiednie koszty uzyskania przychodu. Obliczony i pobrany podatek należy wpłacić na konto urzędu skarbowego, a po zakończeniu roku podatkowego sporządzić informację o dochodach i pobranych zaliczkach na podatek dochodowy PIT-11. Zatrudniając cudzoziemców na podstawie umowy cywilnoprawnej pracodawca ma obowiązek do końca lutego roku następującego po roku podatkowym przesłać podatnikom oraz urzędom skarbowym właściwym w sprawach opodatkowania osób zagranicznych, imienne informacje o wysokości przychodu na formularzu IFT-1/IFT-1R. 7 / 14

8 Problematyczne może być określenie właściwego urzędu skarbowego dla cudzoziemca. Ustalenie właściwego urzędu skarbowego zależy od tego, czy cudzoziemiec jest polskim rezydentem. Jeżeli tak, to urząd skarbowy zostanie określony według jego miejsca zamieszkania w Polsce. Natomiast jeżeli cudzoziemiec nie będzie posiadał polskiej rezydencji, właściwy będzie urząd w danym województwie dla nierezydentów. Według art. 3 updof za osobę mającą miejsce zamieszkania na terytorium RP uważa się osobę fizyczną, która: - posiada na terytorium RP centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych koncentruje się w miejscu, w którym przebywa najbliższa rodzina danej osoby, w którym osoba ta jest zameldowana, ubezpieczona, posiada rachunek bankowy, rozpoczęła kursy, szkołę, posiada kartę stałego pobytu itp.) lub - przebywa na terytorium Polski dłużej niż 183 dni w roku podatkowym. Spełnienie jednego z powyższych warunków oznacza, iż dana osoba ma miejsce zamieszkania w Polsce. Ustalenie, gdzie dana osoba ma miejsce zamieszkania pozwala na określenie, czy wszystkie jej dochody będą podlegały opodatkowaniu w jednym państwie, czy też zostaną opodatkowane w dwu państwach zgodnie z umowami o unikaniu podwójnego opodatkowania. W prawie polskim istnieje zasada, zgodnie z którą osoba może mieć tylko jedno miejsce zamieszkania, dotyczy to również obywateli przebywających za granicą. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż zameldowanie ma charakter formalny i nie oznacza, że dana osoba zamieszkuje w miejscu zameldowania. Zgodnie z przepisami ustawy z 10 kwietnia 1974 roku o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz. U r. Nr 139, poz. 993 ze zm.) osoba, która wyjeżdża na okres dłuższy niż 3 miesiące ma obowiązek zgłosić swój wyjazd oraz powrót do organu gminy właściwego ze względu na dotychczasowe miejsce jej pobytu. Zgłoszenia wyjazdu 8 / 14

9 powinno dokonać się w dniu opuszczenia dotychczasowego miejsca pobytu, a zgłoszenia powrotu - najpóźniej przed upływem czwartej doby, licząc od dnia powrotu. Cudzoziemcy uzyskujący dochody z tytułu umowy o pracę świadczonej w Polsce muszą do końca kwietnia następnego roku podatkowego dokonać rozliczenia. Cudzoziemców będących pracownikami obowiązują w tym zakresie takie same prawa i obowiązki, jak obywateli Polski. Jeżeli zatem podatnik uzyskał dochód wyłącznie od jednego płatnika, to może skorzystać z rozliczenia właśnie przez tego płatnika. W tym celu do 10 stycznia należy złożyć płatnikowi wniosek na formularzu PIT-12. W takim przypadku płatnik jest obowiązany sporządzić za podatnika roczne obliczenie podatku na formularzu PIT-40. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż jeżeli cudzoziemiec, który nie posiada polskiej rezydencji podatkowej zamierza wyjechać z Polski w trakcie roku podatkowego, powinien dokonać rozliczenia przed opuszczeniem Polski. Rezydenci rozliczają się w Polsce z wszystkich osiągniętych dochodów, a nierezydenci jedynie z tych, które uzyskali w naszym kraju. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym Każde z państw UE ma swój własny system zabezpieczenia społecznego. Przepisy prawa wspólnotowego regulują, gdzie należy opłacać składki na ubezpieczenia społeczne, gdy zatrudnienie wykonywane jest jednocześnie w kilku państwach UE. Pracownikiem, zgodnie z prawem wspólnotowym jest każdy, kto wykonuje przez pewien czas pracę na rzecz i pod kierownictwem innej osoby w zamian za wynagrodzenie. Zatem także -oprócz osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy - również np. zleceniobiorców należy traktować jako pracowników. 9 / 14

10 Ubezpieczenia społeczne cudzoziemca wykonującego pracę na terytorium Polski unormowane są w ustawie z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.). Zgodnie z tą ustawą obywatele państw obcych: - których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej, - obowiązkowi ubezpieczenia nie podlegają również cudzoziemcy pochodzący z krajów, z którymi Polska zawarła umowy międzynarodowe o unikaniu podwójnego ubezpieczenia społecznego, pod warunkiem, że w kraju macierzystym opłacają składki na ubezpieczenia społeczne i są pracownikami oddelegowanymi do pracy w Polsce. Cudzoziemiec wykonujący pracę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, posiadający odpowiednio zezwolenie na osiedlenie się lub status uchodźcy w Rzeczypospolitej Polskiej bądź posiadający zezwolenie na pracę wydane przez właściwy organ, podlega obowiązkowi ubezpieczeń społecznych na tych samych zasadach, co obywatele polscy. Zasady tej nie można jednak odnieść do cudzoziemców, których pobyt na terytorium Polski - mimo zezwolenia na pracę - nie ma charakteru stałego. Takie same prawa, jak obywatele polscy w zakresie ubezpieczeń społecznych posiadają cudzoziemcy mający kartę stałego pobytu. 10 / 14

11 Z uwagi na powyższe należy stwierdzić, iż cudzoziemiec, który uzyskał zezwolenie na osiedlenie się, bądź z jego karty stałego pobytu wynika, iż wydano mu ją w celu osiedlenia się na stałe w Polsce, nie musi posiadać zezwolenia na pracę dla celów ubezpieczeniowych. Pracodawca ma obowiązek dokonać zgłoszenia pracownika do ubezpieczeń społecznych na formularzu ZUS ZUA z odpowiednim kodem tytułu ubezpieczenia. Obowiązkiem płatnika jest comiesięczne sporządzanie raportów ZUS RCA z wykazem wysokości składek oraz przekazywanie pracownikowi informacji ZUS RMUA. W nawiązaniu do powyższego cudzoziemiec zatrudniony przez polskiego pracodawcę na podstawie umowy o pracę będzie - zgodnie z przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu) z tytułu umowy o pracę. Natomiast cudzoziemiec wykonujący pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia będzie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, zaś dobrowolnie - ubezpieczeniu chorobowemu. Każda osoba zatrudniona w Polsce na podstawie umowy zlecenia, bez względu na to, jakie ma obywatelstwo, jest obowiązkowo objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi. Nie ma znaczenia, czy taki pracownik przebywa w Polsce na stałe, czy czasowo. Ubezpieczenie chorobowe w przypadku umowy zlecenia ma charakter dobrowolny. Natomiast ubezpieczenie wypadkowe jest opłacane tylko wtedy, gdy osoba wykonuje swoją pracę w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności zleceniodawcy. Wyjątek od powyższych zasad stanowi umowa o dzieło, z tytułu której pracownik nie podlega ubezpieczeniom społecznym. 11 / 14

12 Zasady podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu W ustawie z 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (Dz.U. Nr 45, poz. 391 ze zm.) dalej: UNFZ, zawarte zostały przepisy odnośnie obowiązku podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu cudzoziemców. Zgodnie z powyższą ustawą, obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu podlegają osoby objęte ubezpieczeniami społecznymi, które są pracownikami. Aby cudzoziemiec podlegał obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu bycia pracownikiem, musi spełniać łącznie dwa warunki: - przebywać na terytorium RP na podstawie wizy pobytowej z prawem do pracy, karty stałego pobytu lub karty czasowego pobytu oraz - podlegać ubezpieczeniom społecznym w Polsce. Brak spełnienia któregokolwiek z tych warunków powoduje, że cudzoziemiec nie może być objęty obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu bycia pracownikiem. Jeżeli natomiast cudzoziemiec spełnia dodatkowo warunki do objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym z innego tytułu niż stosunek pracy, będzie wówczas podlegał temu ubezpieczeniu z innego tytułu. Pracodawca ma obowiązek obliczyć, pobrać i wpłacić składkę na ubezpieczenie społeczne do ZUS. 12 / 14

13 W UNFZ wyodrębniono osoby polskiego pochodzenia, zamierzające osiedlić się na stałe w Polsce w drodze repatriacji. Repatriantem jest cudzoziemiec pochodzenia polskiego, który przybywa do Polski na podstawie wizy z zamiarem osiedlenia się na stałe. Zgodnie z art. 4 ustawy o repatriacji, cudzoziemiec przybywający do RP na podstawie wizy wydawanej przez konsula nabywa obywatelstwo polskie z mocy prawa z dniem przekroczenia granicy Rzeczypospolitej Polskiej. Ubezpieczenie zdrowotne obejmuje zamieszkujących na terenie Polski członków rodziny (niezależnie od posiadania przez nich wizy uprawniającej do podjęcia pracy, zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony) cudzoziemca podlegającego ubezpieczeniu obowiązkowo lub dobrowolnie, pod warunkiem, że członkowie rodziny nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innych tytułów. W NFZ nie mogą ubezpieczać się cudzoziemcy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w tym cudzoziemcy zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub międzynarodowych instytucjach, chyba że umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Rzeczpospolitą Polską stanowią inaczej. Podsumowanie Zatrudnienie cudzoziemców może dla pracodawcy rodzić problemy związane z prawidłowym wypełnieniem obowiązków płatnika podatku dochodowego od osób fizycznych oraz 13 / 14

14 ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Obywatele państw UE, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i innych państw korzystających ze swobody przepływu osób wewnątrz UE podlegają takim samym prawom, jak obywatele Polski. Jedynie w przypadku obywateli państw spoza UE bądź krajów, z którymi Polska nie zawarła umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, pracodawca jest zobowiązany do spełnienia dodatkowych formalności związanych z uzyskaniem pozwolenia na pracę dla takiej osoby. 14 / 14