Ustalanie ustawodawstwa właściwego w zakresie ubezpieczeń społecznych polskich pracowników naukowych za granicą oraz cudzoziemców w Polsce

Transkrypt

1 Ustalanie ustawodawstwa właściwego w zakresie ubezpieczeń społecznych polskich pracowników naukowych za granicą oraz cudzoziemców w Polsce Anna Chuda, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Poznań, 19 listopada 2013r. 1

2 Podstawowe akty prawne w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego na terenie UE, EOG i Szwajcarii - Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE L 166 z 30 kwietnia 2004r.) - Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 987/2009 dotyczące wykonania rozporządzenia 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 284 z 30 października 2009r.) - Decyzja Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego nr A2 z dnia 12 czerwca 2009r. dotycząca wykładni art.12 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 883/2004 w sprawie ustawodawstwa mającego zastosowanie do pracowników delegowanych i osób wykonujących pracę na własny rachunek, tymczasowo pracujących poza państwem właściwym (Dz. Urz. UE C 106 z 24 kwietnia 2010r.) - Praktyczny poradnik: Ustawodawstwo mające zastosowanie do pracowników w Unii europejskiej (UE), EOG i Szwajcarii 2

3 Zasada podstawowa: ustawodawstwo miejsca pracy (art.11 ust.3 a) Rozporządzenia nr 883/2004) Osoba wykonująca w państwie członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek, podlega ustawodawstwu tego państwa. 3

4 Definicja: praca najemna na podstawie przepisów Rozporządzenia nr 883/2004 Określenie praca najemna oznacza wszelką pracę lub sytuację równoważną, traktowaną jako taką do celów stosowania ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym taka praca lub sytuacja równoważna ma miejsce. 4

5 Zasada podstawowa: ustawodawstwo miejsca pracy (art.11 ust.3 b Rozporządzenia nr 883/2004 ) Urzędnik służby cywilnej podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, jakiemu podlega zatrudniająca go administracja. 5

6 Definicja: urzędnik służby cywilnej na podstawie przepisów Rozporządzenia nr 883/2004 Określenie urzędnik służby cywilnej oznacza osobę uważaną za taką lub traktowaną jako taką przez państwo członkowskie, któremu podlega zatrudniająca go administracja. W Polsce ogólna definicja pojęcia urzędnik służby cywilnej określona została w art.2 ustawy z dnia r. o służbie cywilnej w szerszym zakresie, natomiast pojęcie to zostało zawarte w ogólnej kategorii urzędników zatrudnionych przez organy administracji publicznej w rozumieniu art.5 ustawy z r. kpa 6

7 Przez osoby traktowane na równi z urzędnikami zatrudnionymi przez administrację publiczną rozumie się również pracowników Polskiej Akademii Nauk mając na uwadze, iż PAN jest państwową instytucją naukową i działa poprzez placówki naukowe. Placówkami naukowymi Akademii są między innymi instytuty, zakłady, centra, stacje badawcze, co oznacza, że osoby zatrudnione przez te placówki powinny być traktowane na równi z pracownikami PAN w przypadkach, kiedy w ramach swoich obowiązków, czy stażu naukowego zostają skierowane za granicę. 7

8 Definicja: zamieszkanie na podstawie przepisów Rozporządzenia nr 883/2004 Określenie zamieszkanie oznacza miejsce pobytu, w którym osoba zwykle przebywa, miejsce gdzie jest Jego centrum interesów życiowych, miejsce z zamiarem osiedlenia się na stałe (najczęściej decydujące znaczenie ma oświadczenie osoby ubezpieczonej). 8

9 Zasady szczególne Obowiązujące przepisy Wspólnoty przewidują określone wyjątki od zasady podstawowej, o której mowa w art.11 rozporządzenia 883/2004. Ma to na celu wspieranie swobodnego przepływu pracowników i usług, unikanie przy tym zbędnych i kosztownych komplikacji administracyjnych i innych, które mogą nie leżeć w interesie pracowników, przedsiębiorstw i administracji. 9

10 Zasady szczególne: delegowanie pracowników Osoba zatrudniona w Polsce, która przez polskiego pracodawcę zostaje czasowo delegowana do pracy w innym państwie członkowskim, nadal może podlegać ubezpieczeniom społecznym w Polsce pomimo wykonywania pracy za granicą. Delegowanie, które stanowi wyjątek od ogólnej zasady miejsca wykonywania pracy, nie może trwać dłużej niż 24 miesiące. Aby delegowanie było możliwe, zarówno pracodawca, jak i pracownik muszą spełniać określone warunki. 10

11 Zasady szczególne: delegowanie pracowników osoba ta nie jest wysłana by zastąpić inną delegowaną osobę osoba ta bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia za granicą podlega już ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma jej pracodawca (wymóg ten uważa się za spełniony, jeżeli dana osoba podlega co najmniej miesiąc ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma siedzibę pracodawca) 11

12 Zasady szczególne: delegowanie pracowników Delegowanym może być pracownik, który jest wysłany do innego kraju członkowskiego w celu wykonywania tam pracy na rzecz pracodawcy wysyłającego. Pracę uważa się za wykonywaną na rzecz wysyłającego pracodawcy, jeżeli istnieje bezpośredni związek między pracownikiem a pracodawcą delegującym. 12

13 Zasady szczególne: delegowanie pracowników Bezpośredni związek: - praca wykonywana na podstawie obowiązującej umowy o pracę, - wynagrodzenie wypłacane przez pracodawcę delegującego, - pracodawca delegujący decyduje o rozwiązaniu umowy o pracę - pracodawca delegujący określa charakter pracy - zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych - pracodawca delegujący nie może oddać pracownika do dyspozycji jednostki (uczelni) w innym państwie 13

14 Warunki pracodawcy delegującego: Sformułowanie wskazane w art.12.1 Rozporządzenia nr 883/2004 który normalnie prowadzi swoją działalność dotyczy pracodawcy zazwyczaj prowadzącego znaczną działalność na terytorium państwa członkowskiego, w którym ma swoją siedzibę. Jeżeli działalność pracodawcy wysyłającego jest ograniczona jedynie do zarządzania wewnętrznego, to nie można uznać, że warunek normalnego prowadzenia działalności w państwie członkowskim wysyłającym został spełniony. 14

15 Podstawowe kryteria uwzględniane przy określaniu znacznej części działalności uczelni delegującej w państwie członkowskim: - Miejsce, w którym delegujący pracodawca ma swoją zarejestrowaną siedzibę i administrację - Obroty osiągane przez pracodawcę delegującego w państwie delegującym (co najmniej 25%) i w państwie zatrudnienia - Liczba personelu administracyjnego i pracującego w państwie delegującym i w państwie zatrudnienia (obecność w państwie delegującym wyłącznie personelu administracyjnego wyklucza możliwość zastosowania przepisów dotyczących delegowania) 15

16 Kryteria cd. Przy ustalaniu, czy jednostka naukowa posiadająca siedzibę w Polsce spełnia warunki pracodawcy delegującego nie sprawdza się poszczególnych kryteriów określonych w Praktycznym poradniku, gdyż oczywiste jest, że taki pracodawca delegujący prowadzi zwykłą działalność na terenie państwa wysyłającego. 16

17 Jeżeli warunki delegowania zostały spełnione, jednostka wysyłająca pracownika do pracy za granicę powinna wystąpić do Oddziału ZUS właściwego ze względu na siedzibę o wydanie formularza A1. Zaświadczenie to potwierdza, że osoba wysłana do pracy za granicę podlega zabezpieczeniu społecznemu w Polsce. 17

18 Zasady szczególne: wykonywanie pracy najemnej w dwóch lub w kilku krajach członkowskich Osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub w kilku państwach członkowskich UE podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego określonemu w art.13 Rozporządzenia nr 883/2004, w zależności od miejsca zamieszkania, wykonywania znacznej części pracy oraz ilości pracodawców na rzecz których wykonuje swoją pracę. 18

19 Zasady szczególne: PRACA W DWÓCH LUB W KILKU PAŃSTWACH DLA JEDNEGO PRACODAWCY Jeżeli osoba jest zatrudniona przez jednego pracodawcę i wykonuje pracę w Polsce oraz w innych państwach członkowskich (równocześnie lub na zmianę w dwóch lub w kilku państwach), to będzie podlegać przepisom z zakresu zabezpieczenia społecznego w państwie, w którym mieszka, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie. 19

20 Zasady szczególne: PRACA W DWÓCH LUB W KILKU PAŃSTWACH DLA DWÓCH LUB KILKU PRACODAWCÓW Z SIEDZIBAMI TYLKO W JEDNYM PAŃSTWIE Jeśli osoba mieszka w Polsce i nie wykonuje w niej znacznej części swojej pracy, natomiast jest zatrudniona przez co najmniej dwóch pracodawców, których siedziby znajdują się tylko w jednym państwie członkowskim, podlega zabezpieczeniu społecznemu w tym państwie. 20

21 Zasady szczególne: PRACA W DWÓCH LUB W KILKU PAŃSTWACH DLA DWÓCH LUB KILKU PRACODAWCÓW Z SIEDZIBAMI W DWÓCH PAŃSTWACH, Z KTÓRYCH JEDNO JEST PAŃSTWEM ZAMIESZKANIA Jeśli osoba mieszka w Polsce, lecz nie wykonuje w niej znacznej części swojej pracy, natomiast jest zatrudniona przez co najmniej dwóch pracodawców, których siedziby znajdują się w dwóch państwach członkowskich, z których jedno to Polska, podlega zabezpieczeniu społecznemu w innym niż Polska państwie członkowskim. 21

22 Zasady szczególne: PRACA W DWÓCH LUB W KILKU PAŃSTWACH DLA DWÓCH LUB KILKU PRACODAWCÓW Jeśli osoba nie wykonuje znacznej części pracy w państwie zamieszkania, a jest zatrudniona przez różnych pracodawców, przy czym co najmniej dwóch z nich ma siedziby w różnych państwach innych niż to, w którym mieszka, to podlega zabezpieczeniu społecznemu w państwie zamieszkania, bez względu na to czy jest w nim aktywna zawodowo. 22

23 Zasady szczególne: WYKONYWANIE PRACY NAJMNEJ W DWÓCH LUB W KILKU PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH Warunek wykonywania znacznej części pracy ma zastosowanie jako pierwszy krok we wszystkich sytuacjach, w których osoba wykonuje pracę w dwóch lub w kilku państwach. Jest jeden wyjątek: - jeżeli miejsce zamieszkania osoby, która pracuje w więcej niż jednym państwie dla jednego pracodawcy i siedziba pracodawcy tej osoby znajduje się w tym samym państwie członkowskim, co miejsce zamieszkania, zastosowanie ma zawsze ustawodawstwo tego państwa. W tym przypadku nie jest konieczne ustalanie, czy znaczna część pracy jest czy nie jest wykonywana w państwie miejsca zamieszkania. 23

24 Zasady szczególne: WYKONYWANIE PRACY NAJEMNEJ W DWÓCH LUB W KILKU PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH By uniknąć możliwości manipulowania mającym zastosowanie ustawodawstwem, praca o charakterze marginalnym nie powinna być brana pod uwagę przy określaniu ustawodawstwa na podstawie art. 13 rozporządzenia 883/2004. Praca o charakterze marginalnym to praca, która ma niewielkie znaczenie pod względem czasu pracy oraz zysku ekonomicznego. Zaleca się przyjąć wskaźnik, który obejmuje mniej niż 5% regularnego czasu pracy i/lub mniej niż 5% całkowitego wynagrodzenia. 24

25 Jeśli osoba jest zatrudniona u jednego pracodawcy w kilku państwach członkowskich i po uwzględnieniu podanych wyżej zasad okaże się, że podlega polskim przepisom o ubezpieczeniu społecznym, to pracodawca powinien wystąpić do ZUS o wydanie formularza A1. 25

26 Jeśli osoba zamieszkuje w Polsce i wykonuje pracę dla różnych pracodawców z siedzibami w różnych państwach członkowskich i podlega polskim przepisom o zabezpieczeniu społecznym, sama występuje do ZUS o wydanie formularza A1. 26

27 Ustawodawstwo tymczasowe (art.6 i art.16 Rozporządzenia nr 987/2009) Osoba, która wykonuje pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich, informuje o tym instytucję państwa zamieszkania. Instytucja ta ustala ustawodawstwo tymczasowe w oparciu o informacje i dokumenty przekazane przez osobę zainteresowaną. 27

28 Ustawodawstwo tymczasowe (art.6 i art.16 Rozporządzenia nr 987/2009) O ustalonym tymczasowym ustawodawstwie instytucja ta informuje niezwłocznie instytucje w państwie lub w państwach, w których praca jest wykonywana (art.16 ust.2). Tymczasowe określenie ustawodawstwa staje się ostateczne w terminie dwóch miesięcy od momentu poinformowania o nim instytucji w państwie (ach) wykonywania pracy, o ile nie zgłoszą one żadnych zastrzeżeń. 28

29 Państwa, z którymi Polska podpisała umowy międzynarodowe w zakresie ubezpieczeń społecznych: 1) Jugosławia (umowa nadal wiąże kraje, które powstały po rozpadzie byłej Jugosławii: Serbię, Czarnogórę, Bośnię i Hercegowinę) 2) USA 3) Kanada 4) Korea Południowa 5) Libia 6) Australia 7) Macedonia 29

30 Zapisy dotyczące ustalania ustawodawstwa określone w umowach międzynarodowych o zabezpieczeniu społecznym mają w szczególności dwa podstawowe cele: Unikanie sytuacji, w której osoba nie jest objęta systemem zabezpieczenia społecznego w żadnym kraju Zabezpieczenie sytuacji, w której osoba podlega podwójnie ubezpieczeniom społecznym w kraju zatrudnienia i w kraju zamieszkania 30

31 Generalna zasada wynikająca z wszystkich umów, których Polska jest stroną określa, że obowiązek ubezpieczenia powstaje w państwie, w którym zatrudnienie jest wykonywane. Od tej reguły umowy przewidują różnego rodzaju wyjątki. Każda z tych umów przewiduje taki wyjątek dla tzw. pracowników wysłanych. 31

32 Przy ustalaniu właściwego ustawodawstwa we wszystkich umowach międzynarodowych w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, podobnie jak w przepisach unijnych, obowiązują warunki wysłania, które muszą być spełnione zarówno po stronie pracownika wysłanego, jak i pracodawcy delegującego. 32

33 OKRES DELEGOWANIA I RODZAJ ZAŚWIADCZEŃ W UMOWACH O ZABEZPIECZENIU SPOŁECZNYM UMOWA Z: MOŻLIWY OKRES DELEGOWANIA FORMULARZESTOSO WANE PRZY UMOWACH LIBIA - BRAK FORMULARZY BYŁA JUGOSŁAWIA - BRAK FORMULARZY MACEDONIA 24 MIESIĄCE + ZGODA NA KOLEJNE 24 M-CE PL/RM 101 KANADA 60 MIESIĘCY PL-CAN01 USA 5 LAT PL/USA 1 KOREA POŁUDNIOWA 60 MIESIĘCY PL-KR 1 AUSTRALIA 60 MIESIĘCY PL-AU 1 33

34 WYKONYWANIE PRACY PRZEZ POLSKICH PRACOWNIKÓW W PAŃSTWACH, Z KTÓRYMI POLSKA NIE ZAWARŁA UMOWY O ZABEZPIECZENIU SPOŁECZNYM Jeśli w okresie wykonywania pracy w państwie bezumownym w Polsce nadal istnieje stosunek pracy obowiązek ubezpieczeń społecznych powstaje w Polsce. Może jednak dojść do sytuacji, w której składki będą musiały być opłacane również w kraju, w którym jest wykonywana praca (zgodnie z przepisami tego państwa). Zachodzić więc może zjawisko tzw. podwójnego ubezpieczenia społecznego. 34

35 PODJĘCIE PRACY ZA GRANICĄ BEZ POŚREDNICTWA POLSKIEGO PRACODAWCY Osoba taka podlega ustawodawstwu w zakresie ubezpieczeń społecznych w kraju, w którym wykonuje zatrudnienie. W Polsce osoby takie mogą przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Oznacza to, że osoby te same dokonują zgłoszenia we właściwej miejscowo jednostce ZUS, same również opłacają składki na ubezpieczenia. 35

36 WYKONYWANIE PRACY W POLSCE PRZEZ NAUKOWCÓW CUDZOZIEMCÓW Z PAŃSTW, Z KTÓRYMI POLSKA NIE ZAWARŁA UMÓW O ZABEZPIECZENIU SPOŁECZNYM Każdy cudzoziemiec, który na obszarze Polski posiada tytuł uzasadniający objęcie ubezpieczeniami społecznymi i jednocześnie umowa międzynarodowa nie wyklucza zastosowania polskich przepisów w tym zakresie, objęty jest polskimi ubezpieczeniami społecznymi. 36

37 WYKONYWANIE PRACY W POLSCE PRZEZ NAUKOWCÓW CUDZOZIEMCÓW Z PAŃSTW, Z KTÓRYMI POLSKA NIE ZAWARŁA UMÓW O ZABEZPIECZENIU SPOŁECZNYM Przepisy ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych nie uzależniają objęcia polskimi ubezpieczeniami od posiadanego obywatelstwa, miejsca zamieszkania, pobytu itp. Istotny dla objęcia tymi ubezpieczeniami jest: Fakt zawarcia z polskim podmiotem np. stosunku pracy, czy innej umowy rodzącej zgodnie z przepisami obowiązek ubezpieczeń społecznych oraz Wykonywanie pracy w ramach tych umów na obszarze Polski 37

38 Dziękuję za uwagę 38