KONKURS PRZEDMIOTOWY BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH

Transkrypt

1 ... pieczątka nagłówkowa szkoły... kod pracy ucznia KONKURS PRZEDMIOTOWY BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH ETAP SZKOLNY Drogi Uczniu, witaj na I etapie konkursu biologicznego. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania. Arkusz liczy 15 stron i zawiera 30 zadań. Przed rozpoczęciem pracy sprawdź czy Twój test jest kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś Komisji Konkursowej. Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem. Odpowiedzi wpisuj czarnym lub niebieskim długopisem bądź piórem. Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi. W przypadku testu wyboru prawidłową odpowiedź zaznacz stawiając znak X na literze poprzedzającej treść wybranej odpowiedzi. Nie używaj korektora. Jeżeli pomylisz się, błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz znakiem X inną odpowiedź. Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały umieszczone w miejscu do tego przeznaczonym. Brudnopis nie będzie oceniany. Czas pracy: 80 minut Liczba punktów możliwych do uzyskania: 66 Pracuj samodzielnie. Powodzenia!

2 HOMO SAPIENS (CZŁOWIEK ROZUMNY) to gatunek o bardzo precyzyjnej konstrukcji. Wszystkie narządy swoją budową są przystosowane do pełnionych funkcji, a układy ściśle współpracują ze sobą, tak aby utrzymać równowagę środowiska wewnętrznego. Czasem ta równowaga pod wpływem różnych czynników zostaje naruszona, co prowadzi do stanów chorobowych. Pytania zawarte w tym teście są związane z takimi naukami biologicznymi jak anatomia, fizjologia, higiena, genetyka i dotyczyć będą tylko jednego gatunku- właśnie Homo sapiens. Zadanie 1. ( 0-2 pkt) Najwięcej cech wspólnych mamy z małpami człekokształtnymi. Około 2/3 ogółu cech to cechy wspólne z tymi zwierzętami, pozostałe to cechy właściwe tylko człowiekowi. Na podstawie analizy poniższych rysunków podaj dwie cechy różniące czaszkę człowieka i czaszkę goryla. czaszka człowieka czaszka goryla Zadanie 2. ( 0-1 pkt) Prawie wszystkie gatunki naczelnych mają ponad 90% DNA wspólnego z ludźmi. Czym różni się DNA człowieka i goryla? A. Liczbą nici polinukleotydowych w cząsteczce DNA. B. Rodzajem zasad azotowych. C. Sekwencją nukleotydów. D. Rodzajem wiązań chemicznych między parami zasad azotowych. Strona 2 z 15

3 Zadanie 3. ( 0-2 pkt) Reguła zapisu informacji genetycznej w DNA nosi nazwę kodu genetycznego. Wskaż dwa błędne zdania dotyczące kodu genetycznego i zaproponuj ich korektę. 1. Kod genetyczny jest czwórkowy, to znaczy, że cztery kolejne nukleotydy kodują jeden aminokwas. 2. Kod genetyczny jest specyficzny gatunkowo, co oznacza, że każdy gatunek ma swój własny niepowtarzalny sposób zapisu informacji genetycznej. 3. Kod genetyczny jest jednoznaczny, to znaczy, że jeden kodon koduje jeden aminokwas. 4. Kod genetyczny jest niezachodzący czyli kodony są odczytywane kolejno i nie zachodzą jeden na drugi. 5. Kod genetyczny jest bezprzecinkowy, co oznacza, że kolejne kodony nie są oddzielone żadnymi znakami przestankowymi. I zdanie nr Korekta II zdanie nr Korekta Zadanie 4. ( 0-4 pkt) Narządem różniącym człowieka od zwierząt jest mózg o największym ciężarze i ogromnej powierzchni. Narząd ten jest częścią mózgowia, w którym znajdują się ośrodki nerwowe, kierujące określonymi funkcjami. Wpisz do tabeli nazwy części mózgowia, w których znajdują się ośrodki wymienionych czynności. Jeżeli w prawej części tabeli wpiszesz mózg, obok podaj nazwę płatu, w którym znajduje się odpowiedni ośrodek nerwowy. Czynność Koordynacja ruchów i utrzymanie napięcia mięśniowego. Odbieranie wrażeń dotyku, ciepła, zimna. Miejsce występowania ośrodka nerwowego (nazwa części mózgowia) Regulacja pracy serca i wentylacji płuc. Myślenie. Kierowanie odruchami obronnymi takimi jak: kaszel, kichanie, odruch wymiotny. Strona 3 z 15

4 Zadanie 5. ( 0-2 pkt) Czynności układu nerwowego odbywają się dzięki bardzo słabym sygnałom elektrycznym, których przewodzenie po wypustkach komórek nerwowych odbywa się zawsze w jednym kierunku. Na rysunku przedstawiono schematycznie trzy neurony A, B, C. Narysuj wzdłuż każdego neurytu (aksonu), w neuronach A, B i C po jednej strzałce ilustrującej kierunek przepływu impulsu nerwowego. Zadanie 6. ( 0-1 pkt) W mózgu człowieka podczas różnych stanów jego aktywności powstają charakterystyczne zjawiska elektryczne. Zapis aktywności elektrycznej mózgu nazywany jest: A. elektroencefalogramem. B. elektrokardiogramem. C. elektroforegramem. D. autoradiogramem. Zadanie 7. ( 0-4 pkt) Układ nerwowy, podobnie jak układ hormonalny zapewniają harmonijny rozwój i funkcjonowanie całego organizmu poprzez koordynowanie wszystkich procesów fizjologicznych przebiegających w organizmie człowieka. Niżej podano nazwy czterech gruczołów dokrewnych. Do każdego z nich, z kolumny I należy wybrać właściwy hormon produkowany przez ten gruczoł, a z kolumny II, rolę jaką wybrany hormon odgrywa w naszym organizmie. Cyfrę oznaczającą wybrany hormon i literę oznaczającą rolę tego hormonu wpisz obok nazwy gruczołu dokrewnego. Strona 4 z 15

5 Szyszynka Tarczyca Przytarczyce Grasica Kolumna I Kolumna II 1. hormon wzrostu A. odpowiada za dobowy rytm senczuwanie 2. tymozyna B. wpływa na wytwarzanie komórek jajowych u kobiet i plemników u mężczyzn. 3. melatonina C. reguluje gospodarkę wodno mineralną organizmu 4.trójjodotyronina D. reguluje gospodarkę wapniowo fosforanowej w ustroju 5.parathormon E. wpływa na prawidłowy przebieg przemiany materii i energii 6.adrenalina F. odpowiada za wzrost odporności organizmu 7.glukagon G. wpływa na proces krzepnięcia krwi Zadanie 8. ( 0-2 pkt) Na podstawie analizy składu moczu można się dowiedzieć o różnych procesach chorobowych. Zapoznaj się z wynikami analizy moczu dwóch osób i odpowiedz na pytania. Cechy Pacjent I Pacjent II barwa odczyn białko cukier erytrocyty leukocyty bakterie jasnożółta kwaśny brak 20 mg% 2-3 w polu 2-5 w polu brak słomkowa kwaśny ślad brak brak 5-10 w polu brak Który z pacjentów jest chory? Jaką chorobę można u niego podejrzewać? Jaki narząd u tej osoby nie funkcjonuje prawidłowo? Strona 5 z 15

6 Zadanie 9. ( 0-2 pkt) Narząd, o który pytano w zadaniu 8, zaliczany jest do gruczołów mieszanych. Wyjaśnij, dlaczego narząd ten jest: gruczołem wydzielania zewnętrznego. gruczołem wydzielania wewnętrznego. Zadanie 10. ( 0-1 pkt) Aby ocenić stan zdrowia człowieka oprócz wykonania analizy moczu oddaje się również do badania krew. Nieprawidłowa ilość krwinek może pomóc wskazać podłoże choroby. Przy anemii (niedokrwistości) spada ilość: A. leukocytów. B. erytrocytów. C. limfocytów. D. trombocytów. Zadanie 11. ( 0-1 pkt) Zapewne słyszeliście również o anemii sierpowatej. We krwi osób dotkniętych tą chorobą erytrocyty przyjmują kształt sierpowaty, hemoglobina ma nieprawidłową budowę chemiczną, krwinki mają krótszą przeżywalność. Anemia sierpowata jest chorobą genetyczną: A. spowodowaną nieprawidłową ilością chromosomów. B. wywołaną przez recesywny allel w chromosomie X. C. spowodowaną uszkodzeniem pojedynczego genu. D. wywołaną nieprawidłową budową jednego z chromosomów. Zadanie 12. ( 0-2 pkt) Hemofilia jest dziedziczną chorobą sprzężoną z płcią. Objawia się słabą krzepliwością krwi. Chorują na nią przede wszystkim chłopcy, ale dziewczynka również może urodzić się z objawami hemofilii. Gen kodujący białko potrzebne do krzepnięcia krwi H, recesywny allel tego genu- h jest odpowiedzialny za hemofilię. Podaj genotypy i fenotypy (zdrowy, chory, nosicielka) matki i ojca, którym może się urodzić córka chora na hemofilię. Pomijamy przypadek, kiedy oboje rodzice są chorzy. Strona 6 z 15

7 Genotyp Fenotyp Genotyp Fenotyp Zadanie 13. ( 0-3 pkt) Ze względu na obecność lub brak swoistych rodzajów białek na powierzchni czerwonych krwinek wyróżnia się cztery główne grupy krwi. Uzupełnij tabelę, wpisując przy każdej z grup krwi właściwe antygeny, a w surowicy odpowiednie przeciwciała. Grupa krwi Antygeny na błonach erytrocytów Przeciwciała w surowicy krwi A B AB O Odpowiedz na pytanie: Dlaczego osoby z grupą krwi O nazywane są uniwersalnymi dawcami? Zadanie 14. ( 0-3 pkt) Grupę krwi u ludzi warunkuje jeden gen, który w tym przypadku występuje w postaci trzech różnych alleli. Allele I A, I B są dominujące względem allelu i, względem siebie wykazują kodominację heterozygota ma cechy charakterystyczne dla obu homozygot. Kobieta o grupie krwi 0 urodziła syna o grupie krwi B. Jakiej grupy krwi nie może mieć ojciec dziecka? Podaj genotyp matki, możliwe genotypy syna, grupy krwi, jakie może mieć ojciec dziecka oraz odpowiedz na zawarte w zadaniu pytanie. Genotyp matki Genotyp syna lub Możliwe grupy krwi ojca Odpowiedź na pytanie: Strona 7 z 15

8 Zadanie 15. ( 0-2 pkt) Krew przez cały czas krąży w naczyniach układu krwionośnego. Naczynia, którymi płynie krew, tworzą w organizmie dwa obwody naczyniowe: obieg duży i mały (płucny). Spośród podanych niżej elementów układu krwionośnego człowieka wybierz te, które wchodzą w skład dużego krwiobiegu, a następnie uporządkuj je zgodnie z kierunkiem przepływu krwi. A. prawy przedsionek B. lewy przedsionek C. tętnica płucna D. aorta E. odgałęzienia aorty F. żyły płucne G. żyły główne H. żyły zbierające krew z naczyń włosowatych ciała I. naczynia włosowate narządów J. naczynia włosowate płuc K. lewa komora L. prawa komora Duży krwiobieg: Zadanie 16. ( 0-2 pkt) Na układ krążenia składa się nie tylko krwionośny, ale również układ limfatyczny. Rysunek przedstawia schematycznie sposób krążenia krwi i limfy w organizmie człowieka. Strona 8 z 15

9 Podaj dwie cechy widoczne na schemacie, różniące układ krwionośny od limfatycznego Zadanie 17. ( 0-1 pkt) Układ limfatyczny tworzą również narządy limfatyczne, które nie zostały przedstawione na powyższym schemacie. Są to: węzły chłonne, migdałki, grasica, śledziona. Ta ostatnia oprócz roli typowej dla układu limfatycznego pełni również wiele innych funkcji. Twoim zadaniem jest zaznaczenie procesu, który w śledzionie nie zachodzi. A. Rozmnażanie limfocytów. B. Rozpad erytrocytów. C. Wydzielanie enzymów trawiennych do przewodu pokarmowego. D. Magazynowanie krwi. Zadanie 18. (0 3 pkt) Układ limfatyczny odgrywa rolę odpornościową, neutralizuje drobnoustroje chorobotwórcze. Organizm jest odporny, gdy jest gotowy do obrony przed antygenami np. bakteriami. Wyróżnia się odporność wrodzoną i nabytą. Nabyta może być czynna lub bierna. Z podanych przykładów rozpoznaj rodzaj odporności i wpisz go w odpowiedni wiersz w tabeli. 1. zachorowanie na świnkę, 4. łzawienie, kichanie, 2. szczepienie przeciw grypie, 5. surowica przeciwtężcowa, 3. przeciwciała anty- WZW typu B w mleku matki, 6. budowa skóry. RODZAJ ODPORNOŚCI PRZYKŁADY Odporność wrodzona Czynna Odporność nabyta Bierna Strona 9 z 15

10 Zadanie 19. ( 0-4 pkt) W celu zahamowania wzrostu mikroorganizmów lub ich zabicia, stosuje się antybiotyki. Są to jedne z podstawowych produktów dostarczanych przez biotechnologię. Dokonaj oceny poniższych zdań, wpisując obok czy zdanie jest prawdziwe ( P ), czy też fałszywe ( F). 1. W 1928 roku Aleksander Fleming wyizolował substancję hamującą rozwój bakterii penicylinę. 2. Penicylina musi być podawana w zastrzykach, gdyż rozkłada się w żołądku, natomiast zmienioną chemicznie penicylinę ampicylinę można przyjmować doustnie. 3. Stosowane obecnie antybiotyki są wytwarzane przez mikroorganizmy i odpowiednio przekształcane przez farmaceutyków. 4. Antybiotyki niszczą nie tylko bakterie, ale również wirusy. Zadanie 20. ( 0-2 pkt) Pierwotniak o nazwie Toksoplazma jest bardzo niebezpieczny dla kobiet w ciąży, gdyż może przeniknąć przez łożysko do płodu i poważnie go uszkodzić. Napisz dwie zasady, jakich musi przestrzegać kobieta w ciąży, aby nie doszło do zarażenia toksoplazmozą Zadanie 21. ( 0-5 pkt) Poniżej znajduje się logogryf, który należy rozwiązać. Wszystkie hasła związane są z rozmnażaniem człowieka Strona 10 z 15

11 1. proces otoczenia komórki jajowej przez plemniki 2. etap, w którym z zygoty na skutek licznych podziałów powstaje wielokomórkowy twór 3. hormon ciąży, produkowany przez ciałko żółte 4. błona płodowa, która u człowieka jest narządem szczątkowym 5. magazyn plemników, w którym osiągają dojrzałość 6. wewnętrzna warstwa komórek zarodka, z której powstają: przewód pokarmowy, wątroba, trzustka, płuca 7. błona płodowa, wytwarzająca na powierzchni wyrostki, które wrastają do śluzówki macicy Zadanie 22.( 0-1 pkt) Decyzja o tym, czy dziecko będzie chłopcem czy dziewczynką zapada w chwili zapłodnienia. O płci potomstwa decyduje garnitur chromosomalny: A. komórki jajowej. B. plemnika. C. komórki jajowej i plemnika. D. komórki jajowej lub plemnika. Zadanie 23. ( 0-1 pkt) Małżeństwu młodych, zdrowych ludzi urodziła się córka. Prawdopodobieństwo, że kolejnym ich dzieckiem będzie syn wynosi: A. 1 B. 1 / 2 C. 1 / 3 D. 1 / 4 Zadanie 24. ( 0-1 pkt) U wszystkich noworodków w trzecim dniu po urodzeniu wykonuje się test, wykluczający bądź potwierdzający wystąpienie pewnej choroby genetycznej u dziecka. Wczesne jej wykrycie umożliwia zastosowanie specjalnej diety, zapobiegającej rozwojowi choroby. Tą chorobą jest: A. mukowiscydoza. B. hemofilia. C. fenyloketonuria. D. zespół Downa. Strona 11 z 15

12 Zadanie 25. (0-2 pkt) Mowa to sposób porozumiewania się właściwy człowiekowi. Jej narządem jest krtań, która pełni w układzie oddechowym jeszcze inne funkcje. Przeanalizuj schematyczne rysunki przedstawiające budowę krtani (widok z przodu i z tyłu). Następnie wykonaj polecenia. 1. Nazwij chrząstkę krtani zaznaczoną na rysunkach literą X. 2. Określ fizjologiczną rolę tego elementu. X - Rola chrząstki X - Zadanie 26.( 0-2 pkt) Błona śluzowa krtani jest mocno unerwiona i przy podrażnieniu okruchem pokarmu występuje reakcja odruchowa w postaci kaszlu. Kaszel jest przykładem odruchu bezwarunkowego. Spośród niżej przedstawionych reakcji podkreśl te, które są odruchami warunkowymi. - zwężenie źrenicy pod wpływem silnego bodźca świetlnego - wydzielanie śliny na widok cytryny - wydzielanie śliny podczas podrażnienia pokarmem błony śluzowej jamy ustnej - obgryzanie paznokci - reakcja na światło sygnalizatora ulicznego - cofnięcie ręki po oparzeniu skóry tej kończyny Strona 12 z 15

13 Zadanie 27. ( 0-3 pkt) Od urodzenia człowiek pozostaje w kontakcie ze środowiskiem dzięki układowi nerwowemu i wyspecjalizowanym narządom uczestniczącym w odbiorze bodźców - narządom zmysłów. Słuch dostarcza nam około 20% informacji ze świata zewnętrznego. Schemat przedstawia budowę narządu słuchu i równowagi ucha. Podaj nazwę elementów X i Y oraz uzupełnij puste miejsca w zdaniach określających ich rolę. X Y Element X przetwarza w drgania mechaniczne kosteczek słuchowych. Element Y przekształca drgania mechaniczne w. Zadanie 28 ( 0-2 pkt) Wzrok jest najważniejszym zmysłem człowieka. Ponad 3/4 informacji ze środowiska zewnętrznego jest odbieranych za pomocą wzroku. Jednym z elementów oka, niezbędnych w powstawaniu obrazu jest soczewka. Soczewka zmienia swój kształt w zależności od odległości oglądanego obiektu. Na schemacie przedstawiono zmiany krzywizny soczewki w czasie akomodacji. Wskaż schemat, który przedstawia zmiany krzywizny soczewki w czasie patrzenia na przedmioty znajdujące się blisko. Odpowiedź uzasadnij. Rysunek Strona 13 z 15

14 Zadanie 29. ( 0-4 pkt) Kolor tęczówki naszego oka zależy od zawartości melaniny. Więcej tego barwnika jest w oczach ciemnych, mniej w oczach jasnych Brązową barwę tęczówki warunkuje dominujący gen A, niebieską - recesywny gen a. Jakie jest prawdopodobieństwo urodzenia się niebieskookiej dziewczynki, jeżeli jej matka jest heterozygotą pod względem tej cechy, a ojciec homozygotą recesywną? Podaj genotypy i fenotypy matki, ojca i dzieci oraz odpowiedz na wyżej postawione pytanie. Posłuż się szachownicą genetyczną. Genotyp i fenotyp matki Genotyp i fenotyp ojca Genotypy i fenotypy dzieci Odpowiedź na pytanie: Zadanie 30. ( 0-1 pkt) Wzrok i słuch są najważniejszymi zmysłami człowieka. Narządy węchu i smaku odgrywają mniejszą rolę, ostrzegając nas głównie przed substancjami trującymi. Przeprowadzono doświadczenie. Osobie biorącej udział w eksperymencie zasłonięto oczy, a nos ściśnięto klamerką. Następnie do ust podano kawałek cebuli, który należało pogryźć, tak samo postąpiono z kawałkiem jabłka. Poproszono o rozpoznanie zjedzonych pokarmów. Okazało się, że osoba ta nie potrafiła tego zrobić. Zarówno jabłko jak i cebula wydają się mieć dla niej taki sam smak. Wyjaśnij, dlaczego tak się dzieje? Strona 14 z 15

15 BRUDNOPIS Strona 15 z 15