Wyniki Konkursu Rodacy Rodakom

Transkrypt

1 Wyniki Konkursu Rodacy Rodakom na scenariusz lekcji lub uroczystości szkolnej dla nauczycieli polskich za granicą KATEGORIA: SCENARIUSZ LEKCJI NAGRODA I STOPNIA Joanna Łydzińska (Irlandia) za scenariusz Śladami Czesława Miłosza NAGRODY II STOPNIA Izabela Bielińska (Norwegia) za scenariusz 100 rocznica przyznania Marii Skłodowskiej-Curie Nagrody Nobla w dziedzinie chemii Izabella Bodziacka (Hiszpania) za scenariusz Tajemnice paryskiego laboratorium WYRÓŻNIENIE Agata Bartnik (Holandia) za scenariusz Warszawskie Campo di Fiori, czyli Czesława Miłosza i Władysława Szpilmana wspomnienia o Getcie Warszawskim KATEGORIA: SCENARIUSZ UROCZYSTOŚCI SZKOLNEJ LUB ZAJĘĆ POZALEKCYJNYCH NAGRODA I STOPNIA Urszula Suchy (Niemcy) za scenariusz inscenizacji z okazji 30-lecia powstania Solidarności i wprowadzenia stanu wojennego w Polsce Wolność zza żelaznej kurtyny NAGRODA II STOPNIA Hanna Maria Kot-Arredondo (Meksyk) za scenariusz akademii okolicznościowej poświęconej Marii Skłodowskiej-Curie WYRÓŻNIENIE Alla Makarewicz (Białoruś) za scenariusz wycieczki szkolnej Kwiaty dla Ruszczyca

2 Dokonaliśmy niewielkich skrótów i poprawek z zachowaniem indywidualnego stylu i potocznego charakteru wypowiedzi. Z braku miejsca zamieszczamy tylko niektóre przygotowane w scenariuszach ilustracje. Konkurs Rodacy Rodakom jest częścią Programu Teczka Rocznicowa 2011 Zadanie realizowane w ramach zlecania przez Kancelarię Senatu zadań w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą w 2011 r.

3 I Nagroda Śladami Czesława Miłosza Scenariusz lekcji języka polskiego dla klasy VI szkoły podstawowej Joanna Łydzińska Irlandia Cele ogólne: upamiętnienie setnej rocznicy urodzin Czesława Miłosza, zapoznanie uczniów z najważniejszymi faktami z życia Czesława Miłosza, określenie swojej tożsamości w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego Polski, doskonalenie umiejętności pracy w grupie rówieśniczej. Cele operacyjne, czyli uczeń: zna najważniejsze fakty z życia Czesława Miłosza, rozpoznaje wizerunek Miłosza, wie, dlaczego w 2011 r. obchodzimy Rok Miłosza, korzysta z różnorodnych źródeł informacji, potrafi odnaleźć potrzebne informacje w tekście, tworzy mapę myśli, selekcjonuje fakty względem kategorii nadrzędnych, dokonuje przekładu intersemiotycznego. FAZA WSTĘPNA: Załącznik nr 1- logo Roku Miłosza PRZEBIEG LEKCJI Nauczyciel wyświetla za pomocą rzutnika logo Roku Miłosza (załącznik nr 1), nie tłumacząc jednak, co przedstawia zaprezentowany slajd, rozbudzając tym samym zainteresowanie uczniów; po czym formułuje pytania naprowadzające, dotyczące pojawiającej się w logo liczby 365: Moi drodzy, jak myślicie, co może oznaczać ta liczba? (Ile jest dni w roku?) Wspólnie dochodzimy do wniosku, że liczba ta symbolizuje rok. Metody i formy pracy: metoda projektu aktywizująca poszukująca pogadanka eksponująca przez działanie i przeżywanie praca z tekstem i filmem praca w parach i grupowa Materiały: Zdjęcia, ilustracje Fragmenty artykułów, książek: Miłosz Andrzej Zawada, Wrocław 1998 Czesław Miłosz. Ekstatyczny pesymista Justyna Sobolewska [w:] Polityka nr 1/2, 8 stycznia 2011, s x Nobel pod red. Grażyny i Feliksa Tomaszewskich, Warszawa 2002 Mapy Twoich myśli Tony Buzan, Barry Buzan, Łódź 2003 Komputer, rzutnik Duży, kolorowy arkusz papieru; kolorowe pisaki; kredki Spróbujmy zatem dookreślić, o jaki rok może chodzić, jaka inna ważna informacja ukryta jest w zaprezentowanym logo? Próba rozszyfrowania napisu Miłosz. Mała dygresja, która pomoże, drogą analogii, naprowadzić dzieci na właściwy trop interpretacyjny: Czy pamiętacie, komu poświęcony był rok 2010 i z jaką wiązał się okazją? Uczniowie przypominają postać Fryderyka Chopina i przypadającą w zeszłym roku dwusetną rocznicę jego urodzin. Powróćmy do naszego logo. O którego Miłosza chodzi i kim on był? Proszę, abyście w encyklopedii odnaleźli hasło Miłosz i przyglądając się datom urodzin spróbowali określić, w którym przypadku w tym roku, a więc w 2011, obchodzilibyśmy okrągłą rocznicę urodzin. 3

4 Adresy stron internetowych: watch?v=xf2pgcxpga8 Po analizie haseł z encyklopedii, uczniowie formułują wniosek końcowy, który mógłby brzmieć następująco: W 2011 roku obchodzimy Rok Miłosza, w związku z przypadającą na ten rok setną rocznicą urodzin wybitnego polskiego twórcy, Czesława Miłosza. Dzisiaj będziemy wielokrotnie, z różnych perspektyw, odpowiadać na pytanie, które padło przed chwilą, a mianowicie: kim był Czesław Miłosz? Przytoczę wam fragment wypowiedzi Mariana Stali (załącznik nr 2), która być może was zaintryguje, skłoni do refleksji. Załącznik nr 2, wspomnienia Mariana Stali ( Kim zatem według Mariana Stali był Miłosz? Przykładowe odpowiedzi uczniów: Miłosz był myślicielem, mędrcem duchowości, obserwatorem i kronikarzem wydarzeń XX wieku. FAZA ŚRÓDLEKCYJNA: CZĘŚĆ I Nauczyciel zapisuje na tablicy temat lekcji: Śladami Czesława Miłosza, po czym prosi uczniów, by spróbowali na podstawie tak sformułowanego tematu określić, czemu będzie poświęcona lekcja. Będziemy podążać śladami Czesława Miłosza po jego życiu, badając i odkrywając poszczególne etapy jego egzystencji. Skąd możemy dziś czerpać wiedzę na temat Miłosza? Kto może przekazać nam ważne informacje o tym wybitnym polskim twórcy? Przykładowa odpowiedź uczniów: Wiedzę na temat Miłosza możemy czerpać przede wszystkim z książek oraz z Internetu. Tak, źródłem wszelkich informacji są dla nas książki pisane przez biografów, badaczy literatury, ale przede wszystkim wypowiedzi samego Miłosza bądź jego rodziny, znajomych i przyjaciół, zarejestrowane w różnych okolicznościach. Dalszą część naszych zajęć podzielimy na dwie części, w pierwszej będziemy, korzystając z rozmaitych źródeł, gromadzić najważniejsze informacje na temat Miłosza i spróbujemy wniknąć w jego świat. W drugiej na podstawie zebranych faktów stworzymy projekty w formie tzw. mapy myśli. Zanim jednak przejdziemy do omówionych etapów zajęć, nauczyciel proponuje ćwiczenie, by oswoić uczniów z wizerunkiem Miłosza. Rozdaje uczniom kartkę 4

5 (wycinankę) ze zdjęciami i ilustracjami (załącznik nr 3), na których znajdują się dwie postaci w różnych ujęciach, są to: Czesław Miłosz (2011) i Fryderyk Chopin (2010). Następnie prosi, by przyporządkować poszczególne zdjęcia do odpowiednich nazwisk i dat (wycinając zdjęcia i umieszczając je w tabeli we właściwych rubrykach załącznik nr 4), po czym sprawdza poprawność wykonania zadania. Załącznik nr 3, wycinanka 2011 Rok Czesława Miłosza 2010 Rok Fryderyka Chopina (Odpowiednie zdjęcia z wycinanki) (Odpowiednie zdjęcia z wycinanki) Załącznik nr 4, tabelka do ćwiczenia z wycinanką Nauczyciel prosi, by uczniowie dobrali się w pary, po czym wprowadza w kolejny etap lekcji, omawiając szczegółowo, na czym będzie polegało zadanie. Moi drodzy, w związku z niezliczoną ilością dostępnych materiałów na temat Czesława Miłosza, chcąc przybliżyć wam postać tego polskiego twórcy, przyniosłam fragmenty tekstów z różnych książek, wypowiedzi i artykułów, z których będziecie mogli dowiedzieć się czegoś interesującego o Miłoszu. Każdy fragment, opatrzony pewnym numerem, porusza odmienne kwestie, mówi o innym etapie życia poety, przywołuje różne fakty. Wasze zadanie polega na tym, by dokładnie przeczytać dany tekst, zaznaczając w nim kolorem najistotniejsze kwestie. Myślę, że 15 minut wystarczy na przeczytanie tekstu ze zrozumieniem. Po upływie tego czasu każda para zaprezentuje ten etap życia Miłosza, o którym mowa była w przeczytanym tekście. Numery, którymi opatrzone są wszystkie fragmenty, będą wyznaczały zgodną z chronologią kolejność prezentacji. Każda para losuje jedną kartkę z tekstem: I. Rodzina, dzieciństwo fragmenty książki Miłosz Andrzeja Zawady II. Edukacja, młodość fragmenty książki Miłosz Andrzeja Zawady III. Lata amerykańskie fragment artykułu Justyny Sobolewskiej Czesław Miłosz. Ekstatyczny pesymista, Polityka nr 1/2, 8 stycznia 2011, s IV. Nagroda Nobla fragment książki 4 x Nobel pod red. Grażyny i Feliksa Tomaszewskich, s. 41 V. Twórczość (załącznik nr 5) na podstawie informacji ze strony: 5

6 Załącznik nr 5, Print Screen strony Poszczególne grupy prezentują sylwetkę Miłosza, opowiadając o tym, co udało im się zapamiętać z przeczytanego tekstu, jaki obraz powstał w ich wyobraźni. Uczniowie starają się stworzyć samodzielną wypowiedź, posługując się od czasu do czasu krótkim cytatem. W razie kłopotów, nauczyciel formułuje pytania pomocnicze, cały czas zwraca uwagę na poprawność wypowiedzi. Pozostali uczniowie słuchają wystąpień kolegów, uzupełniając swoje wiadomości o kolejne ciekawostki, tworząc jednocześnie notatki w formie punktów (tylko konkretne fakty), potrzebne w drugiej części zajęć. Na zakończenie tej części lekcji nauczyciel prezentuje film pt. Spotkania z Czesławem Miłoszem (załącznik nr 6), a uczniowie starają się zwrócić uwagę na wszelkie informacje, które nie pojawiły się we wcześniejszych materiałach lub wypowiedziach. Po obejrzeniu filmu każdy przedstawia fakt, który udało mu się zapamiętać, za poprawną informację przyznajemy punkt. Osoba, która uzyska najwięcej punktów, otrzymuje niespodziankę. Załącznik nr 6, Print Screen strony youtube ze wskazanym filmem ( youtube.com/watch?v=xf2pgcxpga8). PODSUMOWANIE CZĘŚCI I i WPROWADZENIE DO CZĘŚCI II Część pierwsza zajęć poświęcona jest w znacznej mierze poszukiwaniu, badaniu, analizowaniu i przyswajaniu informacji związanych z życiem i twórczością Czesława Miłosza, co zmierza do stworzenia w świadomości uczniów spójnego obrazu tej postaci. To lekcja wprowadzająca i zachęcająca, przeznaczona jest dla uczniów, którzy spotykają się z Miłoszem pierwszy raz. Główną osią działania są samodzielne poszukiwania inspirowane różnorodnymi formami aktywności, doskonalącymi zdolności percepcyjne, umiejętność czytania ze zrozumieniem, wypowiadania się na temat przeczytanego tekstu (książka, artykuł), inspirującymi świadome i uważne oglądanie (film), rozwijającymi umiejętność korzystania z różnorodnych źródeł informacji (wydawnictwa zwarte, ciągłe, Internet, multimedia). Ta część zajęć, pomimo wprowadzania treści biograficznych, aktywizuje uczniów poprzez konkretne ćwiczenia, redukując metodę podającą do niezbędnego minimum. Stopniowo w toku całej lekcji, rozbudowując wyobrażenie na temat twórcy i zasób informacji o nim, przygotowuje uczniów do kolejnego etapu przetwarzania i przyswajania tych wiadomości, co będzie miało miejsce w drugiej części zajęć, a oparte zostanie na metodzie mapy myśli (mind mapping). 6

7 Metoda, opracowana przez brytyjskich naukowców Tony ego i Barry ego Buzana, poprzez aktywowanie obu półkul mózgowych, zdecydowanie zwiększa efektywność nauki i ułatwia zapamiętywanie. Pobudzając wyobraźnię dziecka, sprzyja twórczemu i wielokierunkowemu myśleniu. Stwarza dzieciom doskonałą okazję do ekspresji plastycznej łączącej się z treściami werbalnymi poprzez szereg uruchamianych skojarzeń, ukonkretnionych w postaci rysunków (często trójwymiarowych), symboli, znaków, określonych kolorów. Rozbudowując całą ideę można wykorzystać mapę myśli przy projektach większego formatu (niż zakładają twórcy, którzy propagują ją jako formę notatki), będącego zalążkiem nieskończonego procesu tworzenia, gdyż w założeniu mapa myśli nie jest dziełem skończonym, może w każdej chwili podlegać rozbudowywaniu, w miarę jak zwiększa się zdobywana wiedza i umiejętności. Taka właśnie idea przyświeca drugiej części zajęć. Trzeba jednak najpierw wprowadzić uczniów w ogólne zasady tworzenia takiej mapy, zachęcając do uruchomienia wyobraźni i ciągu skojarzeń wokół zaproponowanego tematu. CZĘŚĆ II Nauczyciel proponuje utworzenie czteroosobowych grup po jednej osobie z każdej z czterech par (w pierwszej części zajęć dzieci pracowały w parach). Zatem w tym samym zespole współpracować będą uczniowie, z których każdy przeczytał we wcześniejszej części lekcji inny tekst na temat Miłosza, co umożliwi dalszą wymianę informacji w obrębie tworzonego wspólnie projektu. Dzieci, które w pierwszej części zajęć pracowały jako para, w drugiej części nie spotkają się w tej samej grupie, co powoduje, że naturalnie uczą się współpracować z różnymi osobami. Kochani, zgodnie z tym, co ustaliliśmy na początku zajęć, wykorzystamy zdobytą właśnie wiedzę o Miłoszu, do stworzenia bardzo interesujących i barwnych projektów w formie mapy myśli. Przyjrzyjmy się, jak wygląda przykładowa mapa myśli. Nauczyciel wyświetla za pomocą rzutnika następującą mapę (załącznik nr 7): Załącznik nr 7, mapa myśli (patrz także kolorowa wkładka]. O mapie myśli (źródło: google grafika) 7

8 Analizując poszczególne elementy pokazanej mapy myśli, wspólnie z uczniami zastanawiamy się nad ideą i wyznacznikami tworzenia takiej mapy. Wprowadzając to zagadnienie, warto zrezygnować z podawania (przez nauczyciela) z góry zasad rządzących mapą myśli, ale odpowiednimi pytaniami próbujemy pobudzić uczniów do myślenia i poszukiwania. Pierwsze pytanie dotyczące mapy, którą widzicie na tablicy, nie powinno sprawić wam najmniejszego kłopotu. Co znajduje się w centralnej części tej mapy? W centralnej części znajduje się nasz temat w postaci bardzo ogólnego sformułowania. Temat od razu rzuca się w oczy, jest wyraźny i opatrzony rysunkiem. Co oznaczają rozgałęziające się linie odchodzące od tematu? Kolorowe, pogrubione linie wskazują te elementy, które będziemy analizować w obrębie naszego tematu, wyrażone sformułowaniami kluczowymi, a te z kolei rozgałęziają się na kwestie bardziej szczegółowe. Co możemy odczytać z naszej mapy na temat mindmappinu? Mindmapping, czyli mapa myśli opracowana przez Tonye go i Barry ego Buzana, to technika uczenia się zgodna z naturalnymi możliwościami naszego mózgu, uaktywniająca zarówno lewą, jak i prawą półkulę mózgu. Czy mapa myśli to notatka? Tak, notatka, ale nielinearna, bazująca na naszych skojarzeniach, które fotografujemy i umieszczamy w postaci rysunków, symboli. Na podstawie tej części mapy mówiącej o technice, ułóżcie instrukcję tworzenia mapy myśli. Weź dużą czystą kartkę, na przykład formatu A4 lub większą, ustaw ją poziomo. Używaj kolorowych pisaków. W centrum umieść temat, słowo kluczowe. Nie zapomnij o rysunku! Temat połącz liniami (gałązkami) ze szczegółami odnoszącymi się do Twojego tematu, czyli wpisz fakty, pojęcia, zagadnienia, liczby i wszystkie swoje pomysły, ale w jak najkrótszej formie. Zostaw kilka gałęzi (linii) na nowe pomysły, które przyjdą Ci do głowy za jakiś czas. Jakie są zalety tworzenia takiej nietypowej notatki? Oszczędzasz czas, notując tylko fakty, czyli to, co najważniejsze. Atrakcyjna forma, którą można dowolnie modyfikować. Rysując mapę, pobudzasz wyobraźnię i łatwiej zapamiętujesz. Odwołujesz się do skojarzeń. Jesteś twórczy. Gdzie można zastosować mapę myśli? Mapy myśli można tworzyć w szkole, w pracy, w życiu prywatnym, przygotowując się do egzaminu, do wystąpienia, czy planując wakacje. Świetnie! Moi drodzy, tym sposobem wyjaśniliśmy sobie wszystko to, co powinniśmy wiedzieć na temat tej metody, którą za chwilę wykorzystamy tworząc nasze projekty. Jeśli chcielibyście zobaczyć różnorodność modeli takich map, poszukać inspiracji, możemy zajrzeć do grafiki google (załącznik nr 8). 8

9 Załącznik nr 8, Print Screen mapy myśli w google grafika. Zainspirowani mapami, które mieliście okazję zobaczyć, przechodzimy do pracy. Będziecie pracować w grupach, do których zostaliście przydzieleni. Każdy z was zgłębił inny etap życia Czesława Miłosza, dlatego pracując w zespole, proszę, abyście dzielili się ze sobą tym, co udało wam się zapamiętać, by każdy z was brał czynny udział w tworzeniu wspólnego projektu. Możecie też poszerzać swoje wiadomości, korzystając z dostępnych w klasie materiałów. Możecie wprowadzać do swoich projektów innowacyjne rozwiązania, takie które nie pojawiły się w żadnym widzianym przez was dotąd projekcie, nie musi to być przecież standardowa mapa myśli. Liczy się poprawność merytoryczna waszych prac oraz oryginalność wykonania. Życzę wam owocnej pracy i wspaniałej zabawy! W czasie, gdy uczniowie pracują nad projektami, nauczyciel koordynuje pracę grup i służy wsparciem. ZAKOŃCZENIE Na zakończenie zajęć organizujemy wystawę uczniowskich prac (patrz kolorowa wkładka). Wszyscy mają okazję zapoznać się z pracami rówieśników z klasy, zadać pytanie twórcom, wymienić uwagi, spostrzeżenia i wrażenia. To też świetna wymiana pomysłów oraz inspiracji. Załącznik nr 9, przykładowe prace uczniów patrz kolorowa wkładka. 9

10 Lekcja II klasa VI Joanna Łydzińska Irlandia W makowym świecie Przypowieść o maku Czesława Miłosza Scenariusz lekcji języka polskiego dla klasy VI szkoły podstawowej Metody i formy pracy: aktywizująca poszukująca pogadanka eksponująca przez działanie i przeżywanie drama Materiały dydaktyczne: mak kartki z wydrukowanym wierszem Miłosza Przypowieść o maku Słownik Języka Polskiego, Słownik Terminów Literackich film Makro- und mikrokosmos youtube.com/watch?v=n- MqO4EUbYl4 fragment francuskiego filmu Mikrokosmos Cele ogólne: upamiętnienie setnej rocznicy urodzin Czesława Miłosza motywowanie do poznawania poezji polskiej kształtowanie wrażliwości na piękno poezji określenie swojej tożsamości w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego Polski uwrażliwianie na piękno i precyzję wypowiedzi w języku polskim Cele szczegółowe, czyli uczeń: zna wiersz Czesława Miłosza Przypowieść o maku wie, że rok 2011 jest Rokiem Miłosza i zarazem setną rocznicą jego urodzin odpowiada na pytania związane z omawianym wierszem interpretuje utwór Miłosza wie, czym jest przypowieść potrafi wypowiedzieć się na temat obejrzanego fragmentu filmu dostrzega analogie tematyczne wyrażane za pomocą odmiennych kodów (słownych w poezji, obrazowych i dźwiękowych w filmie) rozumie pojęcia: mikrokosmos, makrokosmos, wszechświat PRZEBIEG LEKCJI FAZA WPROWADZAJĄCA Uczniowie wraz z nauczycielem siadają w kółeczku, po czym nauczyciel wyjmuje małe pudełeczko i pokazując je, pyta uczniów, co może się w nim znajdować; czy będzie to coś małego, czy dużego; czy będzie to jedna rzecz, a może kilka wiele czy niewiele. Po tych kilku pytaniach rozbudzających wyobraźnię dzieci, nauczyciel wysypuje zawartość pudełeczka, w którym znajdują się ziarenka maku; po czym prosi uczniów, by jeszcze raz spróbowali odpowiedzieć na wcześniejsze pytania oraz by podali jak najwięcej synonimów określających wielkość ziarenka maku (małe, miniaturowe, malutkie, tycie, drobne itd.). Co jeszcze może mieć rozmiary zbliżone do rozmiarów ziarnka maku? Przykładowe odpowiedzi dzieci np. piasek, pyłek, kropelka. Za chwilkę pokażę wam fragment francuskiego, poetyckiego filmu przyrodniczego pt. Mikrokosmos z 1996 roku (załącznik nr 1) i bardzo proszę, abyście zaobserwowali, jak zmienia się perspektywa postrzegania kropli wody, którą możemy względem wielkości utożsamić z naszym ziarnkiem maku. 10

11 Prezentujemy tylko pierwsze 45 sekund filmu. Załącznik nr 1, Print Screen z fragmentem filmu Mikrokosmos (źródło www. youtube.com/watch?v=76r2ekenojq&feature=related) Uczniowie formułują wniosek, który mógłby brzmieć następująco: To, co dla nas jest małe, z innej perspektywy lub dla kogoś innego może być ogromne. Wszystko zależy od punktu widzenia. FAZA ŚRÓDLEKCYJNA Uczniowie otrzymują wydruki z wierszem Czesława Miłosza pt. Przypowieść o maku i krótką notką biograficzną na temat autora tego utworu. Nauczyciel prosi, by uczniowie zapoznali się z notką dotyczącą Miłosza, po czym pyta: Skoro Czesław Miłosz urodził się w 1911 roku, to ile dziś miałby lat? Dokładnie sto lat. Świetnie, dlatego właśnie w setną rocznicę urodzin poety rok 2011 ogłoszono Rokiem Miłosza. W związku z tym niemal cały świat (a przynajmniej tam, gdzie Miłosz jest znany) będzie świętować tę okrągłą rocznicę, organizując różnego rodzaju wieczorki poetyckie, konferencje, spotkania, festiwale, wystawy. My również włączamy się w te obchody, organizując dziś naszą lekcję wokół przepięknej przypowieści Czesława Miłosza. A co to takiego przypowieść? Proponuję, abyśmy zajrzeli do słowników. Nauczyciel rozdaje słowniki języka polskiego i słowniki terminów literackich, po czym prosi, by uczniowie sformułowali wnioski na podstawie przeczytanych haseł oraz zapisali je na tablicy i w zeszytach w formie słoneczka: ma podwójne znaczenie: parabola dosłowne i przenośne PRZYPOWIEŚĆ przekazuje myśl moralną lub filozoficzną przypowieści biblijne, np. Przypowieść o synu marnotrawnym 11

12 Analizując i interpretując wiersz Miłosza będziemy starali się odkryć znaczenie dosłowne i ukryte (przenośne), wydobywając przekazaną w utworze myśl. Za chwilkę przeczytamy ten króciutki utwór liryczny. Proszę, abyście w pierwszej kolejności skupili się na obrazach, które wyłaniają się z wiersza. Nauczyciel czyta wzorcowo Przypowieść o maku Czesława Miłosza, a następnie prosi ochotnika, by przeczytał tekst ponownie: Przypowieść o maku Czesław Miłosz Na ziarnku maku stoi mały dom, Pieski szczekają na księżyc makowy I nigdy jeszcze tym makowym psom, Że jest świat większy, nie przyszło do głowy. Ziemia to ziarnko naprawdę nie więcej, A inne ziarnka planety i gwiazdy. A choć ich będzie chyba sto tysięcy, Domek z ogrodem może stać na każdej. Wszystko w makówce. Mak rośnie w ogrodzie, Dzieci biegają i mak się kołysze. A wieczorami, o księżyca wschodzie Psy gdzieś szczekają, to głośniej, to ciszej. Wspólnie określamy obrazy poetyckie: ziarnko maku, a na nim dom z ogrodem ziemia, inne planety i gwiazdy makówka w ogrodzie, gdzie biegają dzieci. Jak duży jest świat opisany w pierwszej strofie? Pierwsza zwrotka przedstawia bardzo mały świat. Co na to wskazuje? Skąd wiemy, że on jest mały? Zaznaczcie, proszę, na waszych karteczkach odpowiednie fragmenty zielonym kolorem. Na ziarnku maku stoi mały dom, Pieski szczekają na księżyc makowy I nigdy jeszcze tym makowym psom, Że jest świat większy, nie przyszło do głowy. Ziarnko maku, jak powiedzieliśmy na początku lekcji, jest malutkie, a na nim stoi dom, więc dom ten jest jeszcze mniejszy niż ziarnko, poza tym podmiot liryczny wprost określa dom jako mały. A słowo pieski jaki to środek stylistyczny? Pieski do zdrobnienie, które może właśnie wskazywać na ich niewielkie rozmiary w małym świecie. Pewne elementy tego świata określane są jako makowe, czyli jakie? Skoro przymiotnik makowe pochodzi od słowa mak, to makowe oznacza tyle co małe, malutkie, mikroskopijne, tycie. Druga zwrotka przynosi nam odpowiedź na pytanie, czym jest wspomniane już ziarnko maku. Ziarnko maku to ziemia. Zamknijcie na chwilę oczy i spróbujcie wyobrazić sobie ziemię jako ziarenko maku pośród innych ziarenek, innych planet, a teraz powróćcie w wyobraźni na ziemię i spróbujcie przemierzyć odległość z Irlandii do waszego domu w Polsce. Czy ktoś 12

13 z was jechał może do Polski samochodem? Jak dużo czasu zajmuje taka podróż? Jak duża jest zatem ziemia? Wydaje się, że ziemia jest duża, kiedy pomyślimy, że prawie dwa dni zajmuje dojazd samochodem z Irlandii do Polski, a to przecież tylko fragment całej naszej planety. Kiedy jednak spojrzymy na ziemię z oddali, ujrzymy ją pośród wielu innych planet, wydaje się, że jest malutka, właśnie jak ziarnko. Powiedzieliście, że ziemia nie jest mała, gdy widzimy ją na tle innych planet. A ile jest tych planet i gwiazd? Zaznaczcie, proszę, na żółto odpowiednie fragmenty w wierszu. I nigdy jeszcze tym makowym psom, Że jest świat większy, nie przyszło do głowy. Ziemia to ziarnko naprawdę nie więcej, A inne ziarnka planety i gwiazdy. A choć ich będzie chyba sto tysięcy, Domek z ogrodem może stać na każdej. Świat bez wątpienia jest większy niż makowy. Innych planet i gwiazd jest tak dużo, że trudno je zliczyć. W wierszu pojawia się określenie chyba sto tysięcy, co oczywiście nie wskazuje nam konkretnej liczby rzeczywistej, ale raczej podpowiada ogrom, wielką, nieskończoną liczbę planet i gwiazd. Pamiętacie, jak zadałam wam podobne pytanie na początku lekcji w odniesieniu do ziarenek maku, które miałam w pudełeczku? Tak, powiedzieliśmy wówczas, że raczej niemożliwe byłoby zliczenie wszystkich tych ziarenek albo wskazana przez nas liczba byłaby nieprecyzyjna. Zgadza się, a jak nazwiemy taką przestrzeń z planetami i gwiazdami? To kosmos, inaczej wszechświat. Co w wierszu stanowi wyobrażenie kosmosu jako całości? Makówka, gdyż ona mieści w sobie wszystkie ziarnka. Makówka jest takim miniaturowym modelem kosmosu. Ćwiczenie dramowe: Świetnie wam idzie! A teraz proszę, abyście wszyscy zastanowili się, w jaki sposób (jako cała klasa) moglibyście przedstawić wszechświat (makówkę) w scence dramatycznej. Można by zgasić światło w klasie, bo w kosmosie (w makówce) jest ciemno; jedna osoba staje na środku z lampką w dłoni (jako słońce), część uczniów krąży wokół słońca (niczym planety), część natomiast trzyma mniejsze światełka imitując gwiazdy bądź inne odległe galaktyki. Fantastyczny pomysł! Powróćmy jeszcze na chwilę do obrazów, które wyłaniają się z wiersza. Powiedzieliście, że w pierwszej strofie świat jest mały, a przypomnijcie sobie film, który oglądaliście na początku lekcji, jak można by określić ten świat jednym, precyzyjnym słowem, a jak cały wszechświat. Pierwsza zwrotka prezentuje świat niczym mikrokosmos, a druga makrokosmos. Na jakiej zasadzie zostały przedstawione te dwa światy? Mikrokosmos i makrokosmos są zestawione na zasadzie kontrastu, opozycji mikro- -makro, małe-duże, skończone-nieskończone. Spróbujcie porównać pierwszą i ostatnią strofę wiersza. W obu zwrotkach pojawiają się te same elementy księżyc, psy, w ostatniej strofie powracamy znów do świata na ziarnku maku, który w makówce rośnie w ogrodzie przy domu. Obejrzymy teraz pewien krótki film. Nie zdradzę wam jednak tytułu, wyłączymy w nim dźwięk, a zatem skupiać będziecie się tylko na obrazie. Proszę, abyście przyjrzeli się uważnie i spróbowali wskazać analogie, czyli podobieństwa, z wierszem Czesława Miłosza. (Załącznik nr 2) 13

14 Załącznik nr 2, Print Screen z fragmentem filmu Mikro i makrokosmos (źródło Podobieństwa między wierszem a filmem: zmiana perspektywy widzenia świata, opozycja mikro i makro, przybliżanie i oddalanie, kompozycja, człowiek jako fragment makrokosmosu i mikrokosmos zarazem, ograniczenia poznawcze człowieka. Udało nam się rozwikłać sensy dosłowne zawarte w wierszu, a teraz proszę, abyście w parach sformułowali zawartą w utworze Miłosza myśl ukrytą, czyli określili sens przenośny. Propozycje uczniów: Czasami wydaje nam się, że jesteśmy jedyni na świecie, że istnieje tylko nasz mały świat, który stworzyliśmy wkoło siebie. Ludzie są egoistyczni, myślą tylko o tym, co najbliżej. Nie przychodzi nam do głowy, że istnieją inne światy, często bardzo blisko nas. Żyjemy w makowym świecie. ZAKOŃCZENIE Na zakończenie powiedzcie mi, do jakich refleksji skłonił was wiersz Miłosza? Jakie emocje wzbudził was ten utwór? Do czego zainspirował? 14

15 Scenariusz wieczorku poetyckiego poświęconego twórczości Czesława Miłosza Wieczorek poetycki poświęcony w całości Czesławowi Miłoszowi odbył się 5 lutego 2011 roku w ramach Dnia Otwartego w Polskiej Szkole w Galway Lekcja III klasa I gimnazjum Joanna Łydzińska Irlandia Wieczorek zorganizowałam wraz z klasą I gimnazjum dla rodziców uczniów tej klasy Główny cel, jaki przyświecał zorganizowaniu spotkania z poezją, to rozpropagowanie wśród uczniów i rodziców obchodów setnej rocznicy urodzin Miłosza oraz zachęcenie do obcowania z jego poezją. Celem stworzenia refleksyjnego nastroju, sprzyjającego oderwaniu od zgiełku codzienności, zadbaliśmy o odpowiednią oprawę całego spotkania, które chcieliśmy w każdym aspekcie potraktować jako wyjątkowe. Połączyliśmy zatem w klasie wszystkie stoliki, na których położyliśmy ładny obrus, zapalone świeczki i niespodziankę dla rodziców, czyli przewiązane wstążeczką mini zwoje z wierszami Miłosza (3 fotografie poniżej), które każdy mógł zabrać ze sobą do domu, przekazać bliskiej osobie. Przestrzeń sceniczną udekorowaliśmy kwiatkami, wykonanymi przez uczniów. Kwiaty to z jednej strony inspiracja płynąca z wierszy Miłosza ( Przy piwoniach, Słońce, Piosenka o końcu świata, Przypowieść o maku ), z drugiej piękny symbol urodzinowy. Spotkanie podzieliliśmy na trzy części: I część biograficzna, w której posłużyliśmy się prezentacją multimedialną. (Informacje w części biograficznej pochodzą ze strony: zdjęcia wykorzystane w prezentacji multimedialnej (w slajdach) zaczerpnięte ze stron wskazanych w google grafika ). II uczniowskie recytacje poezji Miłosza z nastrojową muzyką Zbigniewa Preisnera w tle. III refleksje, rozmowa z uczniami i rodzicami na temat usłyszanej poezji. Mini-zwoje z wierszami Miłosza Slajd I zdjęcie Czesława Miłosza Kacper: W 2011 roku mija setna rocznica urodzin Czesława Miłosza, dlatego rok ten ogłoszono Rokiem Miłosza (Slajd II), na którego program złożą się nowe wydania książkowe, konferencje, festiwale, wieczorki poetyckie, dyskusje, poświęcone mu wystawy, organizowane zarówno w Polsce, jak i za granicą od Krasnojarska przez Wilno, Kraków, Paryż po Nowy Jork i San Francisco. Również w Polskiej Szkole w Galway chcielibyśmy uczcić tę niezwykłą rocznicę. Na początek kilka słów o samym Miłoszu. Slajd III Szetejnie na mapie Litwy 15

16 Slajd II Miłosz podczas pracy Julia: Miłosz urodzony w Szetejniach (Slajd III), w sercu Litwy, wygnany stamtąd przez tragiczne wydarzenia XX wieku, mieszkał kolejno w Warszawie (Slajd IV), Krakowie (Slajd V), Paryżu (Slajd VI), Stanach Zjednoczonych (Slajd VII), by u kresu stulecia powrócić do Polski (zob. slajdy na kolorowej wkładce). Karolina: Był nie tylko poetą, prozaikiem, tłumaczem, czytanym na całym świecie eseistą, ale także niezwykle wnikliwym obserwatorem i świadkiem epoki. Slajd VIII Miłosz czyta gazetę Slajd VIII Miłosz czyta gazetę Julia: Laureat Nagrody Nobla w roku 1980 (Slajd IX) i wielu innych prestiżowych nagród literackich, tłumaczony na 42 języki. Doktor honoris causa wielu uniwersytetów w USA i w Polsce, honorowy obywatel Litwy i miasta Krakowa. Slajd IX wręczanie nagrody Nobla Miłoszowi Karolina: Szkolną i uniwersytecką młodość spędził w Wilnie, tam również debiutował jako poeta, okupację niemiecką przetrwał w Warszawie. Po wojnie pracował w służbie dyplomatycznej PRL: w USA i we Francji do roku 1951, kiedy to zwrócił się w Paryżu o azyl polityczny. Slajd X zdjęcia Miłosza w różnych okresach życia Julia: W roku 1960 wyjechał do Kalifornii, gdzie przez dwadzieścia lat jako profesor języków i literatur słowiańskich wykładał na uniwersytecie w Berkeley. Do roku 1989 publikował głównie w emigracyjnym wydawnictwie paryskiej Kultury i w Polsce poza cenzurą. Od roku 1989 mieszkał w Berkeley i w Krakowie. Zmarł 14 sierpnia Karolina: W opinii międzynarodowej krytyki, jak i współczesnych mu poetów, twórczość poetycka Miłosza to jedno z najbardziej znaczących zjawisk naszej literackiej współczesności. Slajd XI książki i autografy Czesława Miłosza Julia: Miłosz przekracza formy gatunkowe (Slajd XII), obcuje jako poeta i jako tłumacz z całą tradycją poezji od współczesnych sobie poetów amerykańskich po Biblię (której fragmenty przekłada na nowo na język polski). Slajd XII portret Miłosza Karolina: Jako powieściopisarz zdobył rozgłos powieścią Zdobycie władzy, o komunizmie w Polsce, ale i on sam i jego czytelnicy cenią sobie szczególnie autobiograficzną Dolinę Issy obfitującą w filozoficzne podteksty opowieść o dorastaniu i utraconej niewinności. (Slajd XIII) Osobiste wątki powracają silnie w twórczości eseistycznej, zarówno w Zniewolonym umyśle, książce należącej do klasyki literatury traktującej o fenomenie totalitaryzmu, jak i w Rodzinnej Europie, ciągle jednej z najlepszych książek o kulturze środkowoeuropejskiej. Te i następne książki, jak choćby Świadectwo poezji czy Życie na wyspach wprowadzają w samo sedno spraw, które dotyczą dziś życia i literatury (źródło Slajd IX: Wręczanie Nagrody Nobla Miłoszowi Slajd XIII okładki książek Miłosza Kacper: Po tym krótkim zarysowaniu sylwetki Czesława Miłosza chcielibyśmy zaprosić bardzo serdecznie w pasjonującą podróż w głąb poezji tego niezwykłego poety. 16

17 Slajd XIV Miłosz w rozmowie z Wisławą Szymborską Na początek słowa Wisławy Szymborskiej na temat Miłosza: Paulina: Każdy Jego nowy wiersz to było dla nas święto, niespodzianka, podarunek, temat do długich rozmów z przyjaciółmi i zaproszenie do rozmyślania w samotności (muzyka w tle). Magda Droga Tam, gdzie zielona ściele się dolina I droga, trawą zarosła na poły, Przez gaj dębowy, co kwitnąć zaczyna, Dzieci wracają do domu ze szkoły. W piórniku, który na wskos się otwiera, Chrobocą kredki wśród okruchów bułki I grosz miedziany, który każde zbiera Na powitanie wiosennej kukułki. Berecik siostry i czapeczka brata Migają między puszystą krzewiną. Sójka skrzekocząc po gałęziach lata I długie chmury nad drzewami płyną. Już dach czerwony widać za zakrętem. Przed domem ojciec, wsparty na motyce, Schyla się, trąca listki rozwinięte I z grządki całą widzi okolicę. Slajd XIV Miłosz w rozmowie z Wisławą Szymborską Sara: (wkoło kwiaty maku i makówki wykonane z papieru) Przypowieść o maku Na ziarnku maku stoi mały dom, Pieski szczekają na księżyc makowy I nigdy jeszcze tym makowym psom, Że jest świat większy, nie przyszło do głowy. Ziemia to ziarnko naprawdę nie więcej, A inne ziarnka planety i gwiazdy. A choć ich będzie chyba sto tysięcy, Domek z ogrodem może stać na każdej. Wszystko w makówce. Mak rośnie w ogrodzie, Dzieci biegają i mak się kołysze. A wieczorami, o księżyca wschodzie Psy gdzieś szczekają, to głośniej, to ciszej Kacper: W 1980 roku Czesław Miłosz otrzymał literacką Nagrodę Nobla. A oto fragment tego, co poeta powiedział wówczas w Sztokholmie: Adrian: Dobrze jest urodzić się w małym kraju, gdzie przyroda jest ludzka, na miarę człowieka, gdzie w ciągu stuleci współżyły ze sobą różne języki i różne religie. Mam na myśli Litwę, ziemię mitów i poezji. I chociaż moja rodzina już w XVI wieku posługiwała się językiem polskim, tak jak wiele rodzin w Finlandii szwedzkim, a w Irlandii angielskim, wskutek tego jestem polskim, nie litewskim poetą, krajobrazy i być może duch Litwy nigdy mnie nie opuściły. 17

18 Piotrek 1: (z boku dziewczynka z chłopcem, klęcząc, grają w statki) Ganek Ganek, na zachód drzwiami obrócony, Ma duże okna. Słońce tutaj grzeje. Widok szeroki stąd na wszystkie strony, Na lasy, wody, pola i aleje. Kiedy już dęby w zieleń się przybiorą, A lipa cieniem zakryje pół grzędy, Świat ginie w dali za niebieską korą, Pocięty liśćmi w cętkowane zęby. Tutaj brat z siostrą, nad małym stolikiem Klęczą rysując wojny i pogonie. I pomagają różowym językiem Wielkim okrętom, z których jeden tonie. Na zdjęciu Adrian: Dobrze jest urodzić się w małym kraju, gdzie przyroda jest ludzka, na miarę człowieka, gdzie w ciągu stuleci współżyły ze sobą różne języki i różne religie... Martyna: (dziewczynka trzyma bukiet ręcznie wykonanych piwonii w kolorze białym i różowym, na koniec recytacji rozdaje po jednym kwiatku każdemu z naszych gości) Przy piwoniach Piwonie kwitną, białe i różowe, A w środku każdej, jak w pachnącym dzbanie, Gromady żuczków prowadzą rozmowę, Bo kwiat jest dany żuczkom na mieszkanie. Matka nad klombem z piwoniami staje, Sięga po jedną i płatki rozchyla, I długo patrzy w piwoniowe kraje, Dla których rokiem bywa jedna chwila. Potem kwiat puszcza i, co sama myśli, Głośno i dzieciom, i sobie powtarza. A wiatr kołysze zielonymi liśćmi I cętki światła biegają po twarzach.. Nikola: (dziewczynka recytuje wiersz nad płótnem i paletą barw w dłoni, malując jednocześnie) Słońce Barwy ze słońca są. A ono nie ma Żadnej osobnej barwy, bo ma wszystkie. I cała ziemia jest niby poemat, A słońce nad nią przedstawia artystę. Kto chce malować świat w barwnej postaci, Niechaj nie patrzy nigdy prosto w słońce. Bo pamięć rzeczy, które widział, straci, Łzy tylko w oczach zostaną piekące. Niechaj przyklęknie, twarz ku trawie schyli I patrzy w promień od ziemi odbity. Tam znajdzie wszystko, cośmy porzucili: Gwiazdy i róże, i zmierzchy i świty. Kacper: A teraz trwają: wiara, nadzieja i miłość Diana, Paulina, Sara stoją obok siebie, każda dziewczynka trzyma tabliczkę z tytułem swojego wiersza, tworząc hasła: wiara, nadzieja, miłość. 18

19 Diana: Paulina: Sara: Wiara Wiara jest wtedy, kiedy ktoś zobaczy Listek na wodzie albo kroplę rosy I wie, że one są bo są konieczne. Choćby się oczy zamknęło, marzyło, Na świecie będzie tylko to, co było, A liść uniosą dalej wody rzeczne. Wiara jest także, jeżeli ktoś zrani Nogę kamieniem i wie, że kamienie Są po to, żeby nogi nam raniły. Patrzcie, jak drzewo rzuca długie cienie, I nasz, i kwiatów cień pada na ziemię: Co nie ma cienia, istnieć nie ma siły. Nadzieja Nadzieja bywa, jeżeli ktoś wierzy, Że ziemia nie jest snem, lecz żywym ciałem, I że wzrok, dotyk ani słuch nie kłamie. A wszystkie rzeczy, które tutaj znałem, Są niby ogród, kiedy stoisz w bramie. Wejść tam nie można. Ale jest na pewno. Gdybyśmy lepiej i mądrzej patrzyli, Jeszcze kwiat nowy i gwiazdę niejedną W ogrodzie świata byśmy zobaczyli. Niektórzy mówią, że nas oko łudzi I że nic nie ma, tylko się wydaje, Ale ci właśnie nie mają nadziei. Myślą, że kiedy człowiek się odwróci, Cały świat za nim zaraz być przestaje, Jakby porwały go ręce złodziei. Miłość Miłość to znaczy popatrzeć na siebie, Tak jak się patrzy na obce nam rzeczy, Bo jesteś tylko jedną z rzeczy wielu. A kto tak patrzy, choć sam o tym nie wie, Ze zmartwień różnych swoje serce leczy, Ptak mu i drzewo mówią: przyjacielu. Wtedy i siebie, i rzeczy chce użyć, Żeby stanęły w wypełnienia łunie. To nic, że czasem nie wie, czemu służyć: Nie ten najlepiej służy, kto rozumie. Diana, Paulina, Sara stoją obok siebie, każda dziewczynka trzyma tabliczkę z tytułem swojego wiersza, tworząc hasła: wiara, nadzieja, miłość Piotrek 2: (chłopiec, recytując, prezentuje jednocześnie wykonaną samodzielnie ilustrację do tego wiersza) Tak mało Tak mało powiedziałem. Krótkie dni. Krótkie dni, Krótkie noce, Krótkie lata. 19

20 Tak mało powiedziałem, Nie zdążyłem. Serce moje zmęczyło się Zachwytem, Rozpaczą, Gorliwością, Nadzieją. Paszcza lewiatana Zamykała się na mnie. Nagi leżałem na brzegach Bezludnych wysp. Porwał mnie w otchłań ze sobą Biały wieloryb świata. I teraz nie wiem Co było prawdziwe. Adrian: (chłopiec siedzi swobodnie na krawędzi biurka, jakby opowiadał o czymś zwykłym, codziennym... z boku po prawej stronie stoją 3 dziewczynki z parasolkami, za nimi chłopiec przebrany za starca przy krzaczku z pomidorami). Piosenka o końcu świata W dzień końca świata Pszczoła krąży nad kwiatem nasturcji, Rybak naprawia błyszczącą sieć. Skaczą w morzu wesołe delfiny, Młode wróble czepiają się rynny I wąż ma złotą skórę, jak powinien mieć. W dzień końca świata Kobiety idą polem pod parasolkami, (3 dziewczynki z otwartymi parasolkami przechadzają się po klasie) Piotrek 2 (przebrany za starca): Pijak zasypia na brzegu trawnika, Nawołują na ulicy sprzedawcy warzywa I łódka z żółtym żaglem do wyspy podpływa, Dźwięk skrzypiec w powietrzu trwa I noc gwiaździstą odmyka. A którzy czekali błyskawic i gromów, Są zawiedzeni. A którzy czekali znaków i archanielskich trąb, Nie wierzą, że staje się już. Dopóki słońce i księżyc są w górze, Dopóki trzmiel nawiedza różę, Dopóki dzieci różowe się rodzą, Nikt nie wierzy, że staje się już. Tylko siwy staruszek, który byłby prorokiem, Ale nie jest prorokiem, bo ma inne zajęcie, Powiada przewiązując pomidory: Innego końca świata nie będzie, Innego końca świata nie będzie. 20

21 Patrycja: Zapomnij Zapomnij o cierpieniach, Które sam zadałeś. Zapomnij o cierpieniach, Które tobie zadano. Wody płyną i płyną, Wiosny błysną i giną, Idziesz ziemią ledwie pamiętaną. Czasem słyszysz daleko piosenkę. Co to znaczy, pytasz, kto tam śpiewa? Dziecinne słońce wschodzi, Wnuk i prawnuk się rodzi. Teraz ciebie prowadzą za rękę. Nazwy rzek tobie jeszcze zostały. Jakże długo umieją trwać rzeki! Pola twoje, ugorne, Wieże miast, niepodobne. Ty na progu stoisz, zaniemiały. Magda i Martyna recytują na zmianę kolejne strofy wiersza Ojciec objaśnia Magda i Martyna stoją obok siebie, recytując na zmianę kolejne strofy wiersza. Magda (wskazując dłonią kierunek): Tam, gdzie ten promień równiny dotyka I cień ucieka, jakby biegł naprawdę, Warszawa stoi, ze wszech stron odkryta, Miasto niestare, ale bardzo sławne. Martyna: Magda: Martyna: Magda: Martyna: Dalej, gdzie z chmurki wiszą deszczu struny, Pod pagórkami z akacjowym gajem, To Praha. Nad nią zamek widać cudny, Wsparty na górze starym obyczajem. To, co krainę białą pianą dzieli, To Alpy. Czarność to są lasy jodły. Za nimi, w słońca żółtego kąpieli Italia leży niby talerz modry. Z pięknych miast, których wznosi się tam wiele, Rzym rozpoznacie, chrześcijaństwa stolicę, Po tych okrągłych dachach na kościele, Czyli świętego Piotra bazylice. A tam, na północ, za morską zatoką, Gdzie mgły niebieskiej chwieje się równina, Paryż chce wieży towarzyszyć krokom I stado mostów ponad rzeką wspina. I inne miasta Paryżowi wtórzą Szkłem ozdobione, okute żelazem. Ale na dzisiaj byłoby za dużo. Resztę opowiem kiedyś innym razem. 21

22 Wyróżnienie Warszawskie Campo di Fiori Agata Bartnik Holandia czyli Czesława Miłosza i Władysława Szpilmana wspomnienia o getcie warszawskim Spotkanie adresowane jest do młodzieży licealnej, uczniów starszych klas gimnazjum oraz dorosłych grup polonijnych jako próba zapoznania się z życiem i twórczością Czesława Miłosza i Władysława Szpilmana, ze szczególnym uwzględnieniem ich doświadczeń wojennych. Środki dydaktyczne: dwa arkusze papieru o formacie A2 flamastry klej fiszki z podstawowymi informacjami dotyczącymi życia i twórczości bohaterów zajęć fotografie ilustrujące zapisane na fiszkach wydarzenia Punktem centralnym spotkania jest refleksja nad wierszem Czesława Miłosza Campo di Fiori oraz fragmentami IX rozdziału Umschlagplatz z powieści Władysława Szpilmana Pianista. Dyskusja na temat omawianych utworów jest przyczynkiem do zadumy nad okrucieństwem holokaustu, pojęciem samotności, tolerancji i dyskryminacji na tle poglądowo-etniczno-religijnym. Dodatkowo problematyczna polskość Miłosza i Szpilmana oraz Polańskiego i Korczaka pojawiających się w scenariuszu uzmysławia szersze etnicznie rozumienie bycia Polakiem. Poniższy scenariusz jest hołdem złożonym Czesławowi Miłoszowi i Władysławowi Szpilmanowi w setną rocznicę ich urodzin. Jego realizacja obejmuje dwie jednostki lekcyjne (90 min.) Czas operacyjny: 30 minut Metody pracy: praca w grupach poszukująca przez działanie i przeżywanie Cele operacyjne, uczeń: zna podstawowe informacje z życia Czesława Miłosza i Władysława Szpilmana poznaje tytuły najważniejszych dzieł obu artystów, doskonali umiejętność pracy w grupie, potrafi wyjaśnić pojęcia: holokaust, antysemityzm, kresy, getto warszawskie, zna postać Janusza Korczaka oraz innych znanych Polaków żydowskiego pochodzenia, potrafi wymienić polskich laureatów Nagrody Nobla CZĘŚĆ I. WPROWADZENIE Czesław Miłosz wybitny polski poeta, laureat literackiej Nagrody Nobla. Władysław Szpilman polski pianista światowego formatu, zasłużony działacz polskiej kultury. Obaj cieszą się międzynarodową sławą; Miłosz jako poeta noblista, Szpilman jako wybitny muzyk i główny bohater głośnego filmu Romana Polańskiego. Łączy ich nie tylko setna rocznica urodzin, którą w tym roku obchodzimy, i trwałe miejsce wśród zasłużonych dla polskiej kultury. Wspólnym mianownikiem dla obu są również dramatyczne doświadczenia wojenne i obecne w ich twórczości świadectwo holokaustu. CZĘŚĆ II. KRONIKA Wariant I (dla szkół wyposażonych w pracownie internetowe, encyklopedie i podręczniki do literatury polskiej) Podzieleni na dwie grupy (np. poeci muzycy, miłośnicy poezji melomanii) uczniowie uczestnicy spotkania za pomocą dostępnych źródeł informacji (podręcznik, encyklopedia, Internet) tworzą kronikę życia Czesława Miłosza i Władysława Szpilmana, posiłkując się przy tym przygotowanymi przez nauczyciela fotografiami. Każdej fotografii odpowiada wydarzenie z biografii omawianych postaci. Kronika uwzględnić 22

23 powinna następujące wydarzenia i utwory: miejsce urodzenia, pochodzenie, lata szkolne i studenckie, lata wojenne, holokaust, Campo di Fiori, Śmierć miasta, Pianista, losy powojenne, najważniejsze osiągnięcia twórcze, śmierć, emigracja (w przypadku Miłosza). Zgromadzone informacje uczniowie umieszczają na arkuszach papieru pod odpowiadającymi ich treści fotografiami, wykorzystując przy tym klej i flamastry. Wariant II (dla szkół niewyposażonych w pracownie internetowe i pomoce naukowe) Podzieleni na dwie grupy uczniowie otrzymują kartkę papieru formatu A2, flamastry i klej, a także 11 fotografii i odpowiadające im informacje z życia i twórczości obu postaci. Zadaniem uczniów jest przyporządkowanie zdjęć do poszczególnych faktów, uporządkowanie ich według kolejności chronologicznej oraz na ich podstawie sporządzenie kroniki najważniejszych wydarzeń z życia Czesława Miłosza i Władysława Szpilmana. Po wykonaniu kroniki uczniowie wybierają przedstawicieli grupy, którzy opierając się na rezultacie swojej pracy zapoznają pozostałych uczniów z najważniejszymi faktami z życia Miłosza i Szpilmana. Słowa oznaczone gwiazdką zobowiązują uczniów do ich wyjaśnienia. Wręczenie Nagrody Nobla Grupa I Czesław Miłosz Czesław Miłosz przychodzi na świat 30 czerwca 1911 roku w Szetejniach na Litwie*. Szkolną i uniwersytecką młodość spędza w Wilnie, gdzie zakłada grupę poetycką Żagary. Jego debiut literacki to tomik poezji Poemat o czasie zastygłym z roku 1933, który zyskuje uznanie i nagrodę Związku Literatów Polskich. Lata wojenne w większości spędza w Warszawie, gdzie wiosną roku 1943 pod wpływem dramatycznych przeżyć związanych z powstaniem w getcie warszawskim* pisze swój słynny wiersz Campo di Fiori. Utwór ten jest pierwszą w Polsce literacką reakcją na tragedię warszawskich Żydów. [Zdjęcie z getta warszawskiego] Po wojnie zafascynowany wspomnieniami i historią Władysława Szpilmana pisze scenariusz filmowy Robinson Warszawski. W roku 1951 w wyniku głębokiej dezaprobaty dla komunistycznej dyktatury PRL opuszcza Polskę i udaje się na emigrację do Francji. [Odpowiednie zdjęcie z czasów PRL] Ostrej krytyki reżimu komunistycznego dokonuje w swym słynnym wierszu Który skrzywdziłeś oraz w książce Zniewolony umysł. W roku 1960 rozpoczyna pracę na prestiżowych uniwersytetach amerykańskich w Berkeley i na Harwardzie. W grudniu 1980 roku otrzymuje literacką Nagrodę Nobla, stając się jej trzecim polskim laureatem. [Zdjęcie: Wręczenie Miłoszowi Nagrody Nobla] W roku 1993 poeta powraca do Polski i osiedla się w Krakowie, który jego zdaniem najbardziej zbliżony jest do Wilna. Czesław Miłosz umiera w wieku 93 lat i zostaje pochowany w krypcie zasłużonych klasztoru oo. Paulinów na Skałce w Krakowie, obok m.in. Jana Długosza, Stanisława Wyspiańskiego, Jacka Malczewskiego i Karola Szymanowskiego. Grupa II Władysław Szpilman Przychodzi na świat 5 grudnia 1911 roku w Sosnowcu w rodzinie żydowskiej* o wielopokoleniowych tradycjach muzycznych. [Zdjęcie: Szpilman jako dziecko] Studiuje w Konserwatorium im. Fryderyka Chopina w Warszawie, a następnie w Akademii Sztuk w Berlinie. W 1933 roku w wyniku objęcia władzy przez Adolfa Hitlera i potęgującego się w Niemczech antysemityzmu* powraca do Polski. [Zdjęcie: np. przemawiającego Hitlera] W latach przedwojennych zdobywa popularność jako pianista radiowy oraz kompozytor znanych piosenek i muzyki filmowej. W 1940 zostaje więźniem utworzonego przez Niemców getta warszawskiego*, gdzie pracuje jako pianista kawiarniany i twórca popularnych piosenek. [Zdjęcie: Getto warszawskie] Szpilman jako dziecko 23

24 Korczak w Domu Sierot W 1942 roku rodzina Szpilmana zostaje wywieziona i zamordowana w obozie masowej zagłady w Treblince; sam Szpilman cudem unika deportacji. Jest przypadkowym świadkiem wymarszu z getta na Umschlagplatz 192 sierot Janusza Korczaka*. W jego pamięci pozostaje obraz odświętnie ubranych dzieci, opuszczających sierociniec w przekonaniu, że jadą na wieś, a nie na zagładę. [Zdjęcie: Janusz Korczak] W 1943 ucieka z getta i do końca wojny, dzięki życzliwości i finansowemu wsparciu swoich polskich przyjaciół, pozostaje w ukryciu. Po wojnie zostaje dyrektorem muzycznym Polskiego Radia, komponuje muzykę klasyczną oraz blisko sześćset popularnych piosenek, spośród których największą popularnością cieszą się: Autobus czerwony, Do roboty, Nie wierzę piosence. W 1998 roku wydaje wspomnieniową książkę Pianista, która przetłumaczona na 38 języków staje się światowym bestsellerem. Słynne wspomnienia Szpilmana ekranizuje Roman Polański, który sam jako dziecko mieszkał w getcie. Film Pianista zdobywa Złotą Palmę na Festiwalu filmowym w Cannes oraz trzy Oskary. Władysław Szpilman umiera 6 lipca 2000 roku w Warszawie. Jako człowiek zasłużony dla kultury polskiej pochowany zostaje na Warszawskich Powązkach. CZĘŚĆ III Czas operacyjny: 40 minut Metody pracy: heureza, praca z tekstem Środki dydaktyczne: tekst wiersza Campo di Fiori tekst fragmentów IX rozdziału Pianisty Umschlagplatz nagranie Nokturnu cis moll op. posth. Fryderyka Chopina odtwarzacz CD Analiza wiersza Campo di Fiori i fragmentów IX rozdziału Pianisty Umschlagplatz. Cele operacyjne, uczeń: poznaje wojenne losy Czesława Miłosza i Władysława Szpilmana poznaje jeden z najwybitniejszych utworów Miłosza Campo di Fiori i fragment powieści Pianista Szpilmana zapoznaje się z historią Giordano Bruno poznaje okrucieństwo Holokaustu dokonuje analizy tekstu wiersza i fragmentu powieści obcuje z muzyką i literaturą rozwija współczucie dla ludzkiej tragedii utrwala podstawowe wiadomości o holokauście rozwija tolerancję i szacunek dla odmienności kształtuje w sobie poczucie dobra i sprawiedliwości Wprowadzenie do wiersza Campo di Fiori Czesław Miłosz w latach okupacji hitlerowskiej aktywnie uczestniczył w podziemnym życiu literackim. Pod pseudonimem Jan Syruć opublikował w roku 1940 tomik poezji Wiersze. W okupowanej Warszawie powstała również znaczna liczba utworów, które weszły w skład słynnego tomu Ocalenie. Jest wśród nich Campo di Fiori jedna z pierwszych w Polsce poetyckich reakcji na zjawisko holokaustu. Przed rozpoczęciem lektury wiersza nauczyciel prosi uczniów, by zwrócili szczególną uwagę na występujące w nim dwa odległe od siebie światy i zastanowili się nad przyczyną zestawienia historii Giordano Bruno z losami więźniów getta warszawskiego. Uczniowie przystępują do czytania wiersza. Ktoś czyta utwór na głos, pozostali śledzą tekst i próbują znaleźć w nim odpowiedź na postawione pytanie. W tle dźwięki Nokturnu cis-moll Fryderyka Chopina ulubionego utworu Władysława Szpilmana, który grał w chwili bombardowania siedziby Polskiego Radia we wrześniu 1939 roku, i którym rozpoczął powojenną z nim współpracę. Nokturn cis moll posłużył za motyw przewodni ścieżki dźwiękowej w filmie Romana Polańskiego Pianista. Nauczyciel wyjaśnia uczniom ten wybór. Campo di Fiori W Rzymie na Campo di Fiori Kosze oliwek i cytryn, Bruk opryskany winem I odłamkami kwiatów. Różowe owoce morza Sypią na stoły przekupnie, Naręcza ciemnych winogron 24