Opracowała: Małgorzata Niewiadomska Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Gorzowie Wielkopolskim

Transkrypt

1 Kompozycja wypracowania Opracowała: Małgorzata Niewiadomska Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Gorzowie Wielkopolskim

2 Jak dbać o spójność i logikę tekstu?

3 Spójność, czyli... jak to powiązać?

4 Trzy warunki spójności Tekst musi mieć jednego, niezmiennego w trakcie komunikacji nadawcę (nadawcą może być również grupa osób). Tekst powinien być kierowany do jednego odbiorcy (indywidualny lub zbiorowy), który musi zaktualizować wiedzę o świecie zawartą w komunikacie przez nadawcę. Tekst jest poświęcony tylko jednemu zagadnieniu, tematowi.

5 Spójność: kohezja i koherencja! Kohezja to spójność osiągana na poziomie gramatyki (fleksji, słowotwórstwa, składni), struktury tekstu (wyliczenia, frazy, zwroty). Koherencja to tzw. spójność globalna, jest efektem połączenia wszystkich znaczeń w komunikacie z wiedzą o świecie odbiorców (aluzja, dowcip, intertekstualność).

6 By uzyskać kohezję... KOLEJNE ZDANIA POŁĄCZ W CAŁOŚĆ WSKAŹNIKAMI ZESPOLENIA. SĄ TO: spójniki: ale, i, lub, jednak, natomiast, zaimki: to, tego, moje, jego, które, frazy: słowem, a poza tym, na przykład, przy tym, już odtąd, w ten sposób, inaczej mówiąc.

7 By uzyskać kohezję... NADAWCO, UJAWNIJ SIĘ (LUB NIE) PRZEZ OSOBĘ GRAMATYCZNĄ Autor może się nie ujawniać, wówczas będzie się wypowiadał w 3 osobie liczby pojedynczej i używał bezosobowych form czasowników. Jest to zabieg dosyć trudny, ale jeśli chce się sprawiać wrażenie obiektywizmu i naukowości, to również wart wysiłku.

8 By uzyskać kohezję... NADAWCO, UJAWNIJ SIĘ (LUB NIE) PRZEZ OSOBĘ GRAMATYCZNĄ Autor może również manifestować swoją indywidualność, odrębne zdanie. Wówczas będzie wypowiadał się w 1. osobie liczby pojedynczej. Taki zabieg ma sens, gdy wypowiedź nosi znamiona subiektywizmu.

9 By uzyskać kohezję... NADAWCO, UJAWNIJ SIĘ (LUB NIE) PRZEZ OSOBĘ GRAMATYCZNĄ Wykorzystanie w wypowiedzi 1. osoby liczby mnogiej, czyli my jest właściwe pracom naukowym i wynika ze skromności autora. W innym przypadku oznacza, że wypowiada się grupa ludzi.

10 By uzyskać kohezję... NADAWCO, UJAWNIJ SIĘ (LUB NIE) PRZEZ OSOBĘ GRAMATYCZNĄ Naprzemienne, nieuzasadnione stosowanie w wypowiedzi form: ja i my jest błędem. Są jednak sytuacje, które dopuszczają taki zabieg: gdy nadawca wypowiada się także w imieniu jakiejś grupy może używać zaimka ja dla podkreślenia własnej odrębności i odmienności względem my, czyli sądów i postaw grupy ludzi; gdy nadawca chce zaktywizować odbiorców, nawiązać z nimi bliższy kontakt, spoufalić się, wskazać na istnienie więzi ich łączących, podobieństw, może stosować zaimek my ;

11 By uzyskać kohezję... ZASTOSUJ: ZWROTY AKCENTUJĄCE NADAWCĘ np.: według mojej opinii; uważam, że; jak sądzę; utrzymuję, że; pragnę nadmienić/podkreślić/przedstawić; wydaje mi się; ZWROTY DO ODBIORCÓW np.: wyobraźmy sobie; przypuśćmy; rozważmy; zastanówmy się;

12 By uzyskać kohezję... WYBIERZ I ZASTOSUJ CZAS GRAMATYCZNY WYPOWIEDZI Wszystkie wypowiedzi padają w jakimś czasie. W języku polskim funkcjonują współcześnie trzy czasy: przeszły, teraźniejszy, przyszły. Pierwszy i ostatni stanowią kontinuum, w obrębie którego wydarzenia mogą być uporządkowane względem odległości czasowej od nadawcy, od siebie. Czas teraźniejszy natomiast jest momentem.

13 By uzyskać kohezję... WYBIERZ I ZASTOSUJ CZAS GRAMATYCZNY WYPOWIEDZI Wybór czasu musi być konsekwentny, nieuzasadnione mieszanie czasów prowadzi do błędów składniowych lub stylistycznych. Czasem wypowiedzi niekiedy wolno manipulować, ale tylko ze świadomością zmiany płaszczyzny czasowej wypowiedzi. Dopuszczalne (jeśli uzasadnione) są retrospekcje i inwersje czasowe.

14 By uzyskać kohezję... WYKORZYSTAJ WYRAŻENIA I ZWROTY WYLICZAJĄCE -ŁĄCZĄ W CAŁOŚĆ ZDANIA, AKAPITY I WIĘKSZE PARTIE TEKSTU np.: można przyjąć; zacznę od; zanim powiem o..., najpierw kilka słów o...; postawmy pytanie:...; poprzednio podkreśliłem wagę..., teraz chcę napomknąć o...; z kolei przejdę do; jeśli chodzi o; złożyło się na to kilka przyczyn...; podsumowując...; na marginesie powiem...; wydaje się; wypada założyć; po pierwsze; po drugie; na zakończenie; wnioskując; z jednej strony; z drugiej strony; gdyby uznać, że; mówi się; ktoś napisał;

15 Jak to poskładać, czyli... pamiętaj o koherencji!

16 Może motto? Motto powinno akcentować główną ideę wypracowania, może również być kluczem do znaczeń tekstu, sygnalizować tradycję, do której odwołuje się autor (zwalnia ze wstępu), świadczy o erudycji. Słowem same plusy warto je zastosować. Musi być wyróżnione graficznie.

17 Pierwsze zdanie... Nie może być nudne ani banalne! Powinno trafiać od razu w sedno tematu. Może to być cytat, sentencja, pytanie retoryczne, ciekawa figura stylistyczna.

18 LEITMOTIV (lejtmotyw) co to jest? Obraz, treść, sentencja, cytat, refren, który bywa często przywoływany w pracy; inaczej motyw przewodni tekstu. Przy zmienianiu znaków interpunkcyjnych (...!?) zmienia się jego odcień emocjonalny i znaczenie myśli, co w zgrabny sposób pozwala łączyć różne perspektywy, sposoby ujęcia. Podkreśla związek akapitu z tematem. Słowem: leitmotiv zwalnia nas z wielu starań wprowadzających nową argumentację, z tłumaczeń.

19 SŁOWA-KLUCZE Po co je stosujemy? Czasem nazywa się je również powtórzeniami niedokładnymi. Są to określenia synonimiczne, które wskazują najważniejsze myśli tekstu, akapitu i pojawiają się w całym tekście. Mogą być symbolami. Znakomicie zwiększają spójność tekstu. Pełnią podobną funkcję jak leitmotiv.

20 TYTUŁ I ŚRÓDTYTUŁY Oprócz tematu każdy tekst może posiadać tytuł. Obecność śródtytułów sygnalizujących podrozdziały znacząco poprawia przejrzystość kompozycji pracy i ułatwia połączenie różnych pod względem znaczeniowym fragmentów pracy. Uwaga! Ryzyko fragmentaryzacji tekstu! Szczególnym sposobem zakończenia eseju będzie powtórzenie tytułu również na końcu akapitu. Powstała w wyniku takiego zabiegu klamra zwalnia z podsumowania.

21 DYGRESJA - DLA SPRAWNYCH W PISANIU Świadome chwilowe odejście od głównej myśli pracy. Dobrze wprowadzona dygresja może paradoksalnie zwiększać spójność tekstu. Należy zawsze pamiętać o wyraźnym oddzielaniu fragmentów dygresyjnych od pozostałej części wypowiedzi poprzez zaznaczanie ich dygresyjnego charakteru.

22 TEMATYZACJA TEKSTU To taki układ tekstu, w którym spójność słów, zdań, myśli, akapitów gwarantuje ich tematyczne związanie (jeden problem, ale ukazywany z różnych perspektyw, w wielu aspektach). To także świetny pomysł na łączenie akapitów i unikanie przy tym upokarzającej autora schematyzacji.

23 Akapit. Arcyważne!!! Akapit to wydzielony graficznie wcięciem fragment tekstu stanowiący podstawową, samodzielną jednostkę znaczeniową tekstu. Pierwsze zdanie akapitu jest bardzo ważne, jest wprowadzeniem. Często jest również wyznacznikiem spójności pracy, dlatego to, co w nim się zawiera, musi mieć swoje uzasadnienie w dalszej części akapitu. Powinno także nawiązywać do poprzedniego akapitu, do tematu, tezy, głównego problemu.

24 Akapit. Arcyważne!!! Następne zdania rozwijają jego treść. Zawierają one główną myśl zawartą w akapicie. Dlatego za niedopuszczalną manierę należy uznać zawieranie w akapicie więcej niż jednej myśli. Ostatnie zdanie powinno mieć wartość podsumowującą, być wnioskiem cząstkowym. Warto zwrócić również uwagę na to, że powinno otwierać pole dla następnego akapitu. Taka konstrukcja gwarantuje logiczność wywodu i spójność.

25 Ostatnie zdanie? Też należy do Ciebie!

26 Teraz możesz się spokojnie zrelaksować...do następnego wypracowania.