Autoreferat. dr Anna Biedunkiewicz

Transkrypt

1 Załącznik 2.1 Autoreferat dr Anna Biedunkiewicz Możliwości wykorzystania wybranych mikrogrzybów do oceny sanitarno-epidemiologicznej wód na tle różnorodności i fenologii gatunków potencjalnie chorobotwórczych dla człowieka Katedra Mykologii Wydział Biologii i Biotechnologii Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie Olsztyn 2016

2 Curriculum Vitae ANNA BIEDUNKIEWICZ Data i miejsce urodzenia: , Dobre Miasto Posiadane dyplomy i stopnie naukowe mgr biologii, specjalność nauczycielska Wydział Matematyczno-Przyrodniczy, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Olsztynie, Tytuł pracy magisterskiej: Mikrosporogeneza u Cucurbita pepo L. Promotor: dr hab. Irena Giełwanowska, prof. UWM dr nauk biologicznych, w zakresie biologii, specjalność mykologia, Wydział Biologii, Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie, Tytuł rozprawy: Dynamika mikoflory układu oddechowego człowieka. Promotor: prof. dr hab. Maria Dynowska Informacje o zatrudnieniu i zajmowane stanowiska w ujęciu chronologicznym ( ) asystent: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Olsztynie, Instytut Biologii i Ochrony Środowiska, Wydział Matematyczno-Przyrodniczy, Katedra Anatomii Kręgowców ( ) asystent: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Olsztynie, Instytut Biologii i Ochrony Środowiska, Wydział Matematyczno-Przyrodniczy, Zakład Botaniki ( ) asystent: Uniwersytet Warmińsko - Mazurski w Olsztynie, Wydział Biologii, Zakład Mikologii ( ) adiunkt: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Biologii, Zakład Mikologii ( ) adiunkt: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Biologii, Katedra Mykologii (od 2012) adiunkt: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Biologii i Biotechnologii, Katedra Mykologii 2

3 Problematyka badawcza i zainteresowania naukowe: mykologia medyczna i hydromykologia, mikrogrzyby jako stały lub czasowy komponent ontosfery człowieka i zwierząt, naturalne i antropogenicznie zmienione rezerwuary grzybów potencjalnie chorobotwórczych dla człowieka, zróżnicowanie taksonomiczne i ekofizjologiczne mikrogrzybów izolowanych z różnych rodzajów wód, poszukiwanie wektorów przenoszenia grzybów potencjalnie chorobotwórczych ze środowiska wodnego do innych części biosfery, włącznie z ontosferą człowieka i zwierząt, mikrogrzyby o właściwościach bioindykacyjnych i ich wykorzystanie. Osiągnięcia naukowe: opracowanie taksonomii i fenologii grzybów, pochodzących z układu oddechowego, pacjentów Samodzielnego Publicznego Zespołu Gruźlicy i Chorób Płuc w Olsztynie, ze wskazaniem gatunków rzadko notowanych w materiałach klinicznych, prześledzenie i scharakteryzowanie udziału taksonomicznego oraz roli mikrogrzybów potencjalnie chorobotwórczych w różnych ekosystemach wodnych (jeziora Polski północnej, rzeki, stawy, fontanny) oraz w wodach użytkowych, ustalenie składu gatunkowego grzybów oraz poznanie i udokumentowanie ich wpływu na procesy oczyszczania ścieków w makrofitowych oczyszczalniach roślinnych, udokumentowanie występowania w wodach słodkich Polski nowych gatunków grzybów: Candida kruisii i Dipodascus armillariae, opracowanie procedury izolacji i identyfikacji mikrogrzybów pochodzących z wód użytkowych. Dorobek naukowy: Po doktoracie - 91 opracowań: 18 publikacji naukowych z listy Journal Citation Reports, 21 publikacji naukowych z listy B MNiSW, 12 rozdziałów w monografiach w języku polskim i angielskim, 4 rozdziały w książkach dydaktycznych/ materiałach szkoleniowych, 36 komunikatów naukowych, 61 referatów wygłoszonych na 46. konferencjach i sympozjach naukowych. Przed doktoratem 16 opracowań: 7 publikacji naukowych z listy B MNiSW 9 komunikatów naukowych 14 referatów wygłoszonych na 13. konferencjach i sympozjach naukowych 3

4 Osiągnięcie naukowe wynikające z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.) Cykl sześciu oryginalnych prac na temat: Możliwości wykorzystania wybranych mikrogrzybów do oceny sanitarnoepidemiologicznej wód na tle różnorodności i fenologii gatunków potencjalnie chorobotwórczych dla człowieka A. 1 Biedunkiewicz A., Ozimek T Qualitative and quantitative changes of potentially pathogenic fungi in hydrophyte wastewater treatment plant (case study in Nowa Słupia, Poland). Polish Journal of Environmental Studies 18 (2): , (IF2009 = 0,947 / 10 pkt) IF2015 = 0,871 / 15 pkt A. 2 Biedunkiewicz A., Ejdys E Icicles as carriers of yeast-like fungi potentially pathogenic to human. Aerobiologia. 27 (4): , (IF2011 = 1,515 / 25 pkt) IF2015 = 1,375 / 25 pkt A. 3 Biedunkiewicz A., Baranowska E Yeasts and yeast-like fungi as an element of purity assessment of surface waters. Polish Journal of Environmental Studies. 20 (2): , (IF2011 = 0,508 / 15 pkt) IF2015 = 0,871 / 15 pkt A. 4 Biedunkiewicz A Selected microfungi postulated as bioindicators in the assessment of waters purity in Poland: [w:] Innovation processes in ICSTI community. Production of clean water: challenges and innovative solutions. Fourth ed. 2011, pp. 201, (IF2011 = - / 7 pkt) IF2015 = - / 5 pkt A. 5 Biedunkiewicz A Ecophysiology of selected Candida species isolated from different types of utility water under laboratory conditions. Applied Ecology and Environmental Research, 13 (4): , IF2015 = 0,456/ 15 pkt A. 6 Biedunkiewicz A., Góralska K Microfungi potentially pathogenic for humans reported in surface waters utilized for recreation. CLEAN Soil, Air, Water. 44 (9999): 1-11, DOI: /clen IF2015 = 1,945 / 30 pkt ( IF = 5,472 / 102 pkt) IF 2015 = 5,619 / 105 pkt 4

5 Omówienie osiągnięcia naukowego Badania, związane z obecnością grzybów w różnych typach wód, pochodzące z lat 60. i 70. ubiegłego stulecia dotyczyły ogólnie pojętego, mykologicznego monitoringu środowiskowego (Cooke 1965, Hedrick, Soyugenc 1967, Laundon 1972, Meyers i in. 1970). W USA i Kanadzie doprowadziły one do wykorzystania niektórych mikrogrzybów w ocenie czystości wód tych krajów i stworzenia norm czystości, ujmując grzyby jako bioindykatory zanieczyszczeń wód ściekami komunalnymi, przemysłowymi, rolniczymi lub turystycznymi (ASTM 2005). W Polsce badania hydromykologiczne prowadził m.in. Niewolak (1976 (1977)) w kilku jeziorach mazurskich, Januszko, Małyszko i Lewonowska w Supraśli, Narwi oraz w studniach położonych na terenie województwa podlaskiego (Januszko i in. 1976, Małyszko i in. 1978, Januszko i in. 1980). Czeczuga, Woronowicz, Brzozowska stwierdzali grzyby drożdżopodobne w rzekach i jeziorach Polski północno-wschodniej, m.in. Biebrzy, Jeziorze Mamry, w jeziorach augustowskich, w wodach Wigierskiego Parku Narodowego, w Narwi, w Sejnach a także w stawach rybnych, topniejącym śniegu i torfowiskach (Czeczuga 1991, , 1994, 1995, 1996, Czeczuga i in. 1990a, b, c). Badania o podobnym nachyleniu tematycznym kontynuowała Kiziewicz (Kiziewicz, Czeczuga 2001), skupiając się głównie na grzybach keratynofilnych. Na grzyby te w zbiornikach wodnych zwracali uwagę także Korniłowicz (1991, 1993, 1994a, 1994b, 1995) i Ulfig (1983, 1987 (1990). Obecność grzybów drożdżopodobnych i drożdży w wodach Zalewu Szczecińskiego i w rzece Odrze badali Bogusławska-Wąs i Dąbrowski (Dąbrowski i in. 1998, Bogusławska- Wąs, Dąbrowski 1999, Bogusławska-Wąs i in. 2007), a w jeziorach Tucholskiego Parku Narodowego Rózga, Kurnatowski i Wójcik (Kurnatowski i in. 2007a, 2007b, Rózga i in. 2000, Rózga A. 2005, Rózga i in. 2002, Rózga i in. 2003a, 2003b, Wójcik i in. 2004). Ci ostatni szczególną uwagę skupiali na grzybach potencjalnie chorobotwórczych dla człowieka. Stały monitoring mykologiczny wód północno-wschodniej Polski został zapoczątkowany przez Dynowską (Dynowska 1993a, 1993b, 1995, 1997) i jest kontynuowany przez jej zespół badawczy do dnia dzisiejszego, rozszerzając teren badań na zbiorniki wodne Polski północno-zachodniej (Biedunkiewicz i in. 2007) oraz Polski centralnej (Biedunkiewicz, Ozimek 2009). Wyniki tych badań nie tylko interpretują rolę mikrogrzybów w pętli troficznej i energetycznej zbiorników wodnych ale wskazują konkretne gatunki o właściwościach wskaźnikowych, które mogłyby być wykorzystane w wieloaspektowej ocenie, zwłaszcza sanitarno-epidemiologicznej, jakości wód (Dynowska 1995, Biedunkiewicz 2011). Jednak w Polsce wymienione w opracowaniach grzyby nie zostały dotychczas ujęte w ramy prawne. Badania klasyczne, w których analizowano liczebność, różnorodność taksonomiczną i ekofizjologię grzybów wód o różnej trofii kontynuowano do lat 90. (Dynowska 1993, 1995). Obecnie, priorytet uzyskały analizy molekularne, odsuwając na drugi plan podstawowe badania monitoringowe. Nie jest to do końca słuszny kierunek, gdyż bez badań środowiskowych, same analizy molekularne nie ukażą pełnego obrazu, charakteru i stanu konkretnego ekosystemu wodnego i płynących stąd ewentualnych zagrożeń dla ludzi. 5

6 Dotychczasowe badania własne jednoznacznie wskazują na duże zróżnicowanie mikrogrzybów w wodach a także na wzrastającą ich liczebność, proporcjonalną do tempa i intensywności, szeroko rozumianych, zmian antropogenicznych zachodzących w nich. Dotyczy to głównie grzybów, które preferują wody silnie zeutrofizowane, bogate w substancje organiczne różnego pochodzenia. Takimi grzybami są drożdże i grzyby drożdżopodobne oraz niektóre grzyby pleśniowe. Na podkreślenie zasługuje fakt, że większość gatunków wymienionych grup mikrogrzybów, wyizolowanych dotychczas z wód to potencjalne czynniki etiologiczne grzybic powierzchniowych i narządowych a obfite ich namnażanie się w przebadanych wodach, może stanowić poważne zagrożenie epidemiologiczne. Dziesięć ostatnich lat badań własnych poświęcono taksonomii, aspektom ilościowym oraz fenologii wyizolowanych grzybów na tle naturalnych i antropogenicznych czynników środowisk wodnych. Pozwoliło to na ukazanie względnie pełnego obrazu jakości analizowanych typów wód w kontekście ich stanu sanitarno-epidemiologicznego, z uwzględnieniem grzybów o wysokim potencjale patogeniczności. Badania środowiskowe z nurtu podstawowego były uzupełniane badaniami laboratoryjnymi, poszerzającymi wiedzę na temat aktywności ekofizjologicznej mikrogrzybów bytujących w wybranych wodach. Badania stanowiące osiągnięcie naukowe obejmowały: Ocenę zróżnicowania taksonomicznego mikrogrzybów z uwzględnieniem gatunków charakterystycznych dla wód o różnej trofii i różnym przeznaczeniu (A.1, A.2, A.3, A.4, A.6); Wskazanie gatunków charakterystycznych dla sezonów fenologicznych (A.1, A.2, A.3, A.4, A.6); Wykazanie roli wody jako habitatu dla grzybów w niej bytujących (A.5); Wytypowanie kilku gatunków grzybów o właściwościach bioindykacyjnych (A.3, A.4, A.5, A.6); Wypracowanie procedury izolacji, zliczania i identyfikacji grzybów o potencjale chorobotwórczym, proponowanej do rutynowych badań stanu sanitarnoepidemiologicznego wód o różnym przeznaczeniu (Załącznik A.7). Hydrosfera stanowi jeden z największych rezerwuarów grzybów o różnym statusie taksonomicznym i troficznym. Oprócz saprotrofów, o uśpionym potencjale chorobotwórczym, izoluje się ze zbiorników gatunki uznawane za patogeny dla ludzi i zwierząt. W kompleksowych badaniach mykologicznych różnych ekosystemów wodnych i wód użytkowych bardzo ważna jest ocena ilościowa i jakościowa wyizolowanych mikrogrzybów. W wodach użytkowanych rekreacyjnie istotna jest analiza prewalencji ich występowania, zwłaszcza w okresie letnim. Wprawdzie brak jest oficjalnie opublikowanych danych epidemiologicznych, dotyczących zaistniałych korelacji koncentracji 6

7 mikrogrzybów w wodach i zakażeń u ludzi mających kontakt z nimi, niemniej jednak występowanie w wodach grzybów z list potencjalnych antropopatogenów sugeruje taką możliwość i jednocześnie wskazuje na rezerwuar wodny jako poważne źródło mykoinfekcji. Badania mykologiczne ekosystemów wodnych znacznie rozszerzyły spojrzenie na problem zanieczyszczeń wód różnego typu, zaczynając od wysokiej klasy czystości do silnie zanieczyszczonych. Badania podjęte w tych ostatnich wykazały istotną rolę niekonwencjonalnej oczyszczalni makrofitowej, przy eliminacji grzybów drożdżopodobnych ze ścieków bytowo-gospodarczych (A.1). Analizy mykologiczne stanowiły jedno z zadań grantu badawczego dr Teresy M. Ozimek z Zakładu Hydrobiologii Uniwersytetu Warszawskiego, finansowanego z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Badania przeprowadziłam w trzech sezonach (od wiosny do jesieni) pobierając wodę z osadnika, komory napowietrzającej, trzech niezależnych poletek trzcinowych, stawu doczyszczającego oraz z rzeki Słupianki - I klasy czystości, do której były wypuszczane wody po przejściu przez kolejne etapy oczyszczania ścieków. Wody te stanowią środowisko, w którym oprócz zdyspergowanych substancji organicznych i nieorganicznych, występują także niebezpieczne dla człowieka grzyby potencjalnie chorobotwórcze. W toku prowadzonych badań uzyskałam 106, jedno-, dwu- i trzygatunkowych, izolatów grzybów. Spośród przebadanych stanowisk, największą różnorodnością gatunkową odznaczały się: osadnik oraz dwa poletka trzcinowe. W próbach wodnych stwierdziłam grzyby potencjalnie chorobotwórcze, pochodzące bezpośrednio ze ścieków bytowogospodarczych. Były to: Candida albicans, C. glabrata, C. dubliniensis, C. krusei, C. utilis, C. lipolytica i Trichosporon beigelii. Pod względem liczebności, zdecydowanymi dominantami były: Candida albicans, C. guilliermondii, C. krusei, C. tropicalis, C. utilis i Saccharomyces cerevisiae. W wodzie poletek trzcinowych stwierdziłam, średnio, po 13 gatunków mikrogrzybów, w tym Candida albicans, C. guilliermondii i C. krusei. W stawie doczyszczającym odnotowałam Rhodotorula glutinis gatunek pojawiający się w miejscach o wysokiej aktywności metabolicznej mikrogrzybów, związanej z procesami samooczyszczania. Liczba komórek grzybów izolowanych z poszczególnych stanowisk ulegała stopniowemu zmniejszaniu: od wzrostu zlewnego, niepoliczalnego w stawie sedymentacyjnym do 2060 CFU/L w stawie doczyszczającym i CFU/L przy wpływie do rzeki. Najwięcej grzybów stwierdziłam latem, mniej jesienią a najmniej wiosną. Prewalencja grzybów, w analizowanych sezonach, na poszczególnych odcinkach oczyszczalni makrofitowej, była skorelowana z wysoką temperaturą powietrza oraz stałym dopływem świeżych ścieków komunalnych. Mikrogrzyby wyizolowane z wód tej oczyszczalni można zaliczyć do ubikwistycznych, co nie wyklucza ich właściwości chorobotwórczych. Większość gatunków z rodzaju Candida była izolowana wcześniej z materiałów klinicznych od pacjentów z obniżoną odpornością ogólnobiologiczną i defektami układu immunologicznego. Kolejnym, obfitym w mikrogrzyby rezerwuarem jest psychrosfera, gdzie temperatura spada poniżej 5 C. Jest ona znaczną częścią biosfery, obejmującą ponad 90% objętości 7

8 oceanów i 70% powierzchni lądów. Większość obszaru kuli ziemskiej charakteryzuje niska temperatura, a tworzący się lód, stwarza swoiste środowisko dla życia drobnoustrojów psychrotolerancyjnych (A.2). W temperaturze poniżej 0 o C są one wiązane w sople lodowe wraz z zanieczyszczeniami, naciekającymi z powierzchni płaskich lub opadającymi z atmosfery. Wzrost i rozwój sopli może być uzupełniany wilgocią atmosferyczną, która przy wysokiej wartości względnej resublimuje na powierzchni lodu. W klimacie umiarkowanym lód może występować nie tylko w postaci nawisów lodowych ale także zamarzniętej tafli jeziora albo lodu morskiego. Stwarza to szczególne środowisko dla życia drobnoustrojów z różnych grup systematycznych. Należą do nich m.in. grzyby drożdżopodobne. Wysoka plastyczność tych organizmów przejawiająca się m.in. odpornością na wahania temperatury, ph czy ciśnienia, pozwala im na zachowanie wysokiej aktywności ekofizjologicznej, a często nawet ekspansywności, w zajmowaniu nowych środowisk. Dlatego też sople lodowe należy traktować jako jedno z naturalnych źródeł zagrożenia mykologicznego. W przebadanych soplach stwierdziłam znaczną liczbę grzybów drożdżopodobnych, mieszczącą się w granicach od 4600 CFU/L do CFU/L. Ogółem wyizolowałam 12 gatunków grzybów należących do 2 rodzajów: Candida (83,33%) i Debaryomyces. Wyizolowane gatunki to potencjalne patogeny (z grupy biobezpieczeństwa BSL-2): Candida krusei, Candida utilis, i (BSL-1): Candida guilliermondii, C. intermedia, C. parapsilosis, C. robusta, C. tropicalis, Debaryomyces hansenii oraz saprotrofy: Candida saitoana, C. solani, C. tenuis i Debaryomyces carsoni. Wysoka żywotność wyizolowanych grzybów świadczy o licznych mechanizmach, pomagających im w adaptacji do trudnych warunków panujących w psychrosferze. Należą do nich: swoisty metabolizm, bardzo dobrze wykształcone mechanizmy akumulacji energii i utrzymania homeostazy wewnątrzkomórkowej, czy produkcji β-galaktozydazy, stabilność strukturalnych oraz funkcjonalnych komponentów komórki w ekstremalnych warunkach biotopu. Jedną z najistotniejszych adaptacji u psychrofili jest możliwość modyfikacji składu kwasów tłuszczowych w lipidach błonowych, która zapewnia płynność membran komórkowych, poprzez zwiększenie udziału nienasyconych reszt kwasów tłuszczowych. Powyższe adaptacje pozwalają na przetrwanie w stanie czasowej anabiozy, która może być przerwana wraz z nastaniem korzystniejszych warunków do życia. Dowodzą tego także przeprowadzone badania własne, a szczególnie znaczna liczebność mikrogrzybów sprawnych metabolicznie, zdolnych do wzrostu i namnażania w temperaturze ciała człowieka. Kolonie grzybów drożdżopodobnych, pochodzące z badanych sopli, pojawiły się na filtrach, w temperaturze 37 o C, już po 24 godzinach, co potwierdza ich duże zdolności adaptacyjne i realne zagrożenie epidemiologiczne w środowisku. Grzyby uwięzione w soplu mogą być uwalniane w trakcie odwilży do bioaerozolu powietrza. Jest to skorelowane w czasie z roztopami wiosennymi, powodowanymi silniejszym nasłonecznieniem, wynikiem czego jest zmiana stanu skupienia lodu w wodę lodową i kolejno w parę wodną. Unoszące się w powietrzu diaspory grzybów, mogą dostać się bezpośrednio do układu oddechowego lub pokarmowego, stwarzając różnego typu zagrożenia dla zdrowia człowieka. Grupą najbardziej narażoną w tym względzie są dzieci, które traktują sople jak czysty lód. Mając na uwadze wysoką liczebność i frekwencję mikrogrzybów 8

9 w soplach, porównywalną z wynikami uzyskanymi w oczyszczalni ścieków (A.1), należy sądzić, że zanieczyszczenie mikrobiologiczne powietrza w miejscach pochodzenia sopli jest bardzo wysokie. Przeprowadzone badania w pełni upoważniają do traktowania nawisów lodowych jako czasowy filtr powietrza oraz kolejny rezerwuar mikrogrzybów i swoisty wektor potencjalnych czynników chorobotwórczych. Wzrost liczebności mikrogrzybów w wodach wiąże się najczęściej z postępującym procesem eutrofizacji oraz gromadzeniem się zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych różnego pochodzenia. Sporadycznie lub w niewielkiej liczebności notuje się mikrogrzyby w zbiornikach dystroficznych a najbardziej ubogie w drożdże i grzyby drożdżopodobne są czyste zbiorniki wodne (A.3), o przezroczystej wodzie i piaszczystym dnie. Jezioro Tyrsko, które poddano kolejnym badaniom mykologicznym, należy do jezior olsztyńskich o wysokiej klasie czystości, a mimo to odnotowałam w nim aż 56 gatunków grzybów z 20 rodzajów. Dominował rodzaj Kluyveromyces (13 gatunków). Nieco rzadziej izolowałam grzyby z rodzaju: Pichia (9 gatunków), Candida (8) i Debaryomyces (7). Na uwagę zasługują potencjalne antropopatogeny z rodzaju Candida Candida albicans, C. parapsilosis, C. butyri i C. silva oraz fakt, że wody zbadanego jeziora są chętnie wykorzystywane w celach rekreacyjnych. Grzyby najliczniej izolowałam wiosną 51 izolatów, rzadziej latem 36, a najmniej izolatów stwierdziłam jesienią Jest to wynik odwrotny od dotychczas otrzymanych, gdyż najczęściej wzrost różnorodności gatunkowej i liczebności grzybów odnotowywałam późnym latem i jesienią. Wiosną liczebność mikrogrzybów dochodziła do 4850 CFU/L a niekiedy były to próby niepoliczalne. Wydaje się, że przyczyn należy szukać w charakterze samego zbiornika oraz w warunkach meteorologicznych, wówczas panujących. Wcześniejszy rok był ciepły i wilgotny, obfitujący w opady deszczu powyżej średniej wartości z ostatniego dziesięciolecia a stosunkowo wysokie temperatury powietrza w okresie zimowym oraz wczesne topnienie śniegu doprowadziły do wzrostu poziomu wód powierzchniowych i podziemnych. Przyczyniło się to do rozrzedzenia materii organicznej, dobrego natlenienia jeziora i zwiększonej intensywności procesów samooczyszczania. Dowodem może być obecność Debaryomyces hansenii i Pichia membranifaciens tzw. gatunków samooczyszczających. Jezioro Tyrsko, przynajmniej w części, w której zostały wybrane stanowiska badawcze, otoczone jest głównie lasem sosnowym, który nie stanowi bariery dla spływów z okolicznych terenów. Dlatego też wody badanego jeziora stały się głównym ich odbiornikiem. Nierozłożona materia organiczna była sukcesywnie deponowana w najniżej jego części, zatem sezonowe, jesienne ruchy wody, nie powodowały podnoszenia się komórek mikrogrzybów do warstw podpowierzchniowych. Badania przeprowadzone w wodach jeziora Tyrsko pozwoliły także na wyizolowanie grzybów nie notowanych dotychczas w literaturze hydromykologicznej: Candida kruisii i Dipodascus armillariae. Kolejna publikacja, wchodząca w skład osiągnięcia naukowego ma charakter przeglądowy. Stanowi ona podsumowanie pewnego etapu badań i działań, dotyczących różnych aspektów obecności mikrogrzybów w wybranych wodach użytkowych i stanu zaawansowania prac nad problemami polityki wodnej na terenie Polski (A.4). Publikacja została zamieszczona w monografii międzynarodowej, która powstała jako wynik dyskusji 9

10 prowadzonej w krajach wschodniej Europy, dotyczącej pozyskiwania, oczyszczania i stanu zaawansowania badań nad zasobami czystej wody. O zamieszczeniu jej wśród prac, obejmujących osiągnięcie naukowe zadecydowały względy merytoryczne, gdyż powstała na bazie oryginalnych badań własnych oraz aplikacyjne, gdyż zawiera konkretne propozycje wskaźników mykologicznych, ważnych w ocenie jakości wód. W chwili obecnej parametry, jakim powinna odpowiadać woda o różnym przeznaczeniu, regulują w Polsce rozporządzenia Ministra Zdrowia z roku 2002, które nie ujmują grzybów potencjalnie chorobotwórczych, jako czynników obniżających jakość wód kąpieliskowych czy pitnych, pomimo iż określa, że woda powinna być bezpieczna dla zdrowia, nie powinna zawierać mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów w liczbie stanowiącej zagrożenie zdrowia. Dlatego wnikliwa i pełna ocena biologiczna, z uwzględnieniem mikrogrzybów, może być istotnym uzupełnieniem fizycznej i chemicznej oceny jakości wód, na którą nadal zwraca się uwagę w największym stopniu. W celu weryfikacji jakości tych wód prowadzony jest stały monitoring bakteriologiczny pod kątem występowania bakterii kałowych typu coli. Natomiast badania mykologiczne, stwierdzające w wodach obecność grzybów potencjalnie chorobotwórczych nie są dotychczas wykorzystywane w planowej, odpowiednio sformalizowanej przepisami, ocenie jakości wód. Obecna wiedza w zakresu ekofizjologii grzybów potencjalnie chorobotwórczych oraz wieloletnie badania własne upoważniają do stwierdzenia, że wody rekreacyjne są ważnym ogniwem łańcucha epidemiologicznego grzybic w całej biosferze, zwłaszcza jeśli znajdą się w nich grzyby pochodzące z zanieczyszczeń komunalnych, od bezobjawowych nosicieli lub osób chorych na grzybice. Mając na względzie ten aspekt pobrano próby z wód powierzchniowych trzech kąpielisk jeziorowych na terenie miasta Olsztyna, poddawanych rutynowym badaniom sanitarnym i z 5. kąpielisk pływalni krytych, których infrastruktura jest przystosowana do rekreacji dzieci i osób dorosłych. Wszystkie wymienione miejsca należą do najchętniej i najczęściej uczęszczanych wód rekreacyjnych miasta. Liczba stanowisk wybranych do poboru prób była podyktowana współpracą z Laboratorium Badań Środowiskowych i Żywności, Oddziałem Badania Wody, Gleby i Powietrza, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Olsztynie. Laboratorium WSSE, jako instytucja państwowa, wykonuje badania na podstawie wytycznych zawartych w rozporządzeniach Ministra Zdrowia. Warunki, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach do 2011 roku regulowało Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002 roku (Dz. U. nr 183, poz. 1530). Rozporządzenie to dotyczyło wyłącznie jakości wód naturalnych (nie obejmowało wód basenów krytych, w tym przypadku cały czas występuje luka prawna) i zawierało listę 15 podstawowych i 16 rozszerzonych wskaźników jakości wody, w tym parametrów badań fizyko-chemicznych. Od 2011 roku zaczęło obowiązywać nowe Rozporządzenie Ministra Zdrowia, z dnia 8 kwietnia 2011 roku, w sprawie prowadzenia nadzoru nad jakością wody w kąpielisku i miejscu wykorzystywanym do kąpieli (Dz.U. nr 86 poz. 478), które wycofało cały zakres analiz chemicznych wykonywanych w wodach pochodzących z jezior. Skorelowanie badań mykologicznych z badaniami bakteriologicznymi oraz parametrami fizyko-chemicznymi do 2011 roku pozwoliło na zauważenie pewnych 10

11 prawidłowości w pojawianiu się mikrogrzybów. W kąpieliskach jeziorowych i na basenach krytych stwierdziłam obecność po 51 gatunków grzybów drożdżopodobnych i pleśniowych, należących do saprotrofów i potencjalnych patogenów z grupy BSL 2. Czynnikiem determinującym liczebność grzybów we wszystkich badanych wodach była temperatura. W wodach kąpielisk jeziorowych, najwięcej grzybów potencjalnie chorobotwórczych odnotowałam latem. Temperatura wody wahała się wówczas w granicach 21ºC do 23ºC, a temperatura powietrza w granicach 28ºC do 30ºC. W wodach basenowych, najwięcej grzybów stwierdziłam w jacuzzi ciepłym, gdzie temperatura wody wynosiła ok. 36ºC. Drugim czynnikiem istotnym przy pojawianiu się grzybów w wodzie basenowej był chlor. W ciepłym jacuzzi jednego z basenów kilkakrotnie jego poziom był bliski 0 lub wynosił zaledwie 0,05. Odnotowana ilość Cl2, a właściwie jego brak, w próbkach wody pochodzącej ze wskazanego ciepłego jacuzzi, w istotny sposób warunkowała wynik dodatni, wskazujący na nieprzydatność wody do użytkowania. Stwierdzenie to dotyczy zarówno bakterii jak i mikrogrzybów (A.6). Przeprowadzone badania po raz kolejny, udokumentowały, że grzyby potencjalnie chorobotwórcze są nieodłącznym komponentem mikrobioty wód powierzchniowych, wykorzystywanych także do celów rekreacyjnych. Największym problemem wydaje się być ograniczenie zróżnicowania taksonomicznego i prewalencji grzybów w wodach naturalnych (kąpieliska jeziorowe) i sztucznych (baseny kryte) do poziomu bezpiecznego dla zdrowia człowieka. W wodach słodkich i słonych wykrywa się liczne gatunki uznawane za czynniki etiologiczne grzybic człowieka a ich kosmopolitycznemu rozprzestrzenianiu się w środowisku sprzyja nie tylko mała wrażliwość na zmiany hipertoniczne środowiska ale i szybka adaptacja do nowego podłoża, na którym dochodzi do adherencji komórek grzybów. Dotychczas brak przepisów prawnych określających dopuszczalną liczebność grzybów w wodach, dlatego trudno jest odnosić się do konkretnych danych liczbowych. Stały monitoring mykologiczny wód rekreacyjnych (kąpielisk i basenów krytych), powinien stać się normą i stanowić stały element kontroli prowadzonej przez odpowiednie placówki nadzorcze, dopuszczające wody do użytku publicznego. Szczególna uwaga powinna być skupiona na gatunku związanym komensalicznie z błonami śluzowymi człowieka - Candida albicans. Gatunek ten został ujęty w klasyfikacji biobezpieczeństwa w grupie BSL-2, tzn. potencjalnych antropopatogenów. Należy do najczęściej notowanych czynników etiologicznych grzybic powierzchniowych i narządowych o pochodzeniu endogennym. Jego pojawianie się w znacznym odsetku (blisko 32%) w wodach mających kontakt z błonami śluzowymi ludzi sugeruje potrzebę włączenia go do grupy biomarkerów jakości sanitarno-epidemiologicznej wód (Dynowska, Biedunkiewicz 2013). Należy podkreślić, że cechy bioindykatorów mają również inne gatunki z listy potencjalnych patogenów, bardzo często izolowane z przebadanych wcześniej typów wód. Na specjalną uwagę zasługują C. tropicalis, C. guilliermondii i C. krusei. Dlatego też, razem z C. albicans zostały poddane badaniom, mającym na celu sprawdzenie ich zdolności do namnażania się oraz obserwację niektórych cech ekofizjologicznych, istotnych w określaniu stopnia patogeniczności. Badania prowadziłam w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych, z użyciem modyfikowanych podłóż na bazie przefiltrowanej 11

12 wody pochodzącej ze środowisk naturalnych, z zachowaniem właściwego dla danego środowiska fotoperiodu oraz dobowych wahań temperatury. Dodatkowo, sprawdziłam aktywność enzymatyczną testowanych grzybów, która jest istotnym wskaźnikiem stopnia patogeniczności. Parametr ten zbadałam przed i po zakończeniu hodowli laboratoryjnej wymienionych wyżej czterech gatunków grzybów (A.5). W wyniku przeprowadzonych analiz stwierdziłam, że wszystkie testowane mikrogrzyby zachowały zdolność wzrostu w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych a ich, początkowo wysoka, aktywność enzymatyczna uległa tylko nieznacznemu obniżeniu - o około 5% po zakończeniu badań. W warunkach imitujących środowisko naturalne zauważyłam także zdolność mikrogrzybów do zwiększonego tempa przyrostu biomasy, na co wskazywały krótsze niż zwykle w prowadzonych hodowlach, odległości między powstającymi na pseudostrzępkach blastosporami. Testowane grzyby były również zdolne do tworzenia pseudomycelium, a Candida albicans dodatkowo produkowała chlamydospory terminalne po tygodniu inkubacji w pełnym zakresie temperatur (4 C-23 C). Produkcja chlamydospor interkalarnych i lateralnych została zahamowana. Kolejnym czynnikiem, mającym istotny wpływ na organizmy żywe jest fotoperiod. W dostępnej literaturze brak jest długoterminowych badań związanych z tym zjawiskiem, dotyczącym grzybów ważnych w mykologii medycznej (Dynowska 1993c). Istnieją jedynie doniesienia na temat wpływu długości dnia i nocy na mikrogrzyby fitopatogeniczne w korelacji ze wzrostem organizmu żywiciela - gospodarza (Jerzy 2003). Wybrane do analiz cechy ekofizjologiczne (tempo namnażania, aktywność enzymatyczna, zdolność do wzrostu pseudomycelium) i otrzymane wyniki wskazują, że mikrogrzyby powinny wejść na listę czynników patogenicznych, których obecność w wodach termalnych i użytkowanych rekreacyjnie, dyskwalifikuje je z użytkowania publicznego. Nie można także wykluczyć roli wody jako habitatu dla potencjalnych patogenów, bowiem w zależności od rodzaju, ilości oraz dostępności materii organicznej, liczne gatunki grzybów znajdują w niej dogodne warunki troficzne i rozwojowe, bezpośrednio decydujące o tempie przemian metabolicznych. Zgodnie ze stwierdzeniem niektórych autorów zmienność ekofizjologii grzybów, prowadząca do adaptacji środowiskowej jest najlepszą strategią przetrwania (Dynowska 2008). Podsumowanie Badania własne były tak planowane, a zadania badawcze tak konstruowane aby doprowadzić do wypracowania i wystandaryzowania w Polsce prostych metod izolacji i identyfikacji grzybów z wód. Lista, dotychczas wyizolowanych, grzybów jest bogata liczy 185 gatunków. W każdym analizowanym ekosystemie wodnym stwierdzano Candida albicans, chociaż nie zawsze był to dominant. Jest to szczególnie ważne w kontekście związku tego gatunku z ontosferą człowieka i innych kręgowców, stanowiącego potencjalne zagrożenie w momencie naruszenia równowagi biologicznej i załamania odporności makroorganizmu. Należy podkreślić, że u około 50% populacji ludzi zdrowych C. albicans komensalicznie zasiedla błony śluzowe różnych narządów i układów. 12

13 W badaniach monitoringowych czystości wód Kanady i USA prawie od 40 lat stosuje się wzorcowy test (ASTM 2005) do określenia liczebności tego gatunku w wodzie, jako wskaźnika jakości kąpielisk otwartych i zamkniętych. Izolowanie C. albicans z wód zanieczyszczonych sugeruje możliwość wykorzystania go jako wskaźnika/ biomarkera czystości i bezpieczeństwa sanitarnego zwłaszcza, że gatunek ten znacznie dłużej niż E. coli przeżywa w wodach morskich i słodkich. Pełna interpretacja wyników badań mykologicznych, dotyczących ekosystemów wodnych powinna być jednak prowadzona na tle podstawowych parametrów hydrobiologicznych. Kompleksowe monitorowanie różnego typu wód, o różnym przeznaczeniu, staje się zatem wymogiem chwili i powinno być traktowane jako element stałej kontroli sanitarno-epidemiologicznej, w celu przewidywania ewentualnych zagrożeń nie tylko dla środowiska ale i dla zdrowia człowieka. Dotychczasowe badania własne pozwoliły na zrealizowanie podjętych planów w takim zakresie, że uzyskane wyniki pozwalają środowiskowym laboratoriom badawczym na wprowadzenie, do rutynowych badań czystości wód, także analiz mykologicznych. 13

14 Załącznik A. 7 Procedura izolacji i identyfikacji mikrogrzybów pochodzących z wód użytkowych Podsumowując wyniki uzyskane w trakcie realizacji projektu badawczego MNiSW pt. Próba zastosowania grzybów potencjalnie chorobotwórczych dla człowieka w standardowych metodach oceny czystości wód powierzchniowych należy zwrócić szczególną uwagę na własny tok diagnostyczny. Chcąc doprowadzić do identyfikacji gatunkowej drożdży i grzybów drożdżopodobnych izolowanych z wód należy postępować zgodnie z procedurami zaproponowanymi w materiałach szkoleniowych opracowanych na warsztaty Polskiego Towarzystwa Mykologicznego Grzyby hydrosfery wybrane gatunki potencjalnie chorobotwórcze w standardowych metodach oceny czystości wód powierzchniowych. Zawarte w powyższych materiałach propozycje obejmują czynności od 1 do 12: 1A/1B/1C, 2, 3, 3A, 4, 4A, 5A, 5B, 6, 7, 8, 8A, 9, 9A, 10, 10A, 11, 11A, 12 (Łódź Spała 2014). Objętość próby wody powinna wynosić 1000 ml. Filtrując wodę przeznaczoną do oceny mykologicznej woda jeziorna, rzeczna, z oczyszczalni ścieków i lód, próbę dzieli się na próbki od 100 do 250 ml. Do izolowania oraz określania liczby kolonii, wyrażonych w CFU/L, stosuje się metodę filtrów membranowych. Używa się filtrów białych, sterylnych, pojedynczo pakowanych, kratkowanych o porowatości 0,45µm. Filtrację prowadzi się przy ciśnieniu nie przekraczającym 0,2 bar. Rycina 1. przedstawia etapy postępowania w ramach proponowanego toku diagnostycznego - objaśnienia: 1A badania lodu i śniegu 1B - badania wody jeziornej i rzecznej 1C - badania pary wodnej 2 woda, jako wyjściowy materiał do analiz laboratoryjnych 3 filtr membranowy (Millipore) biały, kratkowany, sterylny, porowatość 0,45µm, średnica 47mm 3A - filtracja przy pomocy pompy próżniowej 4, 4A umieszczenie filtra w zlewce z 20 ml 0,9% jałowego NaCl w celu redukcji liczby zarodników grzybów pleśniowych, osiadłych na filtrze; wytrząsanie na wytrząsarce laboratoryjnej przez 30 minut przy szybkości 150 c.p.m. i amplitudzie 7 5A - wykładanie filtra membranowego na płytkę ze stałym podłożem Sabourauda 5B - pobieranie jałową pipetą 1 ml uzyskanej zawiesiny i umieszczenie jej na płytce ze stałym podłożem Sabourauda, rozprowadzając równomiernie na powierzchni podłoża jałową, szklaną głaszczką. Próby inkubuje się w temperaturze 37ºC przez godziny. 6 zliczanie i izolacja kolonii różniących się makroskopowo (barwa, struktura powierzchni, połysk) 7 wykonanie preparatu barwionego błękitem metylenowym, celem stwierdzenia komórek mikrogrzybów 8 założenie makrohodowli na płytce z agarem Sabourauda, ponowna inkubacja 48-72h w temperaturze 37ºC 14

15 8A pasaż na skosy ze stałym podłożem Sabourauda z dodatkiem chloramfenikolu (będą to hodowle wyjściowe do kolejnych analiz laboratoryjnych). Ponowna inkubacja w temp. 37ºC przez godziny. Grzyby pleśniowe obecne na podłożu Sabourauda lub na filtrach membranowych, przesiewa się na podłoża Czapek Doxa lub / i PDA 9 - po otrzymaniu czystych, bezbakteryjnych szczepów, należy wykonać analizy biochemiczne, sprawdzające zdolność grzybów do fermentacji (zymogram) i asymilacji (auksanogram) podstawowych węglowodanów. Obydwa testy biochemiczne można przygotować w laboratorium samodzielnie. Należy również wykonać test aktywności enzymatycznej API ZYM (firmy bio-mérieux) aby ocenić potencjalne zdolności patogeniczne izolatów. Pomocne są również różne metody barwienia mikrogrzybów pozwalające na określenie ich żywotności (barwienie z użyciem błękitu metylenowego) i ich kondycji troficznej (barwienie z użyciem płynu Lugola) założenie mikrohodowli na szkiełkach podstawowych pokrytych agarem Nickersona (wg Rzucidły) inkubowanych w wilgotnych komorach 8B, 9A, 10A, 11A czas inkubacji jest zależny od wykonywanych czynności. Testy biochemiczne (zymogram i auksanogram) odczytuje się po 24h inkubacji a API ZYM zgodnie z zaleceniem producenta po 4h. Mikrohodowlę na agarze Nickersona inkubuje się od 24h do 144h, przeglądając hodowle po 48 i 72h. Pozwala to na śledzenie pojawiania się cech mikroskopowych, charakterystycznych dla gatunku. W przypadku stosowania testów do szybkiej diagnostyki mykologicznej (CHROMagar Candida GRASO, API C AUX firmy bio-mérieux) postępuje się zgodnie z zaleceniami producenta wówczas czas inkubacji wynosi najczęściej 24h. 11 stosowanie szybkich testów diagnostycznych dotyczy głównie izolatów jednogatunkowych. Wieloletnie doświadczenie pokazuje, że z różnych materiałów biologicznych oraz z wód uzyskujemy bardzo często izolaty wielogatunkowe. Komplikuje to uzyskanie jednoznacznego wyniku i prowadzi do pomyłek. W takim przypadku najlepsze jest zastosowanie mikrohodowli na agarze Nickersona, w której można obserwować jednoczesny wzrost dwóch lub więcej gatunków, pochodzących z jednego izolatu a różniących się mikroskopowo 12 identyfikacja do gatunku odbywa się na podstawie zestawienia wszystkich cech uzyskanych na poszczególnych etapach zalecanego toku diagnostycznego, poczynając od makro- i mikrohodowli, przez testy biochemiczne przygotowywane w laboratorium do gotowych testów diagnostycznych. Do identyfikacji drożdży i grzybów drożdżopodobnych niezbędne są specjalistyczne klucze. Klucze pomocne przy oznaczaniu mikrogrzybów: de Hoog G. S., Guarro J., Gene J., Figuerras M. J., 2000, Atlas of clinical fungi. Centraalbureau voor Schimmelcultures/ Universitat Rovira and Virgili, Reus, Spain. Howard D. H Pathogenic fungi in humans & animals. Marcel Dekker. Inc. New York. Kreger-van Rij N. J. W The yeasts. A taxonomic study. Elsevier, Amsterdam. Kurtzmann C. P, Fell J. W The yeasts. A Taxonomic Study. 4 th ed. Elsevier. Amsterdam. Kurtzman C. P., Fell J. W., Boekhout T., The Yeasts. A Taxonomic study, 5 th Ed. Elsevier. Lodder J, Kreger-van Rij NJW The yeasts. A Taxonomic study. NorthHolland Publishing Company. Amsterdam. 15

16 1A 1B 1C lód, śnieg woda jeziorna, rzeczna, wodociągowa para wodna topnienie 2 kondensacja woda 3 filtr membranowy 4 filtracja, ciśnienie 0,2 bar 3A filtr + 0,9 % Na Cl wytrząsanie, 30 min. speed 150 c.p.m., amplituda 7 4A 5A wyłożenie filtra posiew powierzchniowy 5B podłoże stałe Sabourauda, płytka Petriego + filtr membranowy Inkubacja, 37 o C, h podłoże stałe Sabourauda, płytka Petriego + 1 ml zawiesiny 7 preparat barwiony 6 izolacja 8 makrohodowla 8A skos z agarem Sabourauda Inkubacja, 37 o C, h 8B, 9A, 10A, 11A testy biochemiczne mikrohodowla testy diagnostyczne 12 identyfikacja do gatunku Ryc. 1. Szereg diagnostyczny proponowany do stosowania w mykologicznych badaniach wody w różnych stanach skupienia Biedunkiewicz A., Dynowska M Grzyby hydrosfery - Wybrane gatunki potencjalnie chorobotwórcze w standardowych metodach oceny czystości wód powierzchniowych. Polskie Towarzystwo Mykologiczne, Warszawa. 16

17 Piśmiennictwo: American Society for Testing and Materials, ASTM D (2005). Standard test method for enumeration of Candida albicans in water. Chicago. Biedunkiewicz A Selected microfungi postulated as bioindicators in the assessment of waters purity in Poland: [w:] Innovation processes in ICSTI community. Production of clean water: challenges and innovative solutions. Fourth ed. 2011, pp Biedunkiewicz A., Dynowska M Grzyby hydrosfery - Wybrane gatunki potencjalnie chorobotwórcze w standardowych metodach oceny czystości wód powierzchniowych. Polskie Towarzystwo Mykologiczne, Warszawa. Biedunkiewicz A., Silicki A., Mazurkiewicz-Zapałowicz K Yeast-like fungi in selected bath of Szczecin. Limnological Review, 3: Biedunkiewicz A., Ozimek T Qualitative and quantitative changes of potentially pathogenic fungi in hydrophyte wastewater treatment plant (case study in Nowa Słupia, Poland). Polish Journal of Environmental Studies 18 (2): Bogusławska-Wąs E., Czekajło-Kołodziej U., Mędrala D., Dąbrowski W Intraspecies or differentiation of Saccharomyces cerevisiae strains isolated from fish and Odra waters based on randomly amplified polymorphic DNA-PCR (RAPD-PCR) technique. Polish Journal of Environmental Studies 16 (1): Bogusławska-Wąs E., Dąbrowski W Species defferentiation of yeasts and yeast-like organisms in the water and bottom sediments of the Szczecin Lagoon. Baltic Coastal Zone 3: Czeczuga B Studies of aquatic fungi XXIII. The mycoflora of Lake Wigry and seven adjacent lakes. Arch. Hydrobiol. 120, 4: Czeczuga B Studies of Aquatic Fungi. XXIV. Aquatic Fungi in the Water Melting Snow. Acta Mycologica XXVII (2): Czeczuga B Aquatic fungi of twelve Augustów Lakes with reference to the chemistry of the environment. Acta Mycologica 29 (2): Czeczuga B Mycoflora of the Narew River and its tributaries the stretch between Tykocin and Ostrołęka. Acta Mycol. 30 (2): Czeczuga B Mycoflora of the Supraśl river and its tributaries. Acta Mycologica 31 (1): Czeczuga B., Brzozowska K., Woronowicz L. 1990a. Studies of aquatic fungi. 11. Mycoflora of the upper course of the river Szeszupa. Roczniki Akademii Medycznej w Białymstoku. : 33-34, s Czeczuga B., Brzozowska K., Woronowicz L. 1990b. Studies of aquatic fungi. 13. Mycoflora of the river Czarna Hańcza and its tributary, the river Marycha. Internationale Revue der Gesamten Hydrobiologie. 75, 2: Czeczuga B., Woronowicz L., Brzozowska K. 1990c. Studies of aquatic fungi. 12. Aquatic fungi of the lowland river Biebrza. Acta Mycologica 26, 1: Cooke B The eunumeration of yeast populations in a sewage treatment plant. Mycologia, 57, 696. Dąbrowski W., Bogusławska Wąs E., Daczkowska Kozon E Analysis of the Szczecin Lagoon waters fungi. Acta Mycologica 33 (1): Dynowska M Współczesne poglądy na taksonomię, pochodzenie i naturę grzybów [w:] Baran E. (red.) Mikologia co nowego? Wyd. Cornetis, Wrocław: Dynowska M. 1993a. Przyczynek do znajomości grzybów drożdżoidalnych jezior Olsztyna. Acta Mycologica, 28 (1): Dynowska M. 1993b. Znaczenie grzybów drożdżoidalnych w ocenie czystości wód [w:] Mikrobiologiczne wskaźniki czystości wód, Analizy środowiskowe, PIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska Warszawa: Dynowska M. 1993c. The rate of growth of Candida albicans (Robin, 1853) and Candida stellatoidea (Martin et Jones, 1938) isolated from the human respiratory system. Wiadomości Parazytologiczne 39 (4): Dynowska M. 1995, Drożdże i grzyby drożdżopodobne jako czynniki patogenne i bioindykatory ekosystemów wodnych, Studia i Materiały WSP 77, Olsztyn. Dynowska M Yeast-like fungi possessing bio-indicator properties isolated from the Łyna river. Acta Mycologica 32 (2): Dynowska M., Biedunkiewicz A Mikrogrzyby o potencjalnych właściwościach bioindykacyjnych. [w:] Ciecierska H., Dynowska M. (red.) Biologiczne metody oceny stanu środowiska. T. II. Ekosystemy wodne. Podręcznik metodyczny. Wyd. Mantis Olsztyn: Hedrick W. M., Soygenc M. 1976, Yeast and molds in water and sediments of Lake Ontario, Proceedings Tenth Conference on Great Lakes, Research, Januszko T., Małyszko E., Lewonowska E Use of simplified hydrobiological tests for evaluation of purity of water of the rivers Biała, Supraśl and Narew. Rocz Akad Med im. Juliana Marchlewskiego Białystok 25:

18 Januszko T., Małyszko E., Witkowska M Complex purity evaluation of waters of Supraśl river. Rocz. AM Białystok, 21: Jerzy M Influence of alternating photoperiod on the flowering small-flowered chrysanthemum cultivars grown under protection. - Acta Scientiarum Polonorum 2 (1): Kiziewicz B., Czeczuga B Aspects of ecological occurrence Trichosporon cutaneum (de Beurman Gougerot et Vaucher, 1909 Ota, 1915) in waters north-east Poland. Wiadomości Parazytologiczne 47 (4): Korniłłowicz T Occurrence and distribution of saprophytic fungi in littoral of lake Piaseczno and lake Głębokie (Łeczyńsko-Włodawski Lake District) differing in trophy. Studia Ośr. Dok. Fizjograf. 19: Korniłłowicz T Występowanie termofilnych grzybów keratynofilnych w osadach dennych jezior o różnej trofii. Acta Mycologica, XXVIII (2): Korniłłowicz T The dynamice the quantitative changes of mycoflora in two lakes differing in trophicity (Poland).I. Acta Mycologica 29 (1): Korniłłowicz T The dynamics of quantitative changes of mycoflora in two lakes differing in trophicity (Poland).II Acta Mycologica 29 (2): Korniłłowicz T Changes in species composition and physiological activity of fungi associations in two lakes, differing in trophicity. Acta Mycologica 30 (2): Kurnatowski P., Rózga A., Rózga B., Babski P., Wójcik A Poszukiwanie grzybów potencjalnie chorobotwórczych dla człowieka w wodach Jeziora Charzykowskiego w Zaborskim Parku Krajobrazowym. Wiadomości Parazytologiczne 53 (2): Kurnatowski P., Rózga A., Rózga B., Babski P., Wójcik A. 2007a. Tolerowanie wysokich stężeń chlorku sodowego i związków biogennych przez szczepy grzybów potencjalnie chorobotwórczych wyizolowanych z wód Zbiornika Sulejowskiego i Jeziora Charzykowskiego. Mikologia Lekarska 14 (2): Kurnatowski P., Rózga A., Rózga B., Babski P., Wójcik A. 2007b. Poszukiwanie grzybów potencjalnie chorobotwórczych dla człowieka w wodach Jeziora Charzykowskiego w Zaborskim Parku Krajobrazowym. Wiadomości Parazytologiczne 53 (2): Laundon J. R Value of fungi as indicators of pollution. International Journal of Environmental Studies, 3: Małyszko E., Lewonowska E., Januszko T Yeast-like fungi and moulds occurring in the environment of man as a criterion in the evaluation of well waters. Roczniki AM Białystok 23: Meyers S. P., Ahearn D. G., Cook W. L Mycological studies of lake Champlain. Mycologia, 62: Niewolak S (1977). The occurrence of yeasts in some of the Masurian Lakes. Acta Mycologica, XII (2): Rozporządzenie Ministra Zdrowia, z dnia 8 kwietnia 2011 roku w sprawie prowadzenia nadzoru nad jakością wody w kąpielisku i miejscu wykorzystywanym do kąpieli (Dz.U nr 86 poz. 478). Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002 roku w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz. U. nr 183, poz. 1530). Rózga A Występowanie potencjalnie chorobotwórczych grzybów w wodzie jeziora Ostrowitego i jezior Strugi Siedmiu Jezior Park Narodowy Bory Tucholskie. Diagnozowanie stanu środowiska, Metody badawcze prognozy: Rózga A., Rózga B., Babski P Grzyby drożdżopodobne w wybranych jeziorach Tucholskiego Parku Narodowego. [w:] Monitoring grzybów. Poznań Łódź. Lisiewska M., Ławrynowicz M. (red.): Rózga A., Rózga B., Babski P Grzyby drożdżopodobne w jeziorach i ciekach zlewni Suskiej i Raciąskiej Strugi Tucholski Park Krajobrazowy. [w:] Banaszak J., Tobolski K. (red.) Park Narodowy Bory Tucholskie na tle projektowanego rezerwatu biosfery. Wyd. Charzykowy: Rózga A., Rózga B., Babski P. 2003a. Pathogenic fungi in the waters of selected lakes in the Bory Tucholskie National Park. Acta Mycologica 38 (1/2): Rózga A., Rózga B., Babski P. 2003b. Grzyby z rodzaju Candida, Cryptoccocus i Rhodotorula w jeziorach Strugi Siedmiu Jezior i wybranych jeziorach lobeliowych Parku Narodowego Bory Tucholskie. [w:] Gwoździński K. (red.) Bory Tucholskie II. Zasoby i ich ochrona, Wyd. UŁ: Ulfig K Badania wstępne nad występowaniem dermatofitów i innych grzybów keratynofilnych w osadach dennych rzek i zbiorników. Acta Mycologica XIX (2): Ulfig K. 1987(1990). Grzyby keratynofilne w osadach dennych wód powierzchniowych. Acta Mycologica 23(2): Wójcik A., Rózga A., Kurnatowski P Some biochemical properties of fungi from genera Rhodotorula and Trichosporon isolated from Sulejów reservoir bath water. Wiadomości Parazytologiczne 50 (2):

19 Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych (wykaz omawianych publikacji podano w załączniku 4.1) Początki moich zainteresowań przyrodniczych sięgają ostatnich lat szkoły podstawowej. Kolejny etap edukacyjny - Liceum Ogólnokształcące im. K. Jagiellończyka w Lidzbarku Warmińskim, klasa o profilu biologiczno-chemicznym, doprowadził mnie do matury pisemnej z biologii, na której odruchowo wybrałam temat późniejszych moich zainteresowań zawodowych grzyby ( Stanowisko systematyczne i biologia grzybów ). Szkołę średnią ukończyłam z wyróżnieniem w 1990 roku i rozpoczęłam jednolite studia magisterskie na kierunku Biologia, Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie, które ukończyłam składając egzamin magisterski w dniu 14 czerwca 1995 roku. Pracę zawodową rozpoczęłam początkowo, jako asystent w Katedrze Anatomii Kręgowców, a następnie asystent w Zakładzie Botaniki (WSP), późniejszym Zakładzie Mikologii (obecnie Katedra Mykologii) Wydziału Biologii i Biotechnologii Uniwersytetu Warmińsko - Mazurskiego w Olsztynie. Człowiek i jego zdrowie były zawsze tematem moich zainteresowań. Badania do rozprawy doktorskiej pt.: Dynamika mikoflory układu oddechowego człowieka wykonywałam we współpracy z Samodzielnym Publicznym Zespołem Gruźlicy i Chorób Płuc w Olsztynie pod kierunkiem prof. dr hab. Marii Dynowskiej. Mikrogrzyby izolowane od osób z obniżoną odpornością, wielokrotnie hospitalizowanych z powodu nawracających schorzeń układu oddechowego wzbudziły moją największą ciekawość naukową. Analizując wyniki klinicznych badań mykologicznych od 1989 roku, w połączeniu z kilkuletnimi badaniami własnymi, w ontocenozie układu oddechowego pacjentów wymienionego wyżej szpitala stwierdziłam 29 gatunków grzybów z 8 rodzajów: Candida, Geotrichum, Saccharomyces, Saccharomycopsis, Schizosaccharomyces, Torulopsis, Trichosporon i Aspergillus. Zdecydowanym dominantem był rodzaj Candida i jego przedstawiciel - Candida albicans. Na uwagę zasługują dwa nowe gatunki dla układu oddechowego - Saccharomycopsis capsularis i Trichosporon beigelii, które aktualnie notowane są coraz częściej szczególnie ten drugi. Poszczególne gatunki występowały pojedynczo, po dwa lub po trzy u jednego pacjenta - częściej wiosną i jesienią, rzadziej zimą i latem. Najwięcej grzybów uzyskałam z plwociny (29 gat.) i materiału bronchoskopowego (23 gat.), mniej z wymazów z gardła (15 gat.). Różnorodność grzybów, ich liczba i ciągłe fluktuacje w prewalencji dowodzą, że ontocenoza układu oddechowego stwarza optymalne warunki dla wzrostu i rozwoju większości grzybów drożdżopodobnych, obecnych w otoczeniu człowieka. Poznanie dynamiki mykobioty, obserwowanej długoterminowo, zaowocowało publiczną obroną w dniu 12 października 2001 roku i opublikowaniem wyników niniejszej dysertacji (B.II.1). Różne aspekty mykologii medycznej a szczególnie etiologia i epidemiologia grzybic, pozostają w dalszym ciągu w kręgu moich zainteresowań naukowych. Badania prowadzone bezpośrednio po doktoracie dotyczyły obecności mikrogrzybów w początkowych odcinkach układu oddechowego osób deklarujących dobry stan zdrowia. Byli to studenci kierunków przyrodniczych: biologii (B.II.8) i medycyny weterynaryjnej (B.I.5). W pierwszym 19