Badanie trudnych śladów linii papilarnych w ujęciu statystycznym

Transkrypt

1 Bożena Andrzejewska, Krzysztof Tomaszycki Badanie trudnych śladów linii papilarnych w ujęciu statystycznym Celem analizy przeprowadzonych badañ jest okreœlenie obszaru niepewnoœci podejmowanych decyzji w grupie trudnych, co do których wydawana jest kategoryczna opinia daktyloskopijna. Obecnie praktycznie w ka dej dziedzinie ycia w wykonywaniu najprostszych czynnoœci cz³owieka zastêpuj¹ maszyny i komputery. Automatyzacja i informatyzacja w szybkim tempie wkraczaj¹ tak e do daktyloskopii ich efektem s¹ cyfrowe zapisy kart,, automatyczne kodowanie, komputerowe przeszukiwanie baz danych, sprawdzanie to samoœci z u yciem MorphoTouch itp. Jednak to zawsze cz³owiek decyduje o ostatecznym wyniku kodowania, przeszukania czy identyfikacji. Trudne œlady linii papilarnych to odrêbny i bardzo z³o ony problem identyfikacji daktyloskopijnej. Istniej¹ kategorie daktyloskopijnych niemieszcz¹cych siê w matematycznej, iloœciowej regule 12 cech, tj: œlady o ró nym charakterze dynamiki ich pozostawienia czy œlady kompleksowe. Dopiero dysponuj¹c odpowiednim materia³em porównawczym, mo na stwierdziæ, czy mamy do czynienia z minucj¹, np. zniekszta³con¹ w sposób dynamiczny w chwili jej odwzorowania, czy te z jakimœ elementem odwzorowanego pod³o a. Przy dokonywaniu takiej analizy adne szkie³ko mêdrca nie zast¹pi czucia i wiary wieloletniego doœwiadczenia eksperta, nabytego podczas badañ linii papilarnych. Poddane analizie w pracy trudne œlady linii papilarnych, problemy z ich kwalifikacj¹ i identyfikacj¹ dowodz¹, e jest to jeden z powa niejszych problemów identyfikacji daktyloskopijnej. Wyniki badañ przedstawione w pracy s¹ skromnym wk³adem do trwaj¹cej od lat w œrodowisku ekspertów daktyloskopii dyskusji na temat opinii prawdopodobnej. Wspó³czesna daktyloskopia to podstawowy, z³o ony i zarazem najstarszy z dzia³ów techniki kryminalistycznej zajmuj¹cy siê naukowymi metodami ustalania to samoœci (identyfikacji) cz³owieka. Ekspertyza daktyloskopijna objê³a swoim zasiêgiem tak e inne czêœci cia³a, nie tylko odciski linii papilarnych palców. Podstaw¹ identyfikacji daktyloskopijnej s¹ w³aœciwoœci linii papilarnych, które charakteryzuje: niezmiennoœæ, niezniszczalnoœæ, indywidualnoœæ 1. Identyfikacja daktyloskopijna jest zaliczana do bezpoœredniej indywidualnej identyfikacji kryminalistycznej. Celem procesu identyfikacji daktyloskopijnej jest ustalenie, w drodze badañ porównawczych, czy porównywane odwzorowania uk³adu (-ów) linii papilarnych lub elementów poletkowej budowy powierzchni skóry mog³y powstaæ w wyniku oddzia³ywania na pod³o e tego samego fragmentu powierzchni opuszki palca, d³oni lub innej czêœci cia³a 2. Zgodnie z Metodyk¹ prowadzenia badañ daktyloskopijnych 3 za odwzorowanie nadaj¹ce siê do dalszych badañ na etapie kwalifikacji (jeszcze bez oceny materia³u porównawczego) uznajemy to odwzorowanie, na którym mo na wyznaczyæ co najmniej 7 klasycznych cech szczególnych uk³adu linii papilarnych (minucji) lub cech poletkowych budowy skóry, których zró nicowanie pozwala, zdaniem prowadz¹cego badania, na dokonanie identyfikacji. C. Grzeszyk wyró ni³ trzy metody oceny daktyloskopijnych: iloœciow¹, w której œciœle okreœlona liczba cech decyduje o mo liwoœci identyfikacji, jakoœciow¹, uwzglêdniaj¹c¹ wy³¹cznie jakoœæ, czyli budowê cech charakterystycznych, odrzucaj¹c¹ niezbêdne minimum minucji, jakoœciowo-iloœciow¹, w której uwzglêdnia siê zarówno jakoœæ cech, jak i ich liczbê 4. Do uznania dwóch linii papilarnych za to same wystarczy od kilku do kilkunastu cech wspólnych (ta sama minucja wystêpuj¹ca w tym samym miejscu). Przyjmuje siê, e 12 cech wspólnych wystarcza do kategorycznego stwierdzenia to samoœci 5. Jednoczeœnie brak jest miêdzynarodowych ustaleñ co do liczby takich samych cech w materiale dowodowym i porównawczym, koniecznej do wydania opinii kategorycznej. W Polsce przyjmuje siê, e wystarczaj¹ce jest wyznaczenie 12 zgodnych minucji. Regu³a 12 cech jest wynikiem sporu z antropometryczn¹ identyfikacj¹ cz³owieka metod¹ Bertillona, która okreœla 11 wymiarów cia³a 6. Doœwiadczeni eksperci ju od lat sygnalizuj¹, e decyzjê o ostatecznym zakwalifikowaniu œladu do badañ mo na podj¹æ dopiero po zapoznaniu siê z materia³em porównawczym. Cechy w¹tpliwe nale y analizowaæ PROBLEMY KRYMINALISTYKI 262 (paÿdziernik grudzieñ)

2 po stwierdzeniu zgodnoœci cech pewnych w zestawieniu z odpowiednim materia³em porównawczym. Nie mo na jednak ju na tym etapie zapominaæ, e nie tylko matematyczne podejœcie do kwalifikacji œladu decyduje o jego przydatnoœci do dalszych badañ. Nie mniej wa ne s¹ zarówno okreœlenie czytelnoœci œladu, sposobu odwzorowania (œlad kompleksowy), jak i mo - liwoœæ wskazania kolejnych cech (krawêdzioskopii, poroskopii) w trakcie badañ porównawczych, tak by mo - na by³o udokumentowaæ, odwo³uj¹c siê do materia³u porównawczego, 12 wspólnych cech. Odrêbnym zagadnieniem jest kwalifikowanie tzw. trudnych linii papilarnych. Problematyka ta doœæ szczegó³owo zosta³a omówiona w artykule Piotra Wiœniewskiego i Jerzego Rzepki pt. Badanie trudnych linii papilarnych 7. Autorzy podzielili proces badania tych na piêæ etapów: 1. Podjêcie decyzji o w³¹czeniu do badañ œladu (pozornie nienadaj¹cego siê do badañ porównawczych). 2. Analiza materia³u dowodowego pod k¹tem mechanizmu pozostawienia œladu. 3. Wyodrêbnienie na badanym obrazie najbardziej charakterystycznych i rzadko wystêpuj¹cych minucji. 4. Badanie porównawcze z wykorzystaniem metod krawêdzioskopii. 5. Udokumentowanie wyników badañ w tablicy pogl¹dowej 8. W przeprowadzonych badaniach analizie poddano wyniki 90 ekspertyz, w których by³o 1079 linii papilarnych. Dla potrzeb badañ przyjêto podzia³ linii papilarnych na szeœæ grup 9 zawieraj¹cych nastêpuj¹ce wartoœci cech szczególnych: grupa 0 brak cech szczególnych, wystêpuje tylko kilka linii papilarnych, grupa 1 œlady o nik³ej czytelnoœci, zniekszta³cone, zawieraj¹ce od 1 do 4 cech szczególnych budowy linii papilarnych, grupa 2 œlady o nik³ej czytelnoœci zawieraj¹ce od 5 do 6 cech szczególnych budowy linii papilarnych, grupa 3 œlady zawieraj¹ce od 7 do 11 cech szczególnych budowy linii papilarnych, grupa 4 œlady zawieraj¹ce 12 cech, dobra czytelnoœæ, grupa 5 œlady zawieraj¹ce powy ej 12 cech, wzorcowe odwzorowanie lub odwzorowania d³oni. W trakcie wykonywania badañ szczegó³owej analizie poddano wszystkie odwzorowania linii papilarnych znajduj¹ce siê na foliach, nie wy³¹czaj¹c tych, które zawiera³y po kilka linii papilarnych (grupa 0). Do ka dej z wykonywanych ekspertyz opracowano tabele robocze, które wype³niano na bie ¹co, wpisuj¹c wyniki badañ. Nastêpnie opracowano jedn¹ tabelê zbiorcz¹, któr¹ pos³ugiwano siê w trakcie analizy wyników badañ. Zgodnie z Metodyk¹ prowadzenia badañ daktyloskopijnych 10 do badañ identyfikacyjnych kwalifikuje siê œlady, na których mo na wyznaczyæ co najmniej 7 klasycznych cech szczególnych uk³adu linii papilarnych (minucji) lub poletkowej budowy skóry, których odrêbnoœæ budowy pozwala na dokonanie identyfikacji. Istniej¹ pewne kategorie daktyloskopijnych niemieszcz¹cych siê w regule minimum 7 cech. S¹ to œlady o ró nym charakterze dynamiki ich pozostawienia czy œlady kompleksowe. W przeprowadzonych badaniach wskazano na 90 przyk³adowych ekspertyzach, kolejno wp³ywaj¹cych do badañ, jaki procent ogó³u linii papilarnych stanowi¹ trudne œlady linii papilarnych i ile z nich pozytywnie zidentyfikowano. Œlady linii papilarnych by³y zabezpieczone na 231 foliach ( elowych: czarnych i przezroczystych oraz pozytywowych), 24 fotogramach i dwóch zabezpieczonych wraz z pod³o em na materiale dowodowym. Poddane analizie ekspertyzy by³y zarz¹dzane przez jednostki Policji województwa wielkopolskiego. Iloœciowy udzia³ jednostek zlecaj¹cych badania przedstawiono na wykresie (ryc. 1). Podstaw¹ kwalifikowania materia³u do badañ by³y Wytyczne Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego KGP Metodyka prowadzenia badañ daktyloskopijnych 11 oraz Procedura badawcza Identyfikacja daktyloskopijna z 21 lutego 2005 roku LK KWP w Poznaniu. Podczas analizy daktyloskopijnych wykorzystywano lupê aplanatyczn¹ o powiêkszeniu 5x i mikroskop PZO MST 131 o powiêkszeniu 6,3x. Na etapie wstêpnej kwalifikacji z ogólnej liczby 1079 do grupy 0 (brak cech) zakwalifikowano 79, do grupy 1 (1 4 cechy) 338, do grupy 2 (5 6 cech) 136, do grupy 3 (7 11 cech) 134 œlady, do grupy 4 (12 cech) 57, do grupy 5 (> 12 cech) 335 (ryc. 2). Œlady weryfikowano z materia³em porównawczym w 87 ekspertyzach, a tylko w trzech ekspertyzach oceniano je bez materia³u porównawczego, co stanowi³o zaledwie 3% ogó³u przebadanych ekspertyz. Do badañ identyfikacyjnych nie nadawa³y siê œlady z grupy 0, grupy 1 i grupy 2, co stanowi³o odpowiednio w grupie % ogólnej liczby, w grupie % ogólnej liczby. Badaniom poddano œlady z grup od 3 do 5. W dalszych badaniach przeanalizowano œlady z grupy 3, tj. zawieraj¹cej od 7 do 11 cech szczególnych budowy linii papilarnych. Stanowi³y one 12% ogó- 24 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 262 (paÿdziernik grudzieñ) 2008

3 ³u przebadanych. Na 134 œlady z tej grupy 53 zosta³y zidentyfikowane w pierwszym etapie, tj. tak jak je zakwalifikowano podczas oceny wstêpnej, czyli bez materia³u porównawczego. W 34 przypadkach po weryfikacji z materia³em porównawczym œlady zmieni³y swoj¹ wartoœæ identyfikacyjn¹. Z liczby minucji na badanym œladzie mieszcz¹cej siê w przedziale 7 11 cech zmieniono ich wartoœæ na liczbê 12 cech, czyli na œlady bezwarunkowo kwalifikowane do dalszych badañ. By³y to przejœcia z grupy 3 do grupy 4. Nie zaobserwowano przejœæ z grupy 3 do 5. Na ogóln¹ liczbê 134 z tej grupy a 81 (60,4%) nie nadawa³o siê do badañ identyfikacyjnych (tab. 1). W badanej grupie œlady stanowi- ³y 12,4% ogólnej liczby poddanych analizie. Po ich weryfikacji z materia³em porównawczym zidentyfikowano 53 œlady tej grupy, co stanowi³o 4,9% ogólnej liczby. W poddanej szczegó- ³owej analizie grupie 3 (7 11 cech) liczba, które zmieni³y swoj¹ wartoœæ identyfikacyjn¹, wynios³a 34, co stanowi³o 3,2% ogólnej liczby poddanych analizie (1079) (ryc. 3). W stosunku do 454 z ogólnej liczby 1079 podjêto kategoryczne decyzje o identy- Ryc. 1. Iloœciowy udzia³ jednostek zlecaj¹cych badania Fig. 1. Quantitative percentage of units requesting forensic examinations Ryc. 2. Procentowa wielkoœæ poszczególnych grup w badaniach Fig. 2. Percentage value of specific groups of latents in examination Trudne ślady linii papilarnych po porównaniu z materiałem porównawczym, grupa 3 (7 11 cech) Difficult latent fingermarks after comparison with reference material, group 3 (7 11 minutiae) Zidentyfikowane Grupa 3 (7 11 cech) Zidentyfikowane zmieniaj¹ce swoj¹ wartoœæ identyfikacyjn¹ z grupy 3 do grupy 4 Zidentyfikowane niezmieniaj¹ce swojej wartoœci identyfikacyjnej kompleksowe NDS Tabela 1 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 262 (paÿdziernik grudzieñ)

4 fikacji lub o tym, e œlad nie pochodzi³ od materia³u porównawczego. W grupie trudnych linii papilarnych wszystkie œlady, co do których podjêto tak¹ decyzjê, zosta³y zidentyfikowane (tab. 2). Innym rozpatrywanym problemem by³y œlady linii papilarnych zabezpieczone kompleksowo w grupie 2 (5 6 cech) i w grupie 3 (7 11 cech). Zgodnie z zasadami obowi¹zuj¹cej metodyki œlady zawieraj¹ce 5 6 cech szczególnych nie nadaj¹ siê nawet do warunkowej kwalifikacji do badañ. Jednak w trakcie weryfikacji z materia³em porównawczym dziewiêæ zidentyfikowano pozytywnie. By³y to œlady, które zosta³y zabezpieczone w sposób kompleksowy. W liczbie z grupy 2, tj. zawieraj¹cych 5 6 cech szczególnych budowy linii papilarnych, na 136 a 127 odrzucono jako te, które nie nadawa³y siê do badañ, co stanowi³o 93,4% z tej grupy, przy czym osiem zmieni³o wartoœæ identyfikacyjn¹ i przesz³o z grupy 2 do grupy 3 (tab. 3) (ryc. 4). Nie zaobserwowano przejœæ (zmian wartoœci identyfikacyjnej) do grup wy szych, tj. do grupy 4 lub 5. W grupie 2 osiem zmieni³o wartoœæ identyfikacyjn¹ i przesz³o do grupy 3. Stanowi³o to 0,74% ogólnej liczby w badaniach i 5,9% w tej grupie. W trakcie weryfikacji z materia³em porównawczym niektóre œlady w grupie 2 i grupie 3 kwalifikowano i identyfikowano w³aœnie w taki sposób. W grupie 2 ( nienadaj¹cych siê do badañ zgodnie z metodyk¹) wszystkie zidentyfikowane œlady by³y œladami kompleksowymi (tab. 4) (ryc. 4). Podjêcie decyzji o zakwalifikowaniu do badañ tzw. trudnych linii papilarnych jest jedn¹ z najtrudniejszych decyzji w procesie identyfikacji. Zgodnie z metodyk¹ œlady maj¹ce mniej ni siedem cech szczególnych budowy linii papilarnych nie s¹ kwalifikowane do badañ. W praktyce jednak zdarza siê, e œlady te zostaj¹ zidentyfikowane pozytywnie z materia³em porównawczym. S¹ to najczêœciej œlady zabezpieczone w sposób kompleksowy. Œlady z grupy trudnych, które po weryfikacji z materia³em porównawczym zmieniaj¹ wartoœæ identyfikacyjn¹, stanowi¹ bardzo niewielk¹ liczbê pozytywnych identyfikacji. Na poddanych analizie 90 wykonanych ekspertyz i 1079 pozytywna identyfikacja tzw. Ryc. 3. zmieniaj¹cych swoj¹ wartoœæ identyfikacyjn¹ z grupy 3 na grupê 4 w odniesieniu do wszystkich Fig. 3. Number of latent fingermarks changing their identification value from group 3 into group 4 in relation to all fingermarks zidentyfikowanych śladów w stosunku do ogólnej liczby śladów, co do których podjęto kategoryczne decyzje Number of identified fingermarks in relation to overall number of fingermarks resulting in categorical decisions Tabela 2, co do których podjêto kategoryczn¹ decyzjê w grupie 3 Œlady zidentyfikowane w grupie 3, co do których podjêto kategoryczn¹ decyzjê w badaniach PROBLEMY KRYMINALISTYKI 262 (paÿdziernik grudzieñ) 2008

5 Ślady linii papilarnych w grupie 2 (5 6 cech) Latent fingermarks in group 2 (5 6 minutiae) Tabela 3 Grupa 2 (5 6 cech) Zidentyfikowane Zidentyfikowane zmieniaj¹ce swoj¹ wartoœæ identyfikacyjn¹ Zidentyfikowane bez zmiany wartoœci identyfikacyjnej NDS Ryc. 4. Œlady linii papilarnych zidentyfikowane w grupie 2 i jakoœciowe przejœcie z grupy 2 do grupy 3 po weryfikacji z materia³em porównawczym Fig. 4. Latent fingermarks identified in group 2 and qualitative transfer from group 2 to group 3 after verification with comparative material Ślady kompleksowe w grupie 2 i grupie 3 Complex fingermarks in group 2 and group 3 Tabela 4 Grupa zidentyfikowanych kompleksowych zmieniaj¹cych swoj¹ wartoœæ identyfikacyjn¹ przejœæ kompleksowych przejœæ kompleksowych [%] Ryc. 5. Procentowe przedstawienie wartoœci kompleksowych zmieniaj¹cych swoj¹ wartoœæ identyfikacyjn¹ w grupie 2 i grupie 3 Fig. 5. Percentage representation of complex fingermarks changing their identification value in group 2 and group 3 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 262 (paÿdziernik grudzieñ)

6 trudnych linii papilarnych zosta³a dokonana zaledwie w 3,2% wszystkich. Przeprowadzone badania pozwoli³y na wysuniêcie nastêpuj¹cych wniosków: 1. tzw. trudnych linii papilarnych w przebadanych ekspertyzach wynosi³a 134, co stanowi³o 12,4% ogólnej liczby poddanych analizie (1079). 2. W ogólnej liczbie poddanych analizie 4,9% warunkowo kwalifikowanych do badañ linii papilarnych zosta³o pozytywnie zidentyfikowanych z materia³em porównawczym. 3. Zidentyfikowano 11,7% tzw. trudnych linii papilarnych w stosunku do liczby, co do których podjêto kategoryczne decyzje identyfikacyjne. 4. Podczas badañ identyfikacyjnych linii papilarnych zabezpieczonych w sposób kompleksowy w grupie 2 zidentyfikowano 9, co stanowi³o 0,8%, zaœ w grupie 3 zidentyfikowano 26, co stanowi³o 2,4% poddanych analizie. 5. Wielkoœæ obszaru niepewnoœci podejmowanych decyzji w grupie tzw. trudnych linii papilarnych, co do których wydawana jest opinia kategoryczna, wynosi 3,2%. ryc.: autorka tab.: oprac. autorzy PRZYPISY 1 C. Grzeszyk, Daktyloskopia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Wytyczne Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego KGP dotycz¹ce procedury identyfikacji daktyloskopijnej z 31 grudnia 2003 roku. 3 Wytyczne Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego KGP Metodyka prowadzenia badañ daktyloskopijnych z 9 lutego 2005 roku. 4 Cz. Grzeszyk, op.cit. 5 J. Moszczyñski, Dlaczego 12?, Problemy Kryminalistyki 1996, nr 214, s Technika kryminalistyczna, t. 2, pod red. G. Kêdzierskiej, Wyd. WSPol, Szczytno P. Wiœniewski, J. Rzepka, Badanie trudnych linii papilarnych, Problemy Kryminalistyki 1997, nr 217, s Ibidem, s Instrukcja wykonywania i dokumentowania badañ bieg³oœci poprzez porównania miêdzylaboratoryjne z zakresu identyfikacji daktyloskopijnej. 10 Wytyczne Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego KGP Metodyka prowadzenia badañ..., op.cit. 11 Ibidem. Streszczenie Celem analizy i badañ jest okreœlenie obszaru niepewnoœci podejmowanych decyzji w grupie tzw. trudnych linii papilarnych, co do których wydawana jest kategoryczna opinia daktyloskopijna, oraz procentowe okreœlenie iloœci tych zmieniaj¹cych swoj¹ wartoœæ identyfikacyjn¹ po weryfikacji z materia³em porównawczym. S³owa kluczowe: trudne œlady linii papilarnych, kategoryczna opinia daktyloskopijna, obszar niepewnoœci. Summary The purpose of study and examinations is to determine level of uncertainty of decisions made in thea area of the so-called difficult latent fingermarks, where categorical statement is issued as well as to determine the percentage quantity of those latents changing their identification status following verification with reference material. Keywords: difficult latent prints, categorical fingerprint statement, area of uncertainty. Czytelniku, jeœli Twój zbiór egzemplarzy Problemów Kryminalistyki jest niekompletny, istnieje mo liwoœæ jego uzupe³nienia. Informacje o zakupie numerów archiwalnych pod numerem telefonu (022) PROBLEMY KRYMINALISTYKI 262 (paÿdziernik grudzieñ) 2008