This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 Kwart.Ortop. 2013, 3, str.314,issn EFEKTYWNOŚĆ REHABILITACJI I ĆWICZEŃ NA STATYCZNO DYNAMICZNYM PARAPODIUM Z BIOFEEDBACKIEM W ODNIESIENIU DO RÓWNOWAGI CIAŁA U PACJENTÓW PO UDARZE NIEDOKRWIENNYM MÓZGU EFFECTIVENESS OF REHABILITATION AND EXERCISES ON STATIC-DYNAMIC PARAPODIUM WITH BIOFEEDBACK IN RELATION TO BODY BALANCE IN PATIENTS AFTER ISCHAEMIC STROKE Sławomir Gałęcki 1, Maciej Walasik 2, Robert Rokicki 3, Karolina Sikorska 4,Zbigniew Dudkiewicz 5 1 Zakład Fizjoterapii Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Koninie 2 NZOZ UNIPOLIMED Sp. z o.o. w Zgierz 3 Klinika Chirurgii Ręki Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 4 Oddział kliniczny Rehabilitacji Pourazowej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 4 Klinika Chirurgii Ręki Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Streszczenie Wstęp. Udar mózgu jest jedną z najczęstszych chorób powodujących powstanie przewlekłej niepełnosprawności. Jego następstwem jest przede wszystkim niedowład połowiczy, zaburzenia równowagi i koordynacji oraz afazja. Głównym celem rehabilitacji pacjentów po przebytym udarze mózgu jest przywrócenie utraconych funkcji ruchowych, a przede wszystkim samodzielnej lokomocji. W realizacji tego celu można wykorzystać szereg różnych środków i metod. Jednym z nich jest urządzenie o nazwie Balance Trainer, czyli parapodium statyczno-dynamiczne wykorzystujące metodę biologicznego sprzężenia zwrotnego. Pozwala ono na trening równowagi ciała, która jest niezbędną cechą związaną z motorycznością człowieka. Cel pracy. Celem pracy była ocena efektywności rehabilitacji i ćwiczeń na statycznodynamicznym parapodium Balance Trainer w odniesieniu do równowagi ciała i stanu funkcjonalnego kończyny dolnej u pacjentów z niedowładem połowiczym po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu. Ocenie poddana została również korelacja między wynikiem badania kończyny dolnej według testu Brunnström i testem wychyleń przed i po rehabilitacji. Materiał i metody. Badaniami objęto 50 pacjentów po przebytym incydencie udarowym z niedowładem połowiczym, którzy byli leczeni w warunkach ambulatoryjnych. Badani, ze względu na formę prowadzonej rehabilitacji, zostali podzieleni na dwie grupy. Następnie, przed i po rozpoczęciu zabiegów rehabilitacyjnych, przeprowadzono ba-

2 Kwart.Ortop. 2013, 3, str. 315,ISSN dania, które obejmowały ocenę sprawności ruchowej kończyny dolnej według testu Brunnström oraz testu wychylenia na platformie balansowej Balance Trainer. Wyniki i wnioski. Rehabilitacja u chorych po udarze mózgu, obejmująca kinezyterapię oraz dodatkowe ćwiczenia na platformie balansowej, wykorzystującej biologiczne sprzężenie zwrotne, przynosi skuteczniejszą poprawę równowagi ciała badanej testem wychylenia niż sama kinezyterapia. Summary: Introduction. Stroke is one of the most common diseases giving rise to chronic disability. The consequences are mainly hemiparesis, impaired balance and coordination, and aphasia. The main aim of rehabilitation of patients after stroke is to restore lost motor function, and above all, independent locomotion. In order to achieve this objective it is possible to use a number of various means and methods. One of them is a device called Balance Trainer, that is a static and dynamic parapodium using the biofeedback method. It enables training of body balance which is an essential feature associated with human motor skills. Aim of the study. The study aim was to evaluate the effectiveness of rehabilitation and exercises on Balance Trainer, a static-dynamic parapodium, with respect to the body balance and lower extremity function in patients with hemiparesis after ischemic stroke. The correlation was also assessed between the results of the lower limb examination according to Brunnström test and the test of sways before and after rehabilitation. Materials and methods. The study involved 50 patients after stroke with hemiparesis who were treated on an outpatient basis. The participants were divided into two groups according to the form of rehabilitation. Subsequently, before and after the commencement of treatments, examinations were carried out including assessment of the lower extremity mobility by Brunnström test and the test of sways on the balance platform - Balance Trainer. Results and conclusions. Rehabilitation of patients after stroke, including kinesitherapy and additional exercises on the balance platform with biofeedback, results in more effective improvement in the body balance - examined with test of sways - than kinesitherapy alone. Słowa kluczowe: udar mózgu, równowaga ciała, Balans Trainer, test Brunnström Keywords: stroke, body balance, Balance Trainer, Brunnström test Wstęp Udar mózgu należy do najczęstszych chorób układu nerwowego [3]. Według WHO definiuje się go, jako nagle występujące objawy ogniskowego uszkodzenia mózgu pochodzenia naczyniowego, utrzymujące się dłużej niż 24 godziny [2]. Ze względu na przyczynę pochodzenia, udar mózgu dzieli się na niedokrwienny i krwotoczny. Pierwszy z nich stanowi niemal 80% wszystkich udarów. Cechuje go wystąpienie objawów neurologicznych wraz z deficytem psychiczno-fizycznym. U chorych po stronie porażonej dochodzi do zaburzenia napięcia mięśniowego, co przyczynia się do patologicznego usta

3 Kwart.Ortop. 2013, 3, str.316,issn wienia kończyn, które uniemożliwia ich funkcjonalne wykorzystanie [1]. Kończyna dolna po stronie porażonej charakteryzuje się wyprostem w stawie biodrowym i kolanowym wraz z rotacją wewnętrzną oraz stopą ułożoną w zgięciu podeszwowym. Chorzy po udarze mózgu mają niedowład połowiczy, zaburzenia równowagi, koordynacji, chodu, czucia, widzenia oraz mowy pod postacią afazji. U pacjentów po udarze mózgu w większości przypadków brakuje lub jest niedostatecznie kontrolowane położenie ciała w przestrzeni, co sprawia, że osoby nim dotknięte mają trudności z prawidłowym utrzymaniem postawy ciała i obciążaniem kończyn dolnych [3, 9, 11, 12]. Zatem ze względu na zaistniałe deficyty neurologiczne, kluczowym elementem rehabilitacji pacjentów po udarze mózgu jest przywrócenie utraconych funkcji lokomocyjnych poprzez m.in. poprawienie czynności kończyny górnej i dolnej niedowładnej [4]. Działanie to ma na celu poprawę równowagi, która jest ważną składową koordynacji. Do odzyskania utraconych umiejętności niezwykle przydatne może być urządzenie o nazwie Balance Trainer, czyli parapodium statyczno-dynamiczne, wykorzystujące metodę biologicznego sprzężenia zwrotnego. Umożliwia przeprowadzenie odpowiedniej terapii ruchowej, czyli wykonywanie różnorodnych ćwiczeń równoważno-dynamicznych przez spionizowanego pacjenta. Zwiększa, więc prawdopodobieństwo poprawy równowagi statycznej oraz dynamicznej. Balance Trainer ułatwia również terapię chorym, którzy nie są w stanie przyjąć w pełni stabilnej i pewnej pozycji pionowej. Urządzenie wyposażone jest w komputer, który daje możliwość wyboru programu do ćwiczeń koordynacji ciała pacjenta, a także przeprowadza odpowiednie badanie i analizę zastosowanych zadań ruchowych z użyciem metody biofeedback. Dzięki tej metodzie chory może śledzić swoje działania na ekranie monitora, co sprzyja poprawie zaangażowania w wykonywane zadanie [6]. Balance Trainer daje zatem zdolność wypracowania stabilnej postawy, która jest niezbędna do wykonywania większości ruchów i lokomocji [10, 15]. Urządzenie może być również wykorzystywane, jako niemedyczny sprzęt diagnostyczny [6]. Cel pracy Zasadniczym celem pracy była ocena efektów rehabilitacji i ćwiczeń na statycznodynamicznym parapodium z biofeedbackiem Balance Trainer u pacjentów z niedowładem połowiczym po udarze niedokrwiennym mózgu. W przeprowadzonym badaniu ocenie została poddana równowaga ciała, stan funkcjonalny kończyny dolnej objętej niedowładem według testu Brunnström oraz ich wzajemna korelacja. Materiał i metody Badania zostały przeprowadzone wśród 50 (100%) chorych, którzy po udarze niedokrwiennym mózgu byli leczeni pierwszy raz ambulatoryjnie w Zakładzie Fizjoterapii Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Koninie. Leczenie nie było kontynuacją leczenia szpitalnego, ale obywało się w czasie nie dłuższym niż 6 miesięcy od incydentu udarowego. U każdego z badanych stwierdzono zaburzenia chodu i równowagi ciała. Wszyscy biorący udział w badaniu zapoznali się z procedurą oraz celem wykonywanych badań. Wyrazili również świadomą i dobrowolną pisemną zgodę na uczestnictwo. Ogółem poddano badaniu 28 (56%) mężczyzn i 22 (44%) kobiety. Wiek badanych wynosił

4 Kwart.Ortop. 2013, 3, str.317,issn od 49 do 68 lat. U 19 (38%) osób wystąpił niedowład połowiczy prawostronny, natomiast u 31 (62%) lewostronny. Wszyscy chorzy obu grup zostali losowo podzieleni na dwie grupy: I chorzy, których rehabilitacja obejmowała wyłącznie kinezyterapię, II chorzy, których rehabilitacja obejmowała kinezyterapię (jak w grupie I) oraz ćwiczenia na statyczno-dynamicznym parapodium z biofeedbackiem Balance Trainer [ryc.1]. Rycina 1. Statyczno-dynamiczne parapodium z biofeedbackiem Balance Trainer Zatem każdy z badanych pacjentów został poddany indywidualnemu programowi rehabilitacji, który obejmował dziesięć wizyt ambulatoryjnych. Terapia z pacjentem prowadzona była od poniedziałku do piątku i jednorazowo trwała od 40 do 50 minut. Podczas każdej z nich pacjent wykonywał dostosowane do swojego stanu zdrowia ćwiczenia: według metody PNF, oddechowe oraz równoważne. Podczas terapii wykorzystywano wzorce ruchowe według koncepcji PNF dla kończyny górnej i dolnej. Dla kończyny górnej obejmowały one: zgięcie - przywiedzenie - rotacje zewnętrzną, wyprost odwiedzenie rotacja wewnętrzną, zgięcie - odwiedzenie rotacja zewnętrzną, wyprost przywiedzenie rotacja wewnętrzną. Natomiast dla kończyny dolnej: zgięcie przywiedzenie rotacja zewnętrzną, wyprost odwiedzenie rotacja wewnętrzną, wyprost przywiedzenie rotacja zewnętrzną, zgięcie - odwiedzenie rotacja wewnętrzną. Ćwiczenia według wzorców ruchowych koncepcji PNF były prowadzone w zależności od stanu pacjenta biernie, czynno - biernie lub czynnie z oporem kierunkowym. Pozycja ułożeniowa była uwarunkowana od kontroli tułowia przez pacjenta, czyli w pozycji leżenia tyłem, na boku lub w pozycjach wyższych. Ćwiczenia oddechowe opierały się na wykonywaniu trzech ćwiczeń po 20 powtórzeń każde w pozycji leżenia na plecach.

5 Kwart.Ortop. 2013, 3, str.318,issn Ćwiczenia równoważne polegały głównie na wychwianiach ze stanu równowagi w siadzie oraz przenoszeniu w czasie stania masy ciała z nogi zdrowej na nogę objętą niedowładem. Rodzaj i intensywność ćwiczeń były dobierane indywidualnie do stanu zdrowia i możliwości każdego pacjenta.dodatkowo pacjenci w grupie II wykonywali program zadaniowy na statyczno-dynamicznym parapodium z biofeedbackiem Balance Trainer. Obejmował on wykonywane wyświetlanych na monitorze komputera zadań, takich jak: Zbieranie jabłek, Squash oraz Ruch po wyznaczonym torze. Podczas wykonywania danego programu pacjent był w pozycji stojącej zabezpieczony pelotami biodrowymi i kolanowymi, a przed sobą miał monitor obrazujący realizowane zadanie. Wszyscy badani wykonywali podczas jednej wizyty trzy zadania, a każde z nich trwało 10 minut. Z badań wykluczono chorych, u których stwierdzono: więcej niż jeden udar mózgu, brak możliwość przyjęcia pozycji stojącej, silne dolegliwości bólowe, inne choroby ośrodkowego układu nerwowego, zespół odpychania lub zaniedbywania, brak odpowiedniego kontaktu słowno-logicznego. Badania pacjentów zostały przeprowadzone dwukrotnie: I badanie w dniu zgłoszenia na zabiegi rehabilitacyjne, II badanie po dziesiątej wizycie ambulatoryjnej, czyli po zakończeniu rehabilitacji. Przeprowadzone badania w obu grupach obejmowały: ocenę sprawności ruchowej kończyny dolnej według testu Brunnström, test wychylenia na platformie balansowej Balance Trainer. Ocena sprawności ruchowej kończyny dolnej według testu Brunnström Jest to metoda oceny sprawności ruchowej kończyny dolnej wykonywanej u chorych z niedowładem połowiczym. Na jej podstawie dokonuje się oceny w skali od 1 do 6 punktów. Punktacja przedstawia się następująco: 1 pkt porażenie wiotkie z brakiem jakichkolwiek ruchów; 2 pkt pojawiają się podstawowe synergie (wyprostna i zgięciowa) oraz ich komponenty; zaczyna się pojawiać również spastyczność mięśni; 3 pkt następuje nasilenie podstawowych synergii oraz spastyczności; 4 pkt wykonanie zgięcia w stawie kolanowym ponad 90 o, natomiast w pozycji siedzącej przesunięcie kończyny pod kozetkę, a także wykonanie pełnego izolowanego zgięcia grzbietowego stopy; 5 pkt wykonanie w pozycji stojącej izolowanego wyprostu stopy oraz izolowanego zgięcia w stawie kolanowym przy wyprostowanym stawie biodrowym; 6 pkt uniesienie w pozycji stojącej bocznego brzegu stopy oraz chód ze zmienną prędkością. Test wychylenia na platformie balansowej Balans Trainer Test ten ma na celu ocenę równowagi ciała. W trakcie tego testu pacjent stoi w urządzeniu, wyciąga ręce do przodu i stara się utrzymać równowagę przez kilka sekund. Następnie, w przypadku utraty równowagi, zostają zarejestrowane wychylenia w czterech

6 Kwart.Ortop. 2013, 3, str.319,issn kierunkach (w przód, tył, w prawo i lewo). Wychylenia są oznaczone w zakresie od 0 o do 9 o i przedstawione w formie graficznej [6]. Analizę zebranych wyników dokonano za pomocą pakietów statystycznych i obliczeniowych (SPSS 9.0, Microsoft Office Excel 2010). Jako poziom istotności różnic przyjęto wartość p<0,05. Wyniki badań Każdy przeprowadzony Test Wychylenia zastał zilustrowany w formie raportu. Rycina 2. Przykładowy raport z testu wychylenia Raport przedstawia maksymalne wartości wychylenia pacjenta w czterech płaszczyznach (przód, tył, prawo, lewo), które są wyrażone w zakresie od 0 do 9 stopni. Zawiera również podstawowe dane dotyczące pacjenta [ryc. 2].

7 Stopnie Stopnie Kwart.Ortop. 2013, 3, str.320,issn Rycina 3. Średnia arytmetyczna wyników testu wychylenia przed rozpoczęciem rehabilitacji dla grupy I i II. 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 1,781,86 3,022,92 1,962,06 1,982,02 Przód Tył Prawo Lewo Kierunek wychylenia Grupa I Grupa II Analiza średniej arytmetycznej wyników uzyskanych podczas testu wychyleń przeprowadzonego przed rozpoczęciem rehabilitacji, pozwala stwierdzić, że między badanymi grupami nie ma istotnych różnic. Zarówno w grupie I, jak i II największą wartość odnotowano przy wychyleniu w tył, natomiast najmniejszą w przód [ryc. 3]. Rycina 4. Średnia arytmetyczna testu wychylenia po zakończeniu rehabilitacji dla grupy I i II. 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 1,52 1,18 2,76 1,96 1,62 1,52 1,12 1,26 Przód Tył Prawo Lewo Kierunek wychylenia Grupa I Grupa II Natomiast na podstawie średniej arytmetycznej wyników, zebranych po zakończeniu całego programu, można stwierdzić, że wartości wychyleń w badanych grupach różnią się od siebie znacząco. Pacjenci w grupie II, gdzie program rehabilitacji składał się z kinezyterapii i ćwiczeń na statyczno-dynamicznym parapodium z biofeedbackiem, wykazują w teście wychylenia niższe wartość pomiarowe w każdym badanym kierunku [ryc. 4].

8 Kwart.Ortop. 2013, 3, str.321,issn Rycina 5. Porównanie średniej arytmetycznej wyników testu wychylenia przed rozpoczęciem i po zakończeniu rehabilitacji dla grupy I i II. Analizując wartości wyników uzyskanych podczas testu wychylenia przeprowadzonego przed i po rehabilitacji ambulatoryjnej, można stwierdzić, że w obu badanych grupach nastąpiła poprawa równowagi statycznej ciała, ale w grupie II odnotowano znacznie mniejsze wartości wychyleń w porównaniu z grupą I. Można więc uznać, że program rehabilitacji, w którym stosowane były dodatkowe ćwiczenia na platformie balansowej Balance Trainer przyniósł lepszy efekt terapeutyczny w postaci poprawy równowagi statycznej ciała. Pomimo zmniejszenia wartości wszystkich badanych wychyleń, nadal utrzymuje się u badanych przewaga wychyleń do tyłu [ryc. 5]. Tabela 1. Wyniki rehabilitacji niedowładnej kończyny dolnej ocenianej według testu Brunnstrőm. Badana grupa Średnia testu Brunnstrőm Grupa I Grupa II Korelacja (Kierunek wychylenia a Test Brunnstrőm) Persona Przód Tył Prawo Lewo Przed rehabilitacją 2,94-0,1399-0,1604-0,1411-0,1751 Po rehabilitacji 3,42-0,1816-0,1190-0,1602-0,1691 Przed rehabilitacją 2,96-0,1400-0,1192-0,1366-0,1086 Po rehabilitacji 3,48-0,1797-0,1203-0,1228-0,1448 W grupie I po zakończeniu rehabilitacji stwierdzono poprawę funkcji niedowładnej kończyny dolnej ocenianej wg. testu Brunnström o 0,48 pkt. Natomiast w grupie II odnotowana poprawa wynosiła 0,54 pkt. Zatem efekty rehabilitacji były zbliżone w obydwu badanych grupach a różnica pomiędzy wynikami końcowymi nie była istotna statystycznie. Z kolei po przeprowadzeniu korelacji Persona pomiędzy oceną funkcjonalną kończyny dolnej wg. testu Brunnström a testem wychyleń stwierdzono słabą i ujemną liniową zależność pomiędzy badanymi zmiennymi. Oznacza to, że wzrostowi wartości jednej cechy towarzyszy wzrost średnich wartości drugiej cechy [tab. 1].

9 Kwart.Ortop. 2013, 3, str.322,issn Dyskusja W wyniku udaru mózgu dochodzi do deficytu wielu funkcji, które wymagają odpowiedniego postępowania rehabilitacyjnego [11, 15]. Jedną z ważniejszych z nich jest możliwość samodzielnego poruszania się. W odzyskaniu tej zasadniczej funkcji poza standardową rehabilitacją może pomóc trening równowagi ciała. Do jego przeprowadzenia można wykorzystać szereg różnych urządzeń. Jednym z nich jest parapodium statycznodynamiczne oparte na metodzie biologicznego sprzężenia zwrotnego, czyli urządzenie o nazwie Balance Trainer. Pozwala ono na przyjęcie pozycji pionowej przez chorego i wykonywanie różnego rodzaju zadań ruchowych, które poprawiają równowagę i koordynację ciała niezbędne komponenty samodzielnej lokomocji [1, 3, 6, 10]. W przeprowadzonym badaniu ocenie podlegała równowaga statyczna w pozycji stojącej z otwartymi oczami, a także stan funkcjonalny kończyny dolnej objętej niedowładem przed i po rehabilitacji oraz ich wzajemna korelacja. Na podstawie tych badań można stwierdzić, że większą poprawę równowagi ciała, niż rehabilitacja opierająca się wyłącznie na podstawowym programie, przynosi uzupełnienie podstawowej rehabilitacji treningiem na platformie balansowej z zastosowaniem biologicznego sprzężenia zwrotnego. Inni autorzy [5, 7, 8, 13, 14, 16] w swoich badaniach również wykazali pozytywny wpływ treningu z wykorzystaniem biologicznego sprzężenia zwrotnego podczas rehabilitacji chorych po udarze mózgu. Kwolek i Drużbiński [8] na podstawie swoich badań stwierdzili, że u chorych po udarze mózgu, którzy ćwiczyli na platformie dynamometrycznej, nastąpiła bardziej widoczna poprawa równowagi statycznej i dynamicznej, niż u chorych niewykonujących takich ćwiczeń. Wykazali także normalizację wskaźnika symetryczności obciążania kończyn dolnych w pozycji stojącej, co świadczyło o poprawie równowagi statycznej. Podobne wyniki odnotowała Krukowska [7], oceniając wpływ prawidłowego obciążania kończyn dolnych na równowagę ciała i sprawność chodu u chorych po udarze niedokrwiennym mózgu. Jej badania obejmowały dwie grupy pacjentów. Jedną stanowili chorzy, u których w czasie rehabilitacji nie stosowano ćwiczeń na platformie balansowej, natomiast w drugiej grupie byli chorzy wykonujący je. Podstawą rehabilitacji u wszystkich badanych była kinezyterapia. Uzyskane wyniki pokazały większą poprawę badanych parametrów w grupie II.Również Drużbiński i wsp. [5] podjęli próbę oceny równowagi i ryzyka upadków w grupie chorych z niedowładem połowiczym po udarze mózgu. W badaniach oceniano ich równowagę za pomocą Skali Równowagi Berga (BBS), testu Get Up&Go oraz platformy stabilometrycznej. Na podstawie tych badań stwierdzono, że rehabilitacja wpływa na poprawę równowagi u chorych z niedowładem połowiczym. Z kolei Srokowska [16] zaobserwowała, że również trening równoważny na platformie mtd-control, połączony z biologicznym sprzężeniem zwrotnym, może być stosowany, jako dodatkowa metoda usprawniania, lecz nie ma decydującego wpływu na końcowy efekt terapii. Zatem analizując wyniki uzyskane na podstawie badań własnych oraz autorów cytowanych powyżej, można stwierdzić, że platforma balansowa jest dobrą metodą treningu i oceny równowagi ciała u pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu.do takich wniosków doszli także Pacześniak Jost i wsp. [14]. Po wykonaniu badań mających na celu sprawdzenie powtarzalności wyników na platformie Zebris PDM stwierdzili, że jest ona dobrą metodą oceny równowagi. Również badania przeprowadzone przez Ocetkiewicz i wsp. [13] wykazały wysoką powtarzalność wykonywanych pomiarów na platformie balansowej Cosmogamma, co potwierdza, że badanie za pomo-

10 Kwart.Ortop. 2013, 3, str. 323,ISSN cą komputerowej platformy balansowej jest dobrą metodą oceny równowagi. Natomiast dla stwierdzenia, czy funkcjonalność kończyny dolnej ma wpływ na wynik testu równowagi ciała przeprowadzonego na platformie balansowej, wykonałem korelację Pearsona,,r pomiędzy wynikami badania równowagi przed rozpoczęciem i po zakończeniu rehabilitacji ze skalą funkcjonalną dla kończyny dolnej według testu Brunnström. Jednak mimo że funkcjonalność kończyn dolnych uległa poprawie po rehabilitacji, to ich korelacja z wynikami testu równowagi nie była istotna statystycznie. Można stwierdzić zatem na podstawie badań przeprowadzonych przez nas i wyżej wymienionych autorów, że różne urządzenia balansowe mogą być wykorzystywane z dobrym rezultatem do treningu równowagi oraz pomiaru wielu zaburzeń obejmujących: chód, obciążanie kończyny dolnej niedowładnej, równowagę oraz nieprawidłowe napięcie mięśniowe. Podsumowanie 1. Na podstawie wyników testu wychyleń, przeprowadzonego na urządzeniu Balans Trainer wśród pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu, można stwierdzić, że rehabilitacja obejmująca dziesięć wizyt ambulatoryjnych przyniosła efekt terapeutyczny w postaci poprawy równowagi ciała. 2. Wśród pacjentów po udarze niedokrwiennym mózgu większą poprawę równowagi ciała przyniósł program rehabilitacji, który obejmował dodatkowe ćwiczenia na statycznodynamicznym parapodium z biofeedbackiem BalanceTrainer. 3. Rehabilitacja w warunkach ambulatoryjnych wpływa na poprawę stanu funkcjonalnego kończyny dolnej mierzonego według testu Brunnström. Piśmiennictwo: 1. Associazione Italiana Amici di Raoul Follereau (WHO): Udar a powrót do zdrowia. W: Usprawnianie po udarze mózgu; przekł. A. Cieślar-Kornel, Wyd. JAIM, Kraków 2007, Bauer A., Wiecheć M.: Przewodnik po wybranych zabiegach fizykalnych. Wyd. Markmed Rehabilitacja, Ostrowiec Św Dega W., Milanowska K.: Rehabilitacja Medyczna, Wyd. PZWL, Warszawa Desrosiers J., Malouin F., Boubonnais D. i wsp.: Arm and leg impairments and disabilities after stroke rehabilitation: relation to handicap. Clinical Rehabilitation 2003, 17: Drużbiński M., Przysada G.: Ocena równowagi i ryzyko upadków w grupie chorych z niedowładem połowiczym po udarze mózgu. Young Sport Science of Ukraine 2011, 3: Instrukcja,,Balance Trainer. 7. Krukowska J.: Wpływ obciążania kończyn dolnych na równowagę (stabilność) ciała i sprawność chodu osób po niedokrwiennym udarze mózgu. Balneol. Pol. 2009, 1-3, Kwolek A., Drużbiński M.: Ocena symetrii obciążania kończyn dolnych i prędkości chodu chorych po udarze mózgu rehabilitowanych szpitalnie w wykorzystaniem platformy dynamometrycznej. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego 2005, 1:

11 Kwart.Ortop. 2013, 3, str.324,issn Laidler P.: Rehabilitacja po udarze mózgu. pod red. Trzebicka L., Wyd. PZWL, Warszawa Malczewski D.: Wczesna rehabilitacja i profilaktyka powikłań po udarze mózgu. Terapia 10/2005; 10: Mazur R., Książkiewicz B.: Symptomatologia kliniczna ostrych udarów naczyniowych mózgu. W: Udary naczyniowe mózgu. Diagnostyka i leczenia, red. J. Majkowski, Wyd. PZWL, Warszawa Nowotny J.: Podstawy fizjoterapii. Część I. Wyd. Kasper, Kraków Ocetkiewicz T., Skalska A., Grodzicki T.: Badanie równowagi przy użyciu platformy balansowej ocena powtarzalności metody. Gerontologia Polska 2008, 14, 1: Pacześniak-Jost A., Samojedna-Kobosz A., Skrzypiec M., Walicka-Cupryś K., Opalińska I.: Wykorzystanie platformy PDM do oceny równowagi badanie powtarzalności wyników. Young Sport Science of Ukraine 2011, 3, Seniów J., Członkowska A.: Poznawcze i emocjonalne konsekwencje udaru mózgu w aspekcie procesu rehabilitacji. Rebab. med. 2003, 7, 1: Srokowska A., Srokowski G., Kuczma M., Kuczma W., Hagner M.: Ocena skuteczności biologicznego sprzężenia zwrotnego w ćwiczeniach na Platformie MTD Control, jako czynnika wspomagającego fizjoterapię u osób po przebytym udarze mózgu. Balneol. Pol. 2008, 4-6, Adres do korespondencji: Sławomir Gałęcki Zakład Fizjoterapii Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Koninie