Metody efektywnego wymiarowania zbiorników grawitacyjno-podciśnieniowych
|
|
- Bronisława Sobczak
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Metody efektywnego wymiarowania zbiorników grawitacyjno-podciśnieniowych Maciej Mrowiec, Adam Kisiel* ) 1. Wrowadzenie Koncepcja wykorzystania zbiorników grawitacyjno-podciśnieniowych została przedstawiona przez Kisiela [5] jako alternatywne rozwiązania dla tradycyjnie stosowanych zbiorników o grawitacyjnym sposobie akumulacji ścieków. Opracowane zostały 4 konstrukcje zbiorników, których komora retencyjna była przeznaczona w całości (zbiornik typu COMMODUS-S) lub częściowo do podciśnieniowej akumulacji ścieków deszczowych (zbiornik typu MIRUS-S, CON- SES-S, PARKUS-S). Wykorzystanie podciśnienia do retencjonowania ścieków umożliwia osiągnięcie wymiernych korzyści zarówno na etapie inwestycji, jak i wieloletniej eksploatacji zbiornika. Do podstawowych zalet zbiornika należy zaliczyć: możliwość prawie dowolnego przestrzennego ukształtowania bryły zbiornika szczególnie w odniesieniu do poziomu zwierciadła ścieków w dopływie do niego. Zwiększa to zakres stosowania tych zbiorników w praktyce wliczając możliwość ich realizacji na terenach płaskich topograficznie oraz hydrogeologicznie trudnych, to znaczy takich, w których zbiorniki wielokomorowe o działaniu grawitacyjnym realizowane być nie mogą, znacznie mniejszą głębokość ułożenia kolektora odpływowego ze zbiornika na niż to ma miejsce w rozwiązaniach wielokomorowych zbiorników o działaniu grawitacyjnym, osiągnięcie efektu prawie stałego natężenia odpływu ścieków ze zbiornika zarówno w fazie jego napełniania jak również podczas opróżniania podciśnieniowej komory retencyjnej, co powoduje zdolność szybkiego odzyskiwania pojemności retencyjnej zbiornika. Spośród przedstawionych konstrukcji na szczególną uwagę zasługuje zbiornik typu PARKUS-S, który praktycznie nie różni się od klasycznej konstrukcji zbiornika wyposażonego w przelew boczny i zawór klapowy. Nie wymaga on dodatkowego stropu rozdzielającego komory górną i dolną jak w zbiornikach MIRUS-S I CONSES-S oraz w zbiornikach pompowych, co znacząco redukuje koszty jego wykonania, zachowując jednocześnie podstawowe zalety hydraulicznego działania. Zbiornik tego typu może zostać wykonany na bazie istniejącego zbiornika o działaniu grawitacyjnym, dzięki czemu możliwe jest pełne wykorzystanie objętości dotychczas nieużytkowanej (pomiędzy maksymalnym napełnieniem w warunkach grawitacyjnych a stropem komory [6]). * ) Maciej Mrowiec, Adam Kisiel Politechnika Częstochowska, Instytut Inżynierii Środowiska, ul. Brzeźnicka 60, Częstochowa Rys. 1. Możliwości wykonania komory do retencji podciśnieniowej w porównaniu do tradycyjnego zbiornika: a) ograniczenie powierzchni zajmowanej przez zbiornik; b) ograniczenie powierzchni z jednoczesnym wypłyceniem ułożenia kolektora odpływowego; c) komora retencyjna zlokalizowana w pewnej odległości od głównego kanału powyżej poziomu gruntu Ta dodatkowa objętość, w zależności od konkretnych rozwiązań, może sięgać nawet 25 35% pojemności retencyjnej dla warunków wyłącznie grawitacyjnych (np. wykorzystanie 0,5 m wysokości przy maksymalnym napełnieniu komory grawitacyjnej 2,0 m). Oznacza to możliwość przyjęcia przez sieć dodatkowej ilości ścieków przy niewielkich nakładach inwestycyjnych związanych z gazoszczelnością górnej części komory, przegrody oddzielającej komorę przepływową od retencyjnej oraz dmuchawy wraz z oprzyrządowaniem. 2. Wymiarowanie podciśnieniowych zbiorników retencyjnych Zasadniczą kwestią przy projektowaniu zbiorników retencyjnych odciążających hydraulicznie sieć kanalizacyjną jest określenie ich wymaganej pojemności retencyjnej. W przypadku zbiorników grawitacyjno-podciśnieniowych dodatkową kwestią jest podział pojemności retencyjnej pomiędzy komorę grawitacyjną i podciśnieniową. Przy wymiarowaniu zbiorników retencyjnych odciążających hydraulicznie sieć kanalizacyjną można wyróżnić następujące grupy metod: metody oparte na uniwersalnych krzywych IDF (intensity-duration-frequency) np. metoda Błaszczyka [4] i metoda Dziopaka [3], oraz metody zaproponowanej przez Mrowca [10], opartej na wzorach opracowanych przez IMiGW [1], analiza danych o opadach atmosferycznych zarejestrowanych na deszczomierzu w danej miejscowości, modele hydrodynamiczne. Każda z grup metod wymiarowania charakteryzuje się odmiennym poziomem dokładności oraz pracochłonności przy zastosowaniach inżynierskich [8]. Możliwości optymalnego podziału objętości retencyjnej pomiędzy komorę podciśnie- 22 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA LIPIEC SIERPIEŃ 2008
2 Rys. 2. Nomogram Błaszczyka do wyznaczania objętości zbiorników retencyjnych [50] niową i grawitacyjną także będą ograniczone ilością zmiennych parametrów, opisujących zjawisko opad-odpływ w konkretnych metodach. 3. Wyznaczanie pojemności retencyjnej w oparciu o krzywe IDF Metoda Błaszczyka w swych podstawowych założeniach jest podobna do wcześniej zaproponowanej metody Annena i Londonga. Na podstawie podstawowego dla wymiarowania parametru jakim jest współczynnik redukcji przepływu: Q 0 β = Q gdzie: Q 0 natężenie odpływu ze zbiornika, Q M maksymalne miarodajne natężenie dopływu do zbiornika. oraz wartości czasu miarodajnego do wymiarowania sieci deszczowej (T P ), z nomogramu (rys. 2) należy odczytać wskaźnik jednostkowej objętości retencyjnej α [m 3 /ha] dla żądanej częstotliwości występowania deszczu (c). Objętość zbiornika oblicza się wg wzoru: = α F zr [ m3 ] gdzie F zr zredukowana powierzchnia zlewni. Na tych samych wzorach, określających natężenie deszczu oparta jest metoda zaproponowana przez Dziopaka [3]. Obliczenia sprowadzają się do wyznaczenia czasu trwania deszczu miarodajnego do wymiarowania zbiorników i w zależności od jego relacji do czasu trwania deszczu do wymiarowania sieci stosuje się następnie jeden z dwóch wzorów do obliczenia całkowitej objętości zbiornika. Różnice pomiędzy obiema metodami są znaczne (nawet kilkadziesiąt procent), gdy współczynnik redukcji przepływu β > 0,5. Warto zwrócić uwagę, że zbiorniki są zazwyczaj projektowane dla częstotliwości występowania deszczu c 1, ponieważ przepełnienie zbiornika powoduje większe straty niż przepełnienie sieci [12]. Miarodajne natężenie deszczu dla przekroju kanalizacyjnego ma powodować jego częściowe wypełnienie, zatem posiada on jeszcze niewielką rezerwę przepustową, a dodatkowo w pewnym zakresie kanalizacja może działać w warunkach ciśnieniowych nie powodując bezpośredniego wypływu wód na powierzchnię. M Tabela Procentowy udział pojemności komory podciśnieniowej dla różnych wartości c Częstotliwość występowania deszczu dla komory Częstotliwość występowania deszczu dla całego zbiornika grawitacyjnej c=2 c=5 c=10 c=20 c=1 20,5% 41,5% 53,5% 63,0% c=2-26,3% 41,5% 53,5% W przypadku obydwu metod wpływ wartości częstotliwości występowania deszczu na uzyskiwane objętości opisywany jest zależnością: 0,333 = f c = ( ) Przy projektowaniu zbiorników grawitacyjno-podciśnieniowych w oparciu o krzywe IDF można przyjąć założenie, że cały zbiornik jest projektowany dla częstotliwości c=2, 5 czy 10 lat, ale komora grawitacyjna jest obliczona dla rocznej częstotliwości występowania deszczu. Można w ten sposób określić udział komory podciśnieniowej w całkowitej pojemności zbiornika, co przedstawiono w tabeli. Obecnie stosowane metody wymiarowania oparte są na wzorze Błaszczyka, który został opracowany na podstawie danych z wybranych 67 lat okresu sprzed 1959 roku dla Warszawy [7]. Zachodzące w ostatnich dziesięcioleciach zmiany klimatyczne w sposób zauważalny zmieniają charakterystyki opadów, dlatego też zasadnym stało się oparcie metod wymiarowania na danych bardziej aktualnych, obejmujących więcej stacji pomiarowych. Tego typu opracowanie zostało wykonane w końcu lat 90 [1]. Na podstawie ogólnopolskich danych z lat opracowano formułę do określania wysokości opadu deszczu o czasie trwania T i prawdopodobieństwie wystąpienia p: ( ) 0,548 0,33 P = 1,42 T + ω ln p [mm] gdzie: T czas trwania deszczu [min], p prawdopodobieństwo wystąpienia deszczu, α G współczynnik geograficzny, zależny od położenia miejscowości (Polska została podzielona na dwie strefy z wyłączeniem terenów górskich w płd. części kraju). W oparciu o to równanie opracowano nomogramy do wymiarowania zbiorników retencyjnych dla czasu trwania desz- GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA LIPIEC SIERPIEŃ
3 Jak widać na rys. 3b objętość zbiornika retencyjnego dla częstotliwości c=2 lata będzie ok. 3 4 razy większa (w zależności od T P i β) od zbiornika projektowanego na deszcz roczny. Uwzględnienie zmiennej wartości współczynnika χ jest szczególnie istotne, gdy występuje duża redukcja przepływu (tzn. gdy β (0,1;0,3). Przykładowo dla β=0,2 i c=5 lat (rys. 3c) wartość współczynnika χ mieści się w zakresie od 4,35 do 5,35. Warto zwrócić uwagę na niewielką różnicę pomiędzy objętością zbiornika dla c = 5 lat (χ (4;6)) a ob- czu do 120 minut oraz współczynnika redukcji przepływu β 0,1;0,9 [10]. Analogicznie jak w metodzie Błaszczyka wymagana pojemność retencyjna jest tu iloczynem powierzchni zredukowanej oraz jednostkowej pojemności retencyjnej odczytanej z nomogramu (rys. 3a dla c=1) w oparciu o współczynnik β oraz czas miarodajny do wymiarowania sieci T P. Dla przypadków, gdy zbiornik ma być zaprojektowany dla częstotliwości występowania deszczu większej niż 1 rok, w proponowanej metodzie opracowane zostały nomogramy do wyznaczania żądanej objętości w oparciu o tzw. współczynnik częstotliwości występowania deszczu χ definiowany, jako: c χ = 1 c = 1 Stąd w przypadku, gdy zbiornik ma być zaprojektowany dla częstotliwości innej niż 1 rok, to jego objętość oblicza się wg formuły: = χ c 1 c = 1 jętością wyznaczoną dla deszczu o częstotliwości c=10 lat (χ = (5;7) (rys. 3d). Porównanie uzyskanych wyników z dotychczas stosowanymi metodami wykazało, że pojemności retencyjne obliczone wg wzoru Błaszczyka dla rocznej częstotliwości występowania deszczu są większe przeciętnie o ok % od wartości uzyskiwanych w metodzie zaproponowanej przez Mrowca. Natomiast dla częstotliwości występowania deszczu c 1 (2, 5, 10 lat) wymagane pojemności retencyjne zbiornika wg proponowanej metody są większe przeciętnie o (w zależności od T P i β) od wyników otrzymywanych wg metody Błaszczyka. Odnosząc uzyskane wyniki do kwestii podziału pojemności retencyjnej w zbiornikach grawitacyjno-podciśnieniowych można tu wyprowadzić ogólną zależność, umożliwiającą obliczenie procentowego udziału komory podciśnieniowej: χ TOT χ GR P POD = 100 [ % ] χ TOT gdzie: χ TOT współczynnik częstotliwości dla całego zbiornika χ GR współczynnik częstotliwości dla komory grawitacyjnej (dolnej). W przypadku, gdy komora grawitacyjna ma być projektowana dla jednorocznej częstotliwości występowania, wtedy χ GR =1. W przedstawionych metodach bazowano na standardowo stosowanych wartościach c; możliwe jest jednak stosowanie wartości pośrednich (np. dla c=4 czy też c=8 lat), natomiast wadą krzywych IDF jest niemożność ich stosowania do ob- Rys. 3. Wykresy do wymiarowania zbiorników: a) wyznaczanie czasu trwania deszczu miarodajnego do wymiarowania zbiorników b) wyznaczanie objętości zbiornika dla c=2 lata, c) wyznaczanie objętości zbiornika dla c=5 lat, d) wyznaczanie objętości zbiornika dla c=10 lat 24 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA LIPIEC SIERPIEŃ 2008
4 liczania opadów o częstotliwościach c<1. Jest to istotna niedogodność uniemożliwiająca określenie częstotliwości wypełniania komory podciśnieniowej i związanych z tym kosztów eksploatacyjnych. Innym problemem są trudności przy stosowaniu tych metod na zlewniach istniejących, które rozbudowane zostały w sposób niekontrolowany, co przejawia się w problemach z precyzyjnym określeniem czasu T P. 4. Wyznaczanie pojemności retencyjnej w oparciu o szczegółowe dane o opadach W przypadku, gdy dla danej zlewni dostępne są dane dotyczące opadów atmosferycznych za okres ostatnich kilku lat, projektowanie zbiorników retencyjnych może być przeprowadzone z większą dokładnością. Okres zbierania danych powinien być możliwie jak najdłuższy preferowany okres lat jest często trudny do uzyskania, dlatego 10 lat jest zazwyczaj przyjmowane jako okres wystarczający, zaś okres 5 lat należy traktować jako niezbędne minimum [2]. Problemem jest kwestia zapisu danych o opadach, a konkretnie rozdzielczość, z jaką rejestrowane są sumy opadowe jako minimum powinno się założyć 10-minutowe sumy opadów. Niestety w wielu polskich miastach nadal brak jest rejestratorów działających automatycznie z taką rozdzielczością [7]. W oparciu o archiwalne paski pluwiograficzne można oczywiście dokonać obróbki zgromadzonych danych dla krótkich przedziałów czasowych, jednakże jest to proces niezwykle pracochłonny, a co za tym idzie kosztowny. Dodatkowym problemem jest jednopunktowy charakter pomiarów opadów atmosferycznych, uniemożliwiający uwzględnienie ich nierównomierności przestrzennej. Jednym z możliwych uproszczeń przy analizie danych o opadach na potrzeby projektowania zbiorników retencyjnych jest przyjęcie obliczenia wartości średnich dla wszystkich zdarzeń opadowych występujących w danym okresie. Dzięki temu analiza pasków pluwiograficznych znacząco się upraszcza, ograniczając się do wyznaczenia wysokości opadu w danym przedziale czasowym (istotny jest tylko początek i koniec danego zjawiska opadowego). Problemem jest tu często kwestia przyjęcia okresu czasu bezdeszczowego, który rozdziela dwa występujące po sobie opady w literaturze sugeruje się zazwyczaj 1 godzinę. Po naniesieniu wszystkich zdarzeń opadowych otrzymujemy diagram opadów średnich dla rozpatrywanego okresu pomiarowego (rys. 4) [11]. Rys. 5. Przykładowy diagram odpływu Następnie należy skonstruować tzw. diagram odpływu, uwzględniający straty opadu oraz proste odpływu z projektowanego zbiornika retencyjnego. Na straty opadu składa się: retencja terenowa powierzchni nieprzepuszczalnych (w zakresie 0,5 3,0 mm, zazwyczaj 1,5 mm) oraz parowanie (w zakresie 1,0 1,5 dm 3 /sha) (rys. 5). W metodzie tej, podobnie jak we wcześniej opisanych metodach, zakłada się, że odpływ z powierzchni przepuszczalnych jest równy zero, co nie jest prawdą w przypadku bardzo długich oraz bardzo intensywnych opadów. Jeżeli w procesie projektowania natężenie odpływu q 0 =Q 0 /F zr jest z góry narzucone, to na diagramie będzie tylko jedna prosta. Optymalizacja doboru wymaganej pojemności retencyjnej jest tu wykonywana poprzez odpowiednie nałożenie na siebie obydwu diagramów wykonanych w tej samej skali (rys. 6). Diagram odpływu przesuwany jest w poziomie o czas miarodajny do wymiarowania przekroju kanału doprowadzającego ścieki do zbiornika (T P ). Wymaganą wysokość retencyjną (wyrażoną w mm wysokości opadu) otrzymujemy poprzez przesunięcie diagramu odpływu na osi rzędnych. Objętość retencyjną wyrażoną w m 3 otrzymujemy mnożąc otrzymaną wysokość retencyjną (wyrażoną w metrach) przez zredukowaną powierzchnię zlewni (wyrażoną w m 2 ). Punkty znajdujące się powyżej prostej odpływu (na przykładowym diagramie są to 4 punkty) są opadami, które spowodują przepełnienie zbiornika w rozpatrywanym czasie. Na Rys. 4. Przykładowy diagram opadów średnich dla stacji pomiarowej Rys. 6. Wyznaczanie pojemności retencyjnej zbiornika grawitacyjnego z uwzględnieniem podziału na część grawitacyjną i podciśnieniową w oparciu o diagramy opadu i odpływu GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA LIPIEC SIERPIEŃ
5 tej podstawie można określić krotność przeciążenia zbiornika także dla okresów krótszych niż jeden rok. Przyjmując, że przykładowy diagram uwzględnia opady z okresu 2 lat, otrzymalibyśmy częstotliwość przeciążenia zbiornika raz na 6 miesięcy (4 opady powyżej prostej odpływu). Nanosząc na diagram prostą równoległą do prostej odpływu, przesuniętą w dół o wysokość retencyjną, możemy określić zbiór opadów, które spowodują częściowe wypełnienie zbiornika retencyjnego (punkty pomiędzy prostymi). Jest to doskonały materiał do optymalnego doboru udziału komory podciśnieniowej w całkowitej pojemności retencyjnej, ponieważ pozwala określić statystyczną częstotliwość załączania dmuchawy oraz ich przybliżony czas pracy. Podział pojemności retencyjnej pomiędzy komory: podciśnieniową ( P ) i grawitacyjną ( G ) wykonuje się poprzez umieszczenie dodatkowej prostej równoległej do prostej odpływu (zielona linia na rys. 6). Dla przykładowego diagramu można sporządzić następująca statystykę: 18 razy wypełniona była częściowo komora grawitacyjna, 6 razy częściowo wypełniona komora podciśnieniowa (w tych przypadkach komora dolna wypełniona całkowicie), 4 razy wypełniony był cały zbiornik (obydwie komory całkowicie). Czas pracy dmuchaw oraz związane z tym koszty energii elektrycznej można w przybliżeniu obliczyć dzieląc zsumowaną objętość ścieków przez średnią wydajność dmuchawy. W przypadku całkowitego wypełnienia komory podciśnieniowej obliczenie tej pojemności jest oczywiste, natomiast dla częściowego wypełnienia komory należy zmierzyć wysokość pomiędzy danym punktem (opadem) a linią podziału. W ten sposób otrzymujemy wysokość retencyjną dla samej komory retencyjnej, którą przeliczamy na m 3 podobnie jak wcześniej całą pojemność zbiornika. Do bilansu energetycznego należy doliczyć czas pracy przeznaczony dla okresowej wentylacji zbiornika retencyjnego. Ponieważ brak jest w tym zakresie wytycznych, częstotliwość wentylacji musi być określona przez eksploatatora/inwestora. Przesuwając linię podziału otrzymujemy odmienną statystykę, poszukując wariantu optymalnego uwzględniając statystyczne koszty eksploatacyjne (energia) oraz koszty stałe (przeglądy techniczne, amortyzacja części itp.) oraz koszty budowy zbiornika w danym wariancie (rys. 7). W procesie optymalnego określania udziału objętości wypełnianej Rys. 7. Wyznaczanie optymalnego udziału komory podciśnieniowej w oparciu o analizę kosztów inwestycji podciśnieniowo w całkowitej objętości retencyjnej należy uwzględnić przynajmniej 3 4 warianty. W praktyce może wystąpić sytuacja, gdy z uwagi na ograniczenia lokalizacyjne podciśnieniowa pojemność retencyjna zbiornika będzie narzucona z góry i w analizie będzie trzeba jedynie określić, jakie będą koszty jej eksploatowania. Praktycznie zawsze zalecane będzie zastosowanie przynajmniej dwóch dmuchaw załączających się w zależności od zmieniających się warunków na dopływie podobnie jak w przypadku stosowania pompowni tradycyjnych. Zwiększa to efektywność działania urządzeń oraz stopień niezawodności całego układu. Analizując rozkład średnich opadów należy pamiętać, że uśrednienie nie daje pełnej informacji odnośnie chwilowych wartości szczytowych dla danego zdarzenia. W efekcie deszcz o średnim natężeniu mniejszym niż jednostkowy odpływ zredukowany (q 0 ) może mieć chwilową (szczytową) wartość natężenia, powodującą zadziałanie przelewu czy też załączenie dmuchawy w komorze podciśnieniowej. Aby wykazać wpływ uśrednienia pomiarów na wyznaczanie pojemności retencyjnej przeanalizowano 4 opady atmosferyczne o największej intensywności, które wystąpiły w Częstochowie w roku 2007 zapisane jako sumy 10-minutowe: deszcz z dn ; czas trwania 1 h 10 min; całkowita wysokość opadu 26,9 mm, średnie natężenie 23,1 mm/h, deszcz z dn ; czas trwania 3 h 50 min; całkowita wysokość opadu 44,7 mm, średnie natężenie 11,1 mm/h, Rys. 8. Histogramy opadów zapisanych jako sumy 10-minutowe: a) opad z dn ; b) opad z dn GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA LIPIEC SIERPIEŃ 2008
6 Rys. 9. Wyznaczanie współczynnika redukcji przepływu dla opadu uśrednionego (opad z dn ) deszcz z dn ; czas trwania 50 min; całkowita wysokość opadu 16,6 mm, średnie natężenie 19,9 mm/h, deszcz z dn ; czas trwania 1 h 20 min; całkowita wysokość opadu 12,9 mm, średnie natężenie 9,7 mm/h, W pierwszym wariancie obliczono wymaganą wysokość retencyjną (w mm) dla wartości uśrednionej opadu. Wartości współczynnika redukcji przepływu β obliczano jako dziesiąte części średniego natężenia opadu h śred (rys. 9). W efekcie otrzymano dla każdego opadu liniowe zależności pomiędzy współczynnikiem β a wymaganą wysokością retencyjną (rys. 10). W drugim wariancie obliczenia wymaganej pojemności przeprowadzono dla rzeczywistego kształtu histogramów przy zachowaniu 10-minutowego kroku czasowego. Ponieważ celem obliczeń było porównanie wyników dla obydwu wariantów zapisu tego samego opadu, to w tym wariancie zachowano wartości dla współczynnika β obliczone w wariancie pierwszym. Wymaganą pojemność retencyjną obliczano analogicznie jak dla wyrównawczych zbiorników wodociągowych, bilansując wysokości opadu dla zadanej wartości β, uwzględniając proces opróżniania zbiornika w przedziałach, w których dopływ był mniejszy niż q 0. Rys. 10. Porównanie wymaganych wysokości retencyjnych wyznaczonych w oparciu o wartości średnie oraz bilansowanie wysokości opadu dla sum dziesięciominutowych Rys. 11. Względna różnica wysokości retencyjnej w zależności od współczynnika β Jak widać na rys. 10 wymagane wysokości retencyjne, obliczone na bazie 10-minutowych sum opadowych, były wyraźnie wyższe od wartości średnich opadu dla wszystkich trzech rozpatrywanych opadów. Różnice w otrzymywanych wartościach zwiększały się znacząco ze wzrostem wartości współczynnika β. Ponieważ każdy z rozpatrywanych opadów miał odmienna charakterystykę (czas trwania, całkowita wysokość, natężenie, rozkład w czasie), to różnice wysokości retencyjnej dla poszczególnych współczynników β odniesiono do całkowitej wysokości opadów. Otrzymano w ten sposób tzw. względną różnicę wysokości retencyjnych DH R : DH R H H H R10 RSR = 100 [ % ] CA gdzie: H R10 wysokość retencyjna dla deszczu zapisanego jako sumy 10-minutowe H RSR wysokość retencyjna dla opadu średniego H CA całkowita wysokość opadu Choć analiza dotyczyła tylko 4 wyselekcjonowanych opadów, to przedstawione na rys. 11 wyniki obliczeń nie pozostawiają wątpliwości, że dla wartości współczynnika redukcji przepływu większych od 0,5 różnice w otrzymanych wynikach są znaczące i sięgają kilkudziesięciu procent. Można zatem stwierdzić, że projektowanie zbiorników retencyjnych dla tego zakresu współczynnika β w oparciu o średnie natężenia deszczu będzie obarczone dużym błędem niedoszacowania wymaganej pojemności retencyjnej. Dla wartości β poniżej 0,5 problem niedoszacowania pojemności retencyjnej jest mniejszy i wynosi od kilku do kilkunastu procent. 5. Wyznaczanie pojemności retencyjnej podciśnieniowej w oparciu o modele hydrodynamiczne Z pewnością najdokładniejszym sposobem wyznaczenia wymaganej pojemności retencyjnej jest wykonanie modelu hydrodynamicznego sieci kanalizacyjnej wraz obsługiwaną zlewnią w jednym z dostępnych programów (np. SWMM5, GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA LIPIEC SIERPIEŃ
7 wynosi blisko 250 m 3, co przekłada się na kilkudziesięcioprocentowy błąd, a dla β=0,6 oznacza dwukrotnie większą objętość retencyjną. Wnioski Rys. 12. Porównanie wyników obliczeń wymaganej objętości retencyjnej przy zastosowaniu modelu hydrodynamicznego oraz uproszczonego bilansu opadu MOUSE, Hydra). Każdy z tych programów wymaga wiarygodnych danych o opadach, umożliwiających przeprowadzenie kalibracji modelu, dlatego także i w tym przypadku nie można uniknąć problemu dostępności danych pluwiograficznych o dużej rozdzielczości (np. 10 min). Po dokonaniu kalibracji projektant może w krótkim czasie przeprowadzić wielowariantową analizę wykonania zbiornika retencyjnego zarówno długookresową (np. dla całego roku) jak i dla pojedynczych opadów nawalnych. Wymiary zbiornika nie są przez program obliczane automatycznie należy wprowadzić parametry zbiornika i po serii obliczeń obserwować, czy dana konstrukcja spełnia oczekiwane zadania (stopień wypełnienia, częstotliwość przepełniania itp.) [9]. Mimo że żaden z dostępnych programów nie zawiera modułów umożliwiających wprost symulowania działania zbiorników podciśnieniowych, to wykorzystując moduły do modelowania pompowni i tzw. reguły sterujące można pośrednio symulować współdziałanie tego typu zbiorników z siecią (m.in. częstotliwość i stopień wypełnienia komory podciśnieniowej). Uwzględnienie dużej ilości parametrów, mających wpływ na zjawisko opad-odpływ (m.in. występowania retencji kanałowej) powoduje, że uzyskiwane wyniki różnią się od uzyskiwanych wg metod uproszczonych. Przykładem jest tu choćby uwzględnienie odpływu wód opadowych z powierzchni przepuszczalnych, który występuje przy wyjątkowo intensywnych deszczach. Wykonane obliczenia modelowe dla zlewni miejskiej o całkowitej powierzchni zlewni zredukowanej równej 12,6 ha potwierdziły występowanie znaczących różnic w odniesieniu do wcześniej opisywanych metod. Uzyskane wyniki z modelu odniesiono do najbardziej dokładnej metody uproszczonej, tj. bilansowania wysokości opadu, która uwzględnia nierównomierność czasową opadu oraz występowanie strat (retencja terenowa, parowanie). Jak widać na rys. 10, wyniki uzyskane dla opadu z dn. 26 maja pokrywają się z dużą dokładnością z wynikami symulacji hydrodynamicznej, jednak już dla opadu z dn. 18 września otrzymywane wyniki są wyraźnie wyższe dla metody uproszczonej. Średnia bezwzględna różnica Zbiorniki o działaniu grawitacyjno-podciśnieniowym stanowią doskonałe rozwiązanie techniczne na obszarach zurbanizowanych, gdzie brak jest miejsca pod budowę otwartych konstrukcji. Umożliwiają one płytsze posadowienie dna zbiornika i kanału odpływowego oraz ograniczenie powierzchni wykopu w planie dzięki wykorzystaniu pojemności retencyjnej ponad swobodnym zwierciadłem ścieków w dopływie. Przedstawione w artykule metody określania udziału pojemności retencyjnej napełnianej podciśnieniowo w całkowitej objętości zbiornika retencyjnego mają zróżnicowany poziom dokładności i mogą prowadzić do bardzo rozbieżnych wyników. W praktyce wyznaczanie pojemności retencyjnej zbiornika powinno być oparte na modelach hydrodynamicznych, uwzględniających szerokie spektrum parametrów wpływających na przebieg zjawiska opad-odpływ. Niestety w większości przypadków brak jest monitoringu danych o opadach bądź jest on prowadzony dla bardzo długich przedziałów czasowych (np. 1 godzina), co czyni je bezużytecznymi z punktu widzenia modelowania odpływu ze zlewni miejskich. Najpowszechniej stosowane metody wymiarowania oparte na uniwersalnych krzywych IDF są obarczone największym błędem i powinny być stosowane w ostateczności, gdy brak jest innych danych o opadach. Piśmiennictwo [1] Bogdanowicz E., Stachy J.: Maksymalne opady deszczu w Polsce. Charakterystyki projektowe, Materiały badawcze, Seria: Hydrologia i Oceanologia nr 23, IMiGW, Warszawa1998. [2] Butler D., Davies J.W.: Urban drainage, E & FN Spoon, London [3] Dziopak J.: Multi-chamber storage reservoirs in the sewerage system, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa [4] Kalinowski M.: Zasady projektowania zbiorników retencyjno-sedymentacyjnych ścieków deszczowych, Podstawy gospodarki wodno-ściekowej w miastach i osiedlach, pod red. Osmólskiej-Mróz B., Instytut Ochrony Środowiska, str Warszawa [5] Kisiel A.: Hydrauliczna analiza działania grawitacyjno podciśnieniowych zbiorników kanalizacyjnych, monografia 238, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków [6] Kisiel A., Mrowiec M.: acuum storage as effective way to increase capacity of detention tanks Proceedings 2nd Int. IWA Conference on Sewer Operation and Maintenance, str ienna [7] Licznar P., Łomotowski J., Rojek M., Pomiary i przetwarzanie danych opadowych dla potrzeb projektowania i eksploatacji systemów odwodnieniowych, Wydawnictwo Futura, Poznań [8] Mrowiec M.: Wymiarowanie rurowych zbiorników retencyjnych w systemach odprowadzania ścieków deszczowych. Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, vol. 30, Wydawnictwo Drukarnia LIBER DUO S.C., str , Białowieża 2005, [9] Mrowiec M.: SWMM, jako efektywne narzędzie do analizy działania systemów kanalizacyjnych, Materiały konferencyjne: Nowe technologie w instalacjach i sieciach wodociągowych i kanalizacyjnych, str , Wisła [10] Mrowiec M.: Propozycja metody wymiarowania zbiorników retencyjnych odciążających hydraulicznie sieć kanalizacyjną, Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, vol. 46, str , Łódź [11] Stahre P.: Urbonas B.: Stormwater Detention: For Drainage, Water Quality, and CSO Management, Prentice Hall, New Jersey1990. [12] Tabernacki J.: Deszczowe zbiorniki retencyjne w kanalizacji, Nowa Technika w Inżynierii Sanitarnej, seria Wodociągi i Kanalizacja, nr 11. Arkady, str , Warszawa GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA LIPIEC SIERPIEŃ 2008
STORMWATER 2018, Gdańsk
STORMWATER 2018, Gdańsk Rozwój indywidualnych systemów retencyjnych i ich wpływ na funkcjonowanie kanalizacji ogólnospławnej Maciej Mrowiec Wody opadowe w obszarach zurbanizowanych Oddziaływanie jakościowe
Bardziej szczegółowodr inż. Marek Zawilski, prof. P.Ł.
UŻYTKOWANIE I OCHRONA ŚRODOWISKA W STRATEGII ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z terenów zurbanizowanych do środowiska PROBLEMY OBLICZANIA PRZEPŁYWÓW MAKSYMALNYCH PRAWDOPODOBNYCH
Bardziej szczegółowoWykorzystanie modeli symulacyjnych do planowania modernizacji kanalizacji deszczowej w Bydgoszczy. Marcin Skotnicki Paweł Kwiecień
Wykorzystanie modeli symulacyjnych do planowania modernizacji kanalizacji deszczowej w Bydgoszczy Marcin Skotnicki Paweł Kwiecień Cel: Cel i zakres referatu Przedstawienie możliwości wykorzystania modeli
Bardziej szczegółowoPodstawy bezpiecznego wymiarowania odwodnień terenów. Tom I sieci kanalizacyjne
Podstawy bezpiecznego wymiarowania odwodnień terenów. Tom I sieci kanalizacyjne Prezentowany podręcznik akademicki stanowi podsumowanie dotychczasowego stanu wiedzy w zakresie podstaw nowoczesnego - bezpiecznego
Bardziej szczegółowoDeszcze nawalne doświadczenia Miasta Gdańska
Deszcze nawalne doświadczenia Miasta Gdańska Kategorie deszczu wg Chomicza Deszcze nawalne wg klasyfikacji Chomicza oznaczają opady o współczynniku wydajności a od 5,66 do 64,00 Wraz ze wzrostem współczynnika
Bardziej szczegółowoBilansowanie zasobów wodnych
1 Bilansowanie zasobów wodnych Definicje: 1. Zasoby wodne są to wszelkie wody znajdujące się na danym obszarze stale lub występujące na nim czasowo (Dębski). 2. Przepływ średni roczny Q śr -jest to średnia
Bardziej szczegółowoAnaliza techniczno-ekonomiczna zastosowania zbiorników grawitacyjno-podciśnieniowych
Inżynieria i Ochrona Środowiska 2014, t. 17, nr 1, s. 31-40 Maciej MROWIEC 1 *, Oliwia KOCHAŃSKA 1, Bartosz SZELĄG 2 1 Politechnika Częstochowska, Wydział Inżynierii Środowiska i Biotechnologii Instytut
Bardziej szczegółowoCzęść A: Wodociągi dr inż. Małgorzata Kutyłowska dr inż. Aleksandra Sambor
Część A: Wodociągi dr inż. Małgorzata Kutyłowska dr inż. Aleksandra Sambor Projekt koncepcyjny sieci wodociągowej dla rejonu. Spis treści 1. Wstęp 1.1. Przedmiot opracowania 1.2. Podstawa opracowania 1.3.
Bardziej szczegółowo2. Obliczenia ilości ścieków deszczowych
Spis treści 1. Wstęp 1.1 Przedmiot opracowania 1.2 Zakres opracowania 1.3 Podstawa opracowania 1.4 Wykorzystane materiały 1.5 Ogólna charakterystyka jednostki osadniczej 2. Obliczenia ilości ścieków deszczowych
Bardziej szczegółowoANALIZA PRACY KANALIZACJI DESZCZOWEJ LOTNISKA W MIEJSCOWOŚCI ŁASK NA PODSTAWIE MODELU HYDRAULICZNEGO.
ANALIZA PRACY KANALIZACJI DESZCZOWEJ LOTNISKA W MIEJSCOWOŚCI ŁASK NA PODSTAWIE MODELU HYDRAULICZNEGO. Model hydrauliczny kanalizacji deszczowej wykonano w programie EPA SWMM 5 (Storm Water Management Model),
Bardziej szczegółowov Przykłady Obliczeniowe dla Programu Zintegrowany Kalkulator Projektanta
v.1.0.0.2 Przykłady Obliczeniowe dla Programu Zintegrowany Kalkulator Projektanta 1 Spis treści 1. Przykład obliczeniowy Aplikacja QRe:... 2 2. Przykład obliczeniowy Aplikacja Spadek:... 8 3. Przykład
Bardziej szczegółowoANALIZA FINANSOWA ROZWIĄZAŃ ZBIORNIKÓW RETENCYJNYCH
zbiorniki retencyjne, analiza techniczno-ekonomiczna, kanalizacja deszczowa, kanalizacja ogólnospławna, uśrednienie dopływu do oczyszczalni ścieków Kamil POCHWAT * ANALIZA FINANSOWA ROZWIĄZAŃ ZBIORNIKÓW
Bardziej szczegółowoDotyczy: wydania opinii w sprawie potrzeby przeprowadzenia oceny oddziaływania
Bydgoszcz: 2019-02-22 PRACOWNIA ARCHITEKTONICZNA ARUS Spółka z o.o 85-095 Bydgoszcz, ul. Pestalozziego 6/18 tel.: 52 323 41 00, tel. fax.: 52 323 41 20 e-mail: pracownia@arus.com.pl Pełnomocnik Pana Leszka
Bardziej szczegółowoEwa Krajny, Leszek Ośródka, Marek Wojtylak
CHARAKTERYSTYKA WARUNKÓW OPADOWYCH DLA KATOWIC 1962 2014 Ewa Krajny, Leszek Ośródka, Marek Wojtylak Katowice, 9.10.2017 r. INSPIRACJE DO BADAŃ Inspiracją do badań nad charakterystykami opadów atmosferycznych
Bardziej szczegółowoPrzepływ (m 3 /10min) 211,89 12,71 127,13 652,68 525,55
1. Zweryfikowanie określonego zasięgu oddziaływania planowanego do wykonania urządzenia wodnego i zamierzonego korzystania z wód poprzez uwzględnienie: a) oddziaływania zrzutu wód opadowych lub roztopowych
Bardziej szczegółowoRola retencyjnych zbiorników kanalizacyjnych w procesie zabezpieczania zurbanizowanych zlewni przed podtopieniami
OŻNI: ADAM JÓZEF KISIEL Politechnika Częstochowska Instytut Inżynierii Środowiska Rola retencyjnych zbiorników kanalizacyjnych w procesie zabezpieczania zurbanizowanych zlewni przed podtopieniami Część
Bardziej szczegółowoINSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY Oddział we Wrocławiu. Görlitz
Görlitz 17.11.2014 Pakiet programów MIKE opracowany na Politechnice Duńskiej, zmodyfikowany przez Duński Instytut Hydrauliki, Zasady działania modeli: MIKE NAM - model konceptualny o parametrach skupionych,
Bardziej szczegółowoWyznaczanie natężenia deszczów obliczeniowych w Niemczech na podstawie atlasu KOSTRA.
Wyznaczanie natężenia deszczów obliczeniowych w Niemczech na podstawie atlasu KOSTRA. Dr inż. Roman Edel PLAN PREZENTACJI Wyznaczanie natężenia deszczu w Niemczech w drugiej połowie XX wieku Podstawy i
Bardziej szczegółowoINTELIGENTNE ŁAGODZENIE KLIMATU W SKALI DUŻEGO MIASTA
INTELIGENTNE ŁAGODZENIE KLIMATU W SKALI DUŻEGO MIASTA Stanisław Drzewiecki Prezes Zarządu Dyrektor Naczelny Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o. AKTUALNE UWARUNKOWANIA I SKUTKI ZMIAN
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE
Załącznik nr 1 do procedury nr W_PR_1 Nazwa przedmiotu: Komputerowe wspomaganie projektowania wodociągów i kanalizacji Kierunek: Inżynieria środowiska Kod przedmiotu: Rodzaj przedmiotu: Obieralny, moduł
Bardziej szczegółowoStreszczenie. Abstract
Maciej Mrowiec, robert malmur * Wpływ przestrzennej zmienności opadów na niezawodność systemów kanalizacyjnych INFLUENCE of the spatial variation of the rainfall on the urban drainage systems reliability
Bardziej szczegółowoGdański system monitoringu hydrologicznego
Gdański system monitoringu hydrologicznego Stormwater Poland - Gdańsk 16 marca 2018 Gdańskie Wody Sp. z o.o W ciągu ostatnich osiemnastu lat w Gdańsku, aż czterokrotnie wystąpił opad ponad 100 letni powyżej
Bardziej szczegółowoWPŁYW UKŁADU HYDRAULICZNEGO ZBIORNIKA NA WYMAGANĄ POJEMNOŚĆ UŻYTKOWĄ UKŁADU ZBIORNIKÓW RETENCYJNYCH W KANALIZACJI
CZASOPISMO INŻYNIERII LĄDOWEJ, ŚRODOWISKA I ARCHITEKTURY JOURNAL OF CIVIL ENGINEERING, ENVIRONMENT AND ARCHITECTURE JCEEA, t. XXXIII, z. 63 (2/II/16), kwiecień-czerwiec 2016, s. 105-120 Józef DZIOPAK 1
Bardziej szczegółowoOpracowanie koncepcji budowy suchego zbiornika
Opracowanie koncepcji budowy suchego zbiornika Temat + materiały pomocnicze (opis projektu, tabele współczynników) są dostępne na stronie: http://ziw.sggw.pl/dydaktyka/ Zbigniew Popek/Ochrona przed powodzią
Bardziej szczegółowoFiltracja - zadania. Notatki w Internecie Podstawy mechaniki płynów materiały do ćwiczeń
Zadanie 1 W urządzeniu do wyznaczania wartości współczynnika filtracji o powierzchni przekroju A = 0,4 m 2 umieszczono próbkę gruntu. Różnica poziomów h wody w piezometrach odległych o L = 1 m wynosi 0,1
Bardziej szczegółowoPRZYKŁAD OBLICZENIOWY DLA SYSTEMU KOMÓR DRENAŻOWYCH
PRZYKŁAD OBLICZENIOWY DLA SYSTEMU KOMÓR DRENAŻOWYCH Ograniczona przepustowość istniejących odbiorników wód opadowych w gęstej zabudowie miejskiej, wymaga bezwzględnego zatrzymania wód opadowych w miejscu
Bardziej szczegółowoHydraulika i hydrologia
Zad. Sprawdzić możliwość wyparcia filtracyjnego gruntu w dnie wykopu i oszacować wielkość dopływu wody do wykopu o wymiarach w planie 0 x 0 m. 8,00 6,00 4,00 -,00 Piaski średnioziarniste k = 0,0004 m/s
Bardziej szczegółowoR E C E N Z J A. rozprawy doktorskiej Pani mgr inż. Małgorzaty SOBCZYK pt.,,analiza zdolności retencyjnej ekstensywnych dachów zielonych
Dr hab. inż. Jadwiga KRÓLIKOWSKA, prof. PK Politechnika Krakowska im. T. Kościuszki Katedra Wodociągów, Kanalizacji i Monitoringu Środowiska R E C E N Z J A rozprawy doktorskiej Pani mgr inż. Małgorzaty
Bardziej szczegółowoOperat hydrologiczny jako podstawa planowania i eksploatacji urządzeń wodnych. Kamil Mańk Zakład Ekologii Lasu Instytut Badawczy Leśnictwa
Operat hydrologiczny jako podstawa planowania i eksploatacji urządzeń wodnych Kamil Mańk Zakład Ekologii Lasu Instytut Badawczy Leśnictwa Urządzenia wodne Urządzenia wodne to urządzenia służące kształtowaniu
Bardziej szczegółowoObliczenia hydrauliczne, modelowanie zlewni. Opracowanie, wdrożenie i utrzymanie modeli hydrodynamicznych
Obliczenia hydrauliczne, modelowanie zlewni. Opracowanie, wdrożenie i utrzymanie modeli hydrodynamicznych Tomasz Glixelli, Paweł Kwiecień, Jacek Zalewski Bydgoszcz, 22 czerwca 2017 2 Przygotowanie danych
Bardziej szczegółowoCzęść A: Wodociągi Dr inż. Małgorzata Kutyłowska Dr inż. Aleksandra Sambor
Część A: Wodociągi Dr inż. Małgorzata Kutyłowska Dr inż. Aleksandra Sambor Projekt koncepcyjny rozgałęźnej sieci wodociągowej dla rejonu. Literatura 1. Mielcarzewicz E., Obliczanie systemów zaopatrzenia
Bardziej szczegółowoMODELOWANIE DZIAŁANIA KANALIZACJI DESZCZOWEJ ZE ZBIORNIKIEM RETENCYJNYM
wody opadowe, retencja, modelowanie hydrodynamiczne Justyna GANCARZ, Katarzyna WARTALSKA, Bartosz KAŹMIERCZAK* MODELOWANIE DZIAŁANIA KANALIZACJI DESZCZOWEJ ZE ZBIORNIKIEM RETENCYJNYM Zbiorniki retencyjne
Bardziej szczegółowoPOROZMAWIAMY O RETENCJONOWANIU WÓD OPADOWYCH W MIEŚCIE
POLITECHNIKA RZESZOWSKA IM. IGNACEGO ŁUKASIEWICZA K O N G R E S ECONOMY OF A WATER CITY MIASTO - WODA - JAKOŚĆ ŻYCIA WROCŁAWSKIE CENTRUM KONGRESOWE ULICA WYSTAWOWA 1, 51-618 WROCŁAW 24 25 WRZEŚNIA 2018
Bardziej szczegółowoLORO-X Systemy odwadniania dachów Informacja prasowa. Tylko 2 zamiast 14: Innowacyjnie i ekonomicznie dzięki systemom odwadniania dachów LORO-X
Tylko 2 zamiast 14: Innowacyjnie i ekonomicznie dzięki systemom odwadniania dachów LORO-X Znaczenie wyrażenia cena za litr na przykładzie dachu o powierzchni 1780 m2. W przypadku dachów płaskich system
Bardziej szczegółowoZajęcia wprowadzające W-1 termin I temat: Sposób zapisu wyników pomiarów
wielkość mierzona wartość wielkości jednostka miary pomiar wzorce miary wynik pomiaru niedokładność pomiaru Zajęcia wprowadzające W-1 termin I temat: Sposób zapisu wyników pomiarów 1. Pojęcia podstawowe
Bardziej szczegółowoHydrologia Tom II - A. Byczkowski
Spis treści Hydrologia Tom II - A. Byczkowski 4. Hydronomia - metody analizy 4.1. Bilans wodny 4.1.1. Zasoby wodne hydrosfery 4.1.2. Pojęcie bilansu wodnego 4.1.3. Bilans wodny Ziemi, Europy i Polski 4.1.3.1.
Bardziej szczegółowoProjekt Polskiego Atlasu Natężeń Deszczów (PANDa) Dr hab. inż. Paweł Licznar, prof. PWr. RETENCJAPL Sp. z o. o.
Projekt Polskiego Atlasu Natężeń Deszczów (PANDa) Dr hab. inż. Paweł Licznar, prof. PWr. RETENCJAPL Sp. z o. o. Co jest miarą wielkości projektu? Czy tylko km kanałów, m 3 betonu, tony stali? Machu Picchu,
Bardziej szczegółowoOpracowanie koncepcji ochrony przed powodzią opis ćwiczenia projektowego
Opracowanie koncepcji ochrony przed powodzią opis ćwiczenia projektowego 1. Położenie analizowanej rzeki Analizowaną rzekę i miejscowość, w pobliżu której należy zlokalizować suchy zbiornik, należy odszukać
Bardziej szczegółowoMonitoring w eksploatacji systemu kanalizacji deszczowej, wyzwania (System inteligentnego sterowania retencją zbiornikową)
Monitoring w eksploatacji systemu kanalizacji deszczowej, wyzwania (System inteligentnego sterowania retencją zbiornikową) Mirosław Korzeniowski MWiK w Bydgoszczy Sp. z o.o. 1 Wprowadzenie PLAN Charakterystyka
Bardziej szczegółowoMetody obliczania obszarowych
Metody obliczania opadów średnich obszarowych W badaniach hydrologicznych najczęściej stosowaną charakterystyką liczbową opadów atmosferycznych jest średnia wysokość warstwy opadu, jaka spadła w pewnym
Bardziej szczegółowoOczyszczanie ścieków deszczowych. Inżynieria Środowiska I stopień (I stopień / II stopień) Ogólnoakademicki (ogólno akademicki / praktyczny)
Załącznik nr 7 do Zarządzenia Rektora nr 10/12 z dnia 21 lutego 2012r. KARTA MODUŁU / KARTA PRZEDMIOTU Kod modułu Nazwa modułu Oczyszczanie ścieków deszczowych Nazwa modułu w języku angielskim Stormwater
Bardziej szczegółowoDokładne obliczenia hydrauliczne są niemożliwe ze względu na złożoność procesu przepływu i jego zależność od czynników
Wymiarowanie Dokładne obliczenia hydrauliczne są niemożliwe ze względu na złożoność procesu przepływu i jego zależność od czynników losowych; Wymiarowanie sieci rurociągów odbywa się metodą wskaźnikową
Bardziej szczegółowoRok akademicki: 2015/2016 Kod: GIS-2-106-WK-n Punkty ECTS: 2. Kierunek: Inżynieria Środowiska Specjalność: Wentylacja i klimatyzacja przemysłowa
Nazwa modułu: Projektowanie systemów wodno-kanalizacyjnych Rok akademicki: 2015/2016 Kod: GIS-2-106-WK-n Punkty ECTS: 2 Wydział: Górnictwa i Geoinżynierii Kierunek: Inżynieria Środowiska Specjalność: Wentylacja
Bardziej szczegółowoPROCEDURA DOBORU POMP DLA PRZEMYSŁU CUKROWNICZEGO
PROCEDURA DOBORU POMP DLA PRZEMYSŁU CUKROWNICZEGO Wskazujemy podstawowe wymagania jakie muszą być spełnione dla prawidłowego doboru pompy, w tym: dobór układu konstrukcyjnego pompy, parametry pompowanego
Bardziej szczegółowoNowe prawo wodne oraz jego wpływ na gospodarkę wodami opadowymi i roztopowymi Mariusz Gajda Podsekretarz Stanu Ministerstwo Środowiska
Nowe prawo wodne oraz jego wpływ na gospodarkę wodami opadowymi i roztopowymi Mariusz Gajda Podsekretarz Stanu Ministerstwo Środowiska Gdańsk, 27 marca 2017 r. Wody opadowe charakterystyka problemu Ustalenie
Bardziej szczegółowoBYDGOSKI PROJEKT MODERNIZACJI SYSTEMU ODWODNIENIA I DOSTOSOWANIA GO DO RETENCJI I ZAGOSPODAROWANIA WÓD OPADOWYCH
BYDGOSKI PROJEKT MODERNIZACJI SYSTEMU ODWODNIENIA I DOSTOSOWANIA GO DO RETENCJI I ZAGOSPODAROWANIA WÓD OPADOWYCH INTELIGENTNE ŁAGODZENIE KLIMATU W SKALI DUŻEGO MIASTA Stanisław Drzewiecki Prezes Zarządu
Bardziej szczegółowoMetody obliczania obszarowych
Metody obliczania opadów średnich obszarowych W badaniach hydrologicznych najczęściej stosowaną charakterystyką liczbową opadów atmosferycznych jest średnia wysokość warstwy opadu, jaka spadła w pewnym
Bardziej szczegółowoObliczenie objętości przepływu na podstawie wyników punktowych pomiarów prędkości
Obliczenie objętości przepływu na podstawie wyników punktowych pomiarów prędkości a) metoda rachunkowa Po wykreśleniu przekroju poprzecznego z zaznaczeniem pionów hydrometrycznych, w których dokonano punktowego
Bardziej szczegółowoOczyszczanie ścieków deszczowych Stormwater treatment
KARTA MODUŁU / KARTA PRZEDMIOTU Załącznik nr 7 do Zarządzenia Rektora nr 10/12 z dnia 21 lutego 2012r. Kod modułu Nazwa modułu Nazwa modułu w języku angielskim Obowiązuje od roku akademickiego 2017/2018
Bardziej szczegółowoOczyszczanie ścieków deszczowych Stormwater treatment
Załącznik nr 7 do Zarządzenia Rektora nr 10/12 z dnia 21 lutego 2012r. KARTA MODUŁU / KARTA PRZEDMIOTU Kod modułu Nazwa modułu Nazwa modułu w języku angielskim Obowiązuje od roku akademickiego 2012/2013
Bardziej szczegółowoGRAWITACYJNO - PODCIŚNIENIOWA KOMORA PŁUCZĄCA DNO KOMORY RETENCYJNEJ ZBIORNIKA
Jakub KISIEL GRAWITACYJNO - PODCIŚNIENIOWA KOMORA PŁUCZĄCA DNO KOMORY RETENCYJNEJ ZBIORNIKA Streszczenie W niniejszym artykule przedstawiono nowatorskie rozwiązanie grawitacyjno-podciśnieniowej komory
Bardziej szczegółowoBadanie klasy wymaganej odporności ogniowej wentylatora przy wykorzystaniu programu FDS
Badanie klasy wymaganej odporności ogniowej wentylatora przy wykorzystaniu programu FDS 1. Wstęp: Symulacje komputerowe CFD mogą posłużyć jako narzędzie weryfikujące klasę odporności ogniowej wentylatora,
Bardziej szczegółowoRetencyjne zbiorniki, jako elementy nowoczesnych rozwiązań sieci kanalizacyjnych
KISIEL ADAM, KISIEL JAKUB, MALMUR ROBERT, MROWIEC MACIEJ Retencyjne zbiorniki, jako elementy nowoczesnych rozwiązań sieci kanalizacyjnych Retention tanks as the key elements of the modern drainage systems
Bardziej szczegółowoHISTOGRAM. Dr Adam Michczyński - METODY ANALIZY DANYCH POMIAROWYCH Liczba pomiarów - n. Liczba pomiarów - n k 0.5 N = N =
HISTOGRAM W pewnych przypadkach interesuje nas nie tylko określenie prawdziwej wartości mierzonej wielkości, ale także zbadanie całego rozkład prawdopodobieństwa wyników pomiarów. W takim przypadku wyniki
Bardziej szczegółowoWPŁYW KIERUNKU I PRĘDKOŚĆI FALI DESZCZU NA KUBATURĘ UŻYTKOWĄ WIELOKOMOROWYCH ZBIORNIKÓW RETENCYJNYCH
CZASOPISMO INŻYNIERII LĄDOWEJ, ŚRODOWISKA I ARCHITEKTURY JOURNAL OF CIVIL ENGINEERING, ENVIRONMENT AND ARCHITECTURE JCEEA, t. XXXI, z. 61 (3/I/14), lipiec-wrzesień 2014, s. 83-93 Józef DZIOPAK 1 Mariusz
Bardziej szczegółowoZrównoważone gospodarowanie wodami opadowymi z zastosowaniem innowacyjnych rozwiązań technicznych i organizacyjnych
Zrównoważone gospodarowanie wodami opadowymi z zastosowaniem innowacyjnych rozwiązań technicznych i organizacyjnych Paweł Zawartka Jan Bondaruk Adam Hamerla www.gig.eu 1 Dotychczasowe podejście - skutki
Bardziej szczegółowoSprawdzenie narzędzi pomiarowych i wyznaczenie niepewności rozszerzonej typu A w pomiarach pośrednich
Podstawy Metrologii i Technik Eksperymentu Laboratorium Sprawdzenie narzędzi pomiarowych i wyznaczenie niepewności rozszerzonej typu A w pomiarach pośrednich Instrukcja do ćwiczenia nr 4 Zakład Miernictwa
Bardziej szczegółowowykonalności projektu inwestycyjnego
Analiza finansowa i studium wykonalności projektu inwestycyjnego Adrian Arys Kierownik projektu DS Consulting Rola studium wykonalności w przygotowaniu projektów infrastrukturalnych Fazy Zakres analiz
Bardziej szczegółowoĆw. nr 31. Wahadło fizyczne o regulowanej płaszczyźnie drgań - w.2
1 z 6 Zespół Dydaktyki Fizyki ITiE Politechniki Koszalińskiej Ćw. nr 3 Wahadło fizyczne o regulowanej płaszczyźnie drgań - w.2 Cel ćwiczenia Pomiar okresu wahań wahadła z wykorzystaniem bramki optycznej
Bardziej szczegółowoWSKAZÓWKI DO WYKONANIA SPRAWOZDANIA Z WYRÓWNAWCZYCH ZAJĘĆ LABORATORYJNYCH
WSKAZÓWKI DO WYKONANIA SPRAWOZDANIA Z WYRÓWNAWCZYCH ZAJĘĆ LABORATORYJNYCH Dobrze przygotowane sprawozdanie powinno zawierać następujące elementy: 1. Krótki wstęp - maksymalnie pół strony. W krótki i zwięzły
Bardziej szczegółowoRok akademicki: 2014/2015 Kod: GIS-2-202-KS-s Punkty ECTS: 2. Kierunek: Inżynieria Środowiska Specjalność: Inżynieria kształtowania środowiska
Nazwa modułu: Projektowanie systemów wodno-kanalizacyjnych Rok akademicki: 2014/2015 Kod: GIS-2-202-KS-s Punkty ECTS: 2 Wydział: Górnictwa i Geoinżynierii Kierunek: Inżynieria Środowiska Specjalność: Inżynieria
Bardziej szczegółowoCharakterystyka głównych składowych bilansu wodnego
Charakterystyka głównych składowych bilansu wodnego Opad pionowy deszcz, mŝawka (opad ciekły); śnieg, grad (opady stałe). Opad poziomy mgła; rosa, szron, sadź, gołoledź (osady atmosferyczne) OPAD - pomiar
Bardziej szczegółowoPRZEPŁYWY MAKSYMALNE ROCZNE O OKREŚLONYM PRAWDOPODOBIEŃSTWIE PRZEWYŻSZENIA W ZLEWNIACH NIEKONTROLOWANYCH
SH P BENIAMINN WIĘZIK Stowarzyszenie Hydrologów Polskich PRZEPŁYWY MAKSYMALNE ROCZNE O OKREŚLONYM PRAWDOPODOBIEŃSTWIE PRZEWYŻSZENIA W ZLEWNIACH NIEKONTROLOWANYCH Kraków 2013 Formuła racjonalna max = k
Bardziej szczegółowokanalizacyjnych Optimization of water and sewage systems
Załącznik nr 7 do Zarządzenia Rektora nr 10/12 z dnia 21 lutego 2012r. KARTA MODUŁU / KARTA RZEDMIOTU Kod modułu Optymalizacja systemów wodociągowych i Nazwa modułu kanalizacyjnych Nazwa modułu w języku
Bardziej szczegółowoWYZNACZANIE WEZBRAŃ POWODZIOWYCH W MAŁYCH ZLEWNIACH ZURBANIZOWANYCH. II. Przykłady obliczeniowe
WYZNACZANIE WEZBRAŃ POWODZIOWYCH W MAŁYCH ZLEWNIACH ZURBANIZOWANYCH Computation of flood hydrographs for small urban catchments Kontakt: Kazimierz Banasik +22/59 35 280 kazimierz_banasik@sggw.pl (Cytowanie:
Bardziej szczegółowoWstęp do teorii niepewności pomiaru. Danuta J. Michczyńska Adam Michczyński
Wstęp do teorii niepewności pomiaru Danuta J. Michczyńska Adam Michczyński Podstawowe informacje: Strona Politechniki Śląskiej: www.polsl.pl Instytut Fizyki / strona własna Instytutu / Dydaktyka / I Pracownia
Bardziej szczegółowo15.1. Opis metody projektowania sieci kanalizacyjnej
sieci kanalizacyjnej 15.1.1. Obliczenie przepływów miarodajnych do wymiarowania kanałów Przepływ ścieków, miarodajny do wymiarowania poszczególnych odcinków sieci kanalizacyjnej, przyjęto równy obliczonemu
Bardziej szczegółowoPolitechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 2014/2015
Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki Karta przedmiotu Wydział Inżynierii Środowiska obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 201/2015 Kierunek studiów: Inżynieria Środowiska
Bardziej szczegółowoHOBAS. Poprawa funkcjonowania systemów kanalizacji deszczowej poprzez zastosowanie podziemnych zbiorników retencyjnych. Aleksandra Wojcik Marek Mathea
HOBAS Poprawa funkcjonowania systemów kanalizacji deszczowej poprzez zastosowanie podziemnych zbiorników retencyjnych Aleksandra Wojcik Marek Mathea 1 AWO-DT-HPL HOBAS Podstawowe informacje o 1957 r. pierwsza
Bardziej szczegółowoZalecenia do dyplomów z Kanalizacji
Zalecenia o yplomów z Kanalizacji A Kanalizacja eszczowa - miejskiej jenostki osaniczej Aktualny stan prawny nakłaa na projektantów systemów kanalizacyjnych obowiązek bezpiecznego ich wymiarowania, tj.
Bardziej szczegółowoInżynieria Środowiska I stopień (I stopień / II stopień) ogólno akademicki (ogólno akademicki / praktyczny) stacjonarne (stacjonarne / niestacjonarne)
KARTA MODUŁU / KARTA PRZEDMIOTU Kod modułu Nazwa modułu Kanalizacja 1 Nazwa modułu w języku angielskim Sewerage 1 Obowiązuje od roku akademickiego 2017/2018 A. USYTUOWANIE MODUŁU W SYSTEMIE STUDIÓW Kierunek
Bardziej szczegółowoWpływ nieliniowości elementów układu pomiarowego na błąd pomiaru impedancji
Wpływ nieliniowości elementów układu pomiarowego na błąd pomiaru impedancji Wiesław Miczulski* W artykule przedstawiono wyniki badań ilustrujące wpływ nieliniowości elementów układu porównania napięć na
Bardziej szczegółowoDOBÓR OPTYMALNEJ POJEMNOŚCI ZBIORNIKA RETENCJONUJĄCEGO WODY W MAŁYCH ZLEWNIACH DESZCZOWYCH
UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI ZESZYTY NAUKOWE NR 151 Nr 31 INŻYNIERIA ŚRODOWISKA 2013 PĄZIK RAFAŁ *, KOSTECKI JAKUB ** DOBÓR OPTYMALNEJ POJEMNOŚCI ZBIORNIKA RETENCJONUJĄCEGO WODY W MAŁYCH ZLEWNIACH DESZCZOWYCH
Bardziej szczegółowoEDUKACYJNA WARTOŚĆ DODANA
ŚLĄSKIE TECHNICZNE ZAKŁADY NAUKOWE EDUKACYJNA WARTOŚĆ DODANA ANALIZA 1. INFORMACJE OGÓLNE. Wskaźnik EWD i wyniki egzaminacyjne rozpatrywane są wspólnie. W ten sposób dają nam one pełniejszy obraz pracy
Bardziej szczegółowoKOMOROWY SYSTEM ROZSĄCZAJĄCY OKSY-EKO typu SC
KOMOROWY SYSTEM ROZSĄCZAJĄCY OKSY-EKO typu SC Komory drenażowe OKSY-SC-310 i OKSY-SC-740 PRZEZNACZENIE Komory drenażowe to urządzenia przeznaczone do odwadniania obszarów zurbanizowanych. Mają zastosowanie
Bardziej szczegółowoSpis treści. Przedmowa... XI. Rozdział 1. Pomiar: jednostki miar... 1. Rozdział 2. Pomiar: liczby i obliczenia liczbowe... 16
Spis treści Przedmowa.......................... XI Rozdział 1. Pomiar: jednostki miar................. 1 1.1. Wielkości fizyczne i pozafizyczne.................. 1 1.2. Spójne układy miar. Układ SI i jego
Bardziej szczegółowoPROJEKTOWANIE SYSTEMÓW ODWODNIENIOWYCH NA TERENIE GMINY GDAŃSK
DAŃSKIE sp. z o.o. MELIORACJE Autor : Roman Branicki PROJEKTOWANIE SYSTEMÓW ODWODNIENIOWYCH NA TERENIE GMINY GDAŃSK W artykule niniejszym znajdą Państwo informacje o metodach obliczeń hydrologicznych,
Bardziej szczegółowoPORÓWNANIE METOD WYMIAROWANIA ZBIORNIKÓW RETENCYJNYCH W WARUNKACH HYDROLOGICZNYCH WROCŁAWIA
kanalizacja deszczowa, model opadów, zbiornik retencyjny, wymiarowanie Bartosz KAŹMIERCZAK, Katarzyna WARTALSKA, Monika NOWAKOWSKA* PORÓWNANIE METOD WYMIAROWANIA ZBIORNIKÓW RETENCYJNYCH W WARUNKACH HYDROLOGICZNYCH
Bardziej szczegółowoNarzędzia do monitoringu oraz prognozowania pracy systemu kanalizacji ogólnospławnej - Demonstracja w mieście Gliwice. Prepared enabling change 1
Narzędzia do monitoringu oraz prognozowania pracy systemu kanalizacji ogólnospławnej - Demonstracja w mieście Gliwice Prepared enabling change 1 Demonstracja w mieście Gliwice: Luty 2013 Styczeń 2014 monitoring
Bardziej szczegółowoPodstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych. Wykład tutora na bazie wykładu prof. Marka Stankiewicza
Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych Wykład tutora na bazie wykładu prof. Marka Stankiewicza Po co zajęcia w I Pracowni Fizycznej? 1. Obserwacja zjawisk i
Bardziej szczegółowo3. Warunki hydrometeorologiczne
3. WARUNKI HYDROMETEOROLOGICZNE Monitoring zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych jest jednym z najważniejszych zadań realizowanych w ramach ZMŚP. Właściwe rozpoznanie warunków hydrometeorologicznych
Bardziej szczegółowoDane hydrologiczne obiektu określono metodami empirycznymi, stosując regułę opadową. Powierzchnię zlewni wyznaczona na podstawie mapy:
Obliczenia hydrologiczne mostu stałego Dane hydrologiczne obiektu określono metodami empirycznymi, stosując regułę opadową. Powierzchnię zlewni wyznaczona na podstawie mapy: A= 12,1 km2 Długość zlewni
Bardziej szczegółowoPomiar rezystancji metodą techniczną
Pomiar rezystancji metodą techniczną Cel ćwiczenia. Poznanie metod pomiarów rezystancji liniowych, optymalizowania warunków pomiaru oraz zasad obliczania błędów pomiarowych. Zagadnienia teoretyczne. Definicja
Bardziej szczegółowoTematy prac dyplomowych na rok akademicki 2011/12
Tematy prac dyplomowych na rok akademicki 2011/12 Promotor: dr inż. hab. Krzysztof KSIĄŻYŃSKI Katedra Hydrauliki i Dynamiki Wód Ś-11 1. Wzory empiryczne na straty lokalne w rurociągach: ocena formuł zalecanych
Bardziej szczegółowoAnaliza korelacyjna i regresyjna
Podstawy Metrologii i Technik Eksperymentu Laboratorium Analiza korelacyjna i regresyjna Instrukcja do ćwiczenia nr 5 Zakład Miernictwa i Ochrony Atmosfery Wrocław, kwiecień 2014 Podstawy Metrologii i
Bardziej szczegółowoUwarunkowania prawne obejmujące zagadnienia dotyczące wprowadzania ścieków komunalnych do środowiska
Uwarunkowania prawne obejmujące zagadnienia dotyczące wprowadzania ścieków komunalnych do środowiska Katarzyna Kurowska Ścieki komunalne - definicja Istotnym warunkiem prawidłowej oceny wymagań, jakim
Bardziej szczegółowoWeryfikacja przepustowości kanalizacji deszczowej w modelowaniu hydrodynamicznym
Prace Naukowe Instytutu Inżynierii Ochrony Środowiska Politechniki Wrocławskiej 92 Seria: Monografie 57 Bartosz Kaźmierczak Andrzej Kotowski Weryfikacja przepustowości kanalizacji deszczowej w modelowaniu
Bardziej szczegółowoTemat realizowany w ramach Działalności Statutowej Ś-1/195/2017/DS, zadanie 2 - Wpływ czynników antropogenicznych na ilościowe i jakościowe
Temat realizowany w ramach Działalności Statutowej Ś-1/195/2017/DS, zadanie 2 - Wpływ czynników antropogenicznych na ilościowe i jakościowe właściwości procesów hydrologicznych w zlewni pod kierownictwem
Bardziej szczegółowoELEKTROWNIE WODNE ĆWICZENIE Z PRZEDMIOTU: Temat: Projekt małej elektrowni wodnej. Skrypt do obliczeń hydrologicznych. Kraków, 2015.
ĆWICZENIE Z PRZEDMIOTU: ELEKTROWNIE WODNE Temat: Skrypt do obliczeń hydrologicznych Kraków, 2015. str. 1- MarT OBLICZENIE PRZEPŁYWÓW CHARAKTERYSTYCZNYCH FORMUŁA OPADOWA Dla obliczenia przepływów o określonym
Bardziej szczegółowo7. Identyfikacja defektów badanego obiektu
7. Identyfikacja defektów badanego obiektu Pierwszym krokiem na drodze do identyfikacji defektów było przygotowanie tzw. odcisku palca poszczególnych defektów. W tym celu został napisany program Gaussian
Bardziej szczegółowoLaboratorium. Hydrostatyczne Układy Napędowe
Laboratorium Hydrostatyczne Układy Napędowe Instrukcja do ćwiczenia nr Eksperymentalne wyznaczenie charakteru oporów w przewodach hydraulicznych opory liniowe Opracowanie: Z.Kudżma, P. Osiński J. Rutański,
Bardziej szczegółowozanych z urbanizacją dr inż. Tomasz Szymczak mgr inż. Katarzyna Krężałek
Wpływ wybranych aspektów w związanych zanych z urbanizacją obszarów w wiejskich na przebieg i skutki ekstremalnych zjawisk hydrorologicznych. dr inż. Tomasz Szymczak mgr inż. Katarzyna Krężałek Zakład
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 7 do Zarządzenia Rektora nr 10/12 z dnia 21 lutego 2012r. KARTA MODUŁU / KARTA PRZEDMIOTU. Kod modułu
Załącznik nr 7 do Zarządzenia Rektora nr 10/12 z dnia 21 lutego 2012r. KARTA MODUŁU / KARTA PRZEDMIOTU Kod modułu Nazwa modułu GOSPODARKA WODAMI OPADOWYMI Nazwa modułu w języku angielskim Rainwater management
Bardziej szczegółowoĆw. 2: Analiza błędów i niepewności pomiarowych
Wydział: EAIiE Kierunek: Imię i nazwisko (e mail): Rok:. (200/20) Grupa: Zespół: Data wykonania: Zaliczenie: Podpis prowadzącego: Uwagi: LABORATORIUM METROLOGII Ćw. 2: Analiza błędów i niepewności pomiarowych
Bardziej szczegółowoWZORU UŻYTKOWEGO ^ Y1 HU Numer zgłoszenia:
EGZEMPLARZ ARCHIWALNY RZECZPOSPOLITA POLSKA m OPIS OCHRONNY PL 60611 WZORU UŻYTKOWEGO ^ Y1 HU Numer zgłoszenia: 109825 Intel7: Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej @ Data zgłoszenia: 02.07.1999 E03F
Bardziej szczegółowoOCENA PARAMETRÓW JAKOŚCI ENERGII ELEKTRYCZNEJ DOSTARCZANEJ ODBIORCOM WIEJSKIM NA PODSTAWIE WYNIKÓW BADAŃ
OCENA PARAMETRÓW JAKOŚCI ENERGII ELEKTRYCZNEJ DOSTARCZANEJ ODBIORCOM WIEJSKIM NA PODSTAWIE WYNIKÓW BADAŃ Jerzy Niebrzydowski, Grzegorz Hołdyński Politechnika Białostocka Streszczenie W referacie przedstawiono
Bardziej szczegółowoHydrologia w operatach wodnoprawnych
Stowarzyszenie Hydrologów Polskich. Wyzsza Szkola Administracji w Bielsku-Białej SH P Beniamin Więzik Hydrologia w operatach wodnoprawnych Warszawa, 21 września 2017 r. Ustawa z dnia 23 sierpnia 2017 r.
Bardziej szczegółowoPrzepompownie ścieków
ZASTOSOWANIE Przepompowywanie ścieków bytowo - gospodarczych w systemach kanalizacji grawitacyjno - ciśnieniowej i ciśnieniowej. Przepompowywanie wód deszczowych. Przepompowywanie wód drenażowych. KONCEPCJA
Bardziej szczegółowoPodstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych. Wykład tutora na bazie wykładu prof. Marka Stankiewicza
Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych Wykład tutora na bazie wykładu prof. Marka tankiewicza Po co zajęcia w I Pracowni Fizycznej? 1. Obserwacja zjawisk i efektów
Bardziej szczegółowo