PRZYDATNOŚĆ KILKU TYPOW ULI DO WYKORZYSTYWANIA POZYTKOW WCZESNYCH. Jerzy Marcinkowski Oddział Pszczelnictwa

Transkrypt

1 PSZCZELNCZE ZESZYTY NAUKOWE' ROK XXXV 1991 PRZYDATNOŚĆ KLKU TYPOW UL DO WYKORZYSTYWANA POZYTKOW WCZESNYCH Jerzy Marcinkowski Oddział Pszczelnictwa SK Streszczenie W latach 1984" 1987 i 1988 prowadzono ocenę wartości 4 typów uli. Chodziło' głównie o ocenę przydatności uli nadstawkowych do wykorzystania wczesnego pożytku (z rzepaku). Wyniki potwierdziły wcześniejsze doniesienia, że typ ula nie odgrywa większej roli w produkcji miodu. Dobre rezultaty uzyskane w ulach. o dużych ramkach (dadan i Langstro th) upoważniają do formułowania wniosku o niecelowości propagowania uli o małych ramkach jako bardziej pracochlonnych WPROWADZENE Badania stanowią kontynuację wcześniejszych doświadczeń z tym, że wprowadzono jeszcze nowe typy uli (z półnadstawkami) i wykorzystywano je wyłącznie na pożytki wczesne z rzepaku. O s t r o w s k a (1983} twierdzi, że szczególnie w tego rodzaju pożytkach uwidacznia się wpływ ula na produkcję miodu. B o jar c z u k i inni (1971) stwierdzają, że system ula (wymiary i powierzchnia ramki) ma niewielki wpływ na czerwienie matek wiosną. Choć dalej uważa, że na pożytki wczesne lepsze są ule o dużej ramce, zwłaszcza te z przewagą wysokości nad szerokością. Podobny pogląd na temat wpływu wielkości ramek na rozwój wiosenny prezentuje B r e t s c h k o (1979). B r z ó s k o (1940) z kolei twierdzi, że ramki szerokie i niskie bardziej sprzyjają rozwojowi wiosennemu. Pozytywnie o ulach z małymi ramkami nadstawkowymi wypowiadają się M a r c o v i c i (1979), C e r m a k (1982) i T o m a s z e w s k i (1986). Ten ostatni lansuje na dużą skalę ule składające się wyłącznie z korpusów na bardzo małe ramki o wymiarach 435 X 120 mm. Szerszy przegląd literatury dotyczącej badań nad różnymi ulami podano w pracy z 1987 (lva r c i n ko w ski 1987). Doświadczenie niniejsze miało na celu dokładniejsze poznanie praktycznej przydatności produkowanych obecnie w Polsce typów uli. Przede wszystkim chodziło o sprawdzenie opinii dość rozpowszechnionej, że przy wykorzystywaniu pożytków wczesnych lepsze są ule nadstawkowe, gdyż zapewniają większe możliwości odebrania miodu. 39

2 METODYKA W doświadczeniu prowadzonym w latach 1984, uwzględniono 6 kombinacji (typów uli): 1 dadan 2 - wielkopolski bez półnadstawek 3 - wielkopolski z półnadstawkami 4 - wielokorpusowy 360 X 230 (Ostrow 5 - Langstroth bez półnadstawek 6 - Langstroth z półnadstawkami Dadany były z seryjnej produkcji (izolacja scian z wior drzewnych), wielkopolskie robione na zamówienie z 5 cm styropianową izolacją ścian, ule wielekorpusowe wykonane były we własnym zakresie zgodnie ze wzorem dostarczonym przez Ostrowską natomiast ule Langstrotha były wykonane ze styropianu. Ponieważ badania stanowiły kontynuację wcześniejszych, obserwacje dotyczyły jedynie wyników produkcyjnych i rozwoju rodzin. Pominieto w nich aspekt przebiegu zimowli jako już wyjaśniony poprzednio. (M a r- cinkowski 1985, 1987). Gospodarka pasieczna prowadzona była w sposób możliwie uproszczony, przy czym we wszystkich ulach z wyjątkiem dadanów stosowano kraty odgrodowe. W ulach o niskich ramkach zimowano pszczoły zawsze w dwóch korpusach, a w wielkopolskich zależnie od siły. Rodziny obsiadające powyżej 8 ramek zimowane były w dwóch korpusach, a słabsze w jednym. Wiosną zamieniano położenie korpusów dopiero po całkowitym wypełnieniu plastrami kondygnacji górnej. Kraty zakładano na początku kwitnienia rzepaku. Wszystkie matki w pasiece były w pierwszym pokoleniu potomstwem importowanej z Austrii krainki. Co roku wymieniano około 1/3 matek. zważając aby wymiana ta w jednakowym stopniu dotyczyła wszystkich kombinacji. Przy czym jako podstawowe kryterium wymiany matek były gorsze efekty uzyskiwane w danym lub poprzednim sezonie. Wyniki opracowano statystycznie metodą analizy wariancji (oddzielnie dla każdego roku badań). Do oceny istotności różnic między średnimi zastosowano nowy wielokrotny test rozstępu. WYNK WARUNK POZYTKOWO-KLMATYCZNE W OKRESE BADAŃ Rok 1984 w zbiorach miodu rzepakowego był zły. Rzepak zakwitł już 10 maja, ale na skutek chłodów przedłużył się okres rozkwitania. W roku 1987 nektarowanie rzepaku było już znacznie lepsze. Zakwitł on 15 maja, ale po zakwitnięciu rzepaku nastąpiło ochłodzenie. W obu powyższych latach korzystano z dość skromnego areału rzepaku (ok. 20 ha) 40

3 przy równoczesnym znacznym napszczeleniu okolicy. W roku 1988 natomiast przewieziono pszczoły w rejon Tomaszowa Lubelskiego gdzie korzystały z dużego areału rzepaku (ok. 60 ha w pobliżu pasieki i mniejsze powierzchnie dalej). Uzyskane zbiory były dość dobre, jednak warunki pożytkowo-klimatyczne bardzo sprzyjały występowaniu nastroju rojowego, a duża odległość od pasieki utrudniała zapobieganiu rójkom. Stąd część rodzin wyroiła się. Rzepak w tym roku zakwitł 9 maja, a ponieważ było dość sucho nie nektarował on bardzo intensywnie. ROZWOJ RODZN Miernikiem rozwoju rodzin była powierzchnia czerwiu mierzona co 21 dni. Pierwszy pomiar (wykonany tak wcześnie jak warunki pogodowe na to pozwoliły) wykazał, że nie było statystycznie istotnych różnic między pos~cz gó1nymikombinacjami (tabela 1). W średnich wartościach Tabela lość czerwru wiosną w pierwszym pomiarze (dm2) Quantity of brood durrng the lirst rneasurement in the spring (in dm2) l Typ ula Type of hive Averagę Dadan 16,5 a 13,8 a 17,2 a 15,8 Dadarit Wielkopolski bez półnadstawek 16,4 a 9,6 a 14,1 a 13,4 Wielkopolski z pół-nadstawkami 16,9 a 7,4 a 12,4 a 12,2 "wielkopolski" (frames 360 X 260 mm) Wielokorpusowy 360X230 mm (Ostrów- 18,3 a 7,3 a 11,7 a 12,4 Multistores hive (frarnes 360X230 mm) Langstroth bez półnadstawek 15,9 a 17,4 a 14,5 a 15,9 Langstroth z półnadstawkami 18,4 a 9,3 a 11,2 a 12,9 Langstroth with supers (frames 435 X wieloletnich przodował dadan i Langstroth bez półnadstawek. a więc ule o największych ramkach. W analizie 3 (2) pomiarów czerwiu wiosną, a więc wartości charakteryzującej siłę rodziny przed pożytkiem (tabela 2) również nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic. Najbardziej wyrównana siła rodzin była w roku 1984, najmniej zaś w W skłonności do rójki również nie stwierdzono istotnych różnic między kombinacjami 41

4 lość czerwiu w 3 (2)* kolejnych pomiarach wiosną (drn') Quantity of brood from the three spring measurernent (in dms) Tabela 2 TYPula Typ of hive Average Dadan 122,8a 110,0a 63,9 a 98,9 Dadarit Wielkopolski bez pół nadstawek 112,3a 74,4 a 45,9 a 77,5 "wielkopolski" (frarnes 360X260 mm) Wielkopolski z półnadstawkami 126,7a 71.9 a 42,7 a 80,4 Wielekorpusowy 360X230 mm (Ostrów- 126,3a 61,9 a 41,3 a 76,5 Multistores hive (frames 360X230 mm) Langstroth bez półnadstawek 115,8a 117,6a 501,6a 95,0 Langstroth z półnadstawkami 118,7a 67,0 a 41,9 a 75,9.Langstroth wtth supers (trames 435X W 1988roku mierzono czerw wiosną tylko dwa razy n 1988were only twa measurements WYNK PRODUKCYJNE Analizowano wyłącznie zbiory miodu rzepakowego (tabela 3). Różnice statystycznie istotne wystąpiły w 1987 roku. W sumie średnie wieloletnie zmierzały do wyrównania się. W zbiorach miodu pewne odbicie znalazły wcześniejsze różnice w sile rodzin, które choć statystycznie nieistotne, były jednak znaczne. Na uwagę zasługuje fakt, że dość popularna opinia o możliwości lepszego wykorzystania pożytku wczesnego przez stosowanie uli z nadstawkami nie potwierdziła się. Może jedynie w 1984 roku można dopatrzyć się słabych tendencji do istnienia tego zjawiska. W ulach o dużych ramkach - dadan, Langstroth uzyskano 0,6 i 0,8 kg. natomiast tam gdzie ramki były mniejsze lub były nadstawki uzyskano 1,2-2,5 kg z pnia. Trzeba jednak zaraz dodać że obiektywnie zbiory te były bardzo małe i różnica rzędu 1-1,5 kg nie jest bardzo istotna dla pszczelarza i na pewno nie uzasadnia wprowadzania do pasieki małych, bardziej pracochłonnych ramek. W latach następnych, gdy zbiory były większe zależności układały się już wręcz odwrotnie. Przeprowadzona przez dwa pierwsze lata szacunkowa wycena pozostającego w ulach po miodobraniu zapasu nie wykazała żadnych istotnych różnic między kombinacjami. Pewnym dodatkowym kryterium oceny przydatności praktycznej uli może być zależność między siłą rodziny i wielkością produkcji miodu 42

5 Tabela Produkcja miodu z pożytków wczesnych (kg) Production of honey (in kg per bee colony) from the irst honey flow (in spring) Typ ula Type of hive Averagę Dadan 0,6 a 8,7 a 10,9 a 6,7 Dadant Wielkopolski bez półnadstawek 2,0 a 5,0 ab 8,7 a 5,2 Wielkopolski z półnadstawkami 1,2 a 5,1 ab 7,6 a 4,6,.\V!elkopolski" (frames 360 X 260 mm) Wielekorpusowy 360 X230 mm (Ostrew- 2,5 a 1,8 b 10,9 a 5,1 Multistores hive (frames 360X230 mm) Langstroth bez pół nadstawek 0,8 a 9,1 a 14,2 a 8,0 Langstroth z półrradstaw'karni 1,2 a 3,2 b* 12,4 a 5,6 Langstroth with supers (fr arnes 435X Różnica między 3,2 a 8,7 i 9,1 w 1987 r. jest istotna przy poziomie" = 0,05 The difference close to the value statistlcally significant in 1987 between 3,2 and 8,7; 9,1 l Stosunek powierzchni czerwiu do ilości odwirowanego miodu Ratio of brood to honey production (dmt of brood per l kg honey) Tabela 4 Typ ula Type of hive Averagę Dadan 219,5 12,6 5,9 14,8 Dadarit Wielkopolski bez pół nadstawek 56,7 15,0 5,3 14,9 "wielkopol,ski" (r ames 360 X 260 mm) without SUpeTS Wielkopolski z półnadstawkami 102,2 14,1 5,6 17,5 "wielkopolski" (frame.s 360 X 260 mm) Wielokorpusowy 360X230 mm (Ostrow- 49,7 35,0 3,8 15,0 Multi.stores hive (frames 360X230 mm) Langstroth bez półnadstawek 154,4 12,9 3,6 11,9 Langstroth z pćłnadstawkami 100,6 21,3-3,4 13,6 Langstroth wi.th supers (frames 435X 43

6 (tabela 4). Zależność tę wyrażono stosunkiem powierzchni czerwiu w 3 (2) pomiarach do ilości wyprodukowanego miodu. Zatem ile przypadało czerwiu przed pożytkiem na 1 kg odwirowanego później miodu. Najefektywniejszy V! tej ocenie był Langstroth. W roku jednak klęskowym (1984) naj efektywniej wykorzystane były pszczoły w ulu Ostrowskiej i wielkopolskim bez półnadstawek (a więc w ulach bardzo do siebie zbliżonych wielkością ramek). Najbardziej istotne różnice wystąpiły w produkcji wosku (tabela 5). lość odbudawej węzy (dm2) Area of dnawn bee oundation (in dm2) Tabela 5 TY'!>ula Type of hive Averagę Dadan 40,9 a 47,9 a 63,9 a 50,9 Dadant Wielkopolski bez półnadstawek 42,4 a 18,4b 55,3ab 38,7 "wielkopolislki" (frames 360X260 mm) Wielkopolski z półnadstawkami 44,9 a 26,5ao 47,8 ab 39,7 Wielokorpusowy 360X230 mm (Ostrew- 51,0a 15,2b 52,8 ab 39,7 Multistores hive (frames 360X230 mm) Langstroth bez półnadstawek 30,2a 50,0 a 36,3b 38,8 Langstroth z półnadstawkami 41,9 a 31,4a!b 37,7b 37,0 Langstroth with supers (frames 435X Przy czym zdecydowanie przodował w tej produkcji dadan, co potwierdziło wcześniejsze wyniki badań. Pozostałe typy uli choć różniły się między sobą w poszczególnych latach, to jednak w średniej wieloletniej różnice te zatarły się. WNOSK 1. Potwierdziły się wcześniejsze obserwacje, że typ ula w niewielkim stopniu wpływa na uzyskiwane efekty produkcyjne. 2. Niecelowe jest propagowanie uli o małych ramkach, gdyż nie zapewniają one wzrostu produkcji miodu. a są bardziej pracochłonne. 3. Zmniejszanie ramek, zwłaszcza wtedy, gdy dotyczy to części gniazdowej ula niesie z sobą ryzyko pewnego zmniejszenia tempa TOZWOjU rodzin pszczelich wiosną. Nie zostało to co prawda w doświadczeniu 'potwierdzone statystycznie, ale jednak dość konsekwentne utrzymywanie się dadana w czołówce upoważnia do stawiania takiego wniosku. 44

7 s LTERATURA B o.i a f c Z u k W. i inni (1971) Wiosenny rozwój rodzin pszczelich w ulach różnego typu. Pszczelno Zesz. Nauk. 15: B r e t s c h k o J. (1979) Rahmchernnass dem Brutrhythmus anpassen, ALLg. Dt. mkerztg. 13(8): B r z ó ok o Sto (194<0) Praktyczne pszczelnictwo. Warszawa. Księg, Rolnicza. Wyd. 9 C e r m ak K. (1982) Poznatky z ósazovarii niskonastavkovych ulu. Vćelafstvi 35: M a r c i n k o w s kij. (1985) Ocena przydatności w gospodarce pasiecznej uli styrepranowych na palecie. Pszczelno Zesz. Nauk. 29: M a r c i n k o w sk i J. (1987) Przydatność kilku typów uli do różnych metod gospodarki pasiecznej w okolicach Puław, Pszczelno Zesz. Nauk. 31 :3-40 M a r c o v i c i Al. (1970) Ergebnisse der Produktionsanwendung der Magazinbeute. Apicultura 23:24-29 O s t r o w s oka W. (1983) Porównanie niektórych elementów biologii oraz użytkowości pszczół utrzymywanych w różnych typach uli w warunkach przyrodniczych Polski Północno-Wschodn iej. Praca doktorska. SGGW-AR Warszawa T o m a s z e w s kir. (1986) Kilka uwag o systemie Apipol. Apipol 1:19 VALUE OF SEVERAL TYP ES OF HVES FOR UTLZATON OF EARL Y HONEY FLOW Jerzy Marcinkowski Summary n the years 1984, 1987 and 1988 the mvest igation was carried out on four types of hives in six different groups: Dadant, Polish typ e "wielkopolski" (frames 360X260 mm), "wielkopolski", multtstory hives (frames 360 X230 mm). Langstroth without :supers and Langstr oth wit h supers (435X. The main object of the.investigat ion was to che ck whether the hives with shallow supers give the chance to get more honey from the early honey nowo n a ll hives except Dadarit the queen excluders were appl ied, n Langstrcth and multistory hives with the frames 360X230 mm colonies were wintered always in two supers. n ""wielkopolski" hives this method was apphed in strong bee colemes only. Remairring bee colonies were w intered in one storey. AU queens were Carmetan. n development of bee colomes the biggest differences were found in However statistically they were not signtficant. n 1984, when honey pr oduct ion was very law, the best results were obtained in the hives with small frames. Bigger differences (statisticallysignificant) were stated in 1987 in hives with big frarnes (Langstroth, Dadarit). GeneraUy, the averagę development of bee colomes and honey production over few years were at the same level, n production of wax the best results were obtainedin Dadarit hives There are the following conclusions from the above investigation: 1. The type of hive has a slight effect on the produetdon of honey; 2. The hives with the smau frames do not ensure an increase of honey produkt.ion from early honey flow, and due to bigger number of frames require more labour; 3. The hives with big frames (Dadant) are in the spr ing better for bood rearing. 45