Czy pszczelarstwo w Czechach jest inne?

Transkrypt

1

2 Czy pszczelarstwo w Czechach jest inne? Czechy to południowy sąsiad Polski, który ma około 10 milionów mieszkańców i ponad cztery razy mniejszą powierzchnię kraju. Pszczelarstwo jednak różni się nieco od polskiego, szczególnie pod względem gospodarki pasiecznej i sposobów ograniczania populacji Varroa destuctor, co postaramy się przedstawić w poniższym artykule. Maciej Howis, Jiří Svoboda, Antonín Přidal, Piotr Nowakowski Na początku porównamy dane statystyczne dotyczące obu krajów. Mimo iż Polska ma prawie cztery razy tyle mieszkańców co Czesi, to ma porównywalną liczbę pszczelarzy, co oznacza że w Czechach to zajęcie jest chętniej wykonywane niż u nas (tabela 1.). Średnia wielkość pasieki w Polsce to 25, a w Czechach bez większych zmian od 30 lat 11 rodzin pszczelich. Dobre napszczelenie będące gwarantem utrzymania bioróżnorodności roślin w środowisku naturalnym, czyli liczba rodzin pszczelich jaka Fot. 1.Ule z siatkowanymi dennicami typu Čechoslovák po zimowli przypada na 1 km 2 w Polsce wynosi 3,7 a w Czechach 6,4. Baza pożytkowa w Czechach jest podobna do naszej, a więc występują podobne miody odmianowe, z tym, że w Czechach produkuje się znaczne ilości miodu słonecznikowego i spadziowego, a w Polsce występuje miód wrzosowy. Roczna produkcja miodu przy podobnej średniej wydajności z rodziny pszczelej wyniosła w Polsce w 2009 roku 15 tysięcy ton, a w Czechach w 2008 roku 6,1 tysięcy ton. Patrząc na roczny poziom spożycia miodu wynoszący w Polsce 0,5 kg a w Czechach 0,7 kg, to taka produkcja oznacza, że w Polsce konsumuje się na własne potrzeby tysięcy ton miodu, czyli pszczelarze produkują co najmniej o 4-5 tysięcy ton miodu za mało w stosunku do polskich potrzeb. Natomiast w Czechach wyprodukowany miód prawie pokrywa całe krajowe zapotrzebowanie. Tutaj Polska jest w bardzo trudnej sytuacji, ponieważ z jednej strony produkuje w kraju za mało miodu, a z drugiej pszczelarze nie chcą, aby był on sprowadzany z zagranicy mówiąc że obcy miód zalewa nasz kraj. Dowodem potwierdzającym braki krajowego miodu na rynku jest stosunek importu do eksportu. Import miodu do Czech był trzykrotnie niższy od importu miodu do Polski, natomiast eksport miodu z Czech był ponad trzyipółkrotnie wyższy niż eksport miodu z Polski, co świadczy o lepszym marketingu miodu przez Czechów na rynkach zagranicznych (wykres 1.). Liczba pszczelarzy zawodowych, czyli mających w posiadaniu powyżej 150 rodzin pszczelich w Polsce wynosi 237 a w Czechach 83. Mają oni odpowiednio w Pol- Tabela 1. Charakterystyka pszczelarstwa w Polsce i w Czechach Wskaźnik Polska* Czechy** Liczba pszczelarzy [n] Liczba rodzin pszczelich [n] Średnia wielkość pasieki [n rodzin] Średnie napszczelenie [n rodzin/km 2 ] Roczna produkcja miodu [tys. ton] Średnia wydajność z rodziny [kg] Spożycie miodu na jednego mieszkańca [kg] Liczba pszczelarzy zawodowych [n] Liczba rodzin u pszczelarzy zawodowych [n] Średnia wielkość pasieki zawodowej [n rodzin] ,7 6,4 15 6, ,2 0,5 0, (5,3%) (3,9%) * - dane za 2009 roku - Analiza sektora pszczelarskiego w Polsce - Puławy 2009 ** - dane za 2008 rok z Ministerstwa Rolnictwa w Czechach - opracowanie listopad 2009 f o t. M a c i e j H o w i s 43

3 Wykres 1. Wielkość eksportu i importu w obu krajach sce około 60 tysięcy, a w Czechach około 20 tysięcy rodzin pszczelich, co w przypadku naszych sąsiadów stanowi mniejszy udział w ogólnej liczbie rodzin pszczelich. Średnia wielkość pasieki zawodowej jest na podobnym poziomie i wynosi w Polsce 252 rodziny i 235 rodzin w Republice Czeskiej (tabela 1.). Porównanie struktury wielkości pasiek jest utrudnione z powodu różnej klasyfikacji struktury pasiek w obu krajach (wykres 2. i 3.). W Polsce pasieki liczące od 1 do 10 rodzin stanowią 36,7%, czyli ponad 1/3 wszystkich pasiek, natomiast w Czechach ta sama grupa stanowi 72,3% wszystkich pasiek, co oznacza duże rozdrobnienie czeskiego pszczelarstwa. Pasieki liczące od 11 do 20 rodzin stanowią w Polsce 26,2% a w Czechach liczące od 11 do 30 rodzin stanowią 22,7%. W Polsce pasieki liczące od 21 do Wykres 2. Struktura wielkości pasiek w Polsce 80 rodzin stanowią 34,7% a w Czechach w grupie od 31 do 100 rodzin jest 4,6% pasiek. Do grupy dużych liczących w Polsce ponad 81 rodzin należy 2,6% pasiek a w Czechach liczących ponad 100 rodzin pszczelich jest jedynie 0,4% wszystkich pasiek (wykresy 2. i 3.). Strukturę wiekową pszczelarzy w obu krajach opracowaną na podstawie danych z Polskiego Związku Pszczelarskiego za 2008 rok i z Roboczego Stowarzyszenia Pszczelarzy Nadstawkowych (tzw. Moderních včelařů skrót PSNV-CZ wydających czasopismo Moderní Včelař ) z 2010 roku przedstawia wykres 4. W grupie do 35 lat jest około 10% pszczelarzy w Polsce i około 14% pszczelarzy w Czechach. W grupie między 35 a 50 lat w Czechach jest więcej pszczelarzy (43,7%) niż w Polsce (29,5%). Pszczelarze w wieku powyżej 50 lat stanowią w Polsce 60,7%, natomiast w Czechach 42,4% (wykres 4.). Jednak należy zaznaczyć, że polskie dane z największej organizacji są odzwierciedleniem rzeczywistości w kraju, natomiast czeskie dane są nieco zaniżone w stosunku do ogółu pszczelarzy, ponieważ pochodzą tylko ze stowarzyszenia pszczelarzy nadstawkowych, które zrzesza jedynie część pszczelarzy w stosunku do ogólnej liczby pszczelarzy w Republice Czeskiej. Jeśli chodzi o typy uli, to w Polsce są wykorzystywane leżaki, stojaki i ule kombinowane, natomiast w Czechach używane są głównie stojaki z coraz bardziej rozpowszechnianymi ulami nadstawkowymi. W tabeli 2. zostały przedstawione nazwy i rozmiary ramek pszczelich używanych w Polsce i ich odpowiedniki o zbliżonych rozmiarach, jakie występują w Czechach. Ramka gniazdowa Dadanta ma wymiary podobne w obu krajach, natomiast ramki nadstawkowe w Czechach są większe, ponieważ są to ramki nadstwkowe Langstrotha (tabela 2.). W Polsce ramka gniazdowa Ostrowskiej ma podobne wymiary do czeskiej ramki Adamcova, jednak ramka nadstawkowa ma wymiar o 1/3 większy od ramki nadstawkowej w ulu Ostrowskiej. W ulu wielkopolskim ramka gniazdowa jest podobna jak czeska ramka Třeboňska, ale o mniejszej ramce nadstawkowej. Polski ul warszawski zwykły i poszerzany nie ma odpowiednika w Czechach, podobnie jak czeski ul Ćechoslovák nie ma odpowiednika w Polsce (fot. 1.), chociaż wysokość tej ramki jest taka sama jak Dadanta w Polsce. Porównując polskie ule nadstawkowe reprezentowane przez ramkę Apipol i Dadant 1/2, mają one większe odpowiedniki w Czechach w postaci Langstrotha 2/3 i 3/4 oraz zyskującą coraz więcej zwolenników ramkę Optimal (fot. 2., tabela 2.). Natomiast ramki Langstrota w obu krajach mają po- 44

4 Wykres 3. Struktura wielkości pasiek w Czechach dobne rozmiary. Generalnie można stwierdzić iż w Polsce ramka Apipol i Langstroth ma szerokość dostosowaną do Dadanta, natomiast w Czechach Dadant ma szerokość dostosowaną do oryginalnego Langstrotha. Ciekawe są różnice wysokości nadstawek wynoszące w Polsce od 115 do 145 mm, a w Czechach są one znacznie wyższe od 159 do 185 mm, ale głównie 170 mm (tabela 2.). Zorganizowanie hodowli pszczół w Polsce i Czechach różni się diametralnie. W Polsce jest to rozbudowany system, nad którym kontrolę sprawuje Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt. W tym centrum funkcjonuje Wydział Kontroli Hodowli i Rozrodu Pszczół, który prowadzi między innymi rejestry linii hodowlanych pszczół, dla których są prowadzone księgi i linii pszczół, dla których prowadzone są rejestry. Według wykazu linii hodowanych, dla których otwarto księgi z grudnia 2009 roku w Polsce było zarejestrowanych 28 podmiotów zajmujących się hodowlą pszczół. W tych podmiotach są hodowane pszczoły rasy kraińskiej, kaukaskiej i środkowoeuropejskiej. Łącznie z tych trzech ras do ksiąg hodowlanych wpisane są 52 linie pszczół. Według wykazu linii hodowlanych, dla których otwarto rejestry ze stycznia 2010 roku w Polsce było zarejestrowanych 36 podmiotów prowadzących hodowlę linii krzyżówek. W tych podmiotach prowadzi się łącznie hodowlę 27 linii krzyżówek. W Czechach jest tylko rasa kraińska reprezentowana przez znacznie mniej linii pszczół, ale też jest prowadzona księga hodowlana. Najbardziej rozpowszechnioną pszczołą rasy kraińskiej jest Vigor, który jest rodem pszczół a nie linią, ponieważ przy jego tworzeniu sprawdzono wpływ 15 linii lub odmian pszczół rasy kraińskiej wykorzystując inseminację i wybierające najlepsze kombinacje, a więc ma więcej niż jednego wspólnego przodka. Pełną dokumentację dla Vigoru prowadzi jego twórca Ing. Květoslav Čermák, CSc. Produkowane matki reprodukcyjne są inseminowane, natomiast pszczelarze nabywający te matki produkują matki naturalnie unasiennione. Pozostałe linie pszczół spotykane w Czechach są sprowadzane z zagranicy, a produkowane przez pszczelarzy matki są unasiennione naturalnie i sztucznie. Główną instytucją zrzeszającą pszczelarzy w Czechach, oprócz Roboczego Stowarzyszenia Pszczelarzy Nadstawkowych (Pracovní společnosti nástavkových včelařů cz wydających Tabela 2. Nazwy i rozmiary ramek pszczelich w Polsce i zbliżone odpowiedniki w Czechach Polska Nazwa ramki lub ula Rozmiar ramki [mm]: gniazdowej (szer. wys.) nadstawkowej (szer. wys.) Pszczelarstwo gniazdowo-nadstawkowe (kombinowane) Dadant Ostrowskiej ( 2) Wielkopolska ( 2) Warszawski zwykły Warszawski poszerzany Czechy Nazwa ramki lub ula Rozmiar ramki [mm]: gniazdowej (szer. wys.) nadstawkowej (szer. wys.) Dadant Jumbo nadstawki Langstrotha Adamcova (ule Tachovský Moravský univerzal ) ( 2-3) możliwość nadstawki Třeboňský ( 2) możliwość nadstawki Čechoslovák ( 2) możliwość nadstawki Pszczelarstwo nadstawkowe Apipol Langstroth 2 / Dadant 1 / Optimal Langstroth 3 / Langstroth polski Langstroth original

5 Wykres 4. Procentowa struktura wiekowa pszczelarzy w Polsce i Czechach Fot. 2. Ule nadstawkowe z siatkowanymi dennicami typu Optimal po zimowli. czasopismo Moderní Včelař jest Czeski Związek Pszczelarski (Český svaz včelařů cz) wydający czasopismo Včelařstvi. Natomiast instytucją naukową zajmującą się całą tematyką pszczelarską w Czechach jest Instytut pszczół w Dol (Výzkumný ústav včelařský v Dole Populacja warrozy, która również jest jednym z głównych problemów pszczelarstwa w Czechach, jest monitorowana, ponieważ od dwóch lat funkcjonuje tu system całorocznego monitoringu populacji pasożyta. System ten składa się z dwóch części: pierwsza dotyczy stałej kontroli pasożyta w pasiekach przez pszczelarzy przy pomocy osiatkowanych dennic o średnicy oczek 3-4 mm, a druga to umieszczanie przez pszczelarzy danych ze swoich pasiek na ogólnodostępnym portalu internetowym, obrazującym obecność pasożyta w poszczególnych pasiekach na obszarze Czech i Słowacji ( cz). System ten informuje również o liczbie osypanych roztoczy po zastosowanych środkach do walki z pasożytem. Pszczelarze w Czechach stosują zarówno kwasy organiczne (najczęściej mrówkowy), jak również leki zawierające akrynatrin, amitraz i tau-fluwalinat. Projekt monitorowania warrozy w Czechach jest dziełem stowarzyszenia promującego pszczelarstwo nadstawkowe założonego w Pradze w 2000 roku Pracovní společnosti nástavkových včelařů cz (skrót: PSNV-CZ). Celem projektu jest poszerzenie wiedzy na temat monitorowania warrozy na podstawie kontroli osypów w rodzinach pszczelich i ograniczanie jej populacji we właściwym czasie. W najbliższych miesiącach zostanie przygotowana nowa strona internetowa (www. varroamonitoring.eu), z której będą mogli korzystać pszczelarze z różnych krajów. Dla polskich pszczelarzy jest już przygotowywana przez Czechów wersja w języku polskim. W celu realizacji projektu varroamonitoringu w Polsce firma Łysoń wprowadziła do sprzedaży dennice higieniczne z możliwością wykorzystania wkładek dennicowych do kontroli osypu Varroa destructor jakie proponują Czesi. Wprowadzone zostały także siatki higieniczne, które umożliwiają dostosowanie do analizy osypu już istniejących na rynku dennic. W planach jest wprowadzenie do obrotu zeszytu (notesu) dającego możliwość notowania monitorowanych wyników osypu i sporządzania szybkiej analizy stanu porażenia rodzin. W Polsce system varroamonitoringu zostanie oficjalnie zaprezentowany w firmie Łysoń w Kętach podczas Dni Otwartych 2-3 października 2010 roku, na które zapraszamy serdecznie Czytelników w imieniu przedsiębiorstwa. Pszczelarstwo w Czechach różni się od pszczelarstwa w Polsce. W Czechach na jednego pszczelarza przypada prawie cztery razy mniej mieszkańców niż w Polsce, co oznacza, że pszczelarstwo w tym kraju jest bardziej zakorzenione. Jednak problemy, jakie obecnie nurtują pszczelarstwo są podobne w obu krajach i jest jeszcze dużo do zrobienia, aby poprawić funkcjonowanie tak ważnego działu rolnictwa, który w obecnych czasach staje przed nowymi zagrożeniami. mgr inż. Maciej Howis Instytut Hodowli Zwierząt, Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu ing. Jiří Svoboda Section of Apidology, Department of Zoology, Fisheries, Hydrobiology and Apiculture, Faculty of Agronomy, Mendel University in Brno ing. Antonín Přidal Ph.D. Section of Apidology, Department of Zoology, Fisheries, Hydrobiology and Apiculture, Faculty of Agronomy, Mendel University in Brno prof. dr hab. Piotr Nowakowski Instytut Hodowli Zwierząt, Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu 46