EFEKTY OGRANICZANIA CZERWIENIA MATEK PSZCZELICH PRZED POZYTKIEM GŁÓWNYM ORAZ CAŁKOWITEJ ODBUDOWY GNIAZD PO JEGO ZAKOŃCZENIU.

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXIII 1989 EFEKTY OGRANICZANIA CZERWIENIA MATEK PSZCZELICH PRZED POZYTKIEM GŁÓWNYM ORAZ CAŁKOWITEJ ODBUDOWY GNIAZD PO JEGO ZAKOŃCZENIU. Andrzej Pidek Streszczenie Radykalne ograniczenie czerwienia matek zwiększyło produkcję miodu o 137%, natomiast efektywność tej metody w relacji dochodów dodatkowych do kosztów wyniosła 300%. Pełna odbudowa gniazd po pożytku lipcowym przyniosła w podobnej relacji tylko 52%. Zadecydowała tu niska cena wosku. Straty zimowe w rodzinach z gniazdami w pełni odbudowanymi były o 16,7% wyższe niż w kontrolnych. Ułatwione jednak w nich było zwalczanie roztocza Varoa jacobsoni. WPROW ADZENIE Racjonalnemu wykorzystaniu pożytku sprzyja ograniczenie czerwienia matek kilka tygodni przed jego zakończeniem (B o r n u s i in. 1972, O s t r o w s k a 1985). Zabieg ten nie tylko zwiększa produkcję miodu, ale i sprzyja bardziej skutecznemu zwalczaniu warrozy po przeprowadzonym miodobraniu (N y e i n, Z m a r l i c k i 1982, K o n o pac k a, M u- s z y ń s k a 1988, P i d e k 1986). Po tym okresie ze względu na warunki pożytkowe rzadko istnieje możliwość zbioru miodu. Nadmiar pszczół można wówczas wykorzystać do odbudowy gniazda w rodzinie pszczelej po przesiedleniu jej na węzę. Odbudowie plastrów w gnieździe a tym samym zwiększonej produkcji wosku, sprzyja podkarmianie syropem cukrowym (B o jar c z u k 1960). Podobne metody stymulacji bywają również w sezonie (Web er 1974). Celem badań była analiza efektów okresowej izolacji matki pszczelej dla zwiększenia produkcji miodu w połączeniu z całkowitą odbudową gniazda po tym zabiegu. METODYKA Badania przeprowadzono w okresie od 1985 r. do 1988 r. w pasiece doświadczalnej w Nowym Dworze k. Skierniewic. Na początku lipca każdego roku na 24 dni przed miodobraniem wyodrębniano dwie grupy 121

2 rodzin: kontrolną i doświadczalną po 7 w każdej. Rodziny pszczele porównywanych grup obsiadały średnio plastrów każda, w ulach systemu dadanowskiego. Na przełomie lipca w każdej rodzinie z grupy doświadczalnej matkę pszczelą izolowano izolatorem z kraty odgrodowej na 1 plastrze. Po 24-dniowym okresie izolacji z rodzin tych zabierano wszystkie plastry z miodem do odwirowania, a zaczerwiony plaster z izolatora do tworzonych nowych rodzin tzw. składańców. Strząśnięte na dennicę pszczoły opryskiwano przeciw warrozie roztworem prepara tu Taktic w proporcji 1 ml na 10 l wody. Po przeprowadzonym ZRbiegu opryskiwania rodzinom pszczelim wstawiono ramki z węzą w liczbie około 2/3 poprzednio obsiadanych plastrów. Rodziny karmiono "do syta" 50% syropem cukrowym oraz ciastem miodowo-pyłkowym, aż do całkowitego odbudowania gniazda i zgromadzenia odpowiedniej ilości zapasu zimowego. Rodziny kontrolne nie miały izolowanych matek pszczelich a po miodobraniu były karmione trzykrotnie l-litrowymi dawkami 50% syropu cukrowego w odstępach kilkudniowych, a w pierwszej połowie września dokarmiane na zimę zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami. W czasie badań przeprowadzono następujące pomiary: Powierzchnia czerwiu/dm'. Oceniano ją na podstawie pomia-ru osi sy czerwiu na plastrze zgodnie z ogólnie przyjętą metodyką w różnych terminach (tab. 1): Daty pomiarów powierzchni czerwiu Terms of measurement of brood area Tabela l Rok Year Pomiar Measurement I II III IV 1985/86 2. VII 29. VII 30. VIII 8. IV 1986/ VI 23. VII 11. IX 17. IV 1987/88 3. VII 27. VII 4. IX 7. IV - bezpośrednio przed izolacją matek pszczelich - po zakończeniu izolacji matek pszczelich - na przełomie sierpnia i września - na wiosnę po przezimowaniu. Dynamika odbudowy plastrów. W odstępach dziesięciodniowych oceniano stopień odbudowania arkuszy wstawionej węzy w skali 5-stopniowej zgodnie z wcześniej przyjętą metodyką (pidek 1988). Ilości uzyskanego miodu z jednej rodziny pszczelej (kg). Masę miodu określano ważąc miód odwirowany i wyceniając pozostawiony w plastrach. Przyjmowano przy tym, że 3 dm" obustronnie poszytego plastra miodu stanowią 1 kg. 122

3 Ocena zimowania rodzin pszczelich. Ocenę przeprowadzono na podstawie: liczby i siły rodzin pszczelich przed zazimowaniem liczby i siły przezimowanych rodzin pszczelich ilości zużytego pokarmu węglowodanowego na podstawie jego powierzchni przed i po zimowaniu porażenia rodzin pszczelich nozemą na wiosnę - wielkości osypu zimowego (szt pszczół) Nakłady i koszty. Określono na podstawie notowań w porównywanych grupach rodzin w cenach z czerwca Wielkość produkcji i dochodów. Produkcję wyrażono w jednostkach naturalnych, a dochody z porównywanych grup rodzin w cenach z czerwca Badania statystyczne przeprowadzono metodą analizy wariancji. Do porównania średnich zastosowano test T - Duncana przy poziomie istotności a = 0,05. WYNIKI Warunki atmosferyczno-pożytkowe. Zarówno warunki pogodowe jak pożytkowe w okresie prowadzenia doświadczenia należy uznać za przeciętne. W 1985 r. warunki atmosferyczne w lipcu były zbliżone do średnich. W sierpniu wystąpiły zaś obfite opady. Przeciągnęły się one na wrzesień. Oba te miesiące charakteryzowały się przewagą dni chłodnych. Grudzień tego roku był relatywnie ciepły i deszczowy. W styczniu i lutym 1986 r. pogoda była mroźna, a średnia temperatura o kilka stopni niższa od średniej wieloletniej. Warunki atmosferyczne w marcu były zbliżone do pzeciętnych. Lipiec tego roku charakteryzował się niedoborem opadów, a temperatury przewyższały średnie wieloletnie. Ochłodzenie przyszło dopiero w trzeciej dekadzie sierpnia i przeciągnęło się na wrzesień. Większe zimowe spadki temperatury w tym roku rozpoczęły się w połowie grudnia. Styczeń 1987 należał do najzimniejszych w stuleciu. Temperatura w lutym utrzymywała się na średnim poziomie natomiast marzec był najchłodniejszy w dwudziestoleciu. Lipiec, sierpień były chłodne i deszczowe. Dopiero w III dekadzie sierpnia wystąpiło ocieplenie. Grudzień tego roku, podobnie jak i styczeń, luty roku następnego były miesiącami o temperaturze wyższej od średniej wieloletniej. Dopiero marzec był stosunkowo chłodny. Waru.nki pożytkowe na terenie, w którym prowadzono doświa Iczr-n ie były umiarkowane. Rozpoczynały się one dość wcześnie, a kończyły w II połowie lipca. Przybytki netto ula na wadze 1985 r. wynosiły 20,7 kg. W następnych dwóch latach były odpowiednio o 22()/o niższe i niższe. Około 40% tych przybytków przypadało na miesiąc lipiec. 123

4 Wpływ izolowania matek pszczelich na produkcję miodu. Produkcja miodu odwirowanego z rodzin pszczelich doświadczalnych z porównywalnego okresu w latach badań wynosiła średnio od 8,5 kg do 9,4 kg i była od 73,5% do 141,0% wyższa w porównaniu do produkcji z rodzin kontrolnych (tab. 2). Różnice między tymi dwoma grupami okazały się istot- Produkcja miodu (kg) Production of honey (kg) Tabela 2 Rodz.iny kontrolne Grupa Control bee colonies Rodziny Group Pozostało w doświadczalne Rok rodzinie Odwirowano Razem Experimental Year Romain in Extracted Total bee colcnies bee colony ,9 3,5 a 7,4 b 9,4 b ,7 5,2 a 8,9 b 8,7 b ,9 2,9 a 7,8 b 8,5 b x 4,2 3,9 a 8,0 b 8,9 b ne. W rodzinach kontrolnych ponad 50% miodu pozostało w rodzinach na plastrach z czerwiem i dlatego nie było możliwości odwirowania go. Miód ten jako pokarm zapasowy mógł być wykorzystywany przez pszczoły przygotowujące się do zimowania. W sumie w ilości zgromadzonego 'miodu porównywanych grup nie udało się stwierdzić różnic statystycznych, chociaż w każdym roku więcej miały go rodziny doświadczalne. Zmiany siły rodziny pszczelich, Na początku doświadczenia, zgodnie z jego założeniami, siła rodzin kontrolnych i doświadczalnych nie różniła się istotnie. Rodziny pszczele obsiadały od 10 do 12 plastrów. Po około 24 dniach i przeprowadzonym miodobraniu rodziny zostały ścieśnione i podkarmione stymulacyjnie. Przed dokarmieniem na zimę ostatecznie ustalono wielkość ich gniazd. W tym czasie średnia liczba obsiadanych plastrów w rodzinach z grupy doświadczalnej była tylko o 13,7% mniejsza od kontrolnej (tab. 3), mimo że rodziny doświadczalne w poprzedzającym okresie zmuszone były odbudować całe gniazdo. Straty rodzin doświadczalnych w okresie zimowania były większe niż rodzin kontrolnych (tab. 4). Pierwsze dwie zimy były szczególnie srogie. Zdarzało się jednak, że już w okresie jesieni rodziny pszczele słabły do tego stopnia, że trzeba było je połączyć. Z tego powodu w 1987 r. połączono dwie spośród siedmiu rodzin doświadczalnych. Związane było to przypuszczalnie z niekorzystnymi warunkami pogodowymi w okresie odbudowywania gniazd. Z rodzin, które odbudowały gniazdo w tym roku przezimowały wszystkie. Przezimowały również wszystkie rodziny kontrolne. Pozostałe mierniki jakości zimowania w latach doświadczenia były podobne. Spożycie pokarmów w okresie zimowania wynosiło od 6,21 kg do 124

5 Liczba plastrów w rodzinie (szt) Number of combs per one bee colony Tabela 3 Rok Year Rodziny Rodziny wiosną Grupa kontrolne doświadczalne 'esienią Group Coontrol bee Experimental spring colonies bee colonies autumn I jesienią wiosną jesienią wiosną kontrolne Idoświadczalne autumn spring autumn I spring control experimental 1985/ / / x % % Liczba osypanych i połączonych rodzin Number of falled down and joned bee colonieś Tabela 4 Grupa Rodziny kontrolne Rodziny doświadczalne Group Contra l bee colonies Experimental bee colonies I Rok lato zima lato zima Year summer winter summer winter 1985/86 l l 1986/ /88 2 I Razem Total 2 6 8,30 kg W różnych latach i nie różniło się istotnie pomiędzy wyodrębnionymi grupami. Podoba prawidłowość odnosi się do liczby martwych pszczół na dennicy po okresie zimowania. Ich liczba wynosiła od 327 do Porażenie nozemą na wiosnę we wszystkich latach i grupach było niższe niż 5%, a zawilgocenie było minimalne. Powierzchnia czerwiu. Przy zakładaniu doświadczenia w: różnych latach wynosiła ona od 51 dm" do 63 dm" (tab. 5), co sugeruje, iż matki pszczele w poprzedzającym okresie składały od 1020 do 1200 jaj w ciągu doby. Ilość czerwiu w rodzinach kontrolnych i doświadczalnych nie różniła się istotnie w tym okresie we wszystkich latach. Zaizolowanie matek pszczelich w każdej z rodzin doświadczalnych, ograniczało ilość czerwiu do obustronnej powierzchni jednego plastra. Po okresie izolacji i ten czerw był usuwany z rodzin w procesie leczenia ich przeciwko warrozi.e. Ilość czerwiu w rodzinach kontrolnych i doświadczalnych w tym czasie (II pomiar) różniła się istotnie. Po okresie miesiąca od zakończenia izolacji matek pszczelich, a więc na przełomie sierpnia i września rodziny doświadczalne miały średnio o 12,5% więcej czerwiu niż rodziny kon- 125

6 Średnia powierzchnia czerwiu (drnś) w rodzinie pszczelej An average brood area (dms) per one bee colony. Tabela 5 Pomiary, grupy Measurement, groups Rok Year - x 1985 I 1985 I 1997 I pomiar measurement rodziny kontrolne 62,92 a 57,84 a 50,99 a 57,25 a control bee colonies rodziny doświadczalne a 53,81 a 56,65 a 57,64 a experimental bee colonies II pomiar - measurement rodziny kontrolne 40,87 b 45,83 b 52,56 b b control bee colonies rodziny doświadczalne 19,92 a 19,91 a 19,32 a 19,72 a experimental bee colonies III pomiar measurement rodziny kontrolne 14,36 a 6,35 a 13,86 a 11,52 a control bee colonies rodziny doświadczalne 18,51 a 7,38 a 11,73 a 12,54a experimental bee colonies IV pomiar measurement rodziny kontrolne 9,00 a 10,75 a 3,32a 7,69 a control bee colonies rodziny doświadczalne 8,64 a 9,79 a 3,66 a 7,36 a experimental bee colonies trolne, ale nie były to różnice istotne. Zimowanie rodzin doświadczalnych na dziewiczych plastrach nie miało wpływu na opóźnienie czerwienia matek pszczelich w następnym sezonie. Obserwacje w czasie bardzo łagodnej ostatniej w doświadczeniu zimy wykazały, że już 21 stycznia ilość czerwiu w grupie rodzin doświadczalnych i kontrolnych była również zbliżona i wynosiła około 2 dm". Zimowanie rodzin pszczelich na odbudowanych po sezonie plastrach nie miało ujemnego wpływu na dynamikę czerwienia matek pszczelich przed zimą i wczesną wiosną roku następnego. Dynamika odbudowywania gniazda. Odbudowa gniazd rodzin pszczelich przesiedlonych na węzę pod koniec lipca była nadspodziewanie szybka. Po okresie 10 dni od przesiedlenia rodziny odbudowały według przyjętej skali bonitacyjnej, gniazdo w 77,8010, natomiast po okresie 20 dni w całości. Gniazdo rodzin najsilniejszych 12 plastrowych, już po 10 dniach zostało odbudowane w 900/0. Nakłady pracy. Rodzimy doświadczalne wymagały ponad 2 rbg na 1 rodzinę pszczelą więcej w porównaniu z rodzinami kontrolnymi co stanowiło około nakładów całorocznych (tab. 6). Najbardziej praco- 126

7 Nakłady Labour pracy input Tabela 6 Rodzaj pracy Pracochłon- Czas pracy Liczba pra- ność (godziny) cowników (rbg) Time in Number of Labour % hours workers consumption (man-hours) Izolowanie matki pszczelej 0,24 2 0,48 23,53 Isolation of queen Przeprowadzenie miodobrania 0,36 2 0,72 35,30 Harvesting (4,3 kg) Przygotowanie ramek z węzą 0,17 l 0,17 8,33 (6 szt.) Pręparing of frames with Ioundation Przygotowanie ciasta pyłkowego 0,29 l 0,29 14,22 (1,1 kg) Preparing of candy wit h pollen Przygotowanie syropu cukrowego 0,08 1 0,08 3,92 (5 l) Preparing of sugar syrup Podkarmianie syropem cukrowy 0,16 l 0,16 7,84 Feeding bees of with sugar syrup Karmienie ciastem miodowo-pyłkowym 0,14 1 0,14 8,86 Feeding bees wit h candy Razem 'Total 2,04 100,00 chłonnymi zabiegami było wyszukiwanie matek pszczelich w rodzinie, ich izolowanie na plastrze oraz miodobranie. Zabiegi te wymagały wykonywanie pracy przez dwie osoby i stanowiły 58,8% dodatkowo wydatkowanych nakładów. Efektywność stosowanej technologii. W grupie doświadczałmej przy zastosowaniu analizowanej technologii uzyskano przychody o 37% wyższe od poniesionych kosztów. Podstawowym składnikiem przychodów jest miód, który stanowi 75%. Nakłady na produkcję miodu są w doświadczeniu mniejsze niż na produkcję wosku. Ograniczają się one w zasadzie do dodatkowej pracy. Dokładniejsze wyodrębnienie efektywności ograniczania matek w czerwieniu i posezonowej odbudowy plastrów jest utrudnione ze względu na brak możliwości precyzyjnego rozgraniczenia następstw tych zabiegów. Można rozgraniczyć z pewnym przybliżeniem zależność pomiędzy izolacją matek pszczelich, a zwiększonymi stratami rodzin w okresie zimy lub przygotowania do niej uznając ją jako wątpliwą. Gdyby nawet te, dodatkowe straty, przypisać w całości okresowej izolacji matek pszczelich, to jej efektywność i tak wyniosłaby por.ad 127

8 Tabela 7 Bilans dodatkowych kosztów i przychodów z 1 rodziny pszczelej doświadczalnej w cenach z czerwca Balance of additional costs and returns from 1 experimental colony (pr ices from May 1988). VVyszczególnienie Specyfication Dodatkowe nakłady Additional expenditure Cukier (kg) Sugar (kg) VVęza (kg) Foundation (kg) Pyłek (kg) Pollen (kg) Utracone rodziny (%) Lost bee colonies Praca (rbg) Labour (man-hours) Razem koszty Total costs Dodatkowe przychody Additional income Miód (kg) Honey (kg) VVosk (kg) Wax (kg) Razem przychody Total incorne Efektywność --,p,-r_z-,,-y_c_h..:..od.;,;;y,,--_ % koszty Ilość Quantity Wartość (zł) Value (zł) 2,1 346,50 10,1 0,41 861,00 25,1 0, ,00 30,7 16,7 668,00 19,5 2,0 500,0 14,6 4,7 % 3425,50 100,0 3525,00 75,1 0, ,00 24,9 4695,00 100,00 137,12 liffectivity income -c-o-s-,-ts---- % Natomiast efektywność zwiększonej odbudowy plastrów wyniosłaby zaledwie Jedną z przyczyn niskiej efektywności odbudowy plastrów jest niska ocena wosku oraz niekorzystna relacja cen wosku i pyłku. Pyłek wykorzystywany w produkcji wosku jest relatywnie drogim produktem, natomiast wosk będący finalnym produktem jest tani. DYSKUSJA Analizowana technologia składa się niejako z dwóch odrębnych elementów, okresowego izolowania matek pszczelich dla większego zbioru miodu i skuteczniejszego zwalczania warrozy oraz całkowitego odbudowania gniazd po zakończonym pożytku. Ograniczania matek pszczelich w czerwieniu było bardziej radykalne w porównaniu z ogólnie przy jęt y- 128

9 mi zasadami w standardowej gospodarce pasiecznej (B o r n u s i in. 1972, O s t r o w s k a 1985). Pozwala ono na mniejsze zużycie pokarmu i mniejsze spracowanie pszczół będące wynikiem karmienia czerwiu (T a r a n o v, A z i m o v 1972). W warunkach prowadzonego doświadczenia pozwoliło to na dodatkowe odwirowanie ponad 4 kg miodu, a przypuszczalnie również na bardziej skuteczne zwalczanie warrozy (N y e i n, Z m a r l i c k i 1982, P i d e k 1986). Stosowanie zabiegów leczniczych w okresie, kiedy w ulu nie było plastrów dało szanse na zmniejszenie ilości stosowanych akarycydów oraz pozostałości jakie mogłyby przedostać się do miodu. Okresowa przerwa w czerwieniu matek pszczelich może ograniczać czerwienie po zakończeniu izolacji. Dotyczy to przede wszystkim matek przetrzymywanych w warunkach laboratoryjnych (P o o l 1973), natomiast brak tej prawidłowości u matek znajdujących się w rodzinie normalnej (P i d e k 1986). Świadczy o tym fakt, że w rodzinach doświadczalnych w żadnym z terminów, oprócz bezpośredniego po izolacji, nie było istotnie mniej czerwiu w porównaniu z rodzinami kontrolnymi. W czasie trzeciego pomiaru przeprowadzonym na przełomie sierpnia i września, w rodzinach doświadczalnych było nawet więcej czerwiu niż w rodzinach kontrolnych, chociaż nie stwierdzono różnic statystycznych. Można by więc nawet podejrzewać zjawisko kompensacji polegające na bardziej intensywnym czerwieniu matek po okresowej izolacji. Czerwienie matek pszczelich w rodzinach doświadczalnych przypadało bezpośrednio po okresie intensywnego wypłacania wosku do odbudowy plastrów. Spowodowane ono było przedsiedleniem rodzin pszczelich na węzę i karmieniem syropem cukrowym i ciastem pyłkowym. Jednym z czynników wyzwalających odbudowę gniazda było stworzenie wolnej przestrzeni. Stwarzanie takiej sytuacji w okresie sezonu umożliwia uzyskanie nawet 6 kg wosku (Web e r 1974). W okresie przełomu lipca i sierpnia wypacanie wosku jest wyczerpujące dla pszczół. Już samo przerabianie syropu cukrowego potrzebne do wypacania w tym okresie wosku może mieć negatywny wpływ na kondycję fizjologiczną pszczół (Z h e r e b k i n, M a r- t y n o v 1977). Z drugiej strony zastąpienie całości miodu pokarmem węglowodanowym z syropu cukrowego sprzyja lepszemu zimowaniu pszczół (B o b r z e c ki 1976). Straty rodzin pszczelich przed i w okresie zimowania w grupie doświadczalnej należy uznać jako duże. Szczególnie zastanawiające jest gwałtowne osłabienie niektórych rodzin doświadczalnych w czasie odbudowy gniazda. Zabranie wszystkich plastrów pszczołom z rodziny i przesiedlenie na węzę jest dla rodziny stresem. Może się zdarzyć że rodziny starają się opuścić gniazdo i wówczas matkę można znaleźć obok ula (z relacji ustnej Cavojskiego, Dyrektora Instytutu Pszczelarskiego w Liptovskim Hradku). Mimo to efektywność całej technologii jest zadawalająca, ale różna dla poszczególnych jej elementów. Większa jest ona dla zabiegu ograniczania czerwienia, mniejsza dla odbudowy plastrów po okresie pożytku. Stąd też izolowanie matek pszczelich, nawet tak rady- 129

10 kalne, może znaleźć szersze zastosowanie w praktyce, natomiast całościowa odbudowa gniazda rodzin pszczelich po sezonie może być wykorzystywana w pojedyńczych i koniecznych przypadkach. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Na początku lipca w doświadczalnych rodzinach pszczelich izolowano kratą odgrodową matkę pszczelą. Po 24 dniowym okresie izolacji z rodzin zabierano wszystkie plastry, zwalczano warrozę, a na miejsce zabranych plastrów wstawiano węzę dla odbudowania gniazda. Srednia produkcja miodu odwirowanego z jednej rodziny doświadczalnej była średnio o 4,3 kg większa niż z rodziny kontrolnej. Okres całkowitej odbudowy gniazda nie przekraczał dwóch tygodni. Dodatkowa produkcja wosku netto wyniosła 0,24 kg. Ilość czerwiu w rodzinach porównywanych grup zarówno przed zazimowaniem jak i na wiosnę nie różniła się istotnie. Jednakże straty rodziny doświadczalnych w okresie zimowania oraz okresie poprzedzającym go były o 16,7 /0 wyższe niż rodzin kontrolnych. Szacunkowa efektywność izolowania matek pszczelich określona relacją uzyskanych przychodów do poniesionych kosztów była wysoka i przekraczała 300~/0.W odbudowie całościowej gniazda w okresie po pożytkowym relacja ta była niższa i wynosiła 52%. W praktyce bez zastrzeżeń może być polecane okresowe izolowanie matek pszczelich na 24 dni przed mającym się zakończyć w II połowie lipca pożytkiem. Całkowita odbudowa jest możliwa, ale ryzykowna i może być stosowana tylko w szczególnych sytuacjach. LITERATURA B o b r z e c k i J., 1976: Rozwój i produkcyjność rodzin pszczelich zimowanych na różnych pokarmach węglowodanowych, Zesz. Nauk ART Olszt. Zootechnika 10: B o jar c z u k Cz., 1960: Produkcja wosku po głównym pożytku. Pszczelarstwo (7): B o r n u s L., i in., 1972: Hodowla pszczół, PWRiL. K o n o p a c k a Z., M u s z y ń s k a J., 1988: Ocena kilku metod walki z warrozą, XXV Naukowa Konferencja Pszczelarska, Puławy, 9-10 kwietnia N y e i n M.M., Z m a r l i c k i C., 1982: Control of Mites in European Bees in Burma, Am Bee J., 122 (9): O s t r o w s k a W., 1985: Gospodarka pasieczna, PWRiL. P i d e k A., 1986: Wpływ warrozy na ekonomikę pasiek, Pszczelno Zesz. Nauk. 30: P i d e k A., 1988: Efektywność zwiększonej produkcji wosku w rodzinach pszczelich, Pszczelno Zesz. Nauk (w druku). P o o l H. K., i in., 1973: Storage of honey bee queens in the laboratory an Appraisal, Am Bee J., 113 (10): T a r a n o v F.F.G., A z i m o v T.H., 1972: Prodolźitel'nost źizni pćel., Pcelovodstvo, 51 (3):

11 Web e r L., 1974: Production of Bee Wax from Bem Sugar Am Bee J., 114 (8): 293. Z h e r e b k i n M.V., M a r t i n o v A.G., 1977: Effect of supllementary feeding with sugar on bees condition. Proceeding of the XXVI th IAC Addelaide, Bucharest, Romania. EFFECTS OF LIMITING OF EGGS LA YING BY QUEENS BEFORE MAIN HONEY FLOW AND NEST REBUILDING AFTER SEASON A. Pidek Summary Queens from seven bee colonies has been isolated saperatelyon combs by excluders at the begining of July. 24 days later al! combs with honey and brood has been replaced by new foundation which made up 2/3 previous quantitz. Bees which shaked on the bottom of the hive have been treated with Taktic against Varroa jacobsoni. Sugar syrup (50Dfo concentration) and pollen candy has been used to feed all experimental bees. In fact experimental bee colonies produced 4,3 kg of honey and 0,24 kg of wax more then the control ones. There was no significant difference in area of brood between investigated groups of bee colonies. However the winter losses were high er by 16,7Dfo in experimental group. The final conclusions says that the effectivity of queen isolation was 300Dfo (costs and returus ratio) and nest rebuilding only 52D/o in comparison with control bee colonies.