PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE

Transkrypt

1 PSZCZELNCZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XL. Nr l 1996 EFEKTY STOSOWANA RÓŻNYCH METOD KEROWANA ROZWOJEM RODZN PSZCZELCH Jer z y M a r c i n k o w s k i, P i o t r S k u b i d a nstytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa ul. Kazimierska 2, Puławy Streszczenie Porównywano efekty produkcyjne pasieki prowadzonej w ulach dadanowskich 4 sposobami: bez ograniczania czerwienia matek, z wiosennym wyrównywaniem siły rodzin pszczelich, z umieszczaniem matki w 3-ramkowych izolatorach od drugiej połowy maja do około 20 lipca (w pierwszym okresie wymieniano plastry w izolatorach, aby nie ograniczać czerwienia matki, jedynie uzyskać skomasowanie czerwiu) oraz ostatnia grupa - izolowanie matek od około 20 czerwca do 20 lipca w izolatorach 1-ramkowych. Uzyskane wyniki wykazały, że istotne różnice wystąpiły w ilości czerwiu między grupą z izolatorem 3- ramkowyru i pozostałymi. W produkcji miodu różnic takich nie stwierdzono. We wnioskach końcowych uznano, że nie uzasadnione jest z punktu widzenia efektów produkcyjnych zarówno wy,równywanie siły rodzin jak też stosowanie izolatorów na matki. Słowa' kluczowe: technologia, pasieka, izolator, siła rodzin. WPROWADZENE Tak zwane kierowanie rozwojem rodzin pszczelich jest uważane za nowoczesny sposób prowadzenia gospodarki pasiecznej. Ogólnie uważa się, że o ile wiosną przeważnie pożądany jest intensywny rozwój rodzin pszczelich, o tyle latem, na około 30 dni przed końcem pożytku (tak zwany optymalny okres czerwienia) należy ograniczać czerwienie matek. W ulach stojakach wykonanie tej czynności jest stosunkowo proste. Problem pojawia się w ulach o dużych ramkacl. jak na przykład dadanowskich. W Polsce zostało w latach 90-tych rozreklamowane stosowanie izolatorów ramkowych na matkę (M a z u rek 1992) co znalazło wielu zwolenników wśród pszczelarzy. G r o m i s z i inni (1979) podają, że w warunkach polskich największy procent pszczół lotnych w rodzinie (ponad 60%) uzyskuje się w drugiej połowie lipca. Wcześniej dominują w rodzinach pszczoły młode i czerw. Kłóci się to z rozkładem pożytków w naszym kraju, gdyż na maj i czerwiec wypada go ponad 68%. Ten sam autor (G r o m i s z 1962) stwierdzał wcześniej, że zbiory miodu wzrastają w miarę wzrostu liczby 103

2 pszczół w rodzinie w stosunku do ilości czerwiu. P i d e k (1985) podaje, że radykalne ograniczenie czerwienia matek zwiększało produkcję miodu o ponad 130%. S i m p s o n i inni (1975) stwierdzili, że ograniczenie przestrzeni dla matki do 5 plastrów (zamiast normalnie 11) nie powodowało silnego osłabienia rodziny pszczelej. Obszerne badania na temat zależności produkcji miodu, obfitości czerwienia i siły rodziny prowadził W o y k e (1980). Autor ten wprowadza określenie współczynnika intensywności zbierania nektaru. Według niego intensywność ta decyduje wraz z siłą rodzin o produkcji miodu. Z kolei siła rodziny zależy od obfitości czerwienia oraz długowieczności pszczół. Na długowieczność zaś wpływa przede wszystkim obciążenie wychowywaniem czerwiu. Jako wniosek praktyczny autor ten zaleca okresowe ograniczanie czerwienia matek co przedłuża życie pszczół pracujących przy zbiorach miodu. S i m p s o n (1969) stwierdził, że w normalnych warunkach, bez ingerencji pszczelarza w pasiece, występują nawet S-krotne różnice w wielkości rodzin najsilniejszych i najsłabszych w pasiece. W wielu podręcznikach pszczelarskich zaleca się więc dla uproszczenia obsługi pasieki wyrównywanie siły rodzin. L e b e d e v stwierdził jednak niekorzystny wpływ zasilania rodzin słabszych pszczołami lotnymi z rodzin silniejszych. Pozytywne jednak efekty uzyskał ten autor przy zasilaniu ramkami z czerwiem wraz z pszczołami na nich siedzącymi. C a r o n (1978) bardzo krytycznie wypowiada się o częstych manipulacjach w ulach, gdyż obniżają one zbiór miodu i pyłku w danym dniu nawet o 30%. M a r c i n k o w s k i (1991) stwierdził długotrwały ujemny skutek osłabiania rodzin. Celem niniejszej prac)' było określenie jakie skutki dla produkcji pasiecznej ma wyrównywanie siły rodzin oraz okresowe lokalizowanie czerwienia matek w ulu oraz ograniczanie ilości czerwiu. METODYKA Badania prowadzono w latach w rodzinach zasiedlających ule dadanowskie i posiadających matki rasy kaukaskiej unasienione na pasieczysku nieznanymi trutniami. Pasiekę, liczącą w zależności od roku od 28 do 36 rodzin pszczelich podzielono na 4 grupy:. Kontrolna - matki przez cały sezon korzystały z nieograniczonej przestrzeni gniazda (do 15 ramek).. Z wyrównywaniem siły rodzin - wczesną wiosną sporadycznie przez zamianę miejsculi z rodzinami najsilniejszymi i najsłabszymi, później przez 2-3-krotne przenoszenie plastrów z czerwiem krytym.. Z zastosowaniem od drugiej połowy maja do około 20 lipca izolatorów na matkę 3-ramkowych, przy czym do około 20 czerwca przenoszono okresowo zaczerwione plastry poza izolator, wstawiając w to miejsce ramki z węzą. Po tym czasie, przez miesiąc, matka miała do swojej 1.04

3 dyspozycji jedynie 3 plastry. V. Z zastosowaniem od około 20 czerwca do 20 lipca izolatorów na matkę l-ramkowych co radykalnie w tym czasie ograniczało czerwienie. Przez cały okres badań dokonywano następujących pomiarów i obserwacji: - mierzono powierzchnię czerwiu (6 pomiarów rocznie) rozpoczynając od głównego przeglądu wiosennego i dokonując następnych co około 21 dni, z przerwą między 20 lipca i 20 sierpnia, - określano produkcję miodu (w kg miodu odwirowanego), - liczono ilość odbudowanych arkuszy węzy, - oceniano siłę rodzin wiosną i jesienią przez liczbę obsiadanych plastrów przez pszczoły, - obserwowano objawy nastroju rojowego (obecność zaczerwionych miseczek lub mateczników rojowych). Rodziny do poszczególnych grup kwalifikowano co roku tak, aby w każdej z nich znalazły się zarówno rodziny silne jak i słabe. Analizę statystyczną wykonano oddzielnie dla lat oraz średnich wieloletnich, stosując metodę analizy wariancji oraz test Duncana (poziom istotności a = 0,05). WYNK Siła rodzin. W tabeli l przedstawiono wyniki pierwszego pomiaru czerwiu, który wykonano w zależności od roku badań między 20 i 27 kwietnia. Powierzchnia czerwiu w pomiarze (w dnr') Surface of brood in the first measurernent (in dnr') Grupa doświadczalna. Group x - Kontrolne - Control 17,1 a 19,5 a 22,4 a 18,3 a 19,3 a - Wyrównywanie siły - zolator 3-ramkowy Three-frarne 's insulator V - zolator l-rarnkowy One-frame 's insulator 21,7 a 19,2 a 20,9 a 17,1 a 19,7 a 19,4 a 21,4 a 20,7 a 14,1 a 18,9 a 18,5 a 24,8 a 21,1 a 14,4 a 19,7 a Wyniki te świadczą o tym, że grupy rodzin były dość wyrównane na początku każdego roku. Różnice istotne między grupami pojawiły się, zgodnie z 105

4 oczekiwaniami w 2 połowie lipca (tabela 2). Powierzchnia czerwiu w drugiej połowie lipca (w dm 2 ) Surface of brood in the second half of July (in dnr') Tabela 2 Grupa - Group x - Kontrolne - Control 36.1 b 26.6 a 31,2 b 23,2 a 29.3 h - Wyrównywanie siły - zolator 3-ramkowy Three-trame's insulator V - zolator 1-ramkowy One-frarne's insulator 30,4 b 26.0 a 36.2 b 22.3 a 28,7 b 28,9 b 32,0 a 33.3 b 21.1 a 28.8 b 7,0 a 31,5 a 8,8 a 16,6 a 16.3 a Przeważnie istotnie mniej czerwiu było w grupie V, z izolatorem 1- ramkowym. Jedynie w roku 1993 uzyskano zupełnie niespodziewane rezultaty, które są nawet sprzeczne z teoretycznymi oczekiwaniami (1 plaster dadanowski może pomieścić maksymalnie około 22 dm" czerwiu. Tymczasem było średnio w rodzinie tej grupy 31,5 dm". Przyczyny takiej sytuacji były dwojakie - po pierwsze zdarzyły się w tej grupie przypadki wyjścia matek poza izolator oraz po drugie czerw z powodów trudności wykonawczych pomierzono wyjątkowo 7 dni po wyjęciu izolatorów. O ile ten drugi przypadek był błędem metodycznym, o tyle pierwszy był zdarzeniem losowym i można było jedynie rozważać możliwość usunięcia tych rodzin z grupy. Takie wychodzenie matek, szczególnie kaukaskich, zdarza się czasem, co obciąża w jakiś sposób ocenę metody. W sumie jednak rok ten nie zaważył na wynikach średnich z 4 lat gdzie okazało się istotnie mniej czerwiu w drugiej połowie lipca w grupie z izolatorem l-ramkowym. W tabeli 3 porównano ilość czerwiu w ostatnim pomiarze, to jest w drugiej połowie sierpnia. Tabela 3 Powierzchnia czerwiu w drugiej połowie sierpnia (w dm") Surface of brood in the second half of Septernber (in dm 2 ) Grupa - Group [ x - Kontrolna - Control 14,9 a 15,4 a 26.3 a 20,7 a 19.3 a - Wyrównywanie siły - zolator 3-ramkowy Three-frame's insulator V - zolator l-ramkowy One-frame's insulator 15,7 a 113 a 31,5 a 26,3 a 21,2 a 14,1 a 8.6 a 21,6 a 17,6 a 15,5 a 13,3 a 11,3 a 29,8 a 20.8 a 18,5 a 106

5 Okazało się, że nie było wówczas istotnych różnic między grupami, a więc matki wypuszczone z izolatorów w drugiej połowie lipca czerwiły podobnie do tych, które nie były w rodzinach ograniczane w czerwieniu. W całorocznych pomiarach czerwiu (suma 6 pomiarów) stwierdzono różnice istotne na niekorzyść grupy - izolatory 3-ramkowe (tabela 4). Powierzchnia czerwiu ogółem (w dm!) Total surface of brood (in dnr') Tabela 4 Grupa - Group x - Kontrolna - Control 263,7 a 284,0 a ab b 267,4 b - Wyrównywanie siły - zolator 3-ramkowy Three-frame's insulator 251,6 a 263,3 a 309,6 b 265,6 b 272,5 b 220,3 a 241,8 a 212,5 a 201,1 a 220,9 a V - zolator One-frame's l-rarnkowy insulator a 241,9 a 267,4 ab 236,6 ab 245,1 b Mimo okresowego przenoszenia czerwiu poza izolator, co teoretycznie miało zapewnić przez większą część sezonu skomasowanie czerwiu, a nie ograniczenie jego ilości - takie ograniczenie wystąpiło. Natomiast zamknięcie matki na miesiąc w izolatorze l-ramkowym nie spowodowało uchwytnej statystycznie różnicy w całorocznych pomiarach. nnym miernikiem siły rodziny pszczelej może być liczba plastrów obsiadanych przez pszczoły. W tabeli 5 i 6 przedstawiono liczbę tę jesienią oraz wiosną (po ścieśnieniu gniazd). Tabela 5 Liczba plastrów na wiosnę Number of combs in spring Grupa Group x - Kontrolna - Control 5,5 a 5,9 a 4,2 a 5,9 a 5,4 a - Wyrównywanie siły Equalizing of colony strength - zolator 3-ramkowy Thrce-frame's insulator 5,4 a 5,9 a 4,8 a 5,1 a 5,3 a 5,7 a 6,0 a 4,4 a 5,1 a 5,3 a V - zolator One-frame's l-ramkowy insulator 5,1 a 6,3 a 4,9 a 5,2 a 5,4 a 107

6 Stan plastrów jesienią Number of combs in autumn Tahcla ó Grupa - Group x - Kontrolna - Control 6.0 a 5.1 a 5.6 a 5.6 a 5.6 a - Wyrównywanie siły Equalizing of colcny strenght - zolator 3-ramkowy Three-frames insula tor V - zolator l-rarnkowy One-frame's insulator 5,9 a 4,9 a 5.7 a 5.8 a 5.6 a 5.7 a 5.0 a 5.2 a 5.6 a 5.4 a 5.1 a 5,3 a 6.0 a 5.4 a 5,5 a W żadnym przypadku nie stwierdzono różnic istotnych co świadczy o wyrównaniu siły rodzin na starcie wiosną, ale też braku wpływu stosowanych metod na wielkość rodzin. Produkcyjność rodzin pszczelich. Najbardziej istotna dla pszczelarza jest produkcja miodu - główny cel stosowania określonego sposobu gospodarki pasiecznej. W tabeli 7 podano wyniki produkcji miodu towarowego 108

7 Produkcja miodu Production of honey Tabela 7 Grupa - Group ' x losze losze losze losze losze miodob. ogółem miodob. ogółem miodob. ogółem miodob. ogółem miodob ogółem '''honey total '''honey total '''honey tota! '''honey total '''honey total harvest harvest harvest harvest harvest - Kontrolna - Control 7,3 a 17,3 a 3,9 a 18,1 a 4,5 a 5,2 a a 5.2 a 13,8 a - Wyrównywanie siły - zolator ~-ramkowy Three-frame's insulator V - zolator 1-ramkowy One-frame's insulator 11.3 a 18,9 a 2.8 a 14,2 a 3,6 a 5,5 a a 5,9 a 13,3 a 12,8 a 22,5 a 4.6 a 18,0 a 5,0 a 5,4 a a 7,5 a 13,9 a 9,4 a 24,3 a 3,2 a 16,6 a 6,4 a 6,4 a - 16,0 a 6,3 a 15,9 a... O \D

8 Jedynie w roku 1992 zaznaczyły się w wartościach średnich większe różnice, ale i one okazały się statystycznie nieistotne. W całym okresie badań nie stwierdzono różnic, zarówno analizując pierwszy zbiór jak i zbiory ogółem. Pewnym uzupełnieniem tych danych może być informacja zawarta w tabeli 8 - dotycząca ilości miodu pozostawionego w gniazdach na zimę. lość miodu pozostawionego na zimę Quantity of honey remainded on winter Tabela 8 Grupa - Group x - Kontrolna - Control 3.8 a 1.3 a 1,9 b 3,1 a 2.5 b - Wyrównywanie siły Equalizing ot' celony strenght 3,1 a 0,9 a 1.8 b 3.3 u 2,3 ab - zolator 3-ramkowy Three-frames insulator V - zolator l-rarukowy One-frame's insulator 3.4 u ' 0.6 a 0,7 a 2.6 u 1.8 a 2.5 a 0.9 a 1,4 ab 2.1 a 1.7 a Tu wystąpiły różnice istotne w roku 1994, ale również przy analizie statystycznej z całego okresu badań. Są to wyniki oczekiwane, gdyż zastosowanie izolatorów miało również na celu odwirowanie możliwie wszystkiego miodu z gniazd. Wartości wyrażone w kilogramach, są jednak niewielkie i nie może to być przekonującym argumentem stosowania tego rodzaju gospodarki. Mniej istotna z punktu widzenia ekonomiki pasiecznej jest produkcja wosku. W doświadczeniu określano jedynie liczbę odbudowanych w pełni arkuszy węzy (tabela 9). Tabela 9 Liczba odbudowanych arkuszy węzy Number of rebuilt comb foundation Grupa - Group x - Kontrolna - Control 7,3 5, ,8 5,3 ab - Wyrównywanie siły 1 - zolator 3-ramkowy Three-frarne's insulator V - zolator l-ramkowy One-frame insulator 9,1 6,3 5, ,3 b 6,0 6,0 2,4 3,2 4,4 a 7,6 7,5 5,1 4,0 6,1 b 110

9 stotne różnice, które tu wystąpiły są niekorzystne dla grupy, w której stosowano izolatory 3-ramkowe. W pasiece doświadczalnej prowadzono też sporadycznie podział rodzin. Wynikało to z zabiegów przeciwrójkowych, choć w roku 1992 dzielenie było dość intensywne, gdyż starano się powiększyć pasiekę (dla uzyskania większej liczby rodzin do badań na następny rok). Dane dotyczące liczby utworzonych odkładów w poszczególnych grupach (tab.fl) nie pokazują, by stosowane zabiegi przeciwrójkowe miały znaczący wpływ na ich liczbę. Tabela 10 Liczba zrobionych odkładów Number of artificial swarrus Grupa Group Kontrolna - Control 3 O O 1 - Wyrównywanie siły - zolator 3-ramkowy Three-frame's insulator V - zolator 1-ramkowy One-trarne's insulator 7 1 O O 3 O 1 O 2 1 O O nne cechy oceniane w pasiece. Jedną z cech, w których należało się spodziewać wpływu stosowanych metod było występowanie nastroju rojowego. W tabeli 11 przedstawiono liczbę rodzin będących w tym nastroju na ogólną liczbę rodzin w poszczególnych grupach. Tabela 11 Liczba rodzin w nastroju rojowym na ogólną liczbę rodzinn (liczba powtórzeń) Number of colonies in swarrning impulse per total number of colonies (number of repetitions) Grupa - Group x l - Kontrolna - Control 3/7 2/8 3/9 2/9 10/33 - Wyrównywanie siły - zolator 3-ramkowy Three-frame 's insulator V - zolator l-ramkowy One-frame's insulator 5/7 6/8 4/9 0/8 15/32 3/7 0/8 3/9 1/9 7/33 2/7 5/8 0/9 0/9 7/33 111

10 Okazało się, wbrew oczekiwaniom, że stosowanie izolatorów nie przyczyniło się do powstania nastroju rojowego w większej liczbie rodzin. lość cukru, który pszczoły otrzymały na zimę (tabela 12) również nie różniła się istotnie. lość cukru na zimę Quantity of sugar on winter Tahela 12 Grupa - Group x - Kontrolna - Contral 7.2 a 9.4 a 9.0 a Ua 1(5 a - Wyrównywanie siły Equalizing of cniony strength - zolator 3-ramkowy Three-trarne's insulator V - zolator l-ramkowy One-frames insula tor 7.6 a 9.1 a 9.5 a 7.4 a 8.4 a 7,9 a 9.4 a 9,8 a 9,3 a 9.1 a 7.5 a 9.9 a 10.5 a 8,3 a 9.1 a Minimalnie zwiększone dawki w grupach z izolatorami były efektem tego, że mniej w nich zostawało na zimę miodu (por. tab. 8). Minimalnie większe było porażenie pszczół przez nosernozę w grupach z izolatorami. Odpowiednio w grupie - kontrolnej przeciętnie 1 rodzina w roku była porażona, w grupie - z wyrównywaniem siły również 1 rodzina, w grupie - z izolatorami 3-ramkowymi porażonych było średnio 1,3 rodziny rocznie, zaś w ostatniej V grupie - z izolatorami 1-ramkowymi porażonych było przeciętnie 1,7 rodziny. WNOSK 1. Wyrównywanie siły rodzin nie przynosi poprawy efektów produkcyjnych w pasiece. 2. Stosowanie izolatorów ograniczających przestrzeń czerwienia matki powoduje istotne zmniejszenie ilości czerwiu, choć może to następować nie zawsze wówczas, gdy pszczelarz tego oczekuje. Taka sytuacja nastąpiła przy wczesnym zastosowaniu izolatorów 3-ramkowych, które miały początkowo jedynie spowodować lepsze oddzielenie plastrów z czerwiem od plastrów zawierających wyłącznie miód. 3. Ograniczenie ilości czerwiu pod koniec pożytku oraz radykalne rozdzielenie plastrów z czerwiem od plastrów zawierających wyłącznie miód nie spowodowały istotnych zmian w produkcji miodu. 112

11 4. zolacja matki w izolatorze z kratą odgrodową nie spowodowała nasilenia występowania nastroju rojowego w rodzinach. Również osłabienie rodzin najsilniejszych w pasiece dla wzmocnienia rodzin najsłabszych (zabiegi wyrównywania siły rodzin) nie spowodowało zmniejszenia liczby rodzin będących w nastroju rojowym. 5. Powyższe wyniki przemawiają za koniecznością podjęcia badań nad rzeczywistymi skutkami ingerencji pszczelarza w naturalny rozwój rodzin pszczelich. Należałoby zweryfikować poglądy na temat pozytywnych efektów ekonomicznych kierowania rozwojem rodzin pszczelich w pasiece, gdyż w przypadku powyżej przedstawionych wyników stwierdza się, że stosowane metody przyniosły głównie wzrost nakładów pracy. LTERATURA C a r o n D.M. (1978) - Colcny disturbańce and examination how harmful to the bees. Am.Be l. 118(4): G r o m i s z M. (1962) - Próba określenia zależności produkcji miodowej pasieki od stosunku liczbowego robotnic do czerwiu. Pszczeln.Zesz.Nauk.. 6(3): Ci r o m i s z M.. B o r n u s L.. B o h r z e c k i L, K a c z m a rek S.. K a i n o - w s k i J., K o c h a 11 s k a Z., N o w a k o w s kij. (1979) - Rozwój rodzin pszczelich w stosunku do układu pożytków (z badań nad międzyliniowymi mieszańcami pszczoły miodnej - cz.lll). Pszczelarstwo. 30(10):2-4. L e b e d c v V,J. (1976) - Vyravnivanije sily pcelinych semej. Pcelovodstwo, 56(12):8-10. M a r c i n k o w s kij. (1991) - Wpływ gwałtownego osłabienia rodzin pszczelich na ich rozwój i efekty produkcyjne. Pszczeln.Zesz.Nauk., 35: M a z u rek J. (1992) - Niektóre elementy intensywnej gospodarki pasiecznej. Pszczelarstwo, 43(2-3):23. P i d e k A. (1985) - Efekty ograniczania czerwienia matek pszczelich przed pożytkiem głównym oraz całkowitej odbudowy gniazd po jego zakończeniu. Pszczeln.Zesz. Nauk,29: S i m p s o n J. (1969) - The arnounts of hives space need by colonies of European Apis mellifera. J.Apic.Res., 8(1 ):3-8. S i m P s o n J.. G r e e n wo o d S.P. (1975) - Results of restricting the brood space of honeybec cołonies..apic.res.. 14(1): W o y k e J. (1980) - Produkcja miodu jako funkcja obfitości czerwienia i siły rodziny pszczelej. Pszczelarstwo, 31(5):2-4. W o y k ej. (1980) - Efect of sex allele homoheterozygosity on honeybee cołony populations and on their honey production. J.Apic.Res., 19(1):

12 E,,'FECTS OF USNG VARlOUS METHODS OF BEE COLONES DEVELOPMENT CONTROL J. M a r c i n k o w s k i, P. S k u b i d a Summary n Poland most of bce colonies are kept in hives with large trames (Dadant 435 mm x }(X) , Warsaw extended 300 mm x 435 mm).thcse hives most lreqcntly contain about filtccn trames per brood nest and a super honey chamber (130 mm to min height). This hinders the collection of brood-free combs during the honey harvest. After wintering, there are bee colonies with uneqal strengths which stirnulates a seasonal shift in bees and brood combs arnong colonies in order to equalize the strenght. n Poland, the honey flow is usually completed hy the middle of July this encourages a drop in the number of egg-aying queens about thirty days before that time. The investigations carried out from 1992 to 1995 focused on comparing of four methods of apiary keeping:. The conventional metbod with controls which does not involve queen excluder and the qucens are free to use an unlimited surface of brood combs during the whole season. 2. A method based on strenght equalization in early Spring by means ot' sporadic exchangcs in the situarion ot' those hives possessing a grenter strenght with those having a lowone. 3.1\ metbod involving the use of three-trarne irisulators for queens from the second half of May to about 20-th July, provided that the seasonal broodcd combs are transferred outside the insulator about 20-th June and that later a frarue with a comb foundation is exchanged for thern. Moreover, no combs are ransferred lor over a month after 'this date. Consequently, the queens are able to lay their eggs only in three combs, 4. A method involving the use of one-frame insulators for queens from about 20-th June to 20-th July which limits egg-laying dramatically, Measureruents were taken during the whole period ofthe investigations and showed that therc were: - significant differences in the arnount of brood, - no significant differences in honey production provided that the normai statistical parameters are accepted, - significant differences in the number of rebuilt comb foundations. A moderate increase in the number of the colonies with signs of swarrning impulse in Groups l and 2 com pa red to Groups 3 and 4 was also recorded. The results obtained prove conclusively that the equalization of colony strenghts and the use of queen insulators do not affect honey production. Kevwords: beekeeping management, insulator, the strenght of bee colonies. 114